Presentación en galego, sobre o tema da Monarquía borbónica na España do A.R. para 2º deBach. realizada a partir dos contidos do libro de texto da editorial consorcio.

2. QUE IMOS VER:
1. O ANTIGO Réxime trazos fundamentais.
1. Sistema económico predominantemente agrario.
2. Réxime demográfico antigo.
3. Sociedade estamental.
4. Analfabetismo e relixiosidade.
5. Persistencia do Réxime señorial.
6. Monarquía absoluta e soberanía real.
2. Os borbóns e a Coroa de España no século XVIII.
1. Filipe V e o centralismo borbónico.
2. Fernando VI e o pacifismo.
3. Carlos III e o reformismo ilustrado.
4. Carlos IV e o impacto da Revolución francesa.

3. 1. TRAZOS CARACTERÍSTICOS.
1. SISTEMA ECONÓMICO PREDOMINANTEMENTE AGRARIO.
 As actividades agrícolas e gandeiras eran a base da
economía, a principal fonte de riqueza e onde se ocupaba
a meirande parte da poboación.
A colleita.
Pieter Brueghel. O Vello.
1520-1569.

4.  Carácter de subsistencia e pago de rendas.
 Os excedentes pagaban as rendas, non iban a innovacións.
 Técnicas e instrumentos rudimentarios.
 Rendementos moi baixos, mínima subsistencia.
 Innovacións escasas. (algunhas zonas introdúcese o millo (XVII)
e as patacas, (Finais do XVIII) en Galicia, cornixa Cantábrica.
Extensión do regadío, vide e moreira en Cataluña e Valencia.
 Nivel de vida dos campesiños case de extrema pobreza sobre
todo en Andalucía, Extremadura, Castela e Galicia.
Os Segadores.
Pieter Brueghel. O Vello.
1520-1569.

5.  O Réxime de propiedade da terra seguía modelos
medievais:
Poucos campesiños propietarios: 21 % no censo do 1797,
30% arrendatarios e 48% xornaleiros.
 A meirande parte das terras eran de nobres, eclesiásticos
ou concellos. E non se podían vender. Os propietarios das
terras arendaban con contratos de curta duración (Castela,
Andalucía) ou de longa duración (sistema de foros en
Galicia).

6.  Escaso desenvolvemento
das actividades artesanais
e comerciais, dependencia
clara do estranxeiro.
 Producción artesanal a nivel de taller, normas gremiais con
control de prezos, calidades, e volume de producción. Limitaban
ou impedían a liberdade de empresa. Producción para o consumo
local. Produtos básicos, e algúns de luxo (nobres e Corte).
 Desenvolvemento tecnolóxico escaso, tamén as técnicas de
producción. Algunhas familias realizaban unha pequena producción
artesanal para completar os ingresos: tecidos de liño en Galicia.

8.  Cataluña, unha excepción. Ao longo
do XVIII desenvolve unha
industrialización moderna baseada na
produción de indianas (tecidos de
algodón).

9. Comercio interior escaso, polo subsconsumo, a autosuficiencia dos
campesiños e as dificultades de comunicación. Aduanas interiores.
O comercio exterior: moi vinculado ao intercambio coas colonias
americanas.
A incapacidade española para abastecer ás Indias obrigou a importar
produtos estranxeiros que se pagaban con produtos traídos de
América (ouro e prata)
 Papel interventor do Estado polo fomento e creación de
manufactura e control de prezos e mercados.

10. 2. Réxime demográfico antigo
Familia
extensa
Elevadas
taxas de
natalidade e
mortalidade.
Crecemento
moderado da
poboación.
Baixa
esperanza
de vida
Fames e
epidemias.
Anque diminúen
as epidemias
continúan as
crises de
subalimentación
, ou as
climáticas.

11. 3. SOCIEDADE ESTAMENTAL.
 A clasificación social ven dada por: función, nacemento ou a
honra dos individuos.
 Non hai igualdade ante a lei.
 Sociedade dividida en tres grupos, estamentos, estados ou
ordes:
 Rei. Poder absoluto. Alta aristocracia.
Nobres e eclesiásticos. Minoría. Posúen provilexios e
prerrogativas legáis e políticas.
 Os non privilexiados: o resto: pobres, xornaleiros,
campesiños, artesáns. Pecheros, Terceiro Estado, estado
llano.

12.  A limpeza de sangue: valor clave. Manifestación da intolerancia
relixiosa da época.

13. Nobreza
• Alta: posuía propiedades cobraban dereitos señoriais,
vida fastosa.
• Baixa: situación máis delicada, buscaban alianzas e
matrimonios coa burguesía adiñeirada que quería
ennobrecerse.

14. Clero
• Alto: fillos menores das familias nobres, posuían os señoríos
eclesiásticos.
• Baixo: procedían da xente do común o seu estado era como
o do resto da xente do común.

15. - Xente do común/3º
estado:
• Campesiñado: o grupo máis
numeroso; a meirande parte
sometido ao réxime señorial.
Só un 10 % son propietarios.

