Wreszcie wyjaśniam jak to się dzieje, że doświadczenie narzuca nam rozumienie naszego działania.

1. SEMANTYKA 5: METAFORA I METONIMIA
METAFORA
i
METONIMIA
PROTOTYP
i
PERYFERIA
przykłady
sieci
radialnych
Wstęp
do
językoznawstwa
(kognitywnego;)
Konrad
Juszczyk
-­‐
Instytut
Językoznawstwa
(propozycje
podejścia
prototypowego)
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 1

2. It’s
the
experience,
stupid!*
Doświadczenie,
głupcze!
• Działanie
daje
doświadczenie.
Podaj
przykład,
no?
• Nazywanie
rzeczy,
zjawisk,
zdarzeń
i
przeżyć
to
wskazywanie
na
wybrane
cechy
doświadczenia.
• Potrafimy
przenosić
doświadczenia
z
działań
wcześniejszych
na
nowsze
i
dostosować
się.
• Dialog
to
dzielenie
(sharing)
się
doświadczeniem.
Komunikujemy
innym
to,
czego
doświadczyliśmy
wcześniej
i/lub
doświadczamy
tu,
teraz,
razem.
* Tytuł jest celowym nawiązaniem do hasła Clintona: It’s the economy, stupid!, czyli Ekonomia, głupcze!
http://en.wikipedia.org/wiki/It's_the_economy,_stupid albo GOOGLE: głupcze (inspirujący przegląd)
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 2

3. Znaczenie
zdania
wg
Lakoffa
i
Johnsona
• Dla
nas
znaczenie
zależy
od
rozumienia.
(a
rozumienie
zależy
od
doświadczenia!)
• Zdanie
nic
nie
może
dla
nas
znaczyć,
jeżeli
go
nie
rozumiemy.
(a
żeby
zrozumieć
potrzebujemy
doświadczeń
albo
wiedzy)
• ZNACZENIE
ZDANIA
rozumiemy
dzięki
naszym
DOŚWIADCZENIOM
i
postrzeganiu
znaczeń
za
pomocą
doświadczeń
z
różnych
domen.
• Nie
istnieje
nic
takiego,
jak
znaczenie
zdania
samo
w
sobie,
niezależnie
od
ludzi.
(to
właściwie
jest
zasada
antropiczna
w
językoznawstwie,
prawda?)
• Gdy
mówimy
o
znaczeniu
zdania,
zawsze
jest
to
znaczenie
dla
kogoś,
dla
rzeczywistej
osoby
czy
dla
(...)
typowego
członka
wspólnoty
językowej.
Metafory w naszym życiu (1988: 212)
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 3

4. METAFORYZACJA
• Istotą
metafory
jest
rozumienie
świata
przez
doświadczanie
pewnych
rzeczy
za
pomocą
pojęć
dotyczących
doświadczeń
związanych
z
inną
rzeczą
(przenosimy
to,
co
jest
podobne).
• Pojmujemy
przedmioty
za
pomocą
pojęć,
których
cechy
przenosimy
z
doświadczeń
z
działań
na
innych
przedmiotach.
• Czujemy,
myślimy,
mówimy
i
działamy,
bo
odwołujemy
się
do
własnych
doświadczeń
i/lub
do
cudzych
w
komunikacji.
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 4

5. Podobne
jest
prototypowe
mniej
podobne
–
peryferyjne
• Słowa
w
języku
naturalnym
są
wieloznaczne.
• Znaczenia
są
mniej
lub
bardziej
prototypowe.
• Prototypowe
przedmioty
w
danej
kategorii
mają
zwykle
najwięcej
cech
pojęcia,
bo
są
najczęściej
spotykane.
• Peryferyjne
przedmioty
w
kategorii
mają
mniej
cech
zgodnych
z
prototypem,
bo
są
rzadsze
i
mniej
(proto)typowe.
Tabakowska, E. 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 5

6. METAFORA
a
METONIMIA
rozszerzanie
i
zawężanie
• Metonimia
to
określanie
rzeczy
poprzez
wskazanie
jej
części
zamiast
całości
lub
jej
cechy
zamiast
całości.
Metonimia
jest
motywowana
obiektywnie
(fizycznie)
• Metafora
to
określanie
rzeczy
poprzez
wskazanie
innej,
która
jest
w
pewnym
stopniu
do
jej
podobna,
przez
porównanie.
Podobieństwo
jest
tam,
gdzie
je
dostrzegają
użytkownicy
języka.
• Znaczenia
słów
możemy
rozszerzać
lub
zawężać
właśnie
dzięki
metaforyzacji uszczególnieniu
metonimizacji
uogólnieniu
Tabakowska, E. 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 6

