đạO nghĩa căn bản

2.  2 

3.  3 
Lôøi töïa cuûa Ñöùc Teá-Coâng Hoaït-Phaät
Ñaïo töùc laø Lyù, khoâng hieåu Lyù haù coù theå tu Ñaïo. Cho
neân muoán tu Ñaïo tröôùc tieân phaûi hieåu laáy Lyù. Hieåu Lyù
khoâng coù gì khaùc, chæ laø hai chöõ “nghi vaán”, coù nghi thì
phaûi vaán, töùc laø coù choã khoâng hieåu thì phaûi hoûi. Nhöng
phaàn ñoâng ngöôøi ñeàu sæ haï vaán, cho neân caøng nghi thì
laïi caøng meâ, meâ maø khoâng ngoä thì rôøi Ñaïo caøng xa.
Ñaïi-Ñaïo töø luùc phoå-ñoä cho ñeán nay, soá ngöôøi caàu Ñaïo
khoâng ít, nhöng ñaït ñeán möùc minh lyù tu Ñaïo thì chaúng
nhieàu, nguyeân do ñeàu taïi coù choã nghi maø khoâng hoûi, hay
coù hoûi nhöng vaãn khoâng theå laõnh-hoäi ñöôïc.
Cuõng xeùt vì theá maø vieát cuoán “Ñaïo-Nghóa Vaán-Ñaùp”
naøy. Moãi ñeà trong cuoán saùch naøy ñeàu coá caàu söï thích
nghóa ñôn giaûn ñeå ngöôøi ñoïc deã hieåu. Maëc duø khoâng
daùm noùi laø ñaõ ñeán möùc thieän myõ, nhöng vôùi lôøi leõ thoâ-
thieån trong nhöõng caâu hoûi cuûa cuoán saùch nhoû naøy, mong
sao cuõng giuùp ích cho ngöôøi ñoïc coù ñöôïc moät soá ñaïo lyù
caên baûn, vaø laáy ñoù laøm kim chæ nam treân con ñöôøng tu
thaân. Neáu khoâng ñaït ñeán cöùu-caùnh, cuõng coù theå lieãu rôøi
oan nghieäp cuûa nhöõng kieáp tröôùc, thoaùt ñöôïc söï öu phieàn
vaø ñau khoå cuûa coõi traàn-ai naøy.
Ngaøy 06 thaùng 3 naêm Ñinh-Söûu, 1937
Teá-Coâng Hoaït-Phaät

4.  4 
Vaøi lôøi cuûa soaïn-giaû
Trong thôøi kyø chöa phoå-ñoä, ngöôøi tu Ñaïo nhieàu maø
ñaéc Ñaïo ít, nguyeân do laø khoâng gaëp Minh-Sö vaø Chaân-
Ñaïo. Nay ñöông thôøi kyø Baïch-Döông, Thöôïng-Ñeá töø-bi
giaùng Ñaïo, ñaïi khai phoå-ñoä, taïi-gia hay xuaát-gia ñeàu coù
theå ñaéc Ñaïo maø tu thaønh chaùnh-quaû.
Töø luùc AÂn-sö Teá-Coâng Hoaït-Phaät vaø Nguyeät-Tueä Boà-
Taùt ñoàng laõnh Thieân-meänh phoå-ñoä Tam-Taøo ñeán nay,
tuy chæ moät giaùp tyù, nhöng Ñaïi-Ñaïo ñaõ ñöôïc phoå truyeàn
khaép boán beå naêm chaâu. Thieát nghó, neáu khoâng phaûi laø
hoàng-aân cuûa Thöôïng-Ñeá, Thieân-meänh cuûa Minh-Sö, söùc
ngöôøi haù coù theå giuùp cho nhöõng daân toäc khoâng cuøng moät
boái caûnh lòch-söû, khoâng cuøng chung moät ngoân-ngöõ, ñeàu
phaùt taâm höôùng Ñaïo vaø tu Ñaïo ñöôïc nhö theá hay sao!
Ñaïi-Ñaïo voâ hình, voâ tình, voâ danh, chæ coù theå duøng
taâm ngoä maø khoâng ôû nôi vaên-töï, nhö ngöôøi uoáng nöôùc,
noùng laïnh töï bieát. Ñaïo-Nghóa Cô-Baûn naøy, trích dòch moät
phaàn nhöõng caâu hoûi trong cuoán “Ñaïo-Nghóa Vaán-Ñaùp” vaø
moät soá tröôùc taùc khaùc cuûa caùc baäc tieàn-boái trong Ñaïo,
trong ñoù phaàn nhieàu laø nhöõng lôøi tinh-hoa cuûa Tieân
Phaät. Mong raèng coù theå giuùp cho ñoàng-ñaïo coù ñöôïc moät
soá ñaïo-lyù caên baûn treân con ñöôøng tu haønh, ñeå cuøng nhau
goùp söùc vaøo vieäc ñoä hoùa chuùng-sinh.
Muøa Ñoâng naêm Giaùp-Tuaát, 1994.
Nam-Bình ñeä-töû
Chu Ñöùc Huøng kính töï

5.  5 
Töø huaán cuûa aân-sö Teá-Coâng Hoaït-Phaät
Ta tu ñaïo tu taâm, baïn ñaïo taän taâm.
Ta khoâng so daøi luaän ngaén vôùi ñôøi, cuõng khoâng tranh
cöôøng ñaáu thaéng vôùi ngöôøi.
Ta töï nhuùn mình ñeå vöøa loøng thaäp-phöông.
Ta laø moät nhòp caàu giöõa beå khoå vaø theá giôùi Cöïc-Laïc,
maëc cho ngöôøi chaø ñaïp vaø huûy baùng.
Ta cuùi ñaàu nhòn ngöôøi, nhöng yù chí hieân ngang.
Ta co ruoãi nhö yù, ñaïo nieäm kieân-cöôøng.
Ta khoâng hy sinh voâ ích, ta ñeán vôùi ñôøi vôùi moät söù-
maïng thieâng-lieâng maø khoâng hoang phí thôøi gian.
Tuy moät ngöôøi, nhöng lieân heä bieát bao nhieâu sinh
maïng. Haõy xem troïng laáy mình, chôù neân baøng-hoaøng,
khoâng neân töï gaây chöôùng ngaïi, maø phaûi vöôït qua moïi
gian nan.
Laäp neân moät muïc tieâu chính xaùc:
Ñeå traêm vaïn ngöôøi yeân oån vöõng vaøng veà ñeán mieàn
Cöïc-Laïc.
Ñeå traêm vaïn ngöôøi ñeàu thaám nhuaàn töø-quang.
Ñeå traêm vaïn ngöôøi ñöôïc taém goäi ôn möa moùc cuûa
Thöôïng-Ñeá.
Ñeå traêm vaïn ngöôøi thoaùt ly beå khoå meânh moâng cuûa
coõi phaøm.
Ñeå cöûu huyeàn thaát toå cuûa traêm vaïn ngöôøi ñeàu ñoäi ôn
Trôøi, trôû veà coõi Nieát-Baøn.

6.  6 
YÙ nghóa cuûa Ñaïo
Khi trôøi ñaát chöa hình thaønh, moïi vaät treân theá gian
ñeàu khoâng coù, chæ laø moät khí hoãn-nhieân, voâ hình voâ saéc,
chí hö chí linh. Laõo-Töû Ñaïo-Ñöùc-Kinh vieát: “Voâ danh
thieân ñòa chi thuûy”, voâ danh töùc laø Ñaïo, Ñaïo laø goác cuûa
muoân loaøi. Laïi vieát: “Ñaïo khaû Ñaïo phi thöôøng Ñaïo”, Ñaïo
maø coù theå duøng ngoân ngöõ vaên-töï ñeå hình dung ñöôïc thì
ñaïo ñoù khoâng phaûi Chaân-Ñaïo, töùc laø caùi Ñaïo baát bieán. Vì
Chaân-Ñaïo khoâng theå hình dung baèng lôøi noùi cuõng nhö
baèng vaên-töï, neân duøng moät voøng troøn ( O ) ñeå tieâu bieåu
cho chaân-lyù naøy. Voøng troøn naøy lôùn voâ ngoaïi, tieåu voâ noäi,
laø baûn theå chaân-khoâng nhöng bao haøm muoân söï muoân
vaät. Ñoù laø phaàn dieäu-höõu cuûa Ñaïo.
( O ) töôïng tröng tính tónh cuûa Voâ-Cöïc, Voâ-Cöïc ñoäng
thì sinh Nhaát ( ). Nhaát ( ) laø tính ñoäng cuûa
( O ). Nhaát ( ) thu goïn laïi laø moät ñieåm ( ).
( O ), ( ), hay ( ) chæ laø tính ñoäng vaø tónh cuûa moät
Chaân-lyù. Chaân-lyù khoâng theå hình dung, khoâng theå mieâu
taû vaø cuõng khoâng theå meänh danh ñöôïc, Phaät-giaùo vaø Laõo-
giaùo goïi laø Ñaïo, Nho-giaùo goïi laø Thieân. Ñaïo-Ñöùc-Kinh
vieát: “Ñaïo sinh nhaát, nhaát sinh nhò, nhò sinh tam, tam sinh
vaïn vaät”. Vaïn vaät töø Ñaïo maø ra, Ñaïo sinh vaïn vaät, chöùa
vaïn vaät, bao la vaïn töôïng, laø Chuùa-Teå cuûa muoân linh, töø
chaân-khoâng sinh dieäu-höõu.
Ñaïo töùc laø Lyù, Lyù naøy ôû trôøi thì goïi laø Thieân-Lyù, ôû ñaát
thì goïi laø Ñòa-Lyù, phuù cho ngöôøi thì goïi laø Tính-Lyù. Lyù laø

7.  7 
Tính thoáng-theå cuûa muoân loaøi, Tính laø Lyù phuù cho töøng
vaät. Vaïn vaät ñeàu coù Tính, ñeàu töø Lyù maø ra. Saùch Trung-
Dung vieát: “Thieân meänh chi vò Tính”. Lyù laø moät ñaïi-
thieân-ñòa, Tính laø moät tieåu-thieân-ñòa. Neáu laáy Lyù ví nhö
nöôùc bieån (tính thoáng-theå, ñaïi-thieân-ñòa) thì phaàn nöôùc
trong mình cuûa loaøi thuûy-toäc laø Tính vaäy!(1)
(tieåu-thieân-
ñòa). Nöôùc trong mình cuûa loaøi thuûy-toäc cuøng theå vôùi
nöôùc bieån. Tính cuûa muoân loaøi phaùt xuaát töø Lyù neân cuøng
theå vôùi Lyù.
Baûn Tính cuûa ta phaùt xuaát töø Ñaïo, töø Lyù, töø Voâ-Cöïc,
töø Thieân. Lyù, Ñaïo, Voâ-Cöïc hay Thieân, tuy danh töø khaùc
nhau, nhöng ñeàu chæ moät chaân-lyù thöïc theå. Hieåu theo
nghóa roäng, Ñaïo laø Chaân-lyù cuûa muoân loaøi. Theo nghóa
heïp, Ñaïo laø baûn tính Thieân phuù cuûa ta. Saùch Trung-Dung
vieát: “Thieân meänh chi vò Tính, suaát tính chi vò Ñaïo, tu
Ñaïo chi vò Giaùo”, Thieân-meänh töùc laø Thieân phuù cho ta,
goïi laø Tính; thuaän theo caùi ñöùc coù saün cuûa baûn tính thì laø
Ñaïo. Tu Ñaïo laø coâng phu haäu-thieân, coâng phu ñeán möùc
thuaàn-thuïc, suaát-tính, töï-nhieân, voâ-vi... thì Thieân nhaân seõ
hôïp nhaát. Ñaïo töùc laø ta, ta töùc laø Ñaïo. Ta töø Ñaïo maø ra laïi
trôû veà vôùi Ñaïo.
(1)
Neáu Lyù laø moät ñaïi-thieân-ñòa, thì moãi moät Tính seõ laø moät
tieåu-thieân-ñòa.