16. 4. ANALFABETISMO E RELIXIOSIDADE.
 Moi poucos saben ler ou escribir, algúns
grupos de maior riqueza económica.
 Número reducido de escolas. Coñecementos
básicos para os fillos da fidalguía, campesinos
acomodados ou comerciantes.
 Reducido acceso á Universidade: estudos
eclesiásticos e xurídicos.
 Maioría de relixión católica e fondamente
relixiosos. A defensa do catolicismo levou a
algúns monarcas á intolerancia relixiosa
(persecución e castigo das desviacións, control
de ideas e crenzas, vixiancia e illamento fronte
ás novidades).
 A Inquisición: persegue manifestación e
doutrinas relixiosas heterodoxas e desviacións na
conduta moral.

17. 5. PERSISTENCIA DO RÉXIME SEÑORIAL.
 Continúa no seu vigor.
 Todas as terras lugares e persoas están sometidos á autoridade
directa do Señor, o dono do Señorío.
 Os señores podían ser:
 O Rei: señorío de Reguengo.
Os nobres: señorío secular.
Os clérigos e mosteiros: Señorío
eclesiástico.
 No señorío o Señor: exercía a xustiza,
nomeaba autoridades, impoñía penas e
castigos, esixían taxas e corveas,
tiñan numerosos privilexios e monopolios.

18. 6. MONARQUÍA ABSOLUTA E SOBERANÍA.
 Soberanía real: o poder supremo e a
soberanía pertence ao Rei.
 Podía exercer o seu poder sen ningunha
limitación xa que o seu poder recibíao de
Deus (xustificación divina).
No XVIII, a pesar do absolutismo Borbón,
subsiste na Coroa de España un alto grao de
diversidade xurídica e administrativa:
mantivéronse os privilexios particulares de
certos territorios (fueros vascos e navarros) e
privilexios personais ( nobres e eclesiásticos).

19. http://barrocoemilioprados.blogspot.com.es/2011/04/monarquia-absoluta-y-monarquia.html

20. 2. OS BORBÓNS E A COROA DE
ESPAÑA NO SÉCULO XVIII
 Dinastía de orixe francesa.
 Filipe V: primeiro monarca. Reina entre 1701-
1746. No 1724 cede o trono ao seu fillo Luis I
pero este morre e Filipe volver a reinar.
 Fernando VI. 1746 – 1759.
 Carlos III. 1759 – 1788.
 Carlos IV. 1788 – 1808.

22. 1700: Carlos II (Habsburgo) morre sen
descendencia = deixa herdeiro da Coroa
Española a Filipe de Borbón, neto de Luis
XIV de Francia, emparentado cos
Habsburgos por líña materna.
Carlos II
2.1. Filipe V e o
centralismo
borbónico.
Filipe V

23. Imaxe obtida de http://socialesmoriles.blogspot.com.es/2011/02/tema-10-el-fin-de-los-austrias-tratado.html

25.  Guerra de sucesión e cambio dinástico. O sistema de Utrech.
 Filipe V é aceptado polas Cortes de Castela, Aragón,
Cataluña, Sicilia, Nápoles e Milán. Xura respectar privilexios
forais.
 Os Habsburgo austríacos non aceptan o paso da Coroa aos
Borbóns, teñen o seu propio candidato: Carlos de Austria,
archiduque.
 A posibilidade de unir as coroas de Francia e España
atemorizou aos reinos europeos. 1701: formase unha alianza
antiborbónica: Austria, Inlgaterra e Holanda, e logo Prusia,
Portugal, Savoia = Guerra de Sucesión de España. 1701-
1715. Foi conflicto internacional e interno.
 Para uns era evitar a acumulación de reinos en mans dos
borbóns, para outros era conseguir a división das posesións
españolas e obter vantaxes comerciais.

26. O enfrontamento esténdese por Europa ata que a morte do emperador Leopoldo
convirte ao archiduque Carlos no herdeiro do Imperio = xa non interesa Carlos
como alternativa a Filipe, pois a suma do Imperio + a Coroa Española era tan
temido como a unión Francia + España.

27.  Tratados de Utrech. 1713. e Rastadt, 1714. Asínase a paz.
 Filipe V é recoñecido como rei de España. Fai renuncia expresa
aos dereitos da Coroa de Francia.
 Gran Bretaña obtén Xibraltar e Menorca, un navío de permiso
para comerciar coa américa hispana e o asento de negros ( a
exclusiva no abastecemento ás colonias españolas de man de obra
esclava).
 Carlos de Habsburgo, emperador de Austria, quedase cos países
Baixos españois, Nápoles, Milán e Sardeña.
Holanda obten varias prazas para defensa e seguridade na
fronteira cos PPBB españois.
 O duque de Savoia recibía Sicilia e o título de Rei do Piemonte
e Sicilia.
 Portugal obtiña a colonia de Sacramento (actual Uruguai) moi
importanto para o contrabando de portugueses e británicos na
América Española.
 Desde este momento a política exterior de España foi recuperar
os dominios perdidos co apoio dos borbóns franceses. Imponse en
España o modelo absolutista francés.

