Denken over verandering in vijf kleuren

1. Veranderkunde
Basispresentatie kleuren
Amersfoort
januari 2007
15 juni 2010
Hans Vermaak
Léon de Caluwé
Petra Haartsen

2. Veranderkunde
Bij organisatieveranderingen zijn vijf
manieren van denken te onderkennen
Denkwijze Er verandert iets als je:…
Geeldruk De belangen van de belangrijkste spelers bij elkaar kunt brengen tot een
consensus door middel van een onderhandelingsproces
Blauwdruk Onderzoekt wat de beste oplossing is en die planmatig implementeert in
een rationeel proces
Rooddruk Mensen op de juiste manier prikkelt, zodat ze zich gewaardeerd en gezien
voelen in een sociaal proces
Groendruk Mensen in leersituaties brengt, ze bewuster en bekwamer maakt waardoor
hun vermogens toenemen op het werk in een ontwikkelproces
Witdruk Spontane evolutie een handje helpt door ruimte te geven waar energie zit
en blokkades slecht in een dynamiserend proces
© Twynstra Gudde januari 2007 2

3. Veranderkunde
De vijf kleuren in één oogopslag
Geeldruk Blauwdruk Rooddruk Groendruk witdruk
Er verandert belangen bij elkaar eerst denkt en dan mensen op de juiste mensen in leersituaties ruimte maakt voor
iets als je.... brengt (planmatig) doet manier prikkelt brengt spontane evolutie
in een .... machtsspel rationeel proces ruilexercitie leerproces dynamiserend proces
naar.... een haalbare de beste oplossing, een een motiverende een oplossing die een oplossing die
oplossing, maakbare wereld oplossing, de beste ´fit´ mensen samen vinden energie losmaakt
win-winsituatie
Interventies coalitievoming, projectmatig werken, beoordelen en belonen, gaming en coaching, open space meetings,
zoals.... topstructurering strategische analyse sociale bijeenkomsten open systems planning zelfsturende teams
door een... procesbegeleider die inhoudelijk expert, een HRM-expert, een procesbegeleider die patroonduider die
zijn macht gebruikt projectleider coachend manager mensen steunt zichzelf op het spel zet
gericht op... posities en context kennis en resultaten procedures, inspiratie setting en complexiteit en
en sfeer communicatie betekenissen
Het resultaat onbekend en omschreven en bedacht, niet geschetst, niet onvoorspelbaar
is... verschuivend gegarandeerd gegarandeerd gegarandeerd
De borging beleidsdocumenten en meten = weten, HRM-systemen, goede lerende organisatie zelforganisatie, kwaliteit
schuilt in... machtsbalans, bijsturen verhoudingen, van dialoog
loyaliteit communicatie
De valkuil luchtfietserij, negeren van externe en verstikkende systemen, niemand uitsluiten, oppervlakkig begrip,
schuilt in... loose-loosesituatie irrationele aspecten zachte heelmeesters gebrek aan actie laissez-faire
© Twynstra Gudde januari 2007 3

4. Veranderkunde
Geeldrukdenken
Aannames Idealen
AanpassenAkkoordAchterbanActorAfdwingenAftredenAgendaAlliantie
Er verandert iets als je belangen bij elkaar - Democratische samenleving
BeslisserBesluitenCoalitieComitéCompromisConclaafDepolitiseren
brengt - Poldermodel van politieke coalities
- van de sleutelfiguren - Haalbare oplossing
DraagvlakDubbelrolGezichtsverliesIntentieMachtMandaatMedestaander
- in een onderhandelings- en lobbyproces
OnderhandelingPartijPersPersberichtPettenprobleemPoliticusPolitiseren
- om een consensus te vormen (win-win)
PressurecookerProcedureProcesontwerpPubliekSpelregelStakeholder
Condities: Schaduwkanten
- Achter gesloten deuren - Oppervlakkig geel: achterkamertjesgedoe, de
StatusTegenstanderTijdsdrukUittredenVerklaringVervlechtenVrijheids-
- Sense of urgency sterkste wint
- Valkuilen: luchtfietsen, loose-loose strijd,
graadWantrouwenWinwinAanpassenAkkoordAchterbanActorAfdwingen
Motto: veranderen is een machtspel onbetrouwbaarheid
AftredenAgendaAlliantieBeslisserBesluitenCoalitieComitéCompromis
Traject - Allergieën: ideologen, details, gezichtsverlies
Interventies:
ConclaafDepolitiserenDraagvlakDubbelrolGezichtsverliesIntentieMacht-
- Mediatie, alliantievorming, stemsessies
Veranderaar
MandaatMedestaanderOnderhandelingPartijPersPersberichtPettenpro-
- Topstructurering, beleidsvorming
Diagnosebrillen: Veranderaar: procesregisseur die zijn macht inzet
bleemPoliticusPolitiserenPressurecookerProcedureProcesontwerpPu-
- Krachtenveldanalyse, concurrentiestructuur - Politiek fingerspitzengefühl (posities en context)
- Policy windows, besluitvormingsfuik - Besturen, beschouwen en conflicten hanteren
bliekSpelregelStakeholderStatusTegenstanderTijdsdrukUittredenVer-
Beheersbaarheid: - Onafhankelijk, beheerst en met goede
netwerken
klaringVervlechtenVrijheidsgraadWantrouwenWinWinAanpassenAkkoord
- Onbekend en verschuivend resultaat
- Borging via contracten en machtsbalans
AchterbanActorAfdwingenAftredenAgendaAlliantieBeslisserBesluiten
Andere actoren: afgevaardigden, achterbannen,
opinieleiders
© Twynstra Gudde januari 2007 4