8.  8 
Lyù, Khí, Töôïng, Tam-Thieân
- Lyù-Thieân: Voâ hình, voâ saéc, voâ thanh, voâ xuù laø moät
chaân-lyù hö-linh, tòch nhieân baát ñoäng, bao la vaïn töôïng.
Khi ñoäng thì chí-thaùnh chí-linh, voâ vi baát nhaäp, caûm nhi
tuøy thoâng. Maëc duø voâ hình voâ saéc, nhöng hình hình saéc
saéc ñeàu töø chaân-lyù hö-khoâng naøy maø ra. Chöa coù thieân
ñòa thì chaân-lyù naøy ñaõ toàn taïi, luùc thieân ñòa bò huûy dieät thì
chaân-lyù naøy vaãn coøn vaø laïi sinh ra thieân ñòa cuøng vaïn vaät.
Chaân-lyù hö-khoâng naøy nôi Nho-giaùo goïi laø Lyù-Thieân,
Tieân-Thieân; Laõo-giaùo goïi laø Voâ-Cöïc-Thieân, Ñaïo; Phaät-
giaùo thì goïi laø Chaân-Khoâng, Nhaát-Hôïp-Töôùng... Danh töø
tuy khaùc nhau nhöng ñeàu chæ moät thöïc theå voâ töôùng. Voâ
hình voâ töôùng töùc laø chaân-töôùng, voâ theå chi theå goïi laø
thöïc-theå. Thaùnh, Phaät, Boà-Taùt, Ñaïi-La Kim-Tieân ñeàu ngöï
taïi Thieân naøy neân vaïn kieáp baát hoaïi. Chöôûng quaûn Thieân
naøy laø Ñöùc Voâ-Cöïc Chí-Toân (Voâ-Cöïc, Laõo-Maãu, Minh-
Minh Thöôïng-Ñeá, Duy-Hoaøng Thöôïng-Ñeá, Huyeàn-
Huyeàn Thöôïng-Nhaân...)
- Khí-Thieân: Laø theå khí cuûa vuõ-truï, ta thöôøng goïi laø
trôøi. Khí coù aâm coù döông. Döông thuoäc thanh, tính nheï,
aâm thuoäc tröôïc, tính naëng. Hai khí ñoái-ñaõi, vaän chuyeån
löu haønh maø sinh töù-thôøi. Khí-Thieân voâ hình nhöng höõu
saéc vaø coù tích, töø töù-thôøi vaän chuyeån maø ta bieát ñöôïc
Xuaân, Haï, Thu, Ñoâng, caûm giaùc ñöôïc muøa Haï noùng vaø
muøa Ñoâng laïnh. Vaïn vaät trong vuõ truï ñeàu naèm trong voøng
Thaùi-Cöïc Khí-Thieân. Neáu khoâng coù Trôøi naøy thì Nhaät,

9.  9 
Nguyeät, Tinh-tuù khoâng theå treo ôû treân khoâng vaø vaïn vaät
seõ khoâng toàn taïi ñöôïc.
Chö Tieân trong voøng Thieân-Ñaïo ñeàu nguï taïi Khí-
Thieân, tuøy theo coâng-ñöùc lôùn hay nhoû, thôøi gian coù theå töø
vaøi traêm naêm ñeán haøng ngaøn naêm. Chöôûng quaûn veà
Thieân naøy laø Ñöùc Ngoïc-Hoaøng Ñaïi-Ñeá.
- Töôïng-Thieân: Phaøm vaät coù hình saéc, coù töôùng,
maét coù theå thaáy ñöôïc ñeàu thuoäc phaàn Töôïng-Thieân. Treân
thì nhaät nguyeät tinh-tuù, döôùi thì nuùi soâng hoà haûi. Ñoäng-
vaät, thöïc-vaät ñeàu ôû trong phaïm-vi cuûa Töôïng-Thieân.
Lyù thuoäc tieân-thieân, Khí vaø Töôïng thuoäc haäu-thieân.
Ñaïo-Ñöùc-Kinh: “Thieân ñòa vaïn vaät sanh ö höõu, höõu sinh
ö voâ”. Moïi vaät ñeàu töø Thieân-ñòa maø ra, Thieân-ñòa laïi töø
Voâ maø coù. Voâ töùc laø Lyù, laø Ñaïo. Töø Lyù sinh Khí, töøø Khí
sinh Töôïng. Töø Voâ sinh Höõu laïi töø Höõu trôû veà Voâ. Voâ
sinh Höõu: Nhaát-boån taùn vaïn-thuø; Höõu nhaäp Voâ: Vaïn-thuø
quy nhaát boån. Töôïng coù hình saéc neân hoaïi tröôùc, Khí höõu
saéc voâ hình neân hoaïi sau, Lyù voâ hình voâ saéc neân baát hoaïi.
Thaân ngöôøi hoäi ñuû Lyù, Khí, Töôïng tam-thieân. Linh-
tính do Thieân phuù, coù töø Voâ-Cöïc Lyù-Thieân. Tính naøy chí-
thaùnh chí-linh, lòch kieáp baát hoaïi, moïi suy tö ñoäng taùc cuûa
ngöôøi ñeàu do Lyù-Tính ñieàu khieån, nhöng bò vaät-duïc vaø
khí-bænh che laáp, neân coù maø khoâng bieát. Tieân Phaät Thaùnh
Hieàn vì bieát ñöôïc Tính xuaát xöù töø Lyù neân duïng coâng-phu
toàn Taâm döôõng Tính, minh Taâm kieán Tính, tu Taâm luyeän
Tính, ñeå Tính naøy hôïp vôùi lyù cuûa Lyù-Thieân. Thieân nhaân

10.  10 
hôïp nhaát, lòch kieáp tröôøng toàn, baát sinh baát dieät. Phaøm
nhaân vì meâ ñi phaàn Lyù naøy neân löu-laõng treân ñöôøng sinh
töû luaân-hoài. Thaùnh phaøm khaùc bieät taïi meâ vaø ngoä maø
thoâi.
Khí trong thaân ngöôøi thuoäc veà söï hoâ haáp, khí naøy
thoâng vôùi khí cuûa Thaùi-Cöïc Khí-Thieân, söï thay ñoåi baát
thöôøng cuûa Khí-Thieân coù aûnh höôûng tröïc tieáp vôùi söùc
khoûe cuûa ngöôøi. Khoa chaâm-cöùu chöùng minh ñöôïc khí
huyeát löu haønh trong thaân huyeät ngöôøi ñeàu öùng vôùi hai
khí löu haønh cuûa Thaùi-Cöïc vaø duøng phöông phaùp naøy ñeå
trò beänh. Ñan-gia duøng phöông phaùp döôõng khí vaø vaän
khí ñeå ñaû thoâng kyø kinh baùt maïch, trì chay ngoài thieàn ñeå
keát ñan, luyeän ñeán möùc döông thaàn xuaát khieáu, laøm Tieân
tieâu-dao trong voøng Khí-Thieân. Neáu ñöôïc Minh-Sö chæ
ñieåm khieáu Voâ-Cöïc trong thaân ngöôøi, thì sieâu Khí nhaäp
Lyù, thaønh Ñaïi-La Kim-Tieân maø baát sinh baát dieät.
Phaàn Töôïng cuûa ngöôøi laø phaàn hình-haøi coù töø cha meï,
töø hai khí aâm döông vaø nguõ-haønh maø ra. Moät khi cheát thì
phaàn hình-haøi hoaïi tröôùc, keá thì phaùch taùng, nhöng phaàn
Linh-Tính thì baát dieät, tuyø theo thieän aùc cuûa ngöôøi ñaõ laøm
maø ñaàu thai laøm ngöôøi hay suùc, thay hoï ñoåi teân, quanh ñi
quaån laïi trong voøng luïc ñaïo luaân-hoài.
Bieát ñöôïc thaân do töù-ñaïi hoøa hôïp maø ra, coù ngaøy seõ
hoaïi, duø coù coâng danh phuù quyù cuõng chæ ngaén nguûi vaøi
chuïc naêm, haõy tìm ñöôøng phoûng Sö taàm Ñaïo, tu phaàn
Tính ñeå hoaøn nguyeân, lieãu thoaùt con ñöôøng sinh-töû, laøm

11.  11 
baïn cuøng Tieân Phaät Thaùnh Hieàn, trôû veà coõi baát sinh baát
dieät. Theá môùi khoâng uoång coâng soáng laøm ngöôøi trong
kieáp naøy.
Tam-Thöøa Ñaïi-Phaùp
Phaùp chia laøm Thöôïng, Trung, Haï tam-thöøa. Cho neân
coù söï phaân bieät giöõa Ñoán, Tieäm, Quyeàn, Thöïc. Ñoán laø
ñoán-ngoä, Tieäm laø tieäm-tu, Quyeàn laø phaùp-moân phöông-
tieän, Thöïc laø chaân-phaùp, laø Nieát-Baøn dieäu-taâm cuûa chö
Toå.
- Thöôïng-Thöøa: Laø Taùnh-Lyù Taâm-phaùp cuûa tam-
giaùo. Taâm-phaùp coù toâng coù maïch, coù aån coù hieän, do
Minh-Sö khaåu truyeàn taâm aán, tröïc chæ kieán tính, thoaùt Khí
hoaøn Lyù. Ñoù laø Ñoán-phaùp, laø bí truyeàn maø töø coå chí kim,
neáu khoâng phaûi laø Minh-Sö, khoâng coù Thieân-meänh cuûa
Thöôïng-Ñeá, Thaùnh Phaät cuõng khoâng daùm tuøy yù truyeàn
thuï. Ñöùc Phaät Thích-Ca “nieâm hoa”, ngaøi Ca-Dieáp mæm
cöôøi; Ñöùc Khoång-Töû noùi “Nhaát dó quaùn chi”, thaày Taêng-
Töû ñaùp “Duy”.
Ñoù laø taâm-phaùp thöôïng-thöøa, thaày troø ñeàu laáy Taâm
öùng Taâm, maø khoâng ôû nôi vaên-töï. Ñaéc taâm-phaùp thì thaønh
Thaùnh thaønh Phaät.
Trung-Thöøa: Tham thieàn nhaäp ñònh, chuyeån phaùp-
luaân, vaän khí haønh chaâu-thieân, luyeän ñan thaùi döôïc, tieán

12.  12 
döông thoái phuø..., ñoù laø phöông phaùp trung-thöøa. Duø
luyeän ñeán möùc xuaát thaàn, ngao sôn du thuûy, vaãn ôû trong
voøng Thaùi-Cöïc, khoâng rôøi hai khí aâm döông, chæ laø Tieân
trong voøng Khí-Thieân.
- Haï-Thöøa: Goõ moõ tuïng kinh, xaây caàu ñaép ñöôøng,
cöùu baàn teá nan, thuoäc veà Haï-thöøa (tieåu-thöøa), baát kieán
Chaân-Ñaïo, chæ tu laáy phuùc cuûa kieáp sau. Kieáp naøy tu
phuùc thì kieáp sau höôûng thuï, moät khi phuùc taän thì vinh
hoa phuù quyù cuõng heát(2)
.
Thaàn-Minh cuûa Ñaïo
Lyù laø Chuùa-Teå cuûa muoân linh, chí-hö chí-linh, chí-toân
chí-Thaùnh, coù theå toân xöng laø Thöôïng-Ñeá(3)
, hay Vaïn-
Linh Chuùa-Teå. Vì Lyù sinh Thieân-ñòa, hoùa duïc vaïn-vaät, laø
Meï cuûa muoân vaät, neân cuõng xöng baèng Maãu. Ñeå phaân
(2)
Chaép töôùng boá thí haønh thieän, ví nhö laáy teân baén hö khoâng,
duø teân baén cao, roát cuïc cuõng rôi xuoáng ñaát.
(3)
Danh töø Thöôïng-Ñeá coù töø thôøi vua Nghieâu, maõi ñeán theá kyû
thöù 16, khi ñaïo Thieân-Chuùa truyeàn sang Trung Hoa vaø Vieät
Nam, giaùo-só ngoaïi quoác muoán dòch chöõ God sang chöõ hoa,
môùi tra töø kinh saùch coå laø Thöôïng-Thö vaø kinh Thi, vaø dòch laø
Thöôïng-Ñeá cho hôïp vôùi yù nghóa cuûa Vaïn-Linh Chuùa-Teå. Phaät-
giaùo khoâng noùi ñeán Thöôïng-Ñeá, nhöng moät khi noùi ñeán Chaân-
Khoâng töùc laø noùi ñeán Thöôïng-Ñeá, vì Thöôïng-Ñeá chæ laø moät
khoái Chaân-Linh, chæ vì ngöôøi ñôøi nhaân-caùch hoùa maø thoâi.

13.  13 
bieät vôùi chöõ maãu cuûa loaøi ngöôøi, neân xöng laø Voâ-Cöïc
Laõo-Maãu hay Laõo-Maãu.
Thieân Ñaïi-Nhaõ trong kinh Thöôïng-Thö vieát: “AÂn chi
vò taùng Sö, khaéc boái Thöôïng-Ñeá”; Thieân Tieåu-Nhaõ vieát:
“Duy-Hoaøng Thöôïng-Ñeá”. Thöôïng-Ñeá laø Chuùa-Teå duy
nhaát cuûa muoân loaøi. Töø thieân ñòa nhaät nguyeät cho ñeán
muoân vaät treân theá-gian ñeàu do Thöôïng-Ñeá hoùa sanh.
Trong thôøi ñaïi vaên-minh, loaøi ngöôøi chæ tin vaøo khoa hoïc,
khoâng tin coù Thöôïng-Ñeá hay Tieân Phaät Thaùnh, cho raèng
khoa hoïc laø treân heát, con ngöôøi laø Chuùa-Teå cuûa khoa hoïc,
vaät chaát ñeàu do ngöôøi phaùt minh vaø taïo neân, do ñoù phaùt
sinh ra thuyeát duy-vaät...
Nhöng neáu suy nghó kyõ ta seõ thaáy, söï phaùt minh hay
saùng cheá chæ laø trí thoâng-minh cuûa nhaân-loaïi tích luõy töø
nhieàu kieáp tröôùc, phoái hôïp vôùi söï hieän-höõu cuûa thieân-
nhieân maø hình thaønh. Khoa hoïc coù theå lôïi duïng ñoäng
naêng cuûa nöôùc maø bieán thaønh ñieän; lôïi duïng aùnh saùng cuûa
maët trôøi taïo thaønh thaùi-döông naêng; lôïi duïng daàu khí ñeå
chaïy maùy; lôïi duïng tính phoùng xaï cuûa moät soá nguyeân-toá
ñeå cheá bom nguyeân-töû..., nöôùc, aùnh saùng, daàu khí ñeàu laø
nhöõng saûn-phaåm coù saün trong thieân-nhieân, khoa hoïc gia
chæ ñem saûn-phaåm cuûa thieân-nhieân ñeå gia coâng maø thoâi.
Töø nhöõng nguyeân-toá coù saün trong thieân-nhieân, khoa hoïc
gia coù theå toång hôïp thaønh nhieàu hoùa chaát khaùc nhau,
nhöng khoâng theå taïo ra nhöõng nguyeân-toá thieân-nhieân
ñöôïc.