28. Imaxe obtida de http://socialesmoriles.blogspot.com.es/2011/02/tema-10-el-fin-de-los-austrias-tratado.html

29. Tratado de Utrecht. Cesión de Gibraltar a Inglaterra
Articulo X. 13 de Julio de 1713:
"El Rey Católico, por sí y por sus herederos y sucesores, cede por este Tratado a
la Corona de la Gran Bretaña la plena y entera propiedad de la ciudad y castillos
de Gibraltar, juntamente con su puerto, defensas y fortalezas que le pertenecen,
dando la dicha propiedad absolutamente para que la tenga y goce con entero
derecho y para siempre, sin excepción ni impedimento alguno. Pero, para evitar
cualquiera abusos y fraudes en la introducción de las mercaderías, quiere el Rey
Católico, y supone que así se ha de entender, que la dicha propiedad se ceda a
la Gran Bretaña sin jurisdicción alguna territorial y sin comunicación alguna
abierta con el país circunvecino por parte de tierra. Y como la comunicación por
mar con la costa de España no puede estar abierta y segura en todos los
tiempos, y de aquí puede resultar que los soldados de la guarnición de Gibraltar
y los vecinos de aquella ciudad se ven reducidos a grandes angustias, siendo la
mente del Rey Católico sólo impedir, como queda dicho más arriba, la
introducción fraudulenta de mercaderías por la vía de tierra, se ha acordado que
en estos casos se pueda comprar a dinero de contado en tierra de España
circunvecina la provisión y demás cosas necesarias para el uso de las tropas del
presidio, de los vecinos y de las naves surtas en el puerto.

30.  Reforma da monarquía e centralismo político.
Reformas baseadas no modelo político francés, centralización do
poder e unificación lexislativa e das institucións.
 O Auto Acordado: Filipe V promulga o Auto Acordado, ou lei
Sálica que impide o acceso das mulleres ao trono español, seguindo
o modelo francés e en contra da tradición dos reinos hispánicos.
FELIPE V, AUTO ACORDADO DE 1713 (LEY SÁLICA)
LEY V. D. Felipe V. en Madrid a 10 de mayo de 1713. Nuevo reglamento sobre la
sucesión en estos Reynos. […]
Mando, que de aquí adelante la sucesión de estos Reynos y todos sus agregados […]
vaya y se regule en la forma siguiente. Que por fin de mis días suceda en esta Corona el
Príncipe de Asturias, Luis mi muy amado hijo, y por su muerte su hijo mayor varón
legítimo, y sus hijos y descendientes varones legítimos y por línea recta legítima,
nacidos todos en constante legítimo matrimonio, por el orden de primogenitura y
derecho de representación conforme á la ley de Toro. A falta del hijo mayor del
Príncipe, y de todos sus descendientes varones de varones que han de suceder por la
orden expresada, suceda el hijo segundo varón legítimo del Príncipe, y sus
descendientes varones de varones legítimos y por línea recta legítima […]. Y á falta de
todos los descendientes varones de varones del hijo segundo del Príncipe suceda el hijo
tercero y quarto, y los demás que tuviere legítimos; y sus hijos y descendientes varones
de varones, asimismo legítimos y por línea recta legítima […], hasta extinguirse y
acabarse las líneas varoniles de cada uno de ellos […].

31.  Organización administrativa:
 Reduce o número de consellos, aumenta as funcións do Consello
de Estado e do de Castela.
 Potenciou as Secretarías de Despacho (antecedentes dos
ministerios): estado, facenda, Guerra, Mariña, Xustiza, Indias.
 Incrementou o número e poder dos capitáns xenerais, únicos
representantes do poder real. Elimina aos vicerreis, agás en
Navarra.
 Crea os intendentes, encargados nas provincias, de manter os
exércitos e do ofmento económico do seu territorio.
 Inicia a transformación dos antigos reinos medievais en novas
provincias e capitanías.
 Diminúe o papel das Cortes, só se reuniron para xurar aos
herdeiros da Coroa.
 Abolición dos privilexios forais dos reinos da Coroa de Aragón.
Estes reinos tomaran partido por Carlos de Austria = foron
considerados rebeldes. Perderon a súa autonomía política e
institucional.
 Filipe V abolíu os privilexios e impuxo as leis de Castela.
 Foron suprimidas as súas institucións particulares. Sustituídas por
unhas baseadas en modelos casteláns.

32.  Decretos de Nova Planta:
• Os reinos son transformados
en provincias gobernadas por
un capitán xeneral no nome do
rei.
• Suprimidas as aduanas
interiores.
• Tribunais xudiciais
modificados coa creación de
audiencias.
• O castelán sustitúe ao catalán
como lingua na administración.
• Subsisten algúns
particularismos políticos e
xurisdiccionais: Navarra e as
provincias vascas manteñen os
seus privilexios forais e os seus
réximes especiais.

33.  Do revisionismo de Utrech aos pactos de Familia.
 Felipe V tentou revisar as condicións do Tratado de
Utrech: non recoñeceu nin a renuncia ao trono de Francia
nin a perda dos territorios italianos.
 Moita importancia a súa segunda esposa Sabela de
Farnesio.
 Os sucesivos gobernos: Alberoni, Ripperdá e Patiño,
procuraron recuperar os territorios italianas pola via
diplomática. Sen éxito.
 Os Pactos de Familia: buscan a Alianza con Francia sen
renunciar aos seus intereses en Italia, para contrarrestar a
Austria e Inglaterra: dous pactos, 1734 e 1743.
Filipe V morre sen poder modificar os Tratados de Utrech e
Rastadt. Colocou aos seus fillos como principes italianos
independentes.

