Ligjerata 1

1. UNIVERSITETI I PRISHTINES
FAKULTETI I SHKENCAVE TË APLIKUARA TË BIZNESIT PEJË
Organizimi i Ndermarrjes
Ligjerata e pare:
Nje veshtrim i pergjithshem mbi organizaten dhe organizimin
Driton Sylqa
1

2. Temat per t’u shtjelluar
1. Nje veshtrim i pergjithshem per organizaten
2. Fakte mbi organizimin
3. Trajtimi shkencor i organizimit dhe metaforat
4. Menaxhimi Shkencor
5. Menaxhimi Administrativ
6. Shkolla e Sjelljes
2

3. Cilat jane perfitimet nga kjo teme?
 Te fitohet njohuria per organizaten,
historikun dhe qellimin e saj;
 Te kuptohet domethenia e organizimit;
 Te identifikohen faktet e organizimit;
 Te ilustrohet trajtimi shkencor i
organizates dhe organizimit;
 Te perfitohet ideja e metaforave
organizative;
 Te mesohen shkollat / teorite e ndryshme
te organizimit;
3

4. Organizata dhe fillet e saj
 Njeriu dhe Organizata janë te lidhur ngushte njeri me
tjetrin; kjo lidhje mund te jete direkte dhe indirekte
 Organizimi daton qysh ne etapat fillestare te zhvillimit
te shoqërisë
 Ndarja historike e punëve ne mes mashkullit dhe
femrës paraqet fillet e organizimit;
 Vetëdijesimi i njeriut se ai nuk mund te kryeje te
gjitha punët si individ, paraqet shenjat e para te
organizimit;
 Organizata është nje ambient ku njeriu plotëson
nevojat e tij sociale;
 Efekti negativ: njeriu kufizohet dhe prangoset nga ajo
4

5. Fakte mbi Organizimin
 1491 P.e.r. Bibla - Mojsiu delegon autoritet nëpër fise të Izraelit;
 370 P.e.r. Xenofoni flet per ndarjen e punës;
 360 P.e.r. Aristoteli thekson se fuqia vendimmarrëse duhet të reflektojë
kulturën e vendit;
 770 E.r. Abu Jusuf, studion politikat fiskale;
 1093 Al-Ghazali thekson rolin e edukimit Islam neper organizata;
 1300 Ibn Taymiyyah jep teorine: “njeriu i caktuar për punën e caktuar”.
 1377 Ibn Khaldun argumenton organizimin formal dhe in-formal;
 1532 Makiavelli – Libri “Prince” - “si të bëhesh lider i suksesshëm”.
 1776 Adam Smith – në “Wealth of Nations” flet për organizimin optimal,
racionalitetin ekonomik të sistemit industrial dhe ndarjen e punës;
 1813 Robert Owen – në “Address to the Superintendents of
Manufactories”, ben thirrje t’i kushtojnë kujdes “makinave vitale”;
 1902 Vilfredo Pareto bëhet “baba” i konceptit të “Sistemeve Sociale”;
 1903 Frederick W. Taylor publikon “Shop Management”;
 1904 Frank B dhe Lillian Gilbreth martohen; prodhojnë studime nga
menaxhmenti shkencor, psikologjinë e aplikuar, si dhe 12 fëmijë;
 1911 Frederick W. Taylor publikon “The principles of scientific
management”.
 1916 Henri Fayol publikon në Francë “General and Industrial
Management”, teorinë e parë të kompletuar për menaxhmentin;
 1922 Max Weber – publikon idenë e famshme të burokracisë; 5