14.  14 
Ngöôøi thöôøng chuùng ta chæ bieát coù ngoïn maø khoâng
bieát coù goác, chæ thaáy keát quaû maø khoâng hieåu nguyeân
nhaân. Ngöôøi coù hueä, thaáy aùnh saùng laø bieát coù maët trôøi,
thaáy con chaùu maø bieát coù toå-toâng, thaáy nhaät nguyeät tinh
tuù vaø muoân vaät treân theá gian maø bieát coù moät Chuùa-Teå.
Bieát ngoïn tìm goác, uoáng nöôùc nhôù nguoàn. Bieát thaân haäu-
thieân do cha meï sinh cuõng bieát Linh-Tính tieân-thieân do
Thöôïng-Ñeá phuù. Thaùnh Kinh vieát: “Thöôïng-Ñeá ôû trong
ta”. Ta phaûi hieáu thaûo vôùi cha meï, cuõng phaûi hieáu thaûo
vôùi Thöôïng-Ñeá. Chö Thaùnh, Phaät, Boà-Taùt phaùt nguyeän
ñoä hoùa chuùng-sanh laø laøm troøn ñaïo hieáu ñoái vôùi Thöôïng-
Ñeá, nhö con tröôûng giuùp cha meï ñeå lo cho gia ñình vaäy.
Tam-kyø phoå-ñoä
Moät Nguyeân coù 129600 naêm, laø moät voøng luaân-hoài
cuûa trôøi ñaát, chia laøm 12 Hoäi, moät Hoäi laø 10800 naêm. Hoäi
Tyù khai thieân, Hoäi Söûu tòch ñòa, Hoäi Daàn sinh ngöôøi vaø
vaïn vaät. Döông sinh vaøo Tyù, cöïc taïi Tî; aâm sinh vaøo Ngoï
vaø cöïc taïi Hôïi. Töø hoäi Tyù ñeán hoäi Tî laø saùu hoäi thuoäc
döông, töø voâ sanh höõu, nhaát-boån taùn vaïn-thuø. Töø hoäi Ngoï
ñeán hoäi Hôïi laø saùu hoäi thuoäc aâm, vaïn vaät töø höõu trôû veà voâ,
vaïn-thuø quy nhaát-boån. Ñoù laø khí soá cuûa voøng Thaùi-Cöïc,
nhö moät ngaøy coù 12 thì (moät thì laø 2 giôø), saùu thì thuoäc
döông laø ngaøy, vaø saùu thì thuoäc aâm laø ñeâm, ngaøy ñeâm
tuaàn hoaøn khoâng ngöøng.

15.  15 
Thieân khai vaøo hoäi Tyù, maït vaøo hoäi Tuaát. Ñiaï tòch
vaøo hoäi Söûu, maït vaøo hoäi Daäu. Nhaân sinh vaøo hoäi Daàn,
maït vaøo hoäi Thaân. Tyù, Söûu, Daàn ba hoäi thuoäc “Thaønh”;
Meïo, Thìn, Tî ba hoäi thuoäc “Truï”; Ngoï, Muøi, Thaân ba
hoäi thuoäc “Hoaïi”; Daäu, Tuaát, Hôïi ba hoäi thuoäc “Khoâng”.
Nay khí soá ñang ôû giöõa hai hoäi Ngoï vaø Muøi. Ngoï Muøi
giao tieáp, aâm taêng döông giaûm, vaïn vaät daàn daàn ñi töø höõu
trôû veà voâ, thuoäc hai thôøi kyø Hoaïi vaø Khoâng.
Ñeán thôøi kyø Hoaïi, loaøi ngöôøi vaø vaïn vaät dieät tröôùc, keá
tieáp laø ñòa vaø sau cuøng môùi ñeán thieân. Cho neân tröôùc khi
trôøi ñaát bò hoaïi, Thöôïng-Ñeá giaùng Ñaïo ñoä nhaân tröôùc, sau
môùi ñoä Haø-haùn Tinh-ñaåu(4)
.
- Thôøi kyø Vua Phuïc-Hy laø thôøi kyø Ngoï sô, Thöôïng-
Ñeá baét ñaàu giaùng Ñaïo, ñoù laø thôøi kyø phoå-ñoä thöù nhaát, ví
nhö caây coû ñang moïc vaøo luùc Xuaân. Xuaân chuû moäc, saéc
cuûa moäc trong nguõ-haønh thuoäc xanh (thanh), neân thôøi kyø
naøy goïi laø Thanh-Döông-Kyø. Phaät öùng vaän trong thôøi kyø
naøy laø Nhieân-Ñaêng Coå-Phaät.
- Thôøi kyø phoå-ñoä thöù hai öùng vaøo thôøi Ñoâng-Chaâu.
Trong thôøi kyø naøy, Ñaïo chia laøm tam-giaùo laø Phaät, Laõo
vaø Nho.
Ñöùc Laõo-Töû ñoä Khoång-Töû. Ñöùc Khoång-Töû cuøng ba
ngaøn ñeä-töû chu du lieät quoác, giaûng ñaïo-ñöùc thuyeát nhaân-
nghóa. Ñöùc Phaät Thích-Ca thoï giaùo nôi Nhieân-Ñaêng Coå-
(4)
Laø chö Tieân trong voøng Thaùi-Cöïc Khí-Thieân.

16.  16 
Phaät, öùng vaän beân Taây-Truùc. Thôøi kyø naøy ví nhö muøa Haï,
vaïn vaät ñang troå boâng keát traùi. Haï chuû hoûa, saéc cuûa hoûa
trong nguõ-haønh laø maøu ñoû (xích), neân thôøi kyø naøy goïi laø
Hoàng-Döông-Kyø. Phaät Thích-Ca öùng vaän trong thôøi kyø
naøy, vaø chia laøm chaùnh-phaùp, töôùng-phaùp, maït-phaùp ba
thôøi kyø, moãi kyø laø 1000 naêm. Hai thôøi kyø chaùnh-phaùp vaø
töôùng-phaùp ñaõ qua, nay ñöông thôøi kyø maït-phaùp, tam-
giaùo suy ñoài. Nho troïng loái hoïc töø-chöông maø chaïy ñöôøng
coâng danh; Laõo thì thieân veà veõ buøa nieäm chuù maø chaïy veà
phaùp thuaät; Phaät thì chuù troïng veà goõ moõ tuïng kinh hay
chaép khoâng ngoài thieàn. Nguõ-giaùo ñeàu töông töï nhö nhau,
soá chaân tu ngoä Ñaïo raát ít. Cho neân ñeán thôøi kyø maït-phaùp,
chaùnh-phaùp laïi hieän.
- Thôøi kyø thöù ba laø thôøi phoå-ñoä Baïch-Döông, thôøi
kyø naøy laø thôøi kyø choùt, cuõng goïi laø maït-haäu nhaát-tröôùc(5)
,
ví nhö vaïn vaät ñang keát traùi vaøo muøa thu. Thu chuû kim,
saéc cuûa kim nôi nguõ-haønh laø traéng (baïch), neân thôøi kyø
naøy goïi laø Baïch-Döông-Kyø. Phaät öùng vaän laø Phaät Di-Laëc.
Trong hai thôøi kyø Thanh-Döông vaø Hoàng-Döông,
ngöôøi tu Ñaïo ñeàu phaûi xuaát gia. Vaøo thôøi kyø Baïch-
(5)
Vaïn vaät chæ coù sinh khí vaøo ba muøa Xuaân, Haï vaø Thu, ñeán
muøa thu thì phaûi gaët haùi, sang muøa Ñoâng seõ ñieâu taøn, vì khoâng
coù sinh khí. Xuaân sanh, Haï tröôûng, Thu thaâu, Ñoâng taøn, cho
neân chæ coù tam-kyø laø Thanh-Döông, Hoàng-Döông vaø Baïch-
Döông, chöù khoâng coù theâm Haéc-Döông maø thaønh töù-kyø (Ñoâng
chuû thuûy, saéc cuûa thuûy nôi nguõ haønh thuoäc Haéc).

17.  17 
Döông, Ñaïo giaùng thöù-daân, taâm-phaùp phoå-truyeàn, taïi gia
hay xuaát gia, khoâng caâu neä hình thöùc, ñeàu coù theå tu thaønh
chaùnh quaû. Chaúng nhöõng theá, nhöõng vò chaân tu trong hai
thôøi kyø phoå-ñoä tröôùc, khoå coâng tu luyeän nhöng khoâng
thaønh, hoaëc nhöõng vò trung-thaàn hieáu-töû hay tieát-phuï lieät-
nöõ ñöôïc phong Thaàn trong voøng thieân-ñaïo Khí-Thieân,
cuõng nhö giôùi quyû trong coõi aâm-phuû, neáu coù coâng-ñöùc
ñeàu coù theå caàu Ñaïo ñeå thoaùt voøng luaân-hoài. Ñoù laø Tam-
Taøo phoå-ñoä trong thôøi kyø Baïch-Döông.
Tam-Taøo phoå-ñoä
Tam-Taøo : Thieân-taøo, Ñòa-taøo vaø Nhaân-taøo.
- Thieân-taøo: Laø chö Tieân trong voøng Thaùi-Cöïc, nhö
thaàn Thoå-Ñòa, thaàn Thaønh-Hoaøng... Thôøi kyø chöa phoå-ñoä,
nhöõng vò tu haønh tham thieàn nhaäp ñònh, luyeän khí vaän
coâng ñeán möùc döông thaàn xuaát khieáu, nhöng khoâng gaëp
Minh-Sö chæ ñieåm, chöa ñaéc chöùng ñaïo, ñöôïc Ngoïc-
Hoaøng Thöôïng-Ñeá phong Thaàn hay giöõ moät chöùc Tieân
trong voøng Thaùi-Cöïc Khí-Thieân. Ngoaøi ra nhöõng vò
trung-thaàn, lieät-só, trung quaân aùi quoác, hay hieáu-töû lieät-nöõ
taïi theá giöõ ñaïo tam-cöông nguõ-thöôøng, tam-toøng töù-ñöùc,
moät khi cheát ñi thì anh-linh thaêng thieân, cuõng ñöôïc phong
Thaàn trong giôùi Khí-Thieân ñeå höôûng höông-hoûa cuûa
ngöôøi ñôøi cuùng baùi vaøi traêm hay vaøi ngaøn naêm, nhöng

18.  18 
moät khi khí soá ñeán roài cuõng phaûi ñaàu thai laøm kieáp ngöôøi
trong voøng luaân-hoài.
Trong thôøi kyø phoå-ñoä Baïch-Döông, Thaàn Tieân trong
voøng Khí-thieân, heã coù coâng-ñöùc lôùn vôùi ñôøi vaø coù saéc chæ
cuûa Ngoïc-Hoaøng Thöôïng-Ñeá, cuõng coù theå tìm ngöôøi coù
duyeân laøm Daãn-Baûo-Sö ñeán caàu Ñaïo.
- Ñòa-Taøo: Laø chö quyû trong giôùi aâm-phuû, neáu coù
con chaùu tu Ñaïo vaø coù coâng, coù theå nhôø coâng-ñöùc cuûa con
chaùu töø aâm-phuû sieâu baït leân Thieân-ñaøng. Coøn nhö con
chaùu sau naøy thaønh Ñaïo, leõ taát nhieân cöûu-huyeàn thaát-toå
ñeàu ñöôïc thaêng Thieân.
- Nhaân-Taøo: Laø chö thieän nam tín nöõ trong döông
gian, nhöõng ngöôøi coù caên thaâm haäu, tin Ñaïo, coù Daãn-
Baûo-Sö laäp nguyeän daãn ñoä ñeàu coù theå caàu Ñaïo.
Trong hai thôøi kyø Thanh-Döông vaø Hoàng-Döông, chæ
ñoä nhaân maø khoâng ñoä quyû cuõng nhö Chö Tieân trong voøng
Khí-Thieân. Thôøi kyø Baïch-Döông, vôùi söï khaån caàu cuûa
nguõ-giaùo Giaùo-chuû, Nam-Haûi Coå-Phaät, Ñòa-Taïng Coå-
Phaät..., Ñöùc Voâ-Cöïc Chí-Toân khai aân cho giôùi Tieân trong
voøng thieân-ñaïo cuøng luõ quyû trong giôùi aâm-phuû ñeàu coù theå
caàu Ñaïo.
Tam-taøo phoå-ñoä trong thôøi kyø Baïch-Döông khoâng
tieàn tuyeät haäu chöa töøng coù, moät nguyeân (129,600 naêm)
môùi coù moät laàn. Neáu ngöôøi caàu Ñaïo coù thaân-nhaân ñaõ qua
ñôøi, haõy haønh coâng laäp ñöùc ñeå sieâu-baït linh hoàn cuûa
ngöôøi quaù-coá veà mieàn Cöïc-Laïc cho troøn chöõ hieáu, troïn

19.  19 
ñaïo laøm con.
Duyeân caùch cuûa Ñaïi-Ñaïo
Ñaïo-Ñöùc Kinh vieát: “Ñaïi-Ñaïo voâ hình, sanh duïc
thieân ñòa”, ñuû thaáy thieân ñòa phaùt xuaát töø Ñaïo. Thieân khai
vaøo hoäi Tyù, maït vaøo hoäi Tuaát; Ñòa thaønh vaøo hoäi Söûu,
maït vaøo hoäi Daäu; Nhaân sinh vaøo hoäi Daàn vaø maït vaøo hoäi
Thaân. Tính cuûa loaøi ngöôøi trong hoäi Daàn boån thieän, loøng
ngöôøi hôïp vôùi Ñaïo, Thieân Nhaân hôïp nhaát, khoâng coù Ñaïo
ñeå noùi. Khi ñeán hoäi Ngoï, trí thöùc loaøi ngöôøi daàn daàn môû
roäng, bieát lôïi bieát haïi, vì vò kyû maø haïi ngöôøi, neân Ñöùc Voâ-
Cöïc Chí-Toân, Minh-Minh Thöôïng-Ñeá, phaùi Thaùnh-nhaân
xuoáng phaøm giaùo hoùa theá nhaân cho hôïp vôùi ñaïo Trôøi.
Vaøo hoäi Ngoï, Vua Phuïc-Hy öùng vaän xuoáng phaøm,
ngöôõng quan thieân-vaên, phuû saùt ñòa-lyù maø veõ tieân-thieân
baùt-quaùi ñeå bieåu hieän söï aûo dieäu cuûa Ñaïo. Ñoù laø thôøi kyø
baét ñaàu giaùng Ñaïo. Vua Thaàn-Noâng keá Vua Phuïc-Hy, thöû
baùch thaûo maø bieát döôïc tính. Hieân-Vieân Hoaøng-Ñeá giaùo
hoùa daân, taïo cung thaát, cheá y phuïc, vaên hoùa nhaân loaïi
khôûi thuûy töø ñoù. Ñoù laø thôøi kyø Thanh-Döông. Keá tieáp laø
vua Nghieâu, vua Thuaán, vua Vuõ, vua Thang, Vaên-Vöông,
Voõ-Vöông, Chaâu-Coâng thöøa keá ñaïo-thoáng.
Ñeán ñôøi Chaâu-U-Vöông, nhaø Chaâu suy ñoài, nguõ-baù
höng thònh, leänh cuûa thieân-töû khoâng theå chaùnh thieân haï,