34. Julio Alberoni,
España
Firenzuola d´Arda (Ita)
1664 - Piacenza (Ita)
1752
Primer ministro
- 5-12/1719
Johan Willen, barón de
Ripperdá. Holanda
Oldehove, Groninga 1680 -
Tetuán 1737
José Patiño
Milán 1670 - San
Ildefonso 1736
Secretario de Estado
1734 - 1736

35. 2. Fernando VI e o pacifismo. 1746–1759
 Reinado caracterizado pola
busca da paz. Neutralidade
coas potencias europeas.
• A partir de 1748, sinatura
da paz, os seus gobernos
dirixidos Xosé de Carvajal e
Ricardo Wall, buscaran a
neutralidade para manter o
equilibrio entre potencias.
Fernando VI. 1713-1759.
Pellegrini.

36. Ricardo Wall y Devereux,
(1694-1777)
Xosé de Carvajal y
Lancaster.(1698-1754)

37. o Desenvolvemento económico interior.
• Os seus gobernos fomentarán o crecemento económico e o
poder da monarquía.
• Tarefa do Marqués da Ensenada: incrementa e racionaliza
os ingresos fiscais, fomenta a gricultura, o comercio e a
industria, mellorou a Armada (Ferrol e Cartaxena).
• Xeneralízanse en España o sistema de intendencias,
capitanías xenerais e provincias. Rómpese definitivamente
coa organización medieval. Agás en Navarra.
o Regalismo: intento de limitar o poder da Igrexa, controlando
a súa riqueza, os nomeamentos eclesiásticos e o número de
efectivos. En consonancia co abolutismo borbón.
Concordato no 1753: O papa concédelle á Coroa o dereito
de Padroado.

38. Zenon de Somodevilla,
marqués de la Ensenada.
1702 – 1781. J. Mª Galván.

39. 3. Carlos III e o reformismo Ilustrado.
Carlos III era rei de Nápoles
cando asume a Coroa española
no 1759.
Tiña ampla experiencia de
goberno.
Trazos da personalidade de Carlos III.
Era o rei Carlos (…) ben feito, moi robusto, seco curtido, nariz longo
e aquilino (…) que ofrecía a primeira vista un rostro moi feo,
pero pasada esta impresión sucedía á primeira sorpresa
outra maior, que era atopar na mesma faciana que quixo
asustarnos unha bondade, un atractivo, e unha graza que
inspiraba amor e confianza. Era de seu de xenio alegre e
gracioso(…).Cando tíña que vestirse de gala poñíase de moi
mala gana, e sobre a chupa de campo colocaba un rico
vestido con botóns de diamantes (…) e, deste modo,
presentábase á Corte (…) e logo pasaran as dúas ou tres
horas de cerimonia, entrando na súa cámara, quitábase a
casaca e botando un gran suspiro dicía: “Grazas a Deus!”(…)
Pero era sumamente limpo no seu interior e exterior e non
toleraba unha mancha nin que, ao sacarlle a camisa,
rompesen os encaixes, que sempre usaba.(…)
Conde de FERNÁN NÚÑEZ. Vida de Carlos III. Segunda metado do
XVIII. [castelán]

40.  Despotismo ilustrado e Regalismo.
 ao longo do XVIII exténdense por
Europa teorías que defenden o
reforzamento do poder absoluto dos
reis.
 Este poder será entendido como
un medio para aumentar a riqueza
do reino e lograr a riqueza e
benestar dos seus súbditos.
 O Rei = un déspota. Máis un
Déspota Ilustrado.
 O lema: “Todo para o pobo pero
sen o pobo”.
 Carlos III, é un prototipo destes
monarcas. Impulsou numerosas
reformas económicas,
administrativas e culturais, apoiado
nas ideas ilustradas e nos seus
partidarios.
Firme partidario do regalismo.
Doc. 3. Carlos III, déspota ilustrado.
Parece que este precepto da filosofía resoaba no
corazón de Carlos III (…) traído pola Providencia para
ocupar o trono dos seus pais. (…) A enumeración
daquelas providencias e establecementos con que
este benéfico soberano gañou o noso amor e
gratitude foi xa obxecto doutros máis elocuentes
discursos.
A elección de novas colonias agrícolas, o repartimento
de terras comunais, a redución dos privilexios da
gandería, a abolición da taxa e a libre circulación dos
grans, co que mellorou a agricultura (…).
Gaspar Baltasar Melchor de JOVELLANOS. Eloxio a
Carlos III. 1788. [Castelán]
Doc. . A política regalista.
O matrimonio (…) primeiro é civil ca relixioso e
antes un convenio e obrigación de homes que non
un ministerio e un sacramento (…). A utilidade
social, o ben do Estado, o aumento e a
prosperidade das súas familias, é o principio que
debe gobernar neste punto; e como este sexa todo
temporal, e en nada espiritual nin divino, nin na
orixe, nin nas causas, nin nas persoas, nin no
contrato, nin nos seus froitos e efectos, o
matrimonio é e debe terse, para decretar e
establecer sobre el, como unha cousa simplemente
terreal e civil, deixando o sbrenatural e relixioso para
os altísimos fins que Xesuscristo tivo presentes
cando, elevándoo a sacramento da súa lei, se
dignou a chamalo grande e o enriqueceu coa súa
graza.
J.A. MELÉNDEZ VALDÉS. Discursos forenses. 1821.
(castelán)