5. Veranderkunde
Blauwdrukdenken
Aannames Idealen
ActiviteitAfbakenenAfspraakArchiverenBeheersbaarBeslisdocument
Er verandert iets als je eerst denkt en dan - Maakbare en kenbare wereld
BeslissenBesturingBevoegdheidBewakingBoeteBudgetCapaciteitCheck
(planmatig) doet - Orde, efficiëntie en voorspelbaarheid
- onderzoek biedt objectieve antwoorden en richting - Beste concrete oplossing (harde organisatie-
-listControleDeelprojectDetaillerenDoelDoorlooptijdEfficiëntEisenFase
oplossingen worden ontworpen (stappenplan) aspecten)
- omplementatie gaat planmatig en transparant
GoedkeuringHiërarchieInformatiebewakingIngangscontrolIeinrichting
Schaduwkanten
ISOKeuringKwaliteitscontroleMargesMiddelenMijlpaalOnderzoekOp-
Condities:
- Toereikend sponsorschap - Oppervlakkig blauw: mechanistisch, irrationele en
drachtgeverOpdrachtnemerPlannenPrestatieProjectProjectleiderRappor
- Sense of control, objectiviteit externe aspecten negeren
- Valkuil: alles maakbaar verklaren, over mensen
-tageReductieResultaatStapTaakTaakgeledingVoortgangWeerstand
Motto: veranderen is een rationeel proces heen walsen, hired gun´ analyses
- Allergie: vage toestanden, emotionaliteit,
ActiviteitAfbakenenAfspraakArchiverenBeheersbaarBeslisdocument
Traject
ingebakken onzekerheid/ ambiguïteit
Interventies:
-BeslissenBesturingBevoegdheidBewakingBoeteBudgetCapaciteitCheck
ISO, BPR,ABC, PMW
Veranderaar
-listControleDeelprojectDetaillerenDoelDoorlooptijdEfficiëntEisenFase
Strategische analyse (SWOT, portfolio´s, e.d.)
Diagnosebrillen: Veranderaar: expert, projectleider
-GoedkeuringHiërarchieInformatiebewakingIngangscontrolIeinrichting
Visgraatdiagrammen, portfolio-analyse - Inhoudelijke deskundigheid
- Structuren, organisatieconfiguraties - Analyseren, structureren, presenteren, plannen
ISOKeuringKwaliteitscontroleMargesMiddelenMijlpaalOnderzoekOp-
Beheersbaarheid: - Prestatiegericht, accuraat, zelfstandig, rechtlijnig
- Vooraf omschreven en gegarandeerd resulaat
drachtgeverOpdrachtnemerPlannenPrestatieProjectProjectleiderRappor
- Borging via ´meten = weten´, monitoringssystemen Andere actoren: opdrachtgevers, project-
-tageReductieResultaatStapTaakTaakgeledingVoortgangWeerstand
medewerkers, doelgroepen, (boze) buitenwereld
© Twynstra Gudde januari 2007 5