20.  20 
Ñaïi-Ñaïo chuyeån qua thôøi kyø Hoàng-Döông, chia laøm tam-
giaùo. Laõo-Töû öùng vaän giaùng phaøm, Ñoâng ñoä Ñöùc Khoång-
Töû, Taây hoùa thaân laøm Nhieân-Ñaêng Coå-Phaät ñoä Phaät
Thích-Ca, sau hieån tö-khí nôi Haøm-Coác quan, quan giöõ
cöûa aûi laø Duaãn-Töû xeùt thieân vaên bieát coù Thaùnh-nhaân ñi
qua, neân giöõ laïi caàu xin löu ngoân, Laõo-Töû vì theá maø tröù
Ñaïo-Ñöùc Kinh naêm ngaøn chöõ ñeå laïi, laø thuûy toå cuûa Laõo-
giaùo. Ñöùc Khoång-Töû chu du lieät quoác, giaùo hoùa vaïn
phöông, keá vaõng khai lai, xieån döông chaân lyù cuûa Ñaïo, laø
thuûy toå cuûa Nho-giaùo.
Ñöùc Khoång Töû truyeàn Ñaïo cho thaày Nhan Hoài vaø
Taêng-Töû, thaày Taêng-Töû truyeàn thaày Töû-Tö, thaày Töû-Tö
truyeàn thaày Maïnh-Töû. Ñeán thôøi Maïnh-Töû, taâm phaùp
Nho-giaùo thaát truyeàn, Ñaïi-Ñaïo thieân rôøi qua Taây-Truùc.
Traûi qua caùc trieàu ñaïi Taàn, Haùn, Taán, Tuøy, Ñöôøng, chu töû
baùch gia ñeàu nghò luaän veà Ñaïo, nhöng khoâng moät ngöôøi
naøo ñaït ñeán Thaùnh-vöïc. Ñeán thôøi kyø Vieâm-Toáng(6)
, nguõ
tinh tuï Khueå, vaên vaän thieân khai(7)
, Chaân-Nho höng khôûi.
Baét ñaàu töø Hi-Di, sau ñeán Chaâu-Lieâm-Kheâ, anh em
(6)
Thôøi Toáng Thaùi-Toå Trieäu-Khuoâng-Daãn.
(7)
Khueå laø moät vì sao trong nhò-thaäp baùt-tuù. Vaøo nieân hieäu
Caøn-Ñöùc naêm thöù naêm ñôøi Toáng Thaùi-Toå (naêm 967 Taây lòch),
Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå naêm haønh-tinh xeáp thaønh moät haøng,
höôùng veà sao Khueå. Lyù hoïc baét ñaàu thònh haønh vaøo thôøi ñoù, noåi
baät nhaát laø Chaâu-Lieâm-Kheâ vaø hai anh em Trình-Haïo, Trình-
Di.

21.  21 
Trình-Haïo Trình-Di, Tröông-Taûi, Chu-Hy, Luïc-Töôïng-
Sôn. Nhöng ñaïo vaän chöa ñeán, chæ thích nghóa chaân lyù
cuûa Ñaïo maø khoâng moät ngöôøi thöøa keá ñaïo-thoáng.
Phaät Thích-Ca cuøng thôøi vôùi Ñöùc Khoång-Töû, öùng vaän
nôi Taây-Truùc, thuyeát phaùp ñoä chuùng 49 naêm, laø thuûy toå
cuûa Phaät-giaùo, truyeàn taâm-phaùp cho ñaïi ñeä-töû Ca-Dieáp
Toân-Giaû laø vò toå-sö thöù nhaát cuûa nhaø Phaät. Ngaøi Ca-Dieáp
truyeàn A-Nan-Ñaø Toân-Giaû laø toå-sö thöù hai..., taâm phaùp
moät maïch chaân truyeàn ñeán toå-sö thöù 28 laø Boà-Ñeà Ñaït-Ma
Toân-Giaû. Ñeán ñôøi Ñaït-Ma Toå-Sö, Ñaïi-Ñaïo hoaøn nguyeân,
trôû veà Trung-Hoa, goïi laø laõo thuûy hoaøn trieàu.
Ñaït-Ma toå-sö ñeán Trung-Hoa, laø sô toå (toå-sö thöù nhaát)
cuûa nhaø Phaät ôû Ñoâng-Phöông, ñoä nhò-toå Thaàn-Quang
(Hueä-Khaû Ñaïi-Sö), Thaàn-Quang toå-sö truyeàn tam-toå
Taêng-Xaùn, toå Taêng-Xaùn truyeàn töù-toå Ñaïo-Tín, Ñaïo-Tín
toå-sö truyeàn nguõ-toå Hoaèng-Nhaãn, Hoaèng-Nhaãn toå-sö
truyeàn luïc-toå Hueä-Naêng. Thôøi kyø Luïc-toå khoâng truyeàn y
baùt, Ñaïi-Ñaïo chuyeån qua thôøi kyø aån maät. Baïch, Maõ hai vò
toå-sö thöøa keá toå vò thöù baûy. La toå UÙy-Quaàn thöøa tieáp
Thieân-meänh thaønh vò toå thöù taùm. Hoaøng toå Ñöùc-Huy thöøa
keá toå vò thöù chín. Hoaøng toå truyeàn Ngoâ toå Töû-Töôøng, laø vò
toå thöù möôøi. Ngoâ toå ñoä Haø toå Lieãu-Khoå thöøa keá toå vò thöù
11. Haø toå truyeàn Vieân toå Thoái-An, laø toå thöù 12. Vieân toå
ñoä Döông toå Hoaøn-Hö vaø Töø toå Hoaøn-Voâ cuøng chaép
chöôûng toå vò thöù 13. Dieäu toå Haïc-Thieân thöøa keá toå vò thöù
14. Ñeán ñôøi toå thöù 15 laø Vöông toå Giaùc-Nhaát, laø thôøi kyø

22.  22 
Nho-giaùo öùng vaän vôùi danh Nhaát-Quaùn-Ñaïo. Vöông toå
truyeàn Löu toå Thanh-Hö, laø toå thöù 16. Ñeán ñôøi Loä toå
Trung-Nhaát thöøa keá vò toå thöù 17, Ñaïi-Ñaïo chuyeån sang
thôøi kyø Baïch-Döông. Ñaïo-thoáng taâm-phaùp nhaát maïch
chaân truyeàn ñeán toå thöù 18 laø Cung-Tröôøng vaø Töû-Heä, hai
vò toå-sö cuøng chaép chöôûng ñaïo-baøn, phoå-ñoä tam-taøo. Ñoù
laø thôøi Tam-Kyø phoå-ñoä, vaïn giaùo seõ quy nhaát, vaïn gia seõ
sanh Phaät.
Söï khaùc bieät giöõa Ñaïo vaø Giaùo
Ñaïo laø baûn theå cuûa muoân vaät, laø chaân lyù cuûa Voâ-Cöïc,
phuù cho ngöôøi laø Tính, nôi Trôøi goïi laø Thieân-Lyù, ôû ñaát goïi
laø Ñòa-Lyù. Thieân, Ñòa, Nhaân ñeàu khoâng theå rôøi Ñaïo. Saùch
Trung-Dung vieát: “Ñaïo daõ giaû baát khaû tu du ly daõ, khaû ly
phi Ñaïo daõ”.
Giaùo thuoäc veà söï giaùo hoùa, thuoäc haäu-thieân, laø phaàn
duïng cuûa Ñaïo, moïi ngöôøi ñeàu coù theå giaùo hoùa, khoâng caàn
ñeán Minh-Sö chæ ñieåm. Ñöùc Khoång-Töû vieát: “Höõu giaùo
voâ loaïi”. Khuyeân ngöôøi caûi aùc höôùng thieän, hieáu thaûo cha
meï, trung quaân aùi quoác,... ñeàu thuoäc phaàn giaùo.
Ñaïo do Minh-Sö truyeàn, tröïc chæ nhaân taâm kieán tính
thaønh Phaät, thoaùt voøng luaân-hoài. Cho neân Phaät môùi noùi:
“Thieân thöôïng ñòa haï duy Ñaïo ñoäc-toân”. Nguõ-giaùo
Thaùnh-nhaân ñeàu phuïng meänh cuûa Thöôïng-Ñeá truyeàn

23.  23 
Ñaïo cöùu ñôøi. Khi Thaùnh-nhaân maát, taâm-phaùp thaát truyeàn,
Ñaïo bieán thaønh Giaùo.
Ñöùc Khoång-Töû chu du lieät quoác, giaûng ñaïo-ñöùc
thuyeát nhaân nghóa laø phaàn giaùo hoùa. Trong soá ba nghìn
ñeä-töû, Ngaøi chæ truyeàn Ñaïo cho thaày Nhan-Hoài maø thoâi.
Thaày Nhan-Hoài cheát sôùm, Ngaøi laïi truyeàn cho thaày Taêng-
Töû ñeå thöøa keá ñaïo-thoáng. Ngoaøi hai thaày Nhan-Hoài vaø
Taêng-Töû ra, nhöõng moân-ñoà khaùc chæ ñöôïc phaàn giaùo hoùa
cuûa phu-töû, cho neân thaày Töû-Coáng môùi than raèng: “Phu-
töû chi vaên chöông khaû ñaéc nhi vaên, Phu-töû chi ngoân Tính
döõ Thieân-Ñaïo baát khaû ñaéc nhi vaên(8)
” (Chæ coù theå nghe
Ñöùc Khoång-Phu-Töû noùi veà vaên chöông maø thoâi, coøn nhö
veà phaàn Tính vaø Thieân-Ñaïo thì khoâng ñöôïc nghe).
Ñöùc Khoång-Töû coù moät laàn hoûi thaày Töû-Coáng: “Töù,
nhöõ dó dö ña hoïc nhi tri chi giaû hoà?” (Naøy Töù, con töôûng
nhöõng gì thaày bieát ñöôïc laø do ñoïc saùch nhieàu maø hieåu
ñöôïc hay sao?). Thaày Töû-Coáng ñaùp: “Nhieân, phi döõ?”
(Vaâng, chaúng leõ khoâng ñuùng hay sao?), Ñöùc Khoång-Töû
ñaùp: “Phi daõ, ngoâ Ñaïo nhaát dó quaùn chi” (Sai roài con, Ñaïo
cuûa thaày töø Nhaát maø quan thaáu ñöôïc lyù huyeàn-vi cuûa taïo
hoùa ñaáy).
Ñöùc Khoång-Töû duøng cuøng moät caâu töông töï hoûi thaày
Taêng-Töû: “Saâm hoà, ngoâ Ñaïo nhaát dó quaùn chi” (Naøy Saâm,
Ñaïo cuûa thaày töø nôi Nhaát maø quaùn thaáu ñöôïc ñaáy). Thaày
(8)
Saùch Luaän-Ngöõ, thieân Coâng-Daõ-Tröôøng.

24.  24 
Taêng-Töû ngoä ñöôïc taâm-phaùp cuûa Ñöùc Khoång-Töû neân
ñaùp: “Duy”. Thaày Töû-Coáng chöa ñaït ñeán möùc minh taâm
kieán tính, töôûng raèng hoïc vaán cuûa thaày mình laø do ñoïc
saùch nhieàu maø trôû thaønh baùc-hoïc. Ñöùc Khoång-Töû bieát
thaày Töû-Coáng chöa ngoä, neân noùi: “Ngoâ Ñaïo Nhaát dó quaùn
chi”. Nhaát töùc laø Lyù, laø Ñaïo. Thaày Taêng-Töû ngoä, neân
ñöôïc taâm-phaùp cuûa Ñöùc Phu-Töû.
Ñaïo khoâng ôû nôi vaên-töï, Ñöùc Phaät Thích-Ca giaûng
Ñaïo thuyeát phaùp 49 naêm, nhöng tröôùc khi nhaäp Nieát-Baøn,
ôû phaùp-hoäi Linh-Sôn, tay Ngaøi chæ caàm moät ñoùa hoa saéc
vaøng cuûa Ñaïi-Phaïm Thieân-Vöông hieán daâng, nieâm tröôùc
maét maø khoâng noùi moät lôøi. Treân haøng nghìn ñeä-töû, trong
ñoù goàm caû Thieân-Thaàn ñeàu im laëng, khoâng moät ngöôøi
naøo hieåu ñöôïc taâm yù cuûa Ñöùc Theá-Toân, sau cuøng chæ coù
ñaïi ñeä-töû Ca-Dieáp ngoä ñöôïc haøm yù neân mæm cöôøi.
Ñöùc Theá-Toân thaáy Ca-Dieáp mæm cöôøi, môùi leân tieáng
noùi: “Ngoâ höõu chaùnh-phaùp nhaõn-taïng, nieát-baøn dieäu taâm,
thöïc töôùng voâ töôùng, vi dieäu phaùp moân, baát laäp vaên-töï,
giaùo ngoaïi bieät truyeàn, phoù chuùc Ma-Ha Ca-Dieáp”. Ñöùc
Phaät truyeàn Ñaïo cho Ca-Dieáp, vaø Ngaøi Ca-Dieáp trôû thaønh
Toå-sö thöù nhaát cuûa nhaø Phaät ôû Taây-Truùc.
“Nhaát dó quaùn chi” cuûa Ñöùc Khoång-Töû, thaày Taêng-Töû
ñaùp “Duy”; nieâm hoa tröôùc maét cuûa Ñöùc Phaät Thích-Ca,
Ngaøi Ca-Dieáp “mæm cöôøi”, thaày troø ñeàu laø Taâm öùng
Taâm, baát laäp vaên-töï. Ñaïo cuûa Thöôïng-Ñeá chí-toân chí-
quyù, Thieân-luaät saâm-nghieâm, neáu khoâng coù Thieân-meänh

