Öğr. Gör. Betül Turan KTÜ Beşikdüzü Meslek Yüksekokulu Yönetim ve Organizasyon Bölümü İşletme Programı - Üretim Yönetimi Dersi Üretim Yönetimi Dersi 5-a Dersi Sunumu

1. BÖLÜM 5
ÜRETİM PLANLAMASI, STOK KONTROLÜ
VE BAKIM YÖNETİMİ
5.1. Üretim Planlama Stratejileri
5.1.1. Üretim Planlamasının Tanımı ve Önemi
5.1.2. Üretim Planlamasının Hazırlanması
5.1.3. Üretim Planlama Stratejileri
5.2. Üretim Programının Yapılışı
5.2.1. Üretim Programları
5.2.2. Üretim Programlamasında Yapılacak İşler
% 20 – (12 saat – 3 hafta)

2. BÖLÜM 5
ÜRETİM PLANLAMASI, STOK KONTROLÜ
VE BAKIM YÖNETİMİ
5.3. Stok Kontrol Metotları
5.3.1. Üretim Yönteminde Stok Kavramı
5.3.2. Stok Kontrolünün İşletme İçerisindeki Yeri ve Önemi
5.3.3. Stokların Sınıflandırılması
5.3.4. Stok Kontrol Yöntemleri
5.3.5. Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli
5.3.6. Üretim Maliyetlerinin Stok Kontrolüne Etkileri
% 20 – (12 saat – 3 hafta)

3. BÖLÜM 5
ÜRETİM PLANLAMASI, STOK KONTROLÜ
VE BAKIM YÖNETİMİ
5.4. Bakım Planlaması
5.4.1. Bakım Planlamasının Tanımı ve Önemi
5.4.2. Bakım Planlamasının Amaçları
5.4.3. Bakım Planlamasının Üretime Etkisi
5.4.4. Bakım Planlama Departmanının Fonksiyonelliği
5.4.5. Bakım Çeşitleri
5.4.6. Bakım Planlamasının Uygulanması
5.4.7. Bakım Planlamasına Alternatif Politikalar
5.4.8. Bakım Planlamasıyla İlgili Maliyetler
% 20 – (12 saat – 3 hafta)

4. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Üretim faaliyetlerinin önceden planlanması, hem üretim
tesisinin olanaklarını amaçlar doğrultusunda üretime
hazır bulundurmayı ve verimli kullanabilmeyi, hem de
pazarın isteklerini zamanında teslim edebilecek şekilde
işlerin organize edilmesini sağlar.

5. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 5.1.1. Üretim Planlamasının Tanımı ve Önemi
 Günümüzde modern üretim işletmeleri, üretim
faaliyetlerini gerçekleştirirken fiyat, kalite, zaman,
hammadde, mamul, yarı mamul, piyasa, müşteri
talepleri ve bu taleplerin gelecekteki belirsizliği gibi
unsurların etkilerini göz önüne alarak sürdürmektedirler.
 Bu açıdan işletme yöneticileri, üretim faaliyetlerini
sorunsuz bir şekilde sürdürebilmek, müşteri
taleplerini karşılayabilmek ve üretim kapasitesinden
maksimum bir şekilde yararlanabilmek için üretim
planları hazırlamak zorundadırlar.

6. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Üretim planlaması, işletmenin mevcut kaynaklarının
rasyonel kullanılarak, üretim faaliyetinin veya üretilecek
olan mamulün istenilen zaman, kalite ve nitelikte olması
için yapılan analizler olarak tanımlanabilir.
 Diğer bir ifadeyle, üretim planı, işletmenin üretim
faaliyetlerinin istenilen miktar, kalite, yer ve zamanda;
neyin, nerelerde, kimler tarafından, ne zaman ve ne
şekilde yapılacağının belirlenmesi için yapılan
çalışma olarak tanımlanabilir.

7. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Üretim planının yapılmasındaki amaç, işletme
kaynaklarının en uygun bir biçimde kullanılması,
işletmedeki kaynak israflarının en aza indirilmesi ve
üretimde istenilen düzeyde kaliteye ulaşabilmek
hedeflenmektedir.
 Bu yüzden özellikle çok sayıda standart bir ürünün
üretiminde üretim planı çok önemli yer tutmaktadır.

8. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Bu bakımdan günümüzde bir işletmede, iyi bir üretim
planının önemini belirleyen faktörler şunlar olabilmektedir.
1. Üretim sistemlerinin faaliyet yoğunluğu ve karmaşıklığı,
2. İşletme içindeki faaliyetlerin koordinasyonundaki zorluklar,
3. İşletmeler arasındaki ilişkilerin artması ve rekabet
durumu,
4. Müşteri kitlesinin artması ve müşterilerin zevk ve
tercihlerinin değişmesi,

9. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
5. Pazarlama ve dağıtım faaliyetlerinin geniş bir alana
yayılması,
6. Gelişen teknolojiyle birlikte hizmet, kalite ve fiyat
rekabetinin yoğunlaşması,
7. İşletmenin ekonomik üretim düzeyinde üretim
yapabilmesi için hammadde, malzeme, işgücü ve
makinelerin atıl çalışma sürelerini asgari düzeye
indirilmesi gibi.

10. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Üretim planının ilk aşamasında üretilecek malların
rekabet durumu ve piyasa koşulları göz önüne alınarak
müşteri talepleriyle ilgili bilgiler değerlendirilir.
 Talep tahminleriyle ilgili bilgilere göre üretim planlama ve
programlama işlemleri yapılır.
 Talep tahminlerinin üretim planlarına dönüştürülmesi kısa
süreli ve uzun süreli olmak üzere iki şekilde
yapılmaktadır.
 Kısa süreli üretim planına “kısa süreli üretim programı” da
denilmektedir.

11. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Kısa süreli üretim planında üretimle ilgili ayrıntılı bilgiler
yer almaktadır.
 Hangi mamulün, ne zaman ve hangi üretim safhasından
geçerek üretileceği kısa süreli üretim planlarında
belirlenir.
 Kısa süreli üretim planı bağlayıcı bir özellik taşır.
 Bu bakımdan kısa süreli üretim planı mecbur
kalınmadıkça değiştirilemez.

12. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Uzun süreli üretim planı ise, kısa süreli üretim planına
göre ayrıntılara inilmediği ve bu bakımdan da kesinlik
bulunmayan plan olarak söz edilebilir.
 Yani gerektiği zaman üzerinde değişiklik yapılabilecek
plandır.

13. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Uzun süreli üretim planında;
1. teknolojide meydana gelebilecek değişiklikler,
2. üretilecek yeni mamuller,
3. fiyat,
4. kalite ve maliyet değişiklikleri,
5. etkinlik ve verimlilik artışları,
6. pazarlamadaki değişmeler ve gelişmeler göz önüne
alınmaktadır.

14. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Üretim planı, işletmenin büyüme ve gelişme imkânlarının
en önemli, en etkili aracıdır.
 İşletmede üretimin nasıl, ne zaman ve ne şekilde
yapılacağını gösteren bir rehberdir.
 Bu bakımdan iyi bir üretim planı işletmeye şu yararları
sağlamaktadır:
1. İşgücü makine ve malzemenin rasyonel ölçülere göre
üretimde kullanılmasını sağlamak.
2. Hammadde ve malzemenin stoklanma politikasını
belirleyerek aşırı stoklamaları önlemek.

15. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
3. İşletmenin, üretim faaliyeti doğrultusunda düzenli bir üretim
sistemi kurarak, bu sisteme uygun olarak gerçekleştirilmiş
üretim organizasyonu oluşturmak.
4. Mevcut işgücü, makine ve araç-gereçlerin üretim sırasında
görev ve çalışma düzenlerini tespit ederek üretim sırasındaki
aksaklıları giderecek koordinasyonu temin etmek.
5. Üretim faaliyetlerindeki yetki ve sorumluluğu kesin şekilde
belirleyerek üretimde meydana gelebilecek karışıklıkları ve
yanlış anlamaları ortadan kaldırmak.
6. Üretim hacmi ile talep arasındaki dengeyi belirleyerek üretim
maliyetini minimum düzeye indirmek.

16. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Öte yandan üretim planını etkileyen belli başlı faktörler de
bulunmaktadır.
 Bu faktörler;
1. işletmenin büyüklüğü,
2. malın özellikleri,
3. işletmenin üretim şekli ve
4. işletmenin bağlı bulunduğu sanayi kolu olmaktadır.
 İşletmenin büyüklüğüne göre üretim planı değişiklik
göstermektedir.

17. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 İşletmenin büyüklüğüne göre,
1. üretim miktarı,
2. personel sayısı,
3. stok miktarı,
4. toplam yatırım miktarı,
5. yıllık satış miktarı ve tutarı,
6. makine ve araç-gereç sayısı,
7. hammadde, yardımcı madde gibi faktörler değişiklik
gösterdiğinden işletmenin üretim planı da
değişmektedir.

18. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 İşletmenin ürettiği malın özelliği ve üretim şekli de
üretim planını belirleyici unsur olmaktadır. İşletmede
üretilen malın çeşitliliği, mamul mala olan talep, üretim
sistemleri ve teknolojisi, üretilen mamulün kalitesi gibi
unsurlar üretim planına etki etmektedir.
 Son olarak, işletmenin içinde bulunduğu sanayi kolu da
üretim planını etkilemektedir. İşletmenin içinde bulunduğu
sanayi kolunun yerleşmiş üretim alışkanlıkları, işgücü
durumu, sanayi kolunun yapısal olarak gelişmişlik düzeyi,
yatırım imkânları gibi faktörler üretim planını
değiştirebilmektedir.

19. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 5.1.2. Üretim Planlamasının Hazırlanması
 Üretim planında öncelikle ele alınan bilgi “talep”tir. Çünkü
“talep”le amaçlanan, tüketicinin istediği mamulü istenilen
zamanda ve miktarda hazır bulundurmaktır.
 Bu bakımdan talep tahminlerinin duyarlılığını etkileyen iki
önemli faktör bulunmaktadır;
 birinci faktör zaman,
 ikinci faktör ise ayrıntıya inme derecesi olmaktadır.
Zaman açısından, talep tahminlerinin kapsadığı zaman
aralığı uzadıkça duyarlılık derecesi azalmaktadır.

20. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Ayrıntıya inme derecesi açısından ise talebi tahmin
edilecek mamul sayısı arttıkça duyarlılık derecesi
azalmaktadır.
 Bu iki özellik göz önüne alındığında, üretim planı uygun
bir zaman aralığını kapsayacak biçimde ve ayrıntıya fazla
inmeden düzenlenmesi gerekmektedir.
 Ancak bunu gerçekleştirebilmek için de üretilen ürünlerin
gruplandırılması, üretim araçlarının ve üretim
yöntemlerinin iyi bir şekilde bilinmesi gerekmektedir.

21. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Bir işletmede üretim planı hazırlanırken aşağıdaki işlemler
gerçekleştirilmelidir .
1. Satış miktarına göre üretim planı yapılır.
2. Üretim sürecinde yapılacak işlerin iş akım şemaları çizilir,
3. Makinelere iş yükleme ve personele görevlendirmeler yapılır.
4. Malzeme ihtiyacı planlanır ve stok kontrolü yapılır.
 Bu işlemler gerçekleştirilirken üretim planının basit ve kolay
anlaşılır bir biçimde hazırlanması, işletme yöneticisine daha
fazla yarar sağlayacaktır.
 Dolayısıyla bu işlemlerin sonucunda ortaya çıkan tablo,
diyagram ve ölçülerde basitliğe özen gösterilmelidir.

22. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Bir üretim planlaması, üç dönemli planlara göre
hazırlanabilir. Bu dönemler şöyle sıralanabilir.
 Uzun Dönemli Planlar: Bu tür planlar, araştırma geliştirme
yolu ile uygun ürün hattı ve şirket faaliyetleri için elverişli
kolaylıklar sağlamaktadır.
 Orta Dönemli Planlar: Bu planlar, sermaye donatımının
elde edilmesi ve yeni ürünler için pilot üretim fabrikalarının
kurulması gibi finansal kaynakların tahsisi ile ilgili
olmaktadır. Genellikle bir yıldan beş yıla kadar uzanan
süreleri kapsamaktadır.

23. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Kısa Dönemli Planlar: Bu planlar ise, yürürlükteki üretim
faaliyetinin durumuna, mevcut veya beklenen kaynakların
atanmasını sağlayan üretim programlarını içermektedir.
Üç ay ile bir yıl arasında değişen bu planlar, vardiya
sayısı, işgücü hacmi, ek donanım ihtiyaçları, hammadde
ihtiyaçları ve fason sözleşmelerin miktarı gibi işletmenin
tüm faaliyet durumunu belirlemektedir.

24. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Her hangi bir üretim planı yapılırken iki türlü ilke göz önünde
tutulmalıdır;
a) ortak üretim imkânlarından yararlanılarak imal edilen mamul
gruplarını içeren bir üretim planı,
b) fabrikada çalışan personelin kolaylıkla anlayabileceği bir
ölçü birimiyle (örneğin parça saat gibi) ifade edilen bir üretim
planı.
 Bu iki temel ilke sürekli bir biçimde göz önünde
bulundurulmak kaydıyla, bir üretim planının hazırlanmasında
aşağıdaki işlemler sırasıyla uygulanmalıdır.

25. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
1. Üretim planının kapsayacağı zaman aralığı saptanır. Birçok
işletme bu süreyi 12 aylık dilimden oluşmak üzere 1 yıl
olarak belirlemektedir. Daha sonra bu plan, 3’er aylık
dönemlerden oluşan haftalık plan biçimine
dönüştürülmektedir.
2. Ekonomik stok düzeyi saptanır. İşletmenin stok
politikalarına ve talepteki değişmelere bağlı olarak
maliyetleri minimum yapan miktarlara emniyet stokları
eklenerek bulunur.

26. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
3. Satış (talep) tahminleri yapılarak planlama döneminin
dilimlerine dağıtılır. Burada planlama dönemindeki toplam
talep miktarı; satışların dönem içerisindeki maksimum ve
minimum düzeyleri göz önünde bulundurularak saptanır ve
satış miktarı aylık olarak planlama dönemine dağıtılır.
4. Plan dönemi başındaki ve sonundaki stok düzeyleri
belirlenir. Bu düzeyi belirleyen stoklar dönem başında
ambarda bulunan ve henüz ambara gelmemiş mamuller ile
dönem sonunda emniyet stokuna ek olarak bulundurulması
istenen mamullerdir.

27. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
5. Dönem başı ve dönem sonundaki stok miktarları arasındaki
fark bulunur.
6. Planlama dönemi içinde üretilmesi gereken miktar bulunur.
7. Üretilmesi istenen miktar planlama dönemine dağıtılır.
Dağıtım işlemi yapılırken işletmede meydana gelecek
tatiller, üretim hızının değişmesi, stok düzeylerindeki
değişmeler, kapasite durumu, tamir ve bakım süreleri gibi
faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

28. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Bu açıklamalara bağlı olarak yapılacak olan üretim planında
haftalık üretim miktarının hesaplaması aşağıdaki gibi
olacaktır.
 Ancak burada bu hesaplanmanın yapılabilmesi için planlama
dönemine ilişkin dönem başı ve dönem sonu stok düzeyleri
ile toplam talep tahminin bilinmesi gerekmektedir.
 Bu bakımdan haftalık üretim miktarı:

29. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 P = Her hangi bir dönemdeki üretim miktarını (günlük,
haftalık, aylık vs.),
 S1= Dönem başı stok düzeyini,
 S2= Dönem sonunda bulunması istenen stok düzeyini,
 D = Planlama dönemindeki toplam tahmini talep düzeyini,
 N = Planlama dönemindeki dönem sayısını (gün, hafta, ay
vs.) ifade etmek üzere;
 şeklinde hesaplanmaktadır.

30. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Örnek: Başak Un Tic. Ltd. Şti. işletmesi gıda sektöründe
faaliyet gösteren bir firmadır. İşletme 4 haftalık (1 ay) bir
üretim planı hazırlayacaktır. İşletmenin planlanan
dönemdeki dönem başı stok miktarı 2000 birim, dönem sonu
istenilen stok miktarı 2000 birim ve tahmini talep miktarı da
2400 adet/yıl olarak belirlenmiştir. Buna göre Başak Un
işletmesinin planlanan 4 haftalık üretim miktarı şu şekilde
olacaktır;

31. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 S1= 2000 birim.
 S2= 2000 birim.
 D = 2400 adet/yıl.
 N = 4 hafta

 Başak Un işletmesi, bu plana göre haftada 600
birim/hafta’lık üretim miktarı gerçekleştirmelidir. Bu sonuca
göre, Başak Un işletmesinin haftalık olarak planlanan ve fiili
üretim miktarı Tablo 5.1.’de gibi olur.

32. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Tablo 5.1’de, dönem başı stok miktarı ile dönem sonu stok
miktarı aynı olduğundan toplam üretim miktarı, tahmini satış
(talep) miktarına eşit olmaktadır.
 Bu tablo, işletmede planlanan üretim miktarı ile fiili üretim
miktarının ne şekilde gerçekleştiğini ifade etmektedir.
 Tablodan da anlaşılacağı üzere, fiili üretim miktarı,
planlanan üretim miktarına göre sapma göstermiştir.

33. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Buna göre, dönem sonunda fiili üretim miktarı planlanan
üretim miktarından 20 birim daha az gerçekleşmiştir.
 Bu durum, ilgili işletme veya üretim yöneticileri tarafından
dikkate alınıp, sapmaların nedenleri araştırılarak, üretim
esnasındaki sorunlar veya aksaklıklar düzeltilir.
 Dolayısıyla, planlama yapılırken satış, üretim miktarı ve
stoklarla ilgili kararlar ayrı ayrı değil birlikte planlanarak
verilmelidir.

34. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
HAFTALIK ÜRETİM
PLANI
Satış Üretim Stok
Dönem başı - - 2000
1. Hafta İçin
Planlanan 600 600 2000
Fiilî 620 610 2010
2. Hafta İçin
Planlanan 550 600 2050
Fiilî 570 590 2030
3. Hafta İçin
Planlanan 575 600 2075
Fiilî 560 550 2020
4. Hafta İçin
Planlanan 675 600 2000
Fiilî 650 610 1980

35. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 5.1.3. Üretim Planlama Stratejileri
 İşletme yöneticileri veya üretim yöneticileri, üretim
planlamasıyla, gelecekte üretilecek malların piyasa
durumunu ve teknolojide meydana gelecek değişmelerin
üretime etkisini tahmin etmek durumundadırlar. Yöneticiler,
bu tahminlerine göre de üretim planlaması stratejileri
hazırlamalıdırlar.
 Üretim planlaması stratejisinin amacı, üretim esnasında
yapılan işlemlerin minimum maliyetli olmasını sağlamak
ve işletme müşterilerinin ürün taleplerini zamanında
yetiştirebilmektir.

36. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Bu amaçlara ulaşabilmek için aşamalar şunlardır:
1. Hammadde, yardımcı malzeme ve işletme malzemesini
istenilen miktar, zaman ve yerde hazır bulundurmak,
2. Etkin ve verimli üretim yapabilmek için makine, araç-gereç
ve teçhizatı, iş akışı veya iş şemasına göre düzenlemek,
3. Pazarlama araştırması bilgilerine göre istenilen kalitede
üretim yapmak,
4. İşgücü verimliliğini en üst düzeye çıkarmak,
5. Üretim sistemi aracılığıyla üretimde diğer bölümler arasında
iyi bir koordinasyon sağlamak,

37. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
6. Ürün siparişlerini zamanında sevk edebilmek için üretim
programlaması yapmak,
7. İşletmenin ürün stoklarını, müşterilerin değişen taleplerini
karşılayabilecek şekilde tutmak,
8. Üretilen ürünün pazarlama ve dağıtım kanallarını etkin bir
şekilde gerçekleştirmek.
 İşletmede bu aşamalar gerçekleştirildikten sonra bir üretim
planının hazırlanmasında şu üç temel stratejilerden biri göz
önünde tutulur.

38. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
1. Talebi izleme stratejisi: Bu stratejide, üretim hızı talepteki
değişmelere bağlı olarak çok hızlı bir şekilde
değiştirilmektedir. Bu nedenle de işletmede sıfıra yakın
veya sıfır stoklama yapılmaktadır. Buna karşılık üretim
hızı değişmelerinde yapılan hazırlık, işe alma ve işten
çıkarma faaliyetlerinin maliyeti oldukça yüksektir.

39. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
2. Sabit üretim hızı stratejisi: Strateji gereği üretim planı
boyunca üretim hızı sabit tutulmaktadır. Bu stratejide,
üretim miktarı ile talep arasındaki farklılık, stok
bulundurma veya stok bulundurmamadan kaynaklanan
maliyetlerin artmasına neden olmaktadır. Bu stratejinin
avantajı, kolay planlanabilmesi ve çok düşük maliyetle
hazırlanabilmesidir.

40. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
3. Karma strateji: İlk iki stratejinin sakıncalarını dengelemek
amacıyla orta bir stratejinin belirlendiği bir yöntemdir.
Örneğin, üretim hızı talebe göre her ay değiştirileceğine üç
ay da bir değiştirilir. Karma stratejide, alternatif sayısı çok
fazla olabileceğinden hesaplamaların uygun bilgisayar
programları kullanılarak yapılması daha doğru olmaktadır.

41. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
 Buna göre, belirli bir ürün için üretim planının
hazırlanmasında en uygun stratejinin seçimi, her stratejinin
kağıt üzerinde ayrı ayrı değerlendirilmesi sonunda mümkün
olmaktır. Her hangi bir strateji belirlendikten sonra strateji
üzerinde dikkat edilecek noktalar şu şekilde genelleştirilebilir
1. Üretim hızının değiştirilmesi için işletmenin yapısına ve
üretim sistemine bağlı olarak belirli bir hazırlık süresine
ihtiyaç vardır. Bir çeşit reaksiyon süresi olarak
nitelendirilebilen bu sürenin, üretim planının esnekliğine
zarar vermeyecek şekilde dikkate alınması gerekmektedir.

42. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
2. Önceden planlanan toplu izinlerin dışında, yıl içindeki diğer
tatillerin normal çalışma süresini azaltıcı etkisi göz önüne
alınması gerekmektedir. Üretim planında, günlük üretim hızı ve
haftalık mesai saati gibi ölçülerin bulunmasından dolayı
tatillerin yanılmaya meydan bırakmadan hesaba katılmasını
gerektirir.
3. Günümüzde toplu iş sözleşmeleri gereği, işçilere 2 haftadan
fazla tatil hakkı verilmektedir. Dolayısıyla, işletmedeki tüm
işgücünün 2 haftadan fazla bir süre ile izinli olacağı dikkate
alınmalıdır. Çünkü yaz aylarında işletmenin tüm personelinin %
25-40 kadarının izne çıkma olasılığı yüksektir. Bu da, stokların
minimum düzeyin altına düşmesine neden olabilir.

43. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
4. Fazla mesaide, normal ücrete % 50 ile % 100 oranında
ekleme yapılmalıdır. Bu eklemeye rağmen, fazla mesai yeni
makine ve işçi olarak kapasiteyi arttırmaktan daha avantajlı
olabilir. Fazla mesainin en önemli avantajı, ek sabit
masraflara gerek kalmaması ve değişen masraf miktarını
düşürmesidir. Fazla mesaiye, beklenmedik talep
artışlarında, yüksek ıskartalarda veya arıza hallerinde
başvurulmalıdır.

44. 5.1. Üretim Planlama Stratejileri
5. Mevsimlik dalgalanmaları karşılamak için öncelik, makine
ve işçilik saati yüksek olan ara mallara verilmelidir. İşlem
süresi ve maliyeti düşük ara malların üretimini sıkışık
zamanlarda artırmak daha kolaydır.
 Diğer işletme problemlerinde olduğu gibi üretim planlaması
stratejisinin belirlenmesinde de asıl dikkat edilmesi gereken
nokta, bilgilerin duyarlı bir biçimde toplanarak
değerlendirilmesi ve sonuçların yöneticilere açık seçik
alternatifler şeklinde sunulması olmaktadır.

45. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Üretim programı, planı daha ayrıntılı kısımlara bölerek belirli
ürün ve kapasite bilgilerini içerecek şekilde programlanır.
 5.2.1. Üretim Programları
 Süreleri açısından kısa dönemli üretim planlarına “üretim
programı” denildiği ifade edilmişti.
 Bir üretim programında belirli bir mamulün üretiminin
başlangıç ve bitiş tarihleri kesinlikle göstermesi
gerekmektedir.
 Bu bakımdan, üretim programının ana amacı, üretim planını
uygulayarak müşteri talebini miktar ve zaman açısından
karşılayabilmektir.

46. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Üretim programlamasında üretim işleri ayrıntılı olarak yer
alır. İşletmenin üretim şekline bağlı olarak üretim
programlaması yapılır. Örneğin; sürekli üretim yapan akış
tipi üretim sistemlerinde üretim hattının dengelenmesiyle
üretim programlanmaktadır.
 Bir üretim programlama döneminin mümkün olduğunca kısa
olmasına dikkat edilmelidir. Bu süre birkaç saatten bir
haftaya kadar değişebilir. Bu zaman diliminde personel,
araç-gereç ve vardiya gibi unsurların değişikliği
yapılmamalıdır.

47. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Yalnızca acil olarak ortaya çıkan taleplerin üretimi
gerçekleştirilebilir.
 En iyi programlama dönemi sıfır olmalıdır.
 Yani emirler sürekli olarak alınmalı ve görevlendirmeler
yapılmalıdır.
 Yapılmakta olan işler sürekli gözden geçirilmeli ve işletmede
durmadan değişen şartlara uygun olarak programlar
değiştirilmelidir.

48. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Üretim programlamasının karmaşıklığı ve yapısı, çeşitli
üretim sistemleri arasında farklılıklar göstermektedir. Bu
nedenle de çeşitli karar verme teknikleri geliştirilmektedir.
Bunların bazıları çok karmaşık ve matematiksel uygulamalar
olmakta bazıları da sezgisel yaklaşımlar olmaktadır.
Genellikle belli bir işletmede üretim programlaması
yapabilmek için şu faktörler dikkate alınmalıdır:

49. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
1. Değişik mamuller için hazırlanan programlar,
2. İşletmenin çeşitli departmanlarının kapasiteleri,
3. Departmanların verimleri,
4. Tamir ve bakım planı,
5. Tatiller ve izinler,
6. Devamsızlık durumları (mazeret ve hastalık gibi),
7. İşletmenin o ana kadar vermiş olduğu taahhütleri,
8. Malzeme tedariki.

50. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Bu faktörler, üretim programı yapan personel ya da yönetici
tarafından her zaman eksiksiz ve duyarlı bir şekilde yerine
getirilmelidir. Dolayısıyla da, bu bilgiler ışığında belirli
yöntemler kullanılarak üretim programlaması oluşturulur.
 Bir üretim sisteminin verimliliği, bilinçli ve duyarlı bir biçimde
hazırlanmış etkin programlarla önemli ölçüde
artırılabilmektedir.
 Buna karşın işletmelerde üretim programlama faaliyeti etkin
bir şekilde yapılamamaktadır. Bunun nedeni ise işletmelerde
iyi bir üretim programlamasının hazırlanmasının güç
olmasından kaynaklanmaktadır.

51. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Ancak üretim programlama faaliyetini basitleştirmek amacı
ile alınabilecek bazı tedbirler bulunmaktadır. Bunlar.
1. Mamul çeşidi ve sayısı azaltılabilir,
2. Mamulleri oluşturan parça sayısı ve çeşidi azaltılabilir,
3. Mevcut makineler tek tip üretim sistemine dönüştürülebilir,
4. İşgücü kapasitesinin esnek bir yapıya kavuşturulması için
işgücünün teknik eğitimine önem verilebilir,

52. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
5. Bazı işlerin dışarıda yaptırılması (fason üretim) imkânları
araştırılabilir,
6. İşçilik ve makine zamanı bakımından ağırlığı fazla olan işler
ayrılabilir,
7. Pazarlama ve satış bölümleri ile sıkı bir işbirliği yapılarak
bazı siparişlerin ertelenmesi veya diğerleriyle değiştirilmesi
imkânları araştırılabilir.

53. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Bütün bu tedbirler üretim programlamasını kısmen
basitleştirirken tamamen bir çözüm olacağını beklemek
mümkün değildir.
 Öte yandan, tamamen bir çözüm yolu aramak için basit
işlemlerden ziyade ileri düzeyde matematiksel
modellemelere kadar her yöntemden yararlanmak gerekir.
 Ancak günümüzde, üretim programlamasını tamamıyla
eksiksiz yapabilecek bir model veya yöntem
bulunmamaktadır.
 Bu nedenle, deneme yanılma, geri besleme ve ayarlama
yöntemleri gibi yöntemler günümüzde de güvenirliliğini ve
önemini korumaktadır.

54. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 5.2.2. Üretim Programlamasında Yapılacak İşler
 Bir üretim programının hazırlanması için yapılacak olan
işlemler şu aşamalardan geçmektedir.
 Bilgi Toplama: Bu aşamada, üretim programında
uygulanacak işlem sıraları, kullanılacak tezgâhlar ve
üretimde gerekecek diğer araç-gereçlerin dökümü çıkarılır.
Daha sonra, üretim için tahmin edilen veya hesaplanan
zaman standartları oluşturulur.
 Sistemin Kurulması: Üretimi yapılacak olan işin çalışma
takvimi oluşturularak programlama kuralları belirlenir.

55. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Programlama Yönteminin Seçimi: İleri yönlü programlama
ve geri yönlü programlama olmak üzere iki türlüdür. İleri
yönlü programlama; üretime hemen veya ilerde seçilecek bir
günde başlanacağı kabul edilerek üretim işlemleri bu
tarihten itibaren yapılır ve işin bitiş tarihi ortaya çıkarılır. Geri
yönlü programla ise, sipariş verilen ürünün ambara teslim
tarihinden itibaren geriye doğru gidilerek yükleme yapılır.
Son işlemden ilk işleme doğru ters sıraya göre süreler
hesaplanarak üretimin başlaması gereken tarih bulunur.

56. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Programın Hazırlanması: Son aşamada, Üretimdeki işlem
süreleri hesaplanır, işlemler arasındaki geçiş süreleri
eklenerek üretim programında göz ardı edilebilecek
durumlar için toleranslar programa eklenir.

57. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Üretim programı hazırlanırken programa temel kaynak teşkil
edecek en önemli bilgi “imalat emri” adı verilen belgedir.
 İmalat emri belgesi, depodan çıkarılan hammaddeye iliştirilir
ve ürün depoya teslim edilinceye kadar onunla birlikte
dolaştırılmaktadır.
 Böylece her iş istasyonunda personel, yapacağı işi ve
süresini bilerek hareket etmektedir.
 Gerçek zamanda, sağlam, hatalı veya ıskarta parça adetleri
anında kaydedilmektedir.

58. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 İşletmelerde yapılan üretim programlarının temelini,
tahminle veya hesapla yapılan zaman standartları
oluşturmaktadır.
 Üretimde daima yeni işler ortaya çıkmaktadır.
 Bu işlerin ne kadar zaman alacağına dair hesaplamalar
yapılmadan üretim safhasına geçildiğinden üretim
zamanının belirlenmesi için bir takım tahmin yöntemlerinin
kullanılması gerekmektedir.
 Üretimin süresi tahmin edilirken bu tahminin duyarlılık
derecesi de önem arz etmektedir.

59. 5.2. Üretim Programının Yapılışı
 Ancak tahminlerin, duyarlılık derecesinden daha da önemli
olan bir noktası vardır ki o da tahminde yapılan tutarlılıktır.
 Yani, tahmin yapılırken dikkate alınan faktörler arasındaki
ilişkinin dengeli olması ve tahmine bağlılığın sürekli olması
gerekmektedir.
 Bu nedenle üretim bölümünde tecrübeli bir personelin ya da
yöneticinin yapmış olduğu tahminler çoğu kez dengeli
olduğundan tahminlerin doğru sonuçlar verdiği
görülmektedir.

60. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Üretim sistemlerinin etkin ve verimli çalışmaları bakımından
üretimde gereksinme duyulan parça ve malzemeler doğru
zamanda ve doğru miktarda temin edilmesi gerekmektedir.
 5.3.1. Üretim Yönteminde Stok Kavramı
 Tüm işletmeler veya kurumlar için stoklar ortak bir sorundur.
Stok sorunu, salt kâr amaçlı organizasyonlara özgü olmayıp,
kâr amacı gütmeyen sosyal kuruluşlarda da sorun
olmaktadır. Stok sorununun çözümü için 20. yüzyıla kadar
herhangi bir analitik yöntem geliştirilmesi yoluna
gidilmemiştir.

61. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra özel sektörde stok konusu
üzerinde çok yoğun çalışmalar olmuştur. Günümüzde
organizasyonel operasyonların bir alanı olarak stok yönetimi
oldukça gelişmiştir.
 Stok kavramı, bir işletmede çok farklı şeyleri ifade etmek için
kullanılabilmektedir.
 Ancak dikkat edilmesi gereken bir nokta, stok ile envanter
kavramları arasındaki farktır.

62. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Stok kavramı ile mal ve hizmet üretimi ve satışı için
gerekli olan malzemeler (fiziksel varlık)
kastedilmektedir.
 Envanter kavramı ise, daha geniş olup, stokların yanı
sıra makine vb. demirbaş malzemeleri de içermek ve
genellikle parasal olarak ifade edilmektedir.
 Bir üretim sisteminde üretilen mamule dolaylı veya dolaysız
olarak katılan bütün fiziksel varlıklar ve mamuller “stok”
olarak nitelendirilmektedir.
 Stoklar, söz konusu varlıkların miktarları veya parasal değeri
ile ölçülmektedir.

63. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Sipariş üzerine çalışan atölye büyüklüğünde bir sistemde
stok bulundurmaya pek gerek yoktur.
 Çünkü hammaddeler sipariş alındıktan sonra tedarik
edilmekte ve mamul bittiğinde müşteriye derhal teslim
edilmektedir.
 Üretim sistemi büyüdükçe, mamul çeşidi arttıkça,
tedarik, talep ve imalata ilişkin faktörlerdeki belirsizlik
ve aralarındaki ilişkilerin karmaşıklığı stok
bulundurmayı zorunlu hale gelmektedir.

64. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Üretim ile satışların birbirine paralel gitmesi hemen hemen
olanaksızdır.
 Makine kapasitelerinin mümkün olan en yüksek düzeyde
kullanılması, iş yüklemenin düzgün yapılabilmesi ve hazırlık
maliyetlerinin düşürülmesi üretim hızının sabit tutulmasıyla
gerçekleşebilir.
 Bu takdirde, üretimin, satışların üstünde gitmesi halinde
artan miktarın stoklanması gerekmektedir.
 Tersi durumda ise stoktan satış yapılması gerekir.

65. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 İşletmede stok bulundurulması, çeşitli maliyetlerin ortaya
çıkmasına neden olur.
 Buna karşın, üretim hızının sabit tutulması ve müşteri
isteklerinin zamanında karşılanmasıyla da sağlanan
avantajlar vardır.
 Stok kontrolünün amacı, işletme açısından bu konudaki
olumlu ve olumsuz maliyet unsurları arasındaki en uygun
denge noktasını bulmaktır.

66. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.2. Stok Kontrolünün İşletme İçerisindeki Yeri ve
Önemi
 Modern üretim sistemlerinde stoklar her kademeden
yöneticiyi yakından ilgilendiren bir sorun haline gelmiştir.
 Yanlış stok politikalarının seçilmesi veya uygulamalardaki
hatalar yüzünden pek çok işletmenin kritik duruma düşmesi
sık rastlanan bir olaydır.
 Tarım, demir-çelik, tekstil, gübre, çimento, şeker vb. temel
endüstrilerde stok fazlalığı veya azlığı nedeniyle tüm ülke
ekonomisinin sarsıldığı durumlara ait sayısız ülkeler örnek
olarak gösterilebilir.

67. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 İşletmeci için stoklar, bilanço ve kar-zarar hesaplarında yer
alan rakamlar olarak sadece yöneticileri ilgilendiren bir konu
gibi görünür.
 Hâlbuki etkin bir stok sisteminde her departmanın, önemli bir
rolü vardır.
 Bazen büyük nakit sıkıntısı içinde olan bir işletmede imalat
departmanları arasında dağılmış, nakit ihtiyacını rahat
karşılayacak miktarda lüzumsuz yarı mamul stokları
bulunduğu görülmektedir.

68. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Bazı işletmelerde de yeterli hammadde stoku olduğu halde,
birkaç önemsiz parça yüzünden tüm imalatın aksaması gibi
durumlara rastlanmaktadır.
 Bütün bunların önlenmesi, tüm departmanların katkısıyla
kurulacak olan etkin bir stok kontrol sistemi sonucunda
mümkün olabilir.

69. 5.3. Stok Kontrol Metotları
Böyle bir sistemin işletme ekonomisi açısından sağlayacağı
yararlar şöyle sıralanabilir:
1.Üretim faaliyetlerinin düzgün ve makine-insan-malzeme
kaynaklarının en iyi bir biçimde yürütülmesine yardımcı olur.
Malzeme ve parça yokluğu yüzünden boşa beklemeler
minimuma iner. İş istasyonları arasındaki yığılmalar azalır.
2.Stoklara bağlanan para tam ihtiyaca göre saptandığından
sağlıklı bir finans yönetimine olanak sağlanır.
3.Tedarik ve satış masrafları azalır.

70. 5.3. Stok Kontrol Metotları
4. Üretim programlarının kolay ve gerçeğe uygun
düzenlenmesi mümkün olur.
5. Etkili bir maliyet muhasebesi sisteminin ihtiyacı olan
bilgilerin pek çoğu kolay ve duyarlı biçimde toplanabilir.
6. Dikkatsizlik yüzünden ziyan olan malzeme ve mamullerin
miktarı azaltılır ve düzeltme için vakit geçmeden müdahale
edilebilir.

71. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.3. Stokların Sınıflandırılması
 “Stok” denilince bu anlama gelen bütün maddi varlıkları stok
olarak değerlendirmek işletmelerde üretim karışıklığına
sebep olabilir.
 Stok edilen varlıklar arasında; cins, değer, kullanılma yeri,
stoklama biçimi gibi faktörler açısından farklılıklar vardır.
 Bunları amaca uygun biçimde sınıflandırarak
değerlendirmek gerekir.
 Bu bakımdan, stoklar, genel olarak dört sınıfa ayrılmaktadır:

72. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Hammadde Stokları: Hammaddeler dışarıdan alınıp
üretimde doğrudan kullanılarak son ürünü elde etmede
yararlanılan malzemelerdir.
 Hammadde stokları olarak ifade edilen genelde metaller,
boya, özel çelikler, kimyasal maddeler v.b.’dir.
 Ayrıca motorlar, özel devreler, silindirler gibi organizasyon
dışından sağlanan satın alma parçaları da organizasyonun
hammadde stokları içinde yer alır.

73. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Yarı Ürün Stokları: Üretimdeki stok, fabrikanın sistemi
içerisinde işlem gören veya işlem görmeyi bekleyen her çeşit
malzeme, parça veya montaj parçasından oluşmaktadır.
 Ürün Stokları: Burada kastedilen stoklar, tüm üretim
aşamalarından geçerek tamamlanmış ürünlerdir. Bu ürünler;
toptancı, perakendeci veya diğer satış noktalarına
gönderilmek üzere stokta bekletilirler.

74. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 İşletme Malzemeleri: Bakım-onarım malzemeleri, yedek
parçalar, temizlik malzemeleri ve kırtasiye malzemeleri
kastedilmektedir. Bu tür malzemeler (Örneğin karbon kâğıdı,
kalem, ambalaj/paketleme malzemesi) üretimde doğrudan
kullanılmazlar.
 Yukarıda belirtilen sınıflandırma dışında işlevlerine göre bir
stok sınıflandırması da şu şekilde yapılabilmektedir:

75. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Çevrim Stoku: Ürünler ve malzemeler, partiler hâlinde
sipariş edilirler. Dolayısıyla tüketim sürerken bir kısım ürün
ve malzemeler stokta bekler. Bir satın alma veya üretim
partisine karşılık gelen ve her parti için ikmal edilen stok
miktarı, çevrim stoku olarak düşünülür.
 Tampon Stok veya Ara Stok: Üretim akışını düzenlemek
amacıyla iş merkezleri arasındaiş merkezleri arasında tutulan stoktur.
 Güvenlik Stoku: Çevrim stokunun dışında belirsiz talep ve
belirsiz tedarik süresine karşılık olarak tutulur. Zorunlu
kalmadıkça kullanılmamaya çalışılır.

76. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Mevsimsel Stok: Bir mevsim başlamadan önce mevsim
boyunca oluşacak tüketimi karşılamak üzere tutulan stoktur.
Örneğin kırtasiye sektöründe okul öncesi dönemde daha
fazla stok bulundurulur.
 Spekülatif Stok: Oluşabilecek fiyat değişimlerine karşı
avantaj sağlayabilmek için tutulan stoktur.
 Promosyon Stoku: Pazarlama kapsamında yapılan
promosyon (indirimli satış, hediyeli satış vb.) durumlarında
oluşabilecek fazla satışlar için bulundurulan stoktur.

77. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Transit Stokları: Transit deyişi, ürünlerin bir yerden başka bir
yere nakli sırasında kullanılır. Çevrim stoklarının bir parçası
olarak da düşünülebilir. Yoldaki (sipariş edilmiş) stok olarak
da adlandırılır. Çünkü kullanıma ve satışa hazır değildir.
 Ölü (Atıl) Stok: Belirli bir süre boyunca hiç talebi olmayan
ürünlerdir. Bazı firmalar bu ölü stokları satarak gelir elde
ederler.

78. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Stoklar sınıflandırılırken, aşırı derecede ayırıma gitmek,
yöneticileri meşgul edeceği gibi yöneticilerin ayrıntılarla
uğraşmaları sağlıklı karar almalarını güçleştirecektir.
Dolayısıyla da sınıflandırmanın yararı ortadan kalkacaktır.
Bu nedenle stoklar, yöneticilere gerekli bilgileri verecek
şekilde ayrıma tabi tutulmalıdır.
 Stok sistemi ile üretim sistemi arasında çok sıkı bir ilişki
vardır. Stoklar, müşteri hizmetini, fabrika ve donanım
kullanımını, kapasite ve işgücü verimliliğini etkilemektedir.
Öte yandan malzeme alım ve stoklarına ilişkin plânlar ise
üretim açısından son derece önemlidir.

79. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Stok sistemlerinin ulaşmak istediği son amaç, satış-üretim-
stok sistemini dengede tutmaktır. Bu denge, üretimi
aksatmayacak stok miktarı ile bu stokların maliyeti
arasındaki dengedir.
 Stok yöneticilerinin amacı, toplam maliyetleri en aza
indirmektir. Oysa buradaki tek amaç maliyetleri en aza
indirmek olmamalıdır. Maliyetlerin yanında müşteri hizmeti
ve düzgün bir malzeme akışı da önemli olmaktadır.

80. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.4. Stok Kontrol Yöntemleri
 İşletmelerde üretimde önemli bir yeri olan stokların kontrol
edilmesi gerekmektedir. Stok kontrolü işletmede üretimin
sürekliliğinin sağlanabilmesi yönüyle de önemlidir.
İşletmelerde stoklara önemli miktarda sermaye yatırıldığı için
stok kontrolü, sermayenin etkin ve verimli kullanılması
bakımından önemlidir.
 İşletmede üretim şekline, sermaye kaynaklarına ve diğer
faktörlere bağlı olarak değişik stok kontrol metotları
uygulanır.

81. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Stok kontrolünün amacı, istenilen malı istenilen zamanda
hazır bulundurmak ve bunu en ekonomik biçimde
gerçekleştirmektir. Stokların ekonomik düzeyde tutulabilmesi
için çeşitli maliyet unsurları arasında denge noktalarının
sağlanması gerekir.
 Her işletme; büyüklüğüne, üst yönetim politikalarına, üretim
tipine, mali olanaklarına ve daha birçok faktöre göre bir stok
kontrol sistemini uygulamaktadır. Bu sistemlerde kullanılan
yöntemler basit sayma veya gözle kontrolden, bilgisayarların
desteğinde karmaşık modellere kadar değişen nitelikte
olabilmektedir.

82. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Bir işletme, uygulayacağı stok kontrol yöntemini seçerken,
çeşitli faktörlerin yanı sıra haberleşme, kayıt ve personele
ilişkin olanaklarını da göz önünde tutmak zorundadır.
 İşletmelerde her yılın son günü (bazen her 6 ayda bir)
muhasebe departmanı tarafından yapılan ve tek tek
saymaya dayanan değerlemeyi stok kontrol kavramı içinde
düşünmemek gerekir. Muhasebede “envanter çıkarma”
deyimi ile tanınan bu faaliyetin sadece muhasebe kayıtları
açısından bir anlamı vardır.

83. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Stok kontrolüne geçmeden önce, stok kontrolünü gerektiren
önemli bazı noktalar şöyle sıralanabilir.
1. Tespit edilen nominal seviyeyi stokların aşması veya bu
seviyenin altına düşmesi,
2. Talebin anormal derecede düşmesi veya artması,
3. Verilen siparişlerin belirlenen süreden daha geç veya daha
erken gerçekleşmesi,
4. Mal giriş ve çıkışlarının ihtiyaca uygun olmaması,
5. Mevcut talebi karşılayacak malın elde az bulunması veya hiç
bulunmaması.

84. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Ayrıca stokta bulunup da işletme için değer ifade eden
mallar, değer ve zaman kaybıyla da karşı karşıyadır. Bu
yüzden stokların değer ve zaman kaybını önleyecek bir stok
kontrol sisteminin organize edilmesi kaçınılmaz olmaktadır.
 Stok kontrolünde kullanılan metotlar, basit hesaplama ve
gözle kontrolden bilgisayar çözümlerine kadar uzanan
değişik yöntemlerle olabilmektedir.
 Stok kontrol metodunun seçiminde personel, bilgi akış
sistemi, makine ve araç gereç durumu, bina ve depo
kapasiteleri de dikkate alınmaktadır.

85. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Stokların önemi, stoklarla ilgili maliyetlere, talep durumuna,
satın alma süresine ve stoklanan malzemenin değerine
bağlıdır.
 İşletmelerde stokların taşıdığı öneme bağlı olarak çeşitli stok
kontrol metotları uygulanır. Bu stok kontrol metotları
şunlardır;
1. Gözle Kontrol Metodu
2. Çift Kutu Metodu
3. Sabit Sipariş Periyodu
4. Sabit Sipariş Miktarı
5. ABC Metodu
6. Maksimum-Minimum Metodu

86. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.4.1. Gözle Kontrol Metodu
 Bu metot, stoklar periyodik olarak tecrübeli bir ambar
memuru tarafından gözden geçirilmektedir. Belirli bir düzeyin
altına düşen stok kalemleri için derhal sipariş verilmektedir.
Sipariş verme düzeyi ve miktarı tamamen memurun
tecrübesine dayanmaktadır. Küçük işletmelerde, işini bilen
yetişmiş bir ambar memurunun sorumluluğuna bırakılmak
kaydı ile gerçekten pratik ve ucuz bir stok kontrol yöntemidir.

87. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Küçük imalat firmalarında, perakende satış mağazalarında
özellikle gıda süper marketlerinde geniş ölçüde uygulanan
gözle kontrol yönteminin başlıca üç sakıncası vardır:
1. Gözden geçirme periyodu, sipariş düzeyi ve miktarı kişisel
yargıya dayandığından hata olasılığı fazladır.
2. Ambar yerleştirmesi sistematik bir düzenle yapılmamışsa
kontrolü yapan memurun sık sık yanılgıya düşmesi
mümkündür.
3. Tüketim hızı, tedarik süresi veya başka bir faktörün
değişmesi halinde bunun derhal farkına varılması güçtür.
Dolayısıyla gerekli tedbirlerin alınmasında geç kalınabilir.

88. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.4.2. Çift Kutu Metodu
 Çift kutu sistemi, sabit sipariş miktarı sisteminin basit bir
uygulamasıdır.
 Çift kutu sisteminde, depodaki her malzeme iki kutuda
tutulur.
 Büyük kutu boşalıncaya kadar malzeme kullanılır.
 Büyük kutunun dibinde, tekrar malzeme siparişi için bir talep
formu vardır.
 Bu yenileme talebi gönderilir ve bu sırada küçük kutudaki
malzemeler kullanılır.

89. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Küçük kutuda, yeni malzeme siparişi teslim alınıncaya kadar
yetecek ve siparişin teslimi geciktiğinde veya umulandan
fazla malzeme kullanıldığı takdirde yeterli olacak miktarda
emniyet stoku vardır.
 Stok yenilendiğinde, talep formu tekrar büyük kutunun altına
konur, her iki kutu doldurulur ve döngü tekrar başlar.

90. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.4.3. Sabit Sipariş Periyodu
 Bu yöntemde, her stok kaleminin miktarı, önceden
saptanmış bir süre sonunda tespit edilmektedir. Bu miktarı
belirli bir stok düzeyine tamamlayacak sipariş verilir. Tüketim
hızı her periyotta farklı olabilmektedir. Dolayısıyla verilecek
sipariş miktarları değişik değerler alabilir.
 Çok sayıda değişik özellikli stok kaleminin bulunduğu bir
sistemde sipariş periyotlarının ayrı ayrı inceleme sonucu
hesaplanması ve bulunacak sürelere göre kontrol yapılması
çok güç bir iş olmaktadır.

91. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Büyük işletmelerdeki kontrol işlemlerinde bilgisayar
kullanılması dahi uzun zaman alır. Bu nedenle sipariş
periyodunun hesaplanmasında dikkatli davranılması ve
duyarlığa özen gösterilmesi gerekir. Aksi halde, sipariş
periyodunun gereğinden kısa veya uzun tutulması halinde
toplam stok maliyeti artar. Elde bulundurma maliyet miktar
ve zaman ile doğru orantılıdır. Hâlbuki kontrol maliyeti
zamanla ters orantılı değişir. Yani, sipariş periyodu uzadıkça
yapılacak kontrol sayısı azalır.

92. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Sabit sipariş periyodu yönteminde çok sayıda kontrolün
değişik zamanlarda yapılma güçlüğü yanında bir başka
sakıncası daha vardır. Her kontrol sonunda tespit edilen
sipariş miktarı değişik olduğundan satın almada güçlüklerle
karşılaşılır. Satıcı firmaların sabit ve büyük miktarlı
siparişlere tanıdıkları ıskontolardan yararlanma olanağı
yoktur.

93. 5.3. Stok Kontrol Metotları
Şekil 5.1. Sabit Sipariş Periyodu Yönteminde Stok Kontrolü

94. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Şekil 5.1’de sabit sipariş periyoduna göre stok kontrolünün
yapılışı yer almaktadır.
 Şekilde, t1, t2, t3, t4, t5, t6 şeklinde ifade edilen değerler
sabit bir şekilde değişen periyotları (dönemleri) gösterirken,
q1, q2, q3, q4, q5, q6 şeklinde ifade edilen değerler ise
dönemlere göre artarak ya da azalarak değişen stok
miktarlarını göstermektedir.
 Burada stok miktarları periyotlara (dönemlere) göre
değişiklik gösterdiğinden her bir periyodun stok değerinin
hesaplanmasında dikkatli davranmak gerekmektedir.

95. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 5.3.4.4. Sabit Sipariş Miktarı
 Stok belirli bir düzeye indiğinde toplam stok maliyetini
minimum yapacak şekilde önceden saptanmış sabit bir
miktar sipariş edilir.
 Bu modelde de her stok kalemi için, toplam stok kontrol
maliyetini minimum yapan bir sipariş miktarı, sipariş düzeyi
ve emniyet stokunun hesaplanması gerekir.
 Sipariş süresi, her dönem (periyot) için değişiktir.
 Sipariş düzeyi sabit olduğundan her dönemdeki tedarik
süresi de değişiktir.

96. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Hâlbuki belirli bir stok kaleminin tedarik süresinin uzunca bir
dönem içinde aynı kalması normaldir.
 Sipariş miktarı sabit olmakla beraber, sipariş dönemlerinin
değişken olması tedarikte bazı sorunlar yaratabilir.
 Tüketim hızının sabit olması halinde bu sorun ortadan
kalkar.

97. 5.3. Stok Kontrol Metotları
Şekil 5.2. Sabit Sipariş Miktarına Göre Stok Kontrolü

98. 5.3. Stok Kontrol Metotları
 Şekil 5.2.’de sabit sipariş miktarına göre stok kontrolünün
yapılışı yer almaktadır.
 Şekilde, t1, t2, t3, t4, t5 şeklinde ifade edilen değerler sabit
bir şekilde artan dönemleri gösterirken, q1, q2, q3, q4, q5
şeklinde ifade edilen değerler ise değişen dönemlere göre
sabit kalan stok miktarlarını göstermektedir.
 Şekilde de görüldüğü gibi her bir sipariş döneminde stok
miktarları sabit kalmaktadır.