6. Veranderkunde
Rooddrukdenken
Aannames Idealen
AandachtAangenaamArboregelingAssessmentBelangstellingBeloning
Er verandert iets als je mensen op de juiste - Gemeenschap in harmonie, zorgzame
BeoordelingBetrokkenBindingBonusCollega´sCompetentieCurriculum
manier prikkelt samenleving
- mensen (situationeel) straffen en belonen - Het beste uit mensen halen, de beste ´fit´ tussen
vitaeFunctiebeschrijvingFunctionerenHeadhunterHuisstijlIdeeënbus
- mensen verleiden en het ´wij´-gevoel versterken organisatie en individu vinden
JuniorKwaliteitLief-en-leed-potLoopbaanMedewerkersborrelMediorOplei-
- aandacht, steun en erkenning bieden - Motiverende oplossing
denOutplacementOverlegPotentiePrikkelenProfielPromotieRegelingRui-
Condities: Schaduwkanten
- Respectvolle en zorgvuldige procedures - Oppervlakkig rood: verstikkende systemen, wollen
lenSalarisSecundairevoorwaardenSeniorSfeervolSociaalStatusSteunen
- Mensen zoeken elkaar op dekengedrag, onechte aandacht
- Valkuilen: negeren van macht, zachte heel-
StimulerenStrafTalentVaklunchVerlokkenWerkklimaatWerkomgevingZorgv
Motto: veranderen is een sociaal gebeuren meesters, conflictmijding
uldigAandachtAangenaamArboregelingAssessmentBelangstellingBelo-
Traject - Allergieën: solo- of macho-gedrag, onzorg-
vuldigheid, problematiseren
Interventies:
ningBeoordelingBetrokkenBindingBonusCollega´sCompetentieCurriculum
- Personeelsinstrumenten en sociale activiteiten
Veranderaar
vitaeFunctiebeschrijvingFunctionerenHeadhunterHuisstijlIdeeënbusJunior
- Management by walking around en de zeepkist
Diagnosebrillen: Veranderaar: coachende manager, HRM- of
KwaliteitLief-en-leed-potLoopbaanMedewerkersborrelMediorOpleiden
- Motivatiefactoren, bronnen van weerstand communicatie-expert
- Rollen in teams, situationeel leiderschap - Mensen-mens
OutplacementOverlegPotentiePrikkelenProfielPromotieRegelingRuilen
Beheersbaarheid: - Motiveren, verleiden, communiceren, samen-
werken
SalarisSecundairevoorwaardenSeniorSfeervolSociaalStatusSteunen
- Bedacht, maar niet gegarandeerd
- HRM-systemen, goede verhoudingen, - Sociaal, betrouwbaar, geïnteresseerd
StimulerenStrafTalentVaklunchVerlokkenWerkklimaatWerkomgeving
communicatie Andere actoren: smaakmakers, teambuilders,
rolmodellen, betrokkenen
© Twynstra Gudde januari 2007 6

7. Veranderkunde
Groendrukdenken
Aannames Idealen
ActionlearningAflerenBetekenisBewustonbekwaamBewustwordingClinic
Er verandert iets als je mensen in leersituaties - Lerende organisatie: met iedereen, over alles,
CoachenCorporatecurriculumDebriefingDenkbeeldDidactusEffectErvaring
brengt altijd
- bewust onbekwaam maken (spiegels en vensters) - Groeien en ontdekken
EvaluatieExperimentFacilitatorFeedbackGedragGroepslerenHouding
- experimenten en exploreren van nieuwe - Oplossingen die mensen zelf vinden
KennisKennisoverdrachtLeercyclusLeerdoelLeermanagerLeermiddelLeer
mogelijkheden
- in een koerszoekend, collectief proces
situatieLerenLerendeorganisatieMentaalmodelMotivatieOefenenOntwik-
Condities: Schaduwkanten
- (Net) genoeg veiligheid, rust en respect - Oppervlakkig groen: individueel leren los van het
kelingOpvoedingOrganisatieontwikkelingReflectieSpelSpiegelenStage
- Sense of professionalism werk, gebrek aan actie
- Valkuilen: belerend gedrag, niemand uitsluiten,
TrainerTrail-and-errorTweedehandslerenTweedeordelerenUitproberen
Motto: veranderen is leren en ontwikkelen navelstaren
UitwisselenVaardigheidVeiligheidZienswijzeActionlearningAflerenBeteke-
Traject - Allergie: politieke spelletjes, mensen met een bord
voor hun hoofd
Interventies:
nisBewustonbekwaamBewustwordingClinicCoachenCorporatecurriculum
- Feedback, coaching opleiding, gaming
Veranderaar
DebriefingDenkbeeldDidactusEffectErvaringEvaluatieExperimentFacilita-
- Organisatie-ontwikkeling, survey-feedback,
communities of practice Veranderaar: procesbegeleider die mensen steunt
torFeedbackGedragGroepslerenHoudingKennisKennisoverdrachtLeer-
Diagnosebrillen: -´reflective practitioner´ als rolmodel
- Johari window, leercurve, leerniveaus - Didactisch ontwerpen, faciliteren, spiegelen,
cyclusLeerdoelLeermanagerLeermiddelLeersituatieLerenLerendeorgani-
- Organisatie-ijsberg, systeemdenken coachen
- Empathie, creativiteit, nieuwsgierigheid
satieMentaalmodelMotivatieOefenenOntwikkelingOpvoedingOrganisatie-
Beheersbaarheid:
- Geschetst, niet gegarandeerd
ontwikkelingReflectieSpelSpiegelenStage actoren: trekkers, coaches, meesters,
- Borging via voortdurende reflectie Andere TrainerTrail-and-error
deelnemers, beschermheren
© Twynstra Gudde januari 2007 7