41.  Problemas exteriores.
 Problemas con Inglaterra e Portugal. Agresión ao comercio
colonial, e nas fronteiras en América.
 A política de Carlos III atopa apoio en Francia e enfrontamento
con Inglaterra e Portugal:
 Guerra dos sete anos, 1756. En Europa e nas colonias.
Francia e Austria vs Inglaterra e Prusia.
 Terceiro pacto de Familia con Francia, 1761.
1762, declaración de guerra Inglaterra a España. Portugal a
favor dos ingleses.
 Paz de París, 1763, Inglaterra quédase con case todo o
Imperio colonial Francés. Obtén de España privilexios
comerciais en América e a Florida. Francia cedía a España a
Luisiana como compensación.
1776, sublevación das colonias inglesas de América do Norte.
Guerra da independencia. Os Borbóns franceses e españoles
axudan ás colonias. En 1783, asínase a paz no Tratado de
Versalles, recoñécese a independencia da nova nación, EEUU de
América, e España recuperaba Menorca e Florida.

42.  O apoxeo do reformismo ilustrado.
Doc. 5. O impulso reformista.
Cómpre comezar (…) por aumentar a poboación; logo establecer
fábricas, facilitar o comercio interior e exterior e facer, en fin, que
renaza por todas partes a industria (…). Pero non se farán grandes
progresos na práctica se non están sostidas por un goberno iluminado,
dotado dun supremo poder que triunfe sobre todos os obstáculos que
se opoñan á súa execución.
CONDE DE PEÑAFLORIDA. Ensaio da Sociedade Vascongada de
Amigos do País. 1768. [castelán]
 Gobernos de Wall, conde de Aranda, conde de Floridablanca:
numerosos proxectos e reformas económicas e político
administrativas para incrementar a riqueza e o benestar do
pobo así como o poder da monarquía.
As reformas non alteraban o sistema vixente: monarquía
absoluta e sociedade estamental.

43. Resultados irregulares. Destacan:
 Fortalecemento do Estado e do poder do rei.
 Mellora da agricultura e do réxime de propiedade.
 Fomento da producción artesanal e industrial.
 Potenciación da industria popular.
 A defensa do valor do traballo artesanal.
Doc. 5b. Declaración sobre a honestidade dos oficios.
Declaro que non só o oficio de curtidos, senón tamén as demáis artes e
oficios de ferreiro, xastre, zapateiro, carpinteiro e outros dese tipo son
honestos e honrados; que o uso deles non envilece a familia nin a
persoa que o exerce, nin a inhabilita para obter os empregos
municipais (…).
Carlos III. Real Cédula. 18-3-1783. [castelán]

44.  O apoio ao desevolvemento do comercio.
• Favorecer a liberdade de circulación dos produtos, suprimindo
as taxas dos grans, mellorando a rede viaria, acondicionando
portos.
• Potenciar o comercio colonial: elimínase o monopolio exercido
ata entón por Sevilla-Cádiz. Créase o Servicio de Correos
Marítimo da Coruña, autorízase aos diferentes portos a
comerciar entre sí.
• Fomento da creación de compañías comerciais, con
autorización para unha zona ou un produto concreto.
 A Renovación da Educación: Fomento dunha educación útil e
práctica baseada no coñecemento das novidades técnicas e
científicas existentes. Creación de escolas populares. Intentos de
reforma dos estudos universitarios, fundación de novas institucións
culturais e científicas.

45. Doc. O pensamento ilustrado.
Por isto o obxecto xeral da instrucción no home actual é a perfección das súas
facultades físicas e intelectuais, como medios necesarios para aumentar a súa
felicidade (…); pero a instrucción do cidadán aperta ademais o coñecemento dos
medios de concorrer particularmente á prosperidade do Estado ao que pertencen e
de ocmbinar a súa felicidade coa dus seus comembros. (…)
Así que o home que (…) xace nunha preguiceira e estúpida ignorancia; o que
podendo consagrar os seus talentos ao estudo de verdades útiles á causa pública,
os emprega en especulacións inútiles e vas, (…) fáltalle de maneira enorme e
groseira a unha das mías sagradas obrigas do cidadán.
G.B.M. DE JOVELLANOS. Memoria sobre la educaicón pública. 1802. (castelán).
Eu imaxino os nobres, que o son por nacemento, como uns simulacros que
representan aqueles ascendentes seus (…), puramente imaxes que me traen á
memoria a virtude dos seus maiores; deste xeito, o meu respecto todo se vai en
endereitura a aqueles orixinais, sen que aos simulacros por si mesmos lles toque
parte ningunha.
Ao contrario, venero (…) a aquel que serve inútilmente á república, sexa ilustre ou
humilde de nacemento (…).
B. FEIJOO. Teatro crítico universal. 1724-1740. (Castelán).