25.  25 
cuûa Thöôïng-Ñeá, Thaùnh-nhaân cuõng khoâng daùm tuøy yù
truyeàn thuï. Thaùnh-nhaân truyeàn Ñaïo töùc laø truyeàn Taâm,
vaïn giaùo quy Nhaát töùc laø quy Ñaïo.
Hai thôøi kyø Thanh-Döông vaø Hoàng-Döông, Ñaïo
thuoäc ñôn-truyeàn ñoäc-thuï (Taâm-phaùp chæ truyeàn rieâng cho
moät ngöôøi). Nay trong thôøi kyø Baïch-Döông, Thöôïng-Ñeá
môû loøng töø-bi ñaïi khai phoå-ñoä, taâm-phaùp ñöôïc phoå-truyeàn
khaép theá gian. Döôùi söï hoä trì cuûa chö Phaät Boà-Taùt, nhöõng
ngöôøi coù caên duyeân ñeàu coù theå ñaéc Ñaïo vaø ngoä ñöôïc
“Nieâm hoa” cuûa Ñöùc Phaät Thích-Ca, cuõng nhö “Nhaát dó
quaùn chi” cuûa Ñöùc Khoång Phu-töû. Ñoù laø thôøi kyø phoå-ñoä
cuoái cuøng cuûa hoäi Nguyeân naøy, neáu boû lôõ cô duyeân thì
phaûi ñôïi ñeán moät Nguyeân khaùc.
Keä vieát:
Thieân nieân thieát thuï khai hoa dò
千年鐵樹開花易
Thaùc qua phoå-ñoä taùi phuøng nan
錯過普渡再逢難
Caây thieát laø loaïi caây ít troå boâng, nhöng ngaøn naêm vaãn
coù theå gaëp ñöôïc. Coøn nhö kyø phoå-ñoä qua roài, seõ khoâng trôû
laïi nöõa.

26.  26 
Nhaân sinh töù nan
Nhaân sinh töù nan: 1) Nhaân-thaân nan ñaéc; 2) Tam-kyø
nan ngoä; 3) Chaân-ñaïo nan phuøng; 4) Minh-Sö nan ngoä.
1. Nhaân-thaân nan ñaéc: Trong giôùi chuùng-sanh coù
ngöôøi coù vaät, trong loaøi vaät laïi coù thai-sinh (traâu, ngöïa,
choù, heo...), noaõn-sinh (gaø, vòt, chim...), thaáp-sinh (loaøi
thuûy-toäc) vaø hoùa-sinh (kieán, ruoài, muoãi...). Maëc duø hình
thuø cuûa ngöôøi vaø vaät coù söï khaùc bieät, nhöng baûn tính do
Trôøi phuù ñeàu nhö nhau. Nhaân ñöôïc chaùnh khí cuûa Thieân-
ñòa neân linh hôn vaät, cho neân moät khi ñöôïc ñaàu thai laøm
kieáp ngöôøi, duø giaøu hay ngheøo, thoï hay yeåu cuõng ñeàu quyù
hôn vaät. Hoà-li coù theå tu thaønh Hoà-tieân, raén coù theå tu thaønh
roàng, nhöng chæ coù ngöôøi môùi coù theå tu thaønh chaùnh-quaû.
Nhaân sinh nan ñaéc laø vaäy!
2. Tam-kyø nan ngoä: Töø luùc khai Thieân laäp Ñòa cho
ñeán sinh ngöôøi, Ñöùc Voâ-Cöïc Chí-Toân ñaõ ñònh saün Tam-
kyø phoå-ñoä ñeå ñoä nguyeân-nhaân Phaät-töû trôû veà coõi Nieát-
Baøn. Vaøo thôøi thöôïng coå, tri thöùc nhaân loaïi chöa khai,
baùch coâng chöa teà, aên loâng ôû loã, nhaân thuù soáng hôïp quaàn
baát phaân, khoâng coù hieàn ngu, khoâng coù söï tranh ñoaït, neân
Nhaân vôùi Ñaïo hôïp nhaát, moät khi döông soá ñaõ maõn thì
phaàn Linh-tính tröïc tieáp trôû veà vôùi Ñaïo. Vaøo thôøi kyø
Phuïc-Hy, tri thöùc loaøi ngöôøi tieäm khai, loøng ngöôøi bieán
ñoåi daàn daàn, bieát vò kyû haïi ngöôøi, cho neân töï taïo nghieäp
chöôùng, laøm cho baûn tính meâ muoäi khoâng theå trôû veà vôùi
Ñaïo. Thöôïng-Ñeá töø-bi, töø ñoù baét ñaàu giaùng Ñaïo.

27.  27 
Trong thôøi kyø Thanh-Döông, Ñaïo giaùng nôi Quaân-
Vöông, chæ coù baäc vua chuùa môùi ñaéc Ñaïo ñeå thay maët
Thöôïng-Ñeá trò theá (do ñoù ngöôøi xöa môùi goïi vua laø
Thieân-töû). Nhö vua Phuïc-Hy, Thaàn-Noâng, Hieân-Vieân,
Nghieâu, Thuaán, Vuõ, ñeàu laø vua coù Ñaïo, goïi laø höõu-ñaïo
Minh-quaân. Ñeán thôøi kyø Hoàng-Döông, Ñaïo giaùng Sö-
Nho, chæ coù baäc Thaày môùi ñaéc Ñaïo, nhö Ñöùc Khoång-Töû,
thaày Nhan-Hoài, thaày Taêng-Töû, thaày Töû-Tö, thaày Maïnh-
Töû ñeàu laø höõu-ñaïo Minh-Sö, thöøa keá ñaïo-thoáng, duøng
nhaân nghóa giaùo hoùa thöù-daân.
Trong hai thôøi kyø Thanh-Döông vaø Hoàng-Döông,
Ñaïo chæ ñôn truyeàn ñoäc thuï. Ñeá Nghieâu thieàn vò cho Ñeá
Thuaán, Ñeá Thuaán nhöôøng ngoâi cho Ñeá Vuõ. Tröôùc thôøi
vua Vuõ, Thieân-töû ñeàu nhöôøng ngoâi cho nhöõng ngöôøi coù
coâng-ñöùc vôùi ñôøi. Kinh Thi vieát: “Ñaïi ñöùc giaû taát thuï
meänh”. Ngöôøi coù coâng-ñöùc lôùn seõ ñöôïc Trôøi phoù thaùc
Thieân-meänh, theá Thieân haønh Ñaïo. Sau vua Thang, vua
Vaên-Vöông, Voõ-Vöông, nhaø vua tröôùc khi thoaùi vò ñeàu
nhöôøng ngoâi laïi cho con chaùu, nhöõng vò vua sau naøy
khoâng coù Ñaïo, Ñaïo chuyeån sang baäc Sö-Nho. Ñöùc
Khoång-Töû thöøa tieáp Ñaïo-thoáng, treân ba ngaøn moân-ñoà
theo Ngaøi, nhöng chæ coù 72 vò hieàn trieát chöùng quaû. Taâm-
phaùp cuûa Thaùnh-nhaân ñeán ñôøi Thaày Maïnh-Töû thì thaát
truyeàn. Ñöùc Phaät Thích-Ca cuøng thôøi vôùi Ñöùc Khoång-Töû
öùng vaän beân Taây-Truùc, maëc duø moân-ñoà raát ñoâng, nhöng
chæ coù thaäp ñaïi ñeä-töû vaø naêm traêm la-haùn chöùng quaû.

28.  28 
Sau thôøi kyø cuûa Phaät Thích-Ca vaø Ñöùc Khoång-Töû, soá
ngöôøi tu Ñaïo nhieàu, nhöng chöùng Ñaïo ít, nguyeân do vì
thôøi vaän chöa tôùi. Duø Thaùnh-nhaân Tieân Phaät Boà-Taùt phaùt
loøng töø-bi, nhöng khoâng coù leänh cuûa Thöôïng-Ñeá cuõng
khoâng daùm ñaïi-khai phoå-ñoä.
Nay ñöông thôøi kyø phoå-ñoä thöù ba laø Baïch-Döông,
Thöôïng-Ñeá töø-bi, Ñaïo giaùng thöù-daân, ngu phu ngu phuï
ñeàu coù theå caàu Ñaïo maø khoâng caàn thieân lyù phoûng Minh-
Sö, vaïn lyù taàm khaåu quyeát, hay vaøo nôi thaâm sôn cuøng
coác ñeå tham thieàn khoå tu nhö ngöôøi xöa. Moät Nguyeân
129600 naêm, môùi coù moät laàn thu-vieân phoå-ñoä. Cho neân
môùi noùi laø Tam-kyø nan ngoä.
3. Chaân Ñaïo nan phuøng: Trong thôøi kyø maït-phaùp, vaïn
giaùo teà phaùt, coù chaùnh coù taø, chaân giaû khoù phaân, neáu nhö
khoâng ñöôïc chaùnh Ñaïo, duø coù taâm hoïc Ñaïo nhöng khoâng
phaân bieät ñöôïc chaân giaû, chaïy vaøo baøng-moân taû-ñaïo thì
cuõng uoång coâng tu haønh, khoù thoaùt luaân-hoài.
Chaân Ñaïo chæ coù moät, do Thöôïng-Ñeá giaùng, coù Minh-
Sö truyeàn. Moät khi ñaéc Ñaïo duïng coâng tu haønh, moät khi
ñöùc-haïnh vieân-maõn seõ ñöôïc Ngoïc-Ñeá trieäu veà, tieâu-dao
mieàn Cöïc-Laïc. Coøn phaùp-moân veõ buøa nieäm chuù, luyeän
khí vaän coâng, ñao thöông baát nhaäp, xem boùi coi töôùng,
quan khoâng ngoài thieàn..., moïi phaùp moân ñeàu coù caùi hay
nhöng khoâng phaûi laø chaân truyeàn cuûa tam-giaùo, duø coù
thaàn-thoâng bieán hoùa cuõng khoù thoaùt kieáp luaân-hoài. Saùch
Luaän-Ngöõ vieát: “Tuy tieåu Ñaïo, dieäc höõu khaû quan yeân,

29.  29 
chí vieân khoång neä” (tuy laø Ñaïo nhoû, cuõng coù caùi hay ôû
trong ñeå thu huùt loøng ngöôøi, nhöng khoâng ñi xa ñöôïc).
Kinh Kim-Cang vieát: “Nhaát thieát höõu vi phaùp, nhö moäng
aûo baøo aûnh”. Neáu khoâng phaûi laø taùnh-lyù chaân truyeàn cuûa
tam-giaùo, chæ uoång coâng tu haønh.
4. Minh-Sö nan ngoä: Thieàn-Toâng cho raèng Taâm töùc laø
Phaät, nhöng Taâm naèm ôû ñaâu? Neáu khoâng coù Minh-Sö chæ
ñieåm, duø coù ñoïc heát thieân kinh vaïn ñieån cuõng tìm khoâng
ra. Ñan-Kinh vieát: “Nhaâm quaân thoâng minh quaù Nhan
Maãn, baát ngoä Minh-Sö maëc cöôøng sai”. Duø taøi trí thoâng
minh hôn Nhan-Hoài vaø Maãn-Töû-Khieâm (hai vò cao ñoà
cuûa Ñöùc Khoång-Töû) nhöng khoâng gaëp Minh-Sö cuõng khoù
maø suy ñoaùn ra ñöôïc chaân-ñeá cuûa Ñaïo. Thaønh thöû ngöôøi
xöa moät khi ngoä ñöôïc sinh-töû voâ thöôøng, boû caû söï nghieäp
vaø gia ñình ñi hoïc Ñaïo, muïc ñích khoâng ngoaøi phoûng
Minh-Sö taàm khaåu-quyeát. Minh-Sö laø ngöôøi thöøa laõnh
Thieân-meänh cuûa Thöôïng-Ñeá ñeå truyeàn Ñaïo. Thôøi Tam-
kyø phoå-ñoä, Cung-Tröôøng toå vaø Töû-Heä toå laø hai vò Toå-Sö
phuïng meänh Ñöùc Voâ-Cöïc Chí-Toân thöøa keá toå vò thöù 18,
phoå-ñoä tam-taøo, dìu daét chuùng sinh thoaùt ly beå khoå, trôû veà
mieàn Cöïc-Laïc. Neáu khoâng phaûi laø kieáp tröôùc coù tu vaø toå-
tieân coù ñöùc, deã gì ñöôïc gaëp!
Ngaøy xöa Hieân-Vieân Hoaøng-Ñeá ñaõ töøng baùi 72 vò sö
hoïc Ñaïo, nhöng nhöõng vò thaày naøy chæ bieát caùch nhaäp theá
vaø trò theá, maõi cho ñeán khi gaëp Chaân-sö Quaûng-Thaønh-Töû
môùi ñaéc Ñaïo; Thaùi-töû Taát-Ñaït-Ña cuõng töøng baùi qua 7 vò