8. Veranderkunde
Witdrukdenken
Aannames Idealen
AdaptiefBeeldenBelevingBetekenisgevingBewegingBewustwordenBlok-
Er verandert iets als je spontane evolutie een - Wonderlijk universum vol parallele werkelijkheden
kadeChaosComplexiteitCreativiteitCrisisDialoogDynamiekEcologie
handje helpt - Zelfsturing in netwerken dwars door organisatie-
- patroonduiding van wat mensen/ organisaties grenzen
EnergieEvolutieFeedforwardGevoelGroeiHeldenHelenIdeeënIdentiteit
beweegt - Zingeving, geëngageerde oplossingen, innovaties
InnerlijkInnovatieKrachtLosmakenNatuurNon-interventieOntvouwenOpen
- ruimte bieden voor ondernemerschap en
dynamiek
PatroonPilotRituelenRuimteStilteStromenSymboolToevalTransformatie
- blokkades wegnemen en conflicten optimaliseren Schaduwkanten
Condities: - Oppervlakkig wit: new age uiterlijkheden,
UitdagingUitstralingVerbindingWaarnemenWilZelforganisatieZijnZinge-
- Paradoxaal adviseren ´alles is goed´
- Sense of humor - Valkuilen: oppervlakkig begrip van drijvende
vingAdaptiefBeeldenBelevingBetekenisgevingBewegingBewustworden
Motto: veranderen gaat over energie/ vitaliteit krachten, laissez-faire, medewerkers opzadelen
BlokkadeChaosComplexiteitCreativiteitCrisisDialoogDynamiekEcologie
Traject met ´zelfsturing´
- Allergieën: saaiheid, middelmaat, regels,
Interventies:
EnergieEvolutieFeedforwardGevoelGroeiHeldenHelenIdeeënIdentiteit
bevoogding, groepsdwang
- Zelfsturende teams, zoekconferenties
Veranderaar
InnerlijkInnovatieKrachtLosmakenNatuurNon-interventieOntvouwenOpen
- Appreciative inquiry, open space meetings
Diagnosebrillen: Veranderaar: patroonduider die zichzelf op het spel zet
PatroonPilotRituelenRuimteStilteStromenSymboolToevalTransformatie
- Ontwikkelingspatronen van individuen, groepen - Florerend in complexiteit, spelend met mogelijkheden
e.d. - Betekenis geven, stelling nemen, dialogiseren,
UitdagingUitstralingVerbindingWaarnemenWilZelforganisatieZijnZinge-
- Chaostheorie, megatrends, beelden van ondernemen
- Zelfbewust, authentiek, kwetsbaar, fantasierijk,
vingAdaptiefBeeldenBelevingBetekenisgevingBewegingBewustworden
organisaties
Beheersbaarheid: eigenwijs
BlokkadeChaosComplexiteitCreativiteitCrisisDialoogDynamiekEcologie
- Moeilijk voorspelbaar (maar niet stuurloos) proces Andere actoren: intra-/ entrepreneurs, kiemen,
- Borging via zelforganisatie en kwaliteit van dialoog sponsors, netwerken
© Twynstra Gudde januari 2007 8