6. Fakte mbi Organizimin
 1924 Hawthorne fillojne studimet mbi marredheniet humane, të cilat
shpijnë në mendimet e reja lidhur me ambientin e punës, motivimin
dhe produktivitetin;
 1933 Elton Mayo – në raportin e parë mbi studimet Hawthorne bën
thirrje për ndryshime drejt marrëdhënieve humane;
 1937 Luther Gulick – në “Notes on the theory of Organization” tërheq
vëmendjen në elementet funksionale të punës së një udhëheqësi
ekzekutiv me shkurtesën POSDCORB. (Planifikimi, Organizimi,
Personeli; Drejtimi, Koordinimi, Raportimi, Financimi);
 1938 Chester Bernard – me librin e tij “The Functions of the Executive”
inkurajon revolucionin e sjelljes organizative;
 1943 Abraham Maslow – Formulën e “Hierarkisë së Nevojave” e
prezenton në artikullin psikologjik “Një teori e motivimit të njerëzve”;
 1946 Herbert A. Simon – sulmon konceptin e principeve menaxheriale
duke argumentuar të jetë kontradiktor dhe shpesh jo i aplikueshëm;
 1951 Kurt Lewin – në veprën “Teoria e praktikës në shkencat sociale”
propozon një model gjeneral për ndryshim të përbërë nga tre faza:
shkrirja; ndryshimi; dhe ri-ngrirja.
 1954 Peter Drucker – libri i tij “The Practice of Management”
popullarizon konceptin e menaxhmentit sipas objektivave.
 1957 Douglas M. McGregor – në veprën “The Human Side of Enterprise”
permbledh supozimet rreth njerezve në Teorinë X dhe Y.
6

7. Trajtimi Shkenor i Organizates
 Organizata nuk eshte kategori e veçante
shkencore;
 Me çfare lloj problematike merret
organizata?
 Organizata trajtohet dhe studiohet ne
baze te metaforave organizative;
 Çka eshte metafora?
 Cilat jane metaforat organizative?
7

8. Metafora mekanike
 Pershkrim i organizates sikur ajo te ishte
nje makine;
 Cilat jane tiparet e kesaj metafore:
• Saktesia / preciziteti;
• Disiplina;
• Rigoroziteti;
• Normat dhe rregullat;
• Hierarkia e theksuar;
• Centralizim i autoritetit;
• Ndarja e puneve;
• Specializimi i punetoreve;
• Pershtatja e njeriut ndaj makines;
8

9. Metafora Organike / Biologjike
 Pershkrim i organizates sikur ajo te ishte
organizem i njeriut;
 Cilat jane tiparet e kesaj metafore:
• Koordinim perfekt i brendshem;
• Aftesi per pershtatje ndaj ambientit;
• Njeriu i pari pastaj teknologjia;
• Strukture fleksibile dhe te adaptueshme;
• Decentralizim te autoritetit;
• Autonomi dhe liri e te vepruarit per punetore;
• Pak rregulla / norma te shkruara;
• Vendimarrje me pjesemarrje;
9

10. Metafora e Trurit
 Pershkrim i organizates sikur ajo te ishte
truri i njeriut;
 Cilat jane tiparet e kesaj metafore:
• Modifikimi konstant i sjelljeve;
• Aftesia per t’u permiresuar vazhdimisht;
• Aftesia per te menduar dhe per te mesuar;
• Eliminimi i praktikave te dobeta;
• Memorimi i pervojave te mira;
• Ndertimi i sistemit te mbrojtjes / imunitetit;
• Strukture fleksibile me pak nivele;
• Projektimi i puneve per te motivuar punetoret;
10

11. Teorite e ndryshme per organizimin
 Ne zhvillimin e organizimit kane dhene kuntribut:
filozofet e vjeter grekë e kinezë, Adam Smith,
Robert Owen, Charles Babagge, David Rikardo,
Sen simon, Shall Furje etj.
 Deri ne shekullin XX organizimi eshte trajtuar si
nje kategori e veqante ne permasa te vogla pasi
qe edhe ekonomia e atehershme bazohej ne
ekonomi familjare;
 Ne fillim te shekullit XX organizimi se bashku me
udheheqjen fillojne te trajtohen si shkence. Ne
kete periudhe organizimi fillon te analizohet
sistematikisht dhe te studiohet me ane te
perdorimit te metodave dhe praktikave shkencore
11

12. Menaxhimi Shkencor
 Lindi si rrjedhim i kerkesave te reja qe
dolen me ndryshimet teknologjike te asaj
kohe;
 Synimi i kesaj rryme ishte te gjendej
metoda me efikase per kryerjen e puneve
qe do te maksimizonte prodhimin gjersa
punetoret do te trajtoheshin sipas kesaj
metode;
 “One best way”;
 Objekt studimi ka punen e individit;
 Lider i ishte Frederick Teylor;
12