30.  30 
sö, veà sau ñöôïc thoï kyù nôi Nhieân-Ñaêng Coå-Phaät môùi ñaéc
Ñaïo.
Toân chæ cuûa Ñaïo
Toân chæ cuûa Ñaïo: Toân kính Thieân-Ñòa, leã baùi Thaàn-
Minh, yeâu nöôùc thöông noøi, trung vôùi vieäc laøm, hieáu thaûo
cha meï, kính troïng thaày hoïc, giöõ tín vôùi baïn beø, hoøa-muïc
vôùi haøng xoùm, caûi aùc höôùng thieän, thuyeát minh ñaïo tam-
cöông nguõ-thöôøng, tam-toøng töù-ñöùc, phaùt huy tín ñieàu vaø
taâm-hoïc cuûa nguõ-giaùo Thaùnh-Nhaân, möôïn phaàn giaû ñeå tu
laáy phaàn chaân, hoài phuïc laïi baûn tính töï-nhieân cuûa Trôøi
phuù, phaùt huy löông-tri löông-naêng ñeán möùc chí thieän,
söûa mình ñeå hoùa ngöôøi, caàu mong theá-giôùi hoøa bình, hoùa
nhaân-taâm thaønh ñaïo-taâm, hoùa theá-giôùi sa-baø thaønh theá-
giôùi Cöïc-Laïc. Ñoù laø toân-chæ cuûa Ñaïo.
Taây-Thieân vaø Ñoâng-Thoå
Taây-thieân (coõi Nieát-baøn) vaø Ñoâng-thoå (coõi phaøm), ñeàu
laáy töø yù nghóa cuûa kinh Dòch. Trong Haø-Ñoà, phía Taây
thuoäc Kim, saéc cuûa Kim maøu traéng, maøu traéng laø goác cuûa
muoân maøu. Baûn tính cuûa ta coù töø Voâ-Cöïc Lyù-Thieân, chí-
thieän voâ aùc, nhö maûnh giaáy traéng chöa nhô nhuoác, nhö
maûnh göông chöa phuû buïi, neân maøu traéng töôïng tröng

31.  31 
cho Phaät-tính cuûa ta, thanh-tónh voâ-vi ôû mieàn Cöïc-Laïc.
Phía Ñoâng thuoäc Moäc, saéc cuûa Moäc trong nguõ-haønh
thuoäc xanh. Moäc chuû Xuaân, vaïn vaät ñeán muøa Xuaân ñeàu
traøn ñaày nhöïa soáng, baûn tính cuûa ta khi chöa coù trôøi ñaát
ñeàu ôû treân mieàn Cöïc-Laïc. Khi trôøi ñaát hình thaønh, phuïng
meänh cuûa Ñaáng Chí-Toân xuoáng phaøm, chòu hai khí aâm
döông maø thaønh hình, sinh con ñeû caùi maø taïo thaønh theá-
giôùi sa-baø naøy.
Hieåu thaáu ñöôïc trieát lyù nhaân sinh, bieát ñöôïc söï tieâu
tröôûng cuûa taïo-hoùa, baùi Sö taàm Ñaïo, duïng coâng phu toàn
Taâm döôõng Tính ñeå phaûn-boån hoaøn-nguyeân. Duø sinh ôû
coõi Ñoâng, mang xaùc phaøm, moät khi thaønh Ñaïo roài cuõng
seõ trôû veà coõi Taây, laø coá-höông cuûa ta. Coå-nhaân noùi:
“Ñoâng thaønh Taây töïu laø vaäy”.
Duyeân Phaän
- Duyeân: Ngöôøi coù duyeân vôùi Phaät, trong nhöõng
kieáp tröôùc laø ngöôøi ñaõ töøng boá-thí haønh thieän, toân kính
Thieân-ñòa Thaàn-minh, cuùng döôøng Tieân-Phaät, neân kieáp
naøy baûn tính baát muoäi. Moãi khi nghe coù ngöôøi giaûng Ñaïo
thuyeát phaùp, beøn sinh loøng moä Ñaïo vaø tu Ñaïo.
- Phaän: Phaän laø phaàn, laø keát quaû. Höõu phaän töùc laø
coù keát quaû. Moät ngöôøi tu haønh khi ñaéc Ñaïo, tu Ñaïo, duø coù
gaëp chuaân-trieân hoaïn naïn hay khaûo ñaûo cuõng khoâng thoái

32.  32 
chí, suoát ñôøi khoâng daùm cheånh maûng, moät loøng vì Ñaïo,
treân hoïc voâ-thöôïng Ñaïo, döôùi ñoä hoùa chuùng-sanh, cho
ñeán hôi thôû cuoái cuøng cuõng moät loøng vì Ñaïo, soáng vì Ñaïo
vaø cheát vì Ñaïo. Nhöõng ngöôøi nhö vaäy coù coâng-ñöùc vôùi
ñôøi, taát nhieân seõ thaønh Ñaïo. Nhö theá laø coù duyeân vaø coù
phaän.
Traùi laïi, tuy coù caàu Ñaïo nhöng phaøm duyeân chöa döùt,
coøn mô maøng cho ñeán coâng-danh phuù-quyù, moät khi gaëp
nghòch caûnh hay khaûo nghieäm beøn thoái chí, tu ñeán nöûa
chöøng thì giaùn ñoaïn, nhö theá chæ laø coù duyeân maø khoâng
coù phaän. Duyeân laø phaàn nhaân, phaän laø phaàn quaû.
Ñaïo-Ñöùc Kinh vieát: “Thöôïng-só vaên Ñaïo caàn nhi
mieãn chi, trung-só vaên Ñaïo nhöôïc toàn nhöôïc vong, haï-só
vaên Ñaïo ñaïi tieáu chi”. Thöôïng-só laø ngöôøi coù duyeân coù
phaän, trung-só khi nghe Ñaïo nhö coù nhö khoâng, chæ coù
duyeân maø khoâng coù phaän, coøn haï-só laø ngöôøi voâ duyeân
vôùi Phaät, nghe ngöôøi noùi ñeán Ñaïo beøn cöôøi, cho ñoù laø
meâ-tín dò-ñoan.
Duyeân laø phaàn nhaân ñaõ troàng trong nhöõng kieáp tröôùc,
phaän laø coâng tu cuûa kieáp naøy. Tyû duï nhö gieo haït gioáng
vaøo moät maûnh ñaát, moät khi gaëp ñieàu kieän thích hôïp (nhö
nöôùc, aùnh saùng...) haït gioáng seõ naûy maàm, nhöng neáu
khoâng coù baøn tay vun xôùi cuûa ngöôøi troàng, khoâng boài ñaát,
khoâng tröø coû, khoâng phaân boùn, khoâng dieät saâu, haún caây
maàm ñoù seõ khoâng taêng tröôûng ñöôïc. Hoaøn caûnh beân
ngoaøi chæ thuoäc veà phaàn duyeân, coøn coâng vun xôùi thì

33.  33 
thuoäc veà phaàn phaän. Caàu Ñaïo chæ laø phaàn duyeân, tu Ñaïo
vaø haønh Ñaïo môùi laø phaàn quaû.
Neân ñoïc kinh-ñieån naøo?
Muïc ñích cuûa söï ñoïc kinh laø ñeå tìm phaùp, moät khi ñaéc
phaùp roài thì kinh coù ñoïc hay khoâng cuõng khoâng caàn. Vaên
dó taûi Ñaïo nhöng Ñaïo khoâng ôû nôi vaên-töï, ví nhö treân maët
nöôùc coù traêng nhöng traêng khoâng ôû trong maët nöôùc. Vaïn
phaùp ñeàu quy tuï trong baûn tính cuûa ta, neáu nhö cho raèng
ñoïc kinh coù theå sieâu thoaùt sinh-töû, thaønh Tieân thaønh Phaät,
khi chöa coù kinh-ñieån, Coå-Phaät phaûi ñoïc kinh gì?
Luïc-toå Hueä-Naêng khoâng bieát chöõ nhöng ngoä Ñaïo,
ñöôïc taâm-phaùp cuûa Nguõ-toå maø trôû thaønh Toå-Sö thöù saùu
cuûa nhaø Phaät Ñoâng-phöông. Kinh Phaät coù treân 5480
quyeån, neáu nhö moät thaùng ñoïc moät quyeån thì cuõng phaûi
toán ñeán 450 naêm coâng phu môùi ñoïc heát ñöôïc. Hôn nöõa
tuoåi thoï cuûa ngöôøi coù haïn, neáu nhö chæ boû thì giôø ñeå ñoïc
kinh thì ñaâu coøn thì giôø ñeå cöùu nhaân ñoä theá nöõa.
Nhöng kinh cuõng khoâng theå khoâng ñoïc, ñoïc kinh maø
haønh theo lôøi trong kinh, tri haønh hôïp nhaát môùi laø cöùu-
caùnh. Trong soá kinh-ñieån cuûa tam-giaùo, Töù-Thö (Ñaïi-
Hoïc, Trung-Dung, Maïnh-Töû, Luaän-Ngöõ), Kim-Cang-
Kinh, Baùt-Nhaõ Taâm-Kinh, Phaùp-Baûo Ñaøn-Kinh, Laêng-
Nghieâm-Kinh, Ñaïo-Ñöùc-Kinh, Thanh-Tónh-Kinh vaø

34.  34 
Dòch-Kinh, ñeàu coù theå giuùp ngöôøi môû roäng trí-tueä. Neân
nghieân cöùu veà nhöõng quyeån kinh naøy ñeå hoaèng phaùp lôïi
sinh.
Khi caàu Ñaïo roài coù hieäu quaû gì chaêng?
Moät khi caàu Ñaïo, ñöôïc Minh-Sö chæ ñieåm quan-
khieáu, caùnh cöûa trí tueä ñöôïc môû, neân thoâng ñaït ñöôïc chaân
lyù cuûa tam-giaùo vaø hieåu ñöôïc söï huyeàn dieäu cuûa Ñaïo.
Neáu giöõ laáy loøng tin vaø tu haønh tinh tieán, sinh thôøi coù theå
traùnh ñöôïc tai kieáp, luùc tòch thì traùnh ñöôïc leänh goïi cuûa
Dieâm-Vöông maø thoaùt khoûi caûnh sinh töû luaân-hoài. Ñoù laø
ñieàu chí toân vaø chí quyù cuûa Ñaïi-Ñaïo maø xöa nay chæ coù
nhöõng baäc chaân tu khi chöùng Ñaïo môùi coù ñöôïc, ñoù laø thôøi
kyø tieân tu haäu ñaéc (tu tröôùc ñaéc sau). Nay ñöông kyø phoå-
ñoä, Thöôïng-Ñeá töø bi giaùng Ñaïo, Minh-Sö phuïng meänh
xuoáng truyeàn Ñaïo, moät khi ñaõ caàu Ñaïo roài töùc laø ñaéc
Ñaïo, ñoù laø thôøi kyø tieân ñaéc haäu tu (ñaéc tröôùc tu sau). Thôøi
kyø tieân tu, vaïn ngöôøi tu nhöng chöa chaéc coù moät ngöôøi
ñaéc, trong thôøi kyø phoå-ñoä, moät khi caàu Ñaïo roài thì vaïn
ngöôøi tu vaïn ngöôøi thaønh.

35.  35 
Coù baèng chöùng gì chöùng minh nhöõng ngöôøi ñaéc
Ñaïo ñöôïc trôû veà Lyù-Thieân?
Ngöôøi tu haønh ñeàu coù moät muïc ñích chung laø thoaùt
khoûi voøng luïc-ñaïo luaân-hoài, neân khoå coâng tu luyeän ñeå
traùnh leänh goïi cuûa Dieâm-Vöông, nhöng ñeán luùc tòch roài
coù theå trôû veà mieàn Cöïc-Laïc hay khoâng thì laïi laø moät vaán
ñeà.
Trong thôøi kyø phoå-ñoä Baïch-Döông, Minh-Sö giaùng
phaøm, chæ ñieåm chuùng-sanh moät con ñöôøng ñeå trôû veà coõi
Nieát-baøn. Ñoù laø taâm-phaùp chaân-truyeàn cuûa Chö Toå,
Chaùnh-phaùp nhaõn-taïng, Baát-nhò phaùp-moân cuûa Chö Phaät.
Chö Phaät trong quaù khöù ñeàu truyeàn phaùp naøy, Ñöùc
Khoång-Töû truyeàn cho Nhan-Hoài vaø Taêng-Töû cuõng truyeàn
taâm-phaùp naøy, nhöng vì Thieân-cô baát khaû laäu, chæ ñôn
truyeàn ñoäc thuï, maø khoâng ôû nôi vaên-töï.
Trong Ñaïo ta, phaøm ngöôøi heã coù caàu Ñaïo, ñöôïc
Minh-Sö chæ ñieåm quan-khieáu, truyeàn taâm-phaùp, moät khi
vieân tòch roài, thaân xaùc meàm nhuõn, duø ôû nôi baêng tuyeát
vaãn khoâng cöùng, dung nhan nhö ngöôøi vaãn coøn soáng, duø ôû
nôi nhieät ñoä cao nhöng vaãn khoâng hoâi khoâng thoái. Ñoù laø
moät baèng chöùng cuûa Ñaïo ta chöùng toû raèng ngöôøi vieân-tòch
ñaõ trôû veà mieàn Cöïc-Laïc. Tröø nhöõng ngöôøi tuy raèng ñaõ
caàu Ñaïo nhöng khoâng coù loøng tin, hay laø coù haønh vi baát
chaùnh, phaûn Ñaïo baïi ñöùc thì khoâng chaéc, traùi laïi ñeàu coù
söï aán-chöùng naøy.
Ñoái vôùi moät ngöôøi thöôøng, moät khi cheát roài, vaøi tieáng