46.  Dificultades das reformas.
Atopáronse con moitos obstáculos debido a:
- Ignorancia e miseria das masas populares.
- Oposición da nobreza e clero que estaban satisfeitos coa
sociedade.
Doc. 6. A impotencia das reformas.
Os nosos tribunais escasamente serven para o que foron creados (…); a agricultura
clama por unha lei agraria (…); a liberdade civil xeme nunha mísera escravitude e os
cidadáns non teñen ningunha representación (…). O erario está empeñado, e se non se
lle alixeiran as cargas, cada día estarao máis; a suprema autoridade está repartida
nunha multitude de consellos, xuntas e tribunais, que todos obran sen noticias uns de
outros (…). Eu comparo a nosa monarquía no estado presente a unha casa vella sostida
a forza de remendos, que os mesmos materiais con que se pretende compoñer un
lado, derriban o outro, e só se pode enmendar botándoa a terra e reedificándoa de
novo (…).
León de ARROYAL. Cartas politicoeconómicas ao Conde de Lerena. 1786. [castelán]

47.  Motín de Esquilache.
Ministro de orixe italiano que
impulsou varias reformas. 1766 un
decreto prohibe usar sombreiro de
aba ancha e capa longa, isto
provocou un tumulto pouplar en
Madrid. Na orixe do tumulto está o
descontento popular pola liberación
do prezo do trigo para incrementar
a competencia e a producción. A
medida coincidíu cunhas malas
colleitas o que aumentou a
especulación e os prezos. Isto unido
ao pouco aprezo que había polos
ministros estranxeiros e as novas
normas de Esquilache provocaron o
motín.
Esquilache. (Leopoldo de
Gregorio; Mesina, Italia,
1700-Venecia, 1785)

48. Doc. 19. Carlos III ordena o recorte de capas e sombreiros.
Prohibición de usar capa longa, sombreiro chambergo ou redondo, monteira
calada e embozo na Crote e Sititos Reais.
Non sendo suficiente para desterrar da Corte o mal parecido e perxudicial
disfrace, o abuso do embozo con capa longa, sombreiro chambergo ou gacho,
monteira calada, gorro ou rede, as Reais Ordes e bandos pblicados nos anos
1716,19, 23, 29, 37, 40 prohibindo eses embozos, e especialmente a Real Orde
(…) que foi renovada no ano 1745, mando que ningunha persoa, de calquera
calidade e estado que sexa, poida usar en ningunha paraxe, sitio nin arrabalde
desta Crote e Sitios Reais, nin nos seus paseos ou campos fóra da súa cerca, o
citado traxe de capa longa e sombreiro redondo para o embozo (…) e que se
use capa curta (que lle falte polo menos unha cuarta para chegar ao chan), e
perruca ou pelo propio e sombreiro de tres picos, de forma que de ningún
modo vaian embozados nin oculten o rostro.
CARLOS III. Bando. 10-3-1766. [castelán]

49.  Expulsión dos Xesuítas.
A Compañía de Xesús, foi acusada de ser os principais
instigadores dos motíns e no 1767 decretouse a súa expulsión de
España e as colonias. Os Xesuítas opoñíanse ao regalismo e ás ideas
absolutistas do rei. Modéranse as reformas por medo ás masas.

50. Doc. 20. Expulsión dos xesuítas.
Don Carlos, pola graza de Deus rei de Castela, etc (…). Estimulado polas obrigas en que
me atopo, relativas ás necesidades de manter en subordinación, tranquilidade e xustiza
os meus pobos, xunto con outras urxentes, xustas e necesarias que me reservo no meu
real ánimo, usando da suprema autoridade que o Todopoderoso depositou nas miñas
mans para a proteción dos meus vasalos e respecto á miña Coroa: mando que saian de
todos os meus dominios de España, Indias e Illas Filipinas os Regulares da Compañía,
tanto sacerdotes como coadxutores e legos e os novicios que desexen seguilos; e que
se ocupen todas as temporalidades da Compañía nos meus dominios. E para que se
execute de modo uniforme en todos eles, din plenos poderes (…) ao Conde de Aranda,
presidente do meu Consello, con facultade para proceder desde agora a tomar as
providencias correspondentes (…).
Prohibo que nunca máis poida volver a admitirse nos meus Reinos a ningún individuo
da Compañía (…). Tampouco poderán ensinar, predicar nin confesar nestes Reinos (…).
Todo o que tivese correspondencia cos xesuítas (…) será castigado en proporción á súa
culpa.
CARLOS III. Pragmática Sanción. 2-4-1767. [castelán]

51.  A vixilancia da Inquisición e o proceso de Olavide.
A Inquisición (sometida á autoridade do rei)
mantivo vixilancia sobre as ideas ilustradas polo que
foi un freo ás ideas avanzadas. Non logrou impedir
que as ideas chegaran, incluso as máis radicais.
O proceso máis destacado dun ilustrado coa
Inquisición foi o de Pablo Olavide, intendente de
Andalucía. Este creou novas colonias en Serra
morena, criticando o sistema de propiedade da
terra. Denunciado pola nobreza e Igrexa, foi
condenado.