13.  Frederick W. Teylor – konsiderohet si baba i
menaxherizmit;
 Ai ishte i perkushtuar ne qeshtjet organizative dhe qe nga
fillimi besonte se prosperiteti do te mund te arrihej ne
permiresimin e aftesive te punetorit;
 Idetë e tij erdhen si rezultat i punes disa vjeqare ne
kompanite Midvale Steel dhe Bethlehem Steel. Ai ishte i
pari qe seleksionoj “punetoret e klasit te pare” ndaj
punetorve te tjere duke i vleresuar keshtu aftesite fizike
dhe profesionale te te gjithe punetoreve;
 Pagesa e ngurte klasike e punetorit qe deri atehere behej
me page fikse filloj te menjanohej nga perdorimi pasi
Teylori futi ne perdorim sistemin e pages me cope;
 Punetoret u stimulun per te punuar me shume pasi qe edhe
merrnin me shume;
 Ai krijoi standarde dhe norma per punetoret;
 Idetë e tij revolucionare Taylori i ka shprehur ne veprat e tij
Shop Management & Principles of Scientific Management;
13

14. Parimet baze te Teylor-it
 Çdo element i punes duhet te studiohet ne
menyre shkencore;
 Perzgjedhja shkencore, trajnimi, edukimi
dhe zhvillimi i punetorit;
 Bashkepunim i ngushte qe puna te kryhet
ne pajtim me parimet shkencore;
 Shperndarja e barabarte e puneve midis
udheheqesve dhe punetoreve;
 Menaxheret marrin persiper ato pune qe
ata i bejne me mire se sa vartesit.
14

15. Henry Gantt & Frank e Liliam Gilbreth
 Njihen si bashkepunetore te Teylor-it;
 Gantt projektoi sistemin e pageses me cope dhe ate te
shperblimit.
 Ai sugjeroi se qdo punetor perveç pages se tij te garantuar
duhet te kete edhe nje ekstra shperblim te premtuar.
 Modeli per projektimin e punes qe bazohet ne kohen e
kryerjes se tij - teknika PERT
 Çifti Gilbreth dha kontribut ne ngritjen e produktivitetit te
punes duke u perqendruar ne kohen e kryerjes se punes;
 Kjo metode beri qe te reduktohen levizjet e teperta te
punetoreve;
 Studimi tjeter i tyre ishte studimi i lodhjes se punetorve
dhe ndikimi i tij ne produktivitet;
15

16. Menaxhimi administrativ
 Perfaqesuesit kryesore te kesaj rryme jane:
• Henry Fayol dhe
• Max Weber;
 Perqendrohet ne organizaten si teresi respektivisht, ne
stukturimin organizativ;
 Fayoli niset nga bindja se teknika e administrimit mesohet
posa te kuptohen parimet e tij themelore dhe pasi te
formulohet nje teori e pergjithshme e administrimit.
 Ne kuader te M.Admin. njihen keto kontribute te tij:
• Dallimi i udheheqesit nga mbikqyresi duke e perkufizuar
keshtu statusin e menaxherit;
• Ndarja e operacioneve afariste;
• Definimi i 5 funksioneve menaxheriale;
• Definimi i 14 parimeve menaxheriale ;
16

17. Kontributi i Fayol-it
• Sipas Fayol-it, numri i menaxhereve dhe madhesia
e organizates jane ne proporcion te drejte. Pra, sa
me e madhe te jete organizata aq me i madh duhet
te jete numri i menaxhereve;
• Te gjitha operacionet afariste i ndau ne 6 grupe:
1. Teknike (prodhimi);
2. Komerciale (shitja dhe blerja);
3. Financiare (gjetja dhe shfrytzimi i kapitalit);
4. Te sigurimit (mbrojtja e punetoreve dhe e prones);
5. Te kontabilitetit (evidenca kontabile, bilanci, statistika);
6. Menaxheriale;
17

18. Ndarja e puneve menaxheriale
• Operacioni menaxherial ishte operacioni me i
rendesishem sipas tij, perbehet nga 5 funksione:
1. planifikimi,
2. organizimi,
3. komandimi,
4. koordinimi dhe
5. kontrolli.
• Kontributi me i madh i tij padyshim se jane 14
parimet e menaxhimit te pergjithshem. Ai pat
theksuar se parimet e tij ishin universale dhe te
aplikueshme jo vetem ne industri, por edhe ne
shkollë, ne shtepi, ushtri, politikë, kishë dhe
kudo tjeter ku ka organizim institucional.
18