36.  36 
ñoàng hoà sau thì thaân xaùc ñaõ trôû neân cöùng, daàn daàn söng
phuø vaø hoâi thoái, töôùng cheát troâng thaät deã sôï. Nôi Ñaïo ta,
moät khi caàu Ñaïo roài, baát keå giaø treû lôùn beù, neáu tin Ñaïo vaø
coù tu haønh, duø ngaøy hoâm nay môùi caàu Ñaïo, nhöng döông
soá ñaõ taän, thì soáng vaøo ngaøy hoâm nay vaø cheát vaøo ngaøy
mai, saéc maët vaãn töôi toát nhö ngöôøi soáng. ÖÙng vôùi lôøi coå-
nhaân noùi: “Thò töû nhö quy”, xem caùi cheát nhö trôû veà nhaø
vaäy. Saùch Luaän-Ngöõ vieát: “Trieâu vaên Ñaïo tòch töû khaû
hyû”, buoåi saùng ñaéc Ñaïo roài, chieàu cheát cuõng ñöôïc yeân.
Cao quyù thay lôøi noùi cuûa Thaùnh-nhaân!
Töø-bi
Mang nieàm vui ñeán cho ngöôøi goïi laø Töø, giuùp ngöôøi
tröø ñi phaàn khoå laø Bi. Chö Phaät, Boà-Taùt thaáy chuùng-sanh
traàm luaân trong beå khoå maø ñoäng loøng thöông soùt, neân laäp
nguyeän cöùu ñoä, mong moïi ngöôøi ñeàu thoaùt khoûi caûnh
luaân-hoài maø trôû veà mieàn Cöïc-Laïc. Ngöôøi tu haønh phaûi laáy
hai chöõ töø-bi laøm goác, vaïn vaät ñoàng theå vôùi ta, khi chuùng-
sanh coøn khoå, theà khoâng thaønh Phaät.
Phaùp thuyeàn laø gì? Phaûi chaêng laø con thuyeàn maø
maét ngöôøi coù theå thaáy ñöôïc?
Phaùp thuyeàn laø moät danh töø chæ veà Ñaïo. Phaùp thuyeàn

37.  37 
voâ hình neân khoâng theå thaáy ñöôïc. Ñôøi ngöôøi duø giaøu hay
ngheøo, sang hay heøn ñeàu traùnh khoâng khoûi caûnh sinh töû
ly bieät cuûa coõi phaøm, kieáp naøy troàng nhaân, kieáp sau gaët
quaû, soáng ñi cheát laïi, quanh quaån trong voøng luïc-ñaïo
luaân-hoài. Phaät cho raèng ñôøi laø beå khoå, muoán rôøi khoûi beå
khoå taát phaûi nhôø thuyeàn, töùc laø nhôø Ñaïo môùi coù theå rôøi
khoûi coõi sa-baø maø trôû veà coõi Nieát-Baøn.
Nay ñang ôû trong thôøi Tam-kyø phoå-ñoä, Thöôïng-ñeá töø-
bi giaùng Ñaïo, ngöôøi coù duyeân seõ ñöôïc Minh-Sö ñoä leân
phaùp thuyeàn, rôøi khoûi beán meâ maø trôû veà giaùc-ngaïn.
Trong thôøi kyø naøy ñaïo moân raát nhieàu, phaûi chaêng
ñeàu laø phaùp-thuyeàn?
Giaùo phaùi tuy nhieàu, nhöng khoâng ngoaøi chaùnh taø hai
phaùi. Coù phaùp moân ngoài thieàn, phaùp moân tuïng kinh, trì
chuù, luyeän ñan... Tuy khoâng theå noùi ñeàu laø phaùp thuyeàn,
nhöng chaùnh-giaùo ñeàu khuyeân ngöôøi caûi aùc höôùng thieän,
laø moät phöông tieän ñeå böôùc leân phaùp thuyeàn, coøn baøng
moân taû ñaïo thì thuoäc meâ-tín dò-ñoan, neân traùnh maø khoâng
neân theo.

38.  38 
Taïi sao Tieân Phaät chæ ngoài ñaøi sen maø khoâng ngoài
nhöõng loaøi boâng khaùc?
Boâng sen sinh tröôûng trong choán buøn laày nhöng
khoâng nhuoám buøn, nhö Tieân Phaät ôû coõi traàn cöùu nhaân ñoä
theá maø khoâng nhieãm traàn. Boâng sen tieâu bieåu cho söï
thanh cao, töôïng tröng cho phaàn ñöùc, laø phaàn noäi-coâng
cuûa ngöôøi tu haønh. Khi sen nôû taát coù traùi (haït sen) ôû giöõa,
töôïng tröng cho phaàn ngoaïi-quaû cuûa ngöôøi tu haønh. Coù
coâng coù quaû, coâng quaû vieân maõn taát chöùng Ñaïo.
ÔÛ nhöõng loaøi boâng khaùc, sau khi troå boâng phaûi traûi
qua moät thôøi gian môùi keát traùi, vaø tæ soá keát traùi laïi tuyø
thuoäc hoaøn caûnh beân ngoaøi. Trong thôøi kyø troå boâng, neáu
gaëp möa to gioù lôùn thì tæ soá boâng nôû keát traùi seõ giaûm.
Cuõng coù loaøi hoa chæ nôû maø khoâng coù traùi. Neáu ngöôøi tu
haønh chæ ngoài thieàn quan khoâng ôû nôi thaâm sôn cuøng coác
maø khoâng ñoä hoùa chuùng sinh, cuõng nhö loaøi boâng chæ nôû
maø khoâng coù traùi, vì chæ coù phaàn noäi-coâng maø thieáu phaàn
ngoaïi-quaû neân khoâng theå chöùng Ñaïo; hay chæ haønh phaàn
ngoaïi-quaû maø khoâng tu phaàn noäi-coâng cuõng khoâng theå
chöùng quaû vò. Cho neân ngöôøi tu haønh phaûi chaùnh kyû vaø
hoùa nhaân, töï giaùc vaø giaùc tha, coù coâng coù quaû, coâng quaû
vieân maõn taát nhieân seõ ngoài treân ñaøi sen, maø chöùng quaû vò.

39.  39 
Sieâu sinh lieãu töû
Sieâu laø sieâu thoaùt, lieãu laø heát. Sieâu-sinh lieãu-töû töùc laø
thoaùt khoûi ñöôïc söï soáng cheát, baát sinh baát dieät. Ñoù laø trôû
veà coõi Nieát-Baøn(9)
.
Phaøm ngöôøi, heã coù soáng laø coù cheát. Moät ngöôøi duø coù
soáng treân traêm tuoåi, nhöng neáu so vôùi tuoåi thoï cuûa trôøi ñaát
thì chaúng qua chæ laø moät kieáp phuø-du maø thoâi. Töø coå chí
kim, duø laø quaân-vöông hay anh-huøng haøo-kieät, ñeàu traùnh
khoâng khoûi ñöôïc caùi cheát. Thieân ñòa nhaät nguyeät tröôøng
cöûu, nhöng nhaân sinh voâ thöôøng, cheát ñi soáng laïi quanh
quaån trong voøng luaân-hoài. Soáng theâm moät tuoåi töùc laø
giaûm ñi moät tuoåi...
Do ñoù muoán lieãu-töû thì phaûi lieãu-sanh, muoán lieãu-
sanh thì phaûi tìm caùch sieâu-sanh. Thoaùt ñöôïc chöõ sanh taát
nhieân seõ khoâng coù töû. Nay ñöông Tam-kyø phoå-ñoä,
Thöôïng-Ñeá giaùng Ñaïo, coù duyeân ñöôïc gaëp Minh-Sö caàu
Ñaïo thì Thieân-baûng ghi danh, ñòa-phuû ruùt teân. Caàu Ñaïo tu
Ñaïo, tích coâng luõy ñöùc, moät khi coâng quaû vieân maõn seõ coù
Kim-ñoàng Ngoïc-nöõ ñeán tieáp daãn, sieâu thoaùt tam-giôùi trôû
veà Voâ-Cöïc, baát sinh baát dieät, nôi maø Phaät-giaùo goïi laø
Nieát-Baøn, Laõo-giaùo goïi laø Ñaïi-La-Thieân, Thieân-Chuùa-
giaùo goïi laø Thieân-Ñaøng, laøm baïn cuøng Tieân Phaät, Thaùnh
Hieàn, vaïn kieáp tröôøng toàn.
(9)
Nieát laø baát sanh, Baøn laø baát dieät.

40.  40 
Ñaïo-Taâm, Nhaân-Taâm vaø Huyeát-Taâm
Taâm chöa phaùt goïi laø Tính, Tính ñaõ phaùt goïi laø Taâm.
Taâm Tính nhaát theå nhöng hai maët. Taâm phaùt xuaát töø Lyù-
Tính laø Ñaïo-taâm, phaùt xuaát töø Khí-tính laø Nhaân-taâm.
Ñaïo-taâm chí thieän voâ aùc, nôi Phaät goïi laø Boà-Ñeà-Taâm,
Nho goïi laø Löông-taâm. Nhaân-taâm coù thieän coù aùc, tuøy theo
tính tình cuûa ngöôøi, luùc giaän thì sinh loøng oaùn gheùt, khi
vui thì toû loøng möøng. Moät keû caép, bieát ñöôïc aên caép laø moät
haønh-vi xaáu, nhöng vaãn haønh ngheà naøy. Haønh ñoäng aên
caép thuoäc veà nhaân-taâm, bieát ñöôïc aên caép laø vieäc khoâng
neân laøm, moät khi ñaõ laøm roài thì trong loøng aùy naùy khoâng
yeân. Ñoù laø löông-taâm, ñaïo-taâm. Töø ñieåm naøy cho ta thaáy
moïi ngöôøi ñeàu coù löông-taâm, Phaät-tính. Tính naøy khoâng
vì ôû Phaät maø taêng, cuõng khoâng vì ôû chuùng-sanh maø giaûm,
chæ khaùc nhau taïi meâ vaø ngoä maø thoâi.
Huyeát-taâm laø traùi tim baèng thòt cuûa ta, chuû veà söï tuaàn-
hoaøn löu thoâng cuûa maùu trong thaân ngöôøi. Ñaïo-taâm thuoäc
Lyù, Nhaân-taâm thuoäc Khí, Huyeát-taâm thuoäc Töôïng. Trong
thôøi kyø xích-töû (haøi nhi), chöa bieát ñeán vaät duïc, baûn tính
voâ thieän voâ aùc. Ñeán luùc tröôûng thaønh, bieát vui bieát möøng,
bieát oaùn bieát hôøn, phaàn löông-tri bò vaät duïc che laáp maø
maát ñi baûn tính ban ñaàu.
Cho neân tu Ñaïo laø tröø ñi phaàn Nhaân-taâm ñeå hieän
phaàn Ñaïo-taâm. Nho vieát: “Phaûn kyø xích-töû chi taâm”, Phaät
vieát: “Minh taâm kieán taùnh” laø vaäy!

41.  41 
Vaên töï laø duïng cuï ñeå truyeàn Ñaïo
Duøng tay ñeå chæ maët traêng, nhöng chæ tay khoâng phaûi
laø traêng. “Phi-maõ duï maõ, phi-maõ phi maõ”, duøng ngöïa giaû
ñeå cho ngöôøi bieát hình thuø cuûa ngöïa, nhöng ngöïa giaû
khoâng phaûi laø ngöïa.
Ngöôøi xöa noùi: “Vaên dó taûi Ñaïo”, möôïn vaên-töï ñeå tìm
Ñaïo vaø minh Ñaïo. Thaùnh-nhaân löu truyeàn kinh-ñieån laø
mong ngöôøi ñoïc kinh maø ngoä Ñaïo. Moät khi thoâng-ñaït
kinh-ñieån, ñaõ minh taâm kieán tính, thì vaên-töï trong kinh
chæ laø duïng cuï ñeå truyeàn Ñaïo maø thoâi. Nhö khi quaù giang
phaûi duøng ñeán beø, moät khi ñaõ qua ñöôïc soâng roài thì seõ
khoâng caàn ñeán beø nöõa, neáu vaùc theo beø leân bôø, chaúng
nhöõng khoâng coù ích maø coøn ngaïi cho ñöôøng ñi.
Nguõ-thöôøng, Nguõ-haønh, Nguõ-giôùi
 Nho coù Tam-cöông: Quan-thaàn, Phuï-töû, Phu-phuï.
Nguõ-thöôøng: Nhaân, Leã, Nghóa, Trí, Tín.
 Laõo coù Tam-thanh: Thöôïng-thanh, Ngoïc-thanh,
Thaùi-thanh.
Nguõ-haønh: Kim, Moäc, Thuyû, Hoûa, Thoå.
 Phaät coù Tam-baûo: Phaät, Phaùp, Taêng. Nguõ-giôùi:
Saùt, Ñaïo, Daâm, Voïng, Töûu.
Phöông-phaùp truyeàn Ñaïo cuûa Thaùnh-nhaân tuy khaùc
nhau, nhöng Lyù thì nhaát trí. Neáu phaïm Saùt-giôùi thì seõ maát

42.  42 
ñi loøng Nhaân-töø, ôû nguõ-haønh thì khuyeát Moäc; phaïm Ñaïo-
giôùi (troäm caép) thì thaát Nghóa, khuyeát Kim; ñoäng loøng taø-
daâm thì voâ Leã, khuyeát Hoûa; khoâng chöøa röôïu thì loaïn
tính, khuyeát Thuûy. Do ñoù, Nho troïng Nguõ-thöôøng ñeå hôïp
ñaïo Trung-thöù, Phaät giöõ Nguõ-giôùi ñeå toû loøng Töø-bi, Laõo
theo luaät Nguõ-haønh ñeå toû loøng Caûm-öùng.
Nhaân ñaéc Nhaát thaønh Thaùnh
Nhaát laø khôûi thuûy cuûa muoân vaät. Neân Ñaïo-kinh vieát:
“Thieân ñaéc Nhaát taéc thanh, Ñòa ñaéc Nhaát taéc ninh, Nhaân
ñaéc Nhaát taéc Thaùnh”. Ñan-kinh vieát: “Nhaân ñaéc Nhaát
vaïn söï taát”. Kinh-ñieån tam-giaùo ñeàu laáy Nhaát laøm chuû.
Phaät vieát: Vaïn phaùp quy Nhaát, Laõo vieát: Baõo nguyeân thuû
Nhaát, Nho vieát: Chaép trung quaùn Nhaát. Nhaát töùc laø Ñaïo,
laø Chaân-lyù Voâ-Cöïc, Thieân maát ñi Nhaát thì tinh tuù loaïn ñoä,
Ñòa maát ñi Nhaát thì bieån caïn nuùi lôû, Nhaân maát ñi Nhaát thì
ôû trong voøng luïc-ñaïo luaân-hoài.
Nhaân ñöôïc Lyù cuûa Voâ-Cöïc maø thaønh Tính, bænh khí
aâm döông cuûa Thaùi-Cöïc maø thaønh hình. Khi ôû trong baøo
thai ngöôøi meï, Tính meänh hôïp nhaát, thuoäc phaàn tieân-
thieân, nhaát tính vieân maõn, voâ tö voâ löï. Ñeán thôøi kyø thai
maõn, oa moät tieáng, giaùng sinh chaøo ñôøi, hai khí aâm döông
töø muõi truyeàn vaøo, Voâ-Cöïc bieán thaønh Thaùi-Cöïc. Tính
meänh chia hai, tieân-thieân Tính, haäu-thieân meänh, hai queû