9. Veranderkunde
Vier praktische toepassingen
– Communicatie: gemeenschappelijke taal om collectief te
praten en beslissen over veranderen zonder ‘scholenstrijd’
…
– Diagnose: meervoudig kijken naar mensen, organisaties,
vraagstukken.…, vooral als het complex is
– Strategie: situationele keus voor een kansrijke ‘kleur’ voor
een veranderaanpak. Wat past bij vraagstuk, bij organisatie,
bij …?
– Veranderaar: besef van eigen voorkeursstijl, aannames,
competenties, beperkingen…
© Twynstra Gudde januari 2007 9

10. Veranderkunde
Het kleurendenken: model of taal?
– Oplossen van vraagstukken – Hanteren van dilemma’s en
en problemen ambiguïteit
– Situationeel kiezen van beste – Omgaan met concurrerende
aanpak en interpretatie werkelijkheden
– Regie bij ontwerp en – Multi-actor productie en
implementatie evaluatie
– Constructie, creëren van – Deconstructie, ontsnappen
nieuwe visies, daadkracht van ideeën, plek der moeite
© Twynstra Gudde januari 2007 10

11. Veranderkunde
Typische vragen over vier toepassingen
Diagnose Aanpak
– Hoeveel kleuren heeft een organisatie – Werkt een regenboogaanpak?
nodig? – Welk criterium is doorslaggevend bij
– Moeten alle organisaties lerende het kiezen van een kleurenaanpak?
organisaties worden? – Zijn alle kleuren even krachtig en
– Begrijp je organisaties het beste door ze te welke winnen als ze gaan vechten?
bekijken in hun eigen kleur of juist niet? – Hoe introduceer je een nieuwe kleur in
– Kun je een meerkleurige diagnose in je een omgeving die daar haaks op
eentje maken? staat?
Veranderaar Communicatie
– Kun je alle kleuren beheersen? – Hoe kun je nou het beste teams
– Moet je leren geloven in de kleur waar je samenstellen: meerkleurig of niet?
van nature goed in bent? Of andersom? – Kun je boven de kleuren staan?
– Verschieten veranderaars van kleur in hun – Zijn de kleuren cultuurgebonden?
carrière? – Hoe haal je het meeste uit het werken
– Wat maakt je nou echt professioneel in een met de kleuren?
complexe omgeving?
© Twynstra Gudde januari 2007 11

12. Veranderkunde
Meer lezen…
Er is veel gepubliceerd over het ‘kleuren’-concept, zowel in het Nederlands als in het
Engels. Het concept is vertaald naar soorten interventies, diagnosemodellen, compe-
tenties, taalgebruik, literatuurstromingen, therapiebenaderingen, communicatieprocessen,
casestudies, e.d. Daarnaast is er gepubliceerd over de andere zes kennisgebieden binnen
de veranderkunde.
Enkele referenties:
– L. de Caluwé, F. Que en H. Vermaak; “Denken over veranderen van mensen en
organisaties”, M&O, 2001
– H. Vermaak; “Veranderkunde in zeven vragen”, Holland Management Review, 2002
– L. de Caluwé en H. Vermaak, “Learning to Change; A Guide for Organization
Change Agents”, Sage Publications, 2003 (ISBN 0761927026)
– L. de Caluwé, H. Vermaak; “Thinking about Change: Complexity and Multiplicity in
Change Processes”, J. Boonstra (ed): Dynamics in Organizational Change and
Learning, John Wiley and Sons, Chicester, England, 2004 (ISBN: 0471877379)
– L. de Caluwé, H. Vermaak; “Change Paradigms: An Overview”, Organization
Development Journal, 2004
– L. de Caluwé, H. Vermaak; “Leren veranderen; een handboek voor de
veranderkundige’’, Kluwer, Deventer, 2006 (ISBN 9013016545)
© Twynstra Gudde januari 2007 12

13. Veranderkunde
Hans Vermaak
hve@tg.nl
Léon de Caluwé
lca@tg.nl
Petra Haartsen
pha@tg.nl
www.twynstragudde.nl
Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot deze
presentatie berusten bij Twynstra Gudde. Niets uit deze
presentatie mag worden verveelvoudigd of openbaar
gemaakt zonder schriftelijke toestemming van Twynstra
Gudde.
© Twynstra Gudde januari 2007 13