19. Parimet e H.Fayolit janë:
 Ndarja e punes
 Autoriteti
 Disiplina
 Uniteti i komandimit
 Uniteti i udheheqjes
 Shkrirja e interesit individual ne ate te organizates
 Shperblimi i personelit
 Centralizimi i autoritetit
 Hierarkia
 Rendi dhe rregulli
 Drejtesia
 Stabiliteti i personelit
 Iniciativa
 “Espirit de Corpos” (Bashkimi bën fuqinë)
19

20. Max Weber dhe kontributi i tij
Max Weber, ishte nje sociolog i cili zhvilloi nje
teori te re te organizimit, te ashtuquajtur
“burokraci”.
• Modelin e tij te organizimit burokratik e perpunoi duke u
mbeshtetur ne institucionet te tilla si kisha dhe ushtria;
• Ai theksoi se organizatat e medha dhe komplekse kane
nevoje per nje organizim burokratik;
• Kjo eshte e vetmja forme efikase e organizimit;
• Kjo forme eshte superiore karshi te tjerave sa i perket
saktesise, disiplines dhe rigorozitetit.
20

21. Shkolla e sjelljes
 Shkolla e sjelljes lindi ne kohen kur paknaqesite e
punetoreve filluan te dalin ne shesh;
 Ngjarjet qe i paraprine Shkolles se Sjelljes:
• Vershimi i mekanizimit te prodhimit;
• Rritja e popullesise qe u shoqerua me zgjerimin e levizjeve
sindikaliste, me greva dhe me ndryshimin e qendrimit te
punetoreve.
• Parimi i tregut te lire u lekund gjate krizes se madhe kapitaliste
(1929-1933).
• John M. Keynes u shfaq me teorine e tij te nderhyrjes se shtetit
ne ekonomi.
• Puna e psikologut gjerman H.Mynsberg-ut i cili futi aspektin
psikologjik ne organizim dhe udheheqje;
• Studimet ne Uzinen Hawthorne;
 Te gjitha keto kosiderohen si pararendese te shkolles
se sjelljes
21

22. Elton Mayo dhe Studimet Hawthorne
• Elton Mayo udhehoqi studimet ne uzinen Hawthorne
te Western Electric Company;
• Keto studime kane te bejne me nje varg
eksperimentesh shkencore;
• Qellimi i tyre ishte te vezhgonte lidhjen ne mes te
kushteve te punes dhe produktivitetit;
• Ne serine e eksperimenteve, dy ishin me rendesi
specifike:
1. Eksperimenti i pare si objekt studimi kishte 6 punetorë
ndaj te cileve u ndryshua ndriqimi ne vendin e punes;
2. Ne eksperimentin e dyte u vezhguan 9 punetorë ndaj te
cileve u aplikua sistemi i pages me cope me hipotezen se
ata me qellim te rrisin ta ardhurat e tyre do te stimulohen
te prodhojne me shume.
22

23. Faktoret e rinj ne udheheqje
Nga keto eksperimente, studiuesit erdhen ne perfundim se
ekzistojnë faktore te tjere te natyres sociale, te cilat nuk benin
pjese ne organizimin formal dhe si te tilla ishin te panjohura
per menaxheret, por me rendesi te veçante, si:
• morali,
• ndjenjat,
• mardheniet ne mes te personelit, dhe
• menaxhimi efektiv.
Te gjitha keto tipare kane te bejne me nje stil te ri udheheqes
qe e kupton sjelljen njerezore, qe punon ne menyre te tille qe
te nxis dhe motivojë punetorët dhe qe komunikon lirshem me
ta me qellim qe te arrihen me sukses rezultatet e deshiruara.
23

24. Mardheniet njerezore
• Sjellja e njerezve ne organizate do te jete shume me
pozitive nese me ta veprohet mire;
• U konstatua se normat e sjelljes se njerezve jane
produkt i aspekteve joformale ne organizate;
• Njeriu, si qenie sociale ka ndjenjat dhe motivet e tij, te
cilat i sjell me vete ne vendin e tij te punes. Ato duhet
njohur dhe respektuar;
• Kontribuesit shkencor te sjelljes jane:
• A.Maslow me teorin e tij te motivimit ne baze te
nevojave e njohur si hierarkia e nevojave njerezore;
• D.mcGregory me teorin X dhe Y mbi natyren e
punetorëve;
• R.Likert me teorin e tij te lidershipit;
• F.Hertzberg me teorin e tij te motivimit;
• L.Gilbreth me kontributin e saj nga lemi i psikologjisë
njerezore, etj. 24