43.  43 
Caøn khoân bieán thaønh Khaûm Ly.
(Caøn) (Ly) (Khoân) (Khaûm)
Ly töùc laø rôøi, rôøi thì taùn. Ñieåm Linh-tính rôøi khoûi boån
vò Xaù-lôïi. Linh-tính phaân taùn ñeán maét thì bieát quan saùt,
phaân taùn ñeán muõi thì bieát ngöûi, phaân taùn ñeán mieäng thì
bieát noùi, bieát aên, phaân taùn ñeán da thì coù caûm giaùc, phaân
taùn ñeán taâm thì sinh thaát-tình luïc-duïc.
Khoân bieán thaønh Khaûm, khaûm töùc laø bò haõm. Phaàn
Linh-tính bò töûu saéc taøi khí vaây haõm maø che laáp baûn tính
ban ñaàu, neân môùi taïo nghieäp maø löu-laõng treân doøng ñôøi
sanh-töû. Ñaéc Nhaát töùc laø tìm laïi ñöôïc baûn tính ban ñaàu,
bieán Khaûm thaønh Khoân, bieán Ly thaønh Caøn, töø haäu-thieân
trôû veà tieân-thieân, baát sinh baát dieät. Neân noùi “Nhaân ñaéc
Nhaát taéc Thaùnh”.
Tu Ñaïo phaûi chaêng neân soáng ñoäc thaân?
Thieân Ñòa töông giao hoùa sinh vaïn vaät, nam nöõ hoân
phoái maø sinh ngöôøi ñeå baûo toàn noøi gioáng. Ñoù laø lyù cuûa taïo
hoùa. Trong hai thôøi kyø Thanh-Döông vaø Hoàng-Döông,
ngöôøi tu haønh phaûi tu tröôùc, moät khi coâng quaû vieân maõn
sau môùi ñaéc Ñaïo (tieân tu haäu ñaéc), neân phaûi khoå coâng tu
luyeän, rôøi boû vôï con hay laø soáng ñoäc thaân ñeå deã beà tu
haønh.

44.  44 
Nay vaøo thôøi kyø Baïch-Döông, Thöôïng-Ñeá töø-bi, Ñaïo
giaùng hoûa-traïch(10)
, Nho-giaùo öùng vaän, truyeàn Ñaïo tröôùc
roài tu sau (tieân ñaéc haäu tu), neân vôï choàng cha con cuøng tu
maø khoâng nghòch vôùi nhaân-luaân, khoâng aûnh höôûng ñeán
vieäc hoïc cuûa keû só, khoâng ngaïi ñeán vieäc laøm cuûa nhaø
noâng, taïi gia xuaát gia, nöûa Thaùnh nöûa Phaøm.
Neáu nhö giaø treû ñeàu soáng ñoäc thaân maø khoâng laäp gia
ñình, thì vaøi traêm naêm sau theá gian seõ khoâng ngöôøi ôû, coøn
ngöôøi ñaâu maø phoå-ñoä nöõa.
Ngöôøi coù loøng toát laø ñuû, caàn gì phaûi caàu Ñaïo?
Ñaõ soáng laøm kieáp ngöôøi taát nhieân phaûi coù moät taám
loøng toát, vì ñoù laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå laøm ngöôøi, vaø ñoù
cuõng laø boån phaän cuûa ngöôøi. Nhö boån phaän laøm con phaûi
hieáu thaûo vôùi cha meï, laøm daân phaûi trung vôùi nöôùc, laøm
cha meï phaûi thöông yeâu daïy doã con caùi...
Moät ngöôøi khi ñöôïc moïi ngöôøi xöng laø thieän-nhaân
(10)
Hoûa laø löûa, traïch laø nhaø. Nhaø naøo cuõng coù löûa, yù chæ thôøi
kyø Baïch-Döông, Ñaïo giaùng thöù-daân. Ngöôøi thöôøng ñeàu coù theå
ñaéc ñaïo. Thôøi kyø Thanh-Döông, Ñaïo giaùng Quaân-Vöông, chæ
coù baäc vua chuùa môùi ñaéc ñaïo, nhö vua Nghieâu, vua Thuaán, vua
Vuõ, vua Thang… Ñeán thôøi kyø Hoàng-Döông, Ñaïo giaùng Sö-Nho,
chæ coù baäc Thaày môùi ñaéc ñaïo nhö Ñöùc Khoång-Töû, Thaày Nhan-
Hoài, Thaày Taêng-Töû, Töû-Tö, Thaày Maïnh-Töû.

45.  45 
hay hoaøn-nhaân, hay nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi ñôøi, moät khi
cheát ñi seõ ñöôïc ñaàu thai vaøo gia ñình phuù quyù ñeå höôûng
hoàng-phuùc ñaõ tích, hay ñöôïc phong laøm thaàn cuûa moät
vuøng höôûng höông hoûa cuûa ngöôøi ñôøi cuùng baùi vaøi traêm
naêm..., nhöng khi phuùc höôûng heát roài vaãn phaûi ñaàu thai
trôû laïi laøm kieáp ngöôøi. Moät khi ñaàu thai roài phaûi chaêng
vaãn khoâng meâ ñi tieàn nhaân cuûa kieáp tröôùc. Neáu nhö coù
phuùc baùo maø khoâng bieát giöõ, laïi yû quyeàn theá maø taïo
nghieäp thì laïi gaëp söï aùc baùo trong nhöõng kieáp sau maø trôû
thaønh baàn-tieän, hoaëc ñaàu thai vaøo voøng suùc-ñaïo cuõng
khoâng ñöôïc bieát. Kinh Phaät vieát: “Nhaân chuyeån suùc, suùc
chuyeån nhaân, baàn bieán phuù, phuù bieán baàn”, taát caû ñeàu ôû
trong luaät nhaân-quaû. Coøn nhö caàu Ñaïo vaø tu Ñaïo, chaúng
nhöõng thoaùt ñöôïc caûnh luaân-hoài, maø laïi coøn coù theå sieâu-
baït toå-tieân nöõa. Moät khi chöùng Ñaïo nhö Chö Phaät Boà-Taùt,
trôû veà coõi sa-baø ñeå cöùu roãi chuùng-sanh cuøng thoaùt caûnh
khoå, nhö ngöôøi bieát bôi loäi xuoáng soâng cöùu ngöôøi cheát
ñuoái vaäy.
Caàu Ñaïo roài nhöng khoâng tu coù theå thoaùt rôøi sinh-
töû chaêng?
Tu Ñaïo muïc ñích laø thoaùt voøng luaân-hoài. Chæ caàu maø
khoâng tu, taäp tính khoâng tröø, chaúng nhöõng khoâng theå lieãu
nghieäp cuûa kieáp tröôùc, traùi laïi neáu taïo theâm nghieäp môùi
thì seõ phaûi traû trong kieáp sau. Nhö vaäy haù coù theå traùnh tai

46.  46 
kieáp vaø thoaùt sanh-töû hay sao?
Tu laø söûa ñoåi, chaúng nhöõng tu söûa laáy mình maø coøn
phaûi giuùp ngöôøi, ñeå moïi ngöôøi ñeàu bieát söûa tính cho hôïp
vôùi ñaïo Trôøi, nhö theá môùi laø chí-thieän.
Hoùa ngöôøi laø coâng, chaùnh kyû laø ñöùc, coâng-ñöùc vieân
maõn môùi thaønh quaû.
Keä vieát:
Nhaân gian voâ voâ trung hieáu Thaùnh
Thieân thöôïng voâ voâ coâng-ñöùc Thaàn(11)
Taïi sao Ñaïo giaùng vaøo thôøi kyø loaïn ly?
Thôøi coù trò coù loaïn, Ñaïo coù aån coù hieän. Luùc tröôùc thôøi
cô chöa ñeán, Ñaïo ôû trong thôøi kyø aån, Thaùnh-nhaân chæ
truyeàn kinh-ñieån maø khoâng daùm noùi roõ, cho neân soá ngöôøi
ñaéc Ñaïo ít(12)
. Nay vaøo thôøi kyø maït-phaùp, theá-phong suy
ñoài, loøng ngöôøi hieåm aùc, ñaïo-ñöùc luaân-vong, cöông-
thöôøng ñieân-ñaûo, do ñoù thieân tai nhaân hoïa xaûy ra khaép
nôi... Maëc duø noùi laø khí soá cuûa trôøi, nhöng ñeàu do loøng
(11)
Thaùnh-nhaân laø ngöôøi trung hieáu löôõng toaøn taïi theá. Thaàn
treân Trôøi ñeàu laø ngöôøi coù coâng-ñöùc vôùi ñôøi.
(12)
Ñöùc Voâ-Cöïc Chí-Toân: “Tieân thieát tam-giaùo truyeàn kinh
ñieån. Maït-haäu nhaát-tröôùc baïn thu-vieân”. (Laäp tam-giaùo truyeàn
kinh tröôùc, ñeå ngöôøi noi kinh maø tu. Ñeán thôøi kyø phoå-ñoä cuoái
cuøng naøy, tröïc chæ taâm-taùnh ñeå thu-vieân).

47.  47 
ngöôøi taïo neân.
Nhöng khoâng phaûi moïi ngöôøi treân ñôøi ñeàu aùc caû,
trong nuùi ñaù vaãn coù ngoïc, vì theá Thöôïng-Ñeá môùi giaùng
Ñaïo ñeå cöùu ngöôøi laønh. Tieân Phaät phuïng meänh tuyeân-hoùa
Ñaïi-Ñaïo, muïc ñích laø ñeå vaõn hoài nhaân-taâm, hoùa kieáp vaän.
Ñaïo vì kieáp maø giaùng ñeå cho ngöôøi deã tin, vì sinh vaøo
thôøi loaïn ly loøng ngöôøi môùi laõnh hoäi ñöôïc sinh töû voâ
thöôøng, môùi bieát sinh meänh laø quyù maø sinh loøng tin Ñaïo.
Thaày Maïnh-Töû vieát: “Thieân haï nòch vieän chi dó Ñaïo” yù
nghóa laø vaäy.
Sieâu baït vong hoàn trong Ñaïo
Coå Phaät-quy quy ñònh: “Nhaát töû thaønh Ñaïo, cöûu toå
sieâu thaêng”. Trong thôøi kyø phoå-ñoä ban ñaàu, Ñöùc Voâ-Cöïc
Chí-Toân quy ñònh chæ ñoä ngöôøi maø khoâng ñoä quyû. Trong
thôøi kyø Baïch-Döông, Tam-Quan Ñaïi-Ñeá cuøng Ñòa-Taïng-
Vöông Boà-Taùt khaån caàu Ñöùc Voâ-Cöïc Chí-Toân khai aân,
aâm döông cuøng ñoä, neân môùi thaønh laäp Thieân-Phaät-Vieän
laøm nôi tu luyeän cho vong-linh. Nhöõng ngöôøi ñaéc Ñaïo,
moät khi vieân-tòch ñeàu ñeán Thieân-Phaät-Vieän haàu ñôïi ñeå
ñònh quaû-vò. Ngöôøi coù coâng-ñöùc lôùn seõ ñöôïc saéc phong,
coâng-ñöùc khoâng ñuû thì phaûi xuoáng phaøm ñaàu thai tu laïi.
Coøn nhö vong linh ñöôïc thaân nhaân sieâu-baït thì ñeán
Töï-Tu-Ñöôøng cuûa Thieân-Phaät-Vieän, nôi ñaây coù Tieân Phaät
Boà-Taùt ñeán giaûng kinh, traûi qua 100 ngaøy tu luyeän ñeå hoài

48.  48 
phuïc theå thuaàn-döông. Sau ñoù Tam-Quan Ñaïi-Ñeá môùi
phuïng meänh cuûa Thöôïng-Ñeá aùn theo coâng maø ñònh quaû-
vò. Nhöng quaû-vò thì caên cöù vaøo ñöùc-haïnh cuûa vong linh
trong thôøi sinh tieàn vaø coâng-ñöùc cuûa con chaùu laøm tieâu
chuaån, sau khi con chaùu chöùng Ñaïo thì ñöôïc tieâu-dao ôû
Lyù-Thieân; traùi laïi sau khi sieâu baït roài, con chaùu ôû döông
gian khoâng coøn tu haønh nöõa thì vong linh cuõng bò ñaøy
xuoáng aâm-phuû.
Coù baèng chöùng gì chöùng minh vong hoàn ñaõ ñöôïc
sieâu baït?
Sau khi ñöôïc sieâu baït ñeán Töï-Tu-Ñöôøng 100 ngaøy,
thaân nhaân cuûa vong-linh coù theå nhôø Truyeàn-Ñaïo-Sö thænh
caàu Thöôïng-Ñeá töø bi cho vong-linh cuûa ngöôøi quaù-coá
xuoáng keát duyeân. Qua trung gian cuûa ñoàng-töû, vong-linh
trôû veà noùi chuyeän vôùi ngöôøi thaân, keå vieäc ñôøi trong gia
ñình trong luùc coøn soáng, thuaät söï vieäc ôû nôi ñòa-phuû (luùc
chöa ñöôïc sieâu baït) vaø Thieân-ñaøng (sau