7. Sieć
radialna
znaczeń
słowa
SZKOŁA
w
tabeli
uogólnienie (rozszerzenie)
lekcje kierunek
w
nauce
(nurt) sposób
działania
Szkoła
zaczyna
Praska
szkoła
W
tym
temacie
się
już
o
08:00. fonologiczna są
dwie
szkoły.
metonimia
metafora
budynek
tej
instytucji instytucja
oświatowa zmuszanie
do
wysiłku
Wyniki
egzaminów
wiszą
Od
lat
jest
dyrektorem
Dopiero
na
obozie
w
hallu
naszej
szkoły. naszej
słynnej
szkoły. dadzą
ci
szkołę.
uczelnia
lub
uniwersytet uczniowie
/nauczyciele rodzaj
kursu
Po
maturze
studiował
na
Szkoła
wychodzi
Szkoła
rodzenia.
Wyższej
Szkole
Bankowej. dziś
do
kina. Szkoła
prawa
jazdy.
uszczegółowienie (zawężenie znaczeń)
Tabakowska, E. 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 7

8. Rodzaje
relacji
(65)
SEMAZJOLOGIA
ONOMAZJOLOGIA
RELACJE
POJĘCIOWE
(znaczenia
1
słowa) (pojęcia
i
wyrażenia)
HIERARCHIA rozszerzenie uogólnienie
(zwierzę)
(hiperonimy
i
hiponimy) zawężenie uszczegółowienie
(jamnik)
PRZYLEGŁOŚĆ
metonimiczne
rozszerzanie
metonimia
pojęciowa
(fizyczna,
czyli
znaczeń
danego
słowa AUTOR
zamiast
DZIEŁA
obiektywna;)
PODOBIEŃSTWO
metaforyczne
rozszerzanie
metafora
pojęciowa
(dostrzegane
lub
nie)
znaczeń
danego
słowa MIŁOŚĆ
to
PODRÓŻ
zależnie
od
doświadczeń
Tabakowska, E. 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 8

9. Organizacja
doświadczenia
• Językoznawcy
kognitywni
opisują
sposób
w
jaki
doświadczenie
(kultura
i
komunikacja)
wpływa
na
język
i
postrzeganie
świata.
• Jakie
są
mechanizmy
wiązania
poszczególnych
doświadczeń?
• Metafora
powstaje
przez
zwrócenie
uwagi
na
podobieństwa
znaczeń
Wyobrażenia
o
przeżyciach
i
przedmiotach
są
kojarzone
przez
ich
cechy.
• Metonimia
rodzi
się
z
postrzegania
części
wyobrażenia
zamiast
całości.1
• Prototyp
to
efekt
nieregularnego
rozkładu
doświadczeń
w
czasie
oraz
sytuacjach,
w
jakich
się
spotykamy
ze
znaczeniami
różnych
wyrażeń.2
• Mapowanie
(blending)
to
przenoszenie
i
kojarzenie
doświadczeń
z
różnych
domen,
sytuacji,
spotkań,
działań
czy
dialogów
i
tak
dalej.3
• Językoznawcy
kognitywni
zauważyli,
że
struktura
wiedzy
o
świecie,
czyli
znaczenia
wyrażane
językiem
i
wiedzy
o
języku,
ma
podobną
strukturę
i
nazwali
ją
DOŚWIADCZENIOWĄ,
bo
opiera
się
na
DOŚWIADCZENIU!
1Tak,
metonimię
można
definiować
jako
rodzaj
metafory,
o
czym
wspominają
Lakoff
i
Johnson.
2O
tym
przeczytasz
u
Wimgensteina
(podobieństwo
rodzinne).
3Blending
to
teoria
Fauconniera
i
Turnera
zwana
po
polsku
teorią
amalgamatów
lub
przestrzeni
mentalnych.
Jest
równie
mocna
jak
teoria
Lakoffa
i
Johnsona.
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 9

10. Prezentacje
do
przejrzenia:
http://www.slideshare.net/Linguist
WSTĘP
DO
JĘZYKOZNAWSTWA
KOGNITYWNEGO
–
KONRAD
JUSZCZYK
IJ/UAM
2011
czwartek, 31 marca 2011 10