52.  Lentitude das reformas e radicalización ideolóxica.
Os poderosos puxeron atrancos
ás reformas, de xeito que as
novas ideas eran minoritarias.
Os progresistas foron defendendo un novo
concepto de poder, do goberno e da
sociedade.
Foi xurdindo entre os opositores, un
pensamento conservador e reaccionario
contrario a todo tipo de cambio e innovación.

53. 4. Carlos IV e o impacto da Revolución
francesa.
Carlos IV comeza o
seu reinado no 1788.
Confía as cuestións
de goberna á súa
muller, Mª Luisa de
Parma, o que foi
obxecto de burlas na
Corte.
No seu reinado
prodúcese a crise da
monarquía
tradicional.
Doc. 7. O novo rei de España.
Non se esperan grandes cousas do Príncipe de Asturias [Carlos]. É torpe, brusco,
obstinado e carece de coñecementos que pola súa idade, xa nunca alcanzará. As súas
paixóns son a caza, a comida e a muller. Pero o temor ao seu pai e ao confesor fano
hipócrita ante a última.
D.W. MOLDENHAWER. Viaxe por España. 1786. [Francés]

54.  O temor á expansión da revolución.
Desde 1789, as noticias que proceden de
Francia, causan un gran temor ao contaxio.
O goberno de Carlos IV dirixido por
Floridablanca, realizará un severo control da
propaganda revolucionaria, sobre todo a través
da Inquisición.
Non se logrará frear a entrada das ideas
revolucionarias:
- Para ilustrados e reformistas: Francia é o
modelo a imitar.
- Para clero e nobreza, as novas ideas
atentaban contra os valores tradicionais.

55. Doc. 9. Defensa da revolución.
Chegou o tempo de ofrecer a verdade aos pobos (…). Esta revolución sublime que proclamou solemnemente os dereitos eternos
da humanidade, que derrubou do seu trono de ouro a superstición e a tiranía para colocar sobre el a igualdade e a razón, non
limitará as súas benéficas influencias ao estreito recinto da nación francesa (…).
Igualdade, humanidade, fraternidade, tolerancia. Españois, ente é en catro palabras o sistema dos filósofos que algúns perversos
vos fan mirar como uns monstros (…).
Un só medio vos queda, españois, para destruir o despotismo (…); este é a convocatoria das vosas Cortes. Non perdades un
momento; sexa Cortes, Cortes!, o clamor universal (…).
Os Franceses fixeron a súa Constitución co fin de ser felices, e co de facer felices aos demais homes(…). Por conseguinte, non
queren conquistar a ninguén, o que queren é destruir aos tiranos (…). Paz e guerra levarán consigo os franceses; paz aos homes
e guerra aos tiranos reis.
Xosé Marchena. Á nación española. 1972 [castelán]
Doc. 8. Reacción ante a Revolución.
Deus, a súa Igrexas, a súa fe, a súa relixión, as súas leis, os seus ministros, os seus templos, e todo o máis sagrado; o dereito de
xentes, o respecto debido aos soberanos, e aínda o dereito sempre inviolable da humanidade, encóntranse inxustamente
violados, impiamente desatendidos, e sacrílegamente atropelados neste desgraciado reino por unha multitude de homes cun
proceder que lles acredita como fillos de Lucifer.
Frei Diego Xosé de CÁDIZ. O soldado católico na guerra de relixión. 1794. [castelán]
Doc. 10. Os reis ante a Revolución.
O rei Carlos IV e Mª Luisa recibían cada día (…) unha impresión, un choque moral con cada noticia nova do que ocorría en Francia;
era a época das angustias, das desgrazas do rei Luis XVI, de María Antonieta, e da súa infortunada familia (…) a veciñanaza dos
reinos facía temer a cada instante que o incendio se comunicase dun a outro (…).
As alteracións de Francia eran cada día máis graves; o perigo de contaxio, cada vez máis ameazador (…). O trono de Luis XVI
acababa de afundirse; a República substituírao e non se falaba senón de revolucionar aos estados veciños de levar a cabo a
propaganda e a guerra (…).
Manuel GODOY. Memorias. 1836. [castelán]

56. Pedro Rodríguez de Campomanes
José Moñino y Redondo,
conde de Floridablanca

57. Doc. 8 Reacción ante a Revolución.
Deus, a súa Igrexas, a súa fe, a súa relixión, as súas leis, os seus ministros, os seus
templos, e todo o máis sagrado; o dereito de xentes, o respecto debido aos
soberanos, e aínda o dereito sempre inviolable da humanidade, encóntranse
inxustamente violados, impiamente desatendidos, e sacrílegamente atropelados
neste desgraciado reino por unha multitude de homes cun proceder que lles
acredita como fillos de Lucifer.
Frei Diego Xosé de CÁDIZ. O soldado católico na guerra de relixión. 1794.
[castelán]
Doc. 9. Defensa da revolución.
Chegou o tempo de ofrecer a verdade aos pobos (…). Esta revolución sublime que proclamou
solemnemente os dereitos eternos da humanidade, que derrubou do seu trono de ouro a
superstición e a tiranía para colocar sobre el a igualdade e a razón, non limitará as súas benéficas
influencias ao estreito recinto da nación francesa (…).
Igualdade, humanidade, fraternidade, tolerancia. Españois, ente é en catro palabras o sistema dos
filósofos que algúns perversos vos fan mirar como uns monstros (…).
Un só medio vos queda, españois, para destruir o despotismo (…); este é a convocatoria das
vosas Cortes. Non perdades un momento; sexa Cortes, Cortes!, o clamor universal (…).
Os Franceses fixeron a súa Constitución co fin de ser felices, e co de facer felices aos demais
homes(…). Por conseguinte, non queren conquistar a ninguén, o que queren é destruir aos tiranos
(…). Paz e guerra levarán consigo os franceses; paz aos homes e guerra aos tiranos reis.
Xosé Marchena. Á nación española. 1972 [castelán]

58. A influencia francesa chega tamén ás colonias
americanas, sobre todo entre o grupo crioulo.
Ante os sucesos de
Francia as
monarquías
europeas síntense
ameazadas e saen
en defensa dos
dereitos reais dos
monarcas
atacando aos
revolucionarios
máis non os
derrotaron.

59. En España, no 1792, Manuel Godoy é nomeado Secretario de Estado.
Protexido da Raíña Mª Luisa, tivo unha fulgurante carreira.
1793, execución do rei francés, España entra na guerra contra os
revolucionarios.
Falta de preparación e derrotas fan que Godoy firme a paz no 1795
(Paz de Basilea) conseguindo o titulo de Príncipe da Paz.
Desde este momento España intentará pactar con Francia contra o
seu enimigo común Gran Bretaña, 1796 Tratado de S. Ildefonso.

60.  A fin do reformismo.
O reformismo español foi progresivamente arrinconado polas
accións de Estado. Os gobernos de Carlos IV apoiaron aquelas
inciativas que se adecuaron aos seus intereses e anularon
aquelas que supoñían un perigo ou unha crítica.
Os ilustrados reformistas contaron co seu favor ou o seu
rexeitamento segundo as circunstancias ou as propostas.

61. Destacados reformistas
sufriron momentos de
apoio oficial e tamén
de persecución,
Cabarrús, Jovellanos,
Malaspina.
Caso Jovellanos: co seu
informe sobre a lei
agraria, defendía una
serie de cambios
radicais na estrutura
da propiedade e
supuñan un ataque aos
intereses da Igrexa e a
nobreza. Foi
condenado pola
Inquisición a desterro e
prisión en Mallorca.

62. Doc. 11. A necesidade de transformar a propiedade.
Debe cesar a facultade de vincular (…), de maneira que todos os cidadáns
poidan dispor de todos os seus bens en vida e morte(…).
O mal que causaron os morgados é tan grande que no bastará evitar o seu
progreso, se non se trata de aplicarlle outros remedios. O máis notable , se
non o maior de todos os danos, é o que senten as mesmas familias para quen
foi instituído. Nada é máis repugnante que ver sen establecemento nen
carreira, e condenados á pobreza, ao celibato e á ociosidade, os individuos das
familias nobres cuns primoxénitos que gozan pingües morgados(…) Sería pois
máis xusto (…) conceder facultades para vender fincas vinculadas. É verdade
que por este medio se extenuarán algúns morgados e se acabarán outros; pero
oxalá que así sexa! Tan perniciosos son ao Estado os morgados inmensos (…)
como os moi curtos (…).
Dígnese pois V.A. de derogar dun golpe as bárbaras leis que condenan a
perpetua esterilidade tantas terras comunais (…); as que estancando a
propiedade privada nas eternas mans de poucos corpos e familias poderosas,
encarecen a propiedade libre e os seus produtos (…); as que obran o mesmo
efecto encadeando a libre contratación dos froitos e as que, agravándoos
directamente no seu consumo, reúnen todos os graos de funesta influencia.
Gaspar Melchor de JOVELLANOS. Informe sobre lei agraria. 1795 [castelán]

63. Os gobernos de Godoy aplicaron reformas para incrementar os
ingresos da Coroa, necesitada de cartos polos gastos da guerra:
aumentáronse os impostos, obrigaron aos ricos a contribuir cun
donativo forzoso…e levaron a cabo a primeira expropiación e
venda de terras e mans mortas, Desamortización de Godoy,
1798. Afectou a terras de institucións benéficas da Igrexa sobre
todo en Castela. Non alterou a composición social da
propiedade nin beneficiou aos campesiños, pero sentou un
precedente para outras desamortizacións.
 Despotismo de Godoy e alianza con Napoléon.
Godoy vai acumulando títulos e confianza real, casa coa prima
do rei, Mª Teresa de Borbón e a partir de 1800 será o máximo
responsable de toda a política da Coroa.
Alter ego do rei esixe obediencia personal a todas as
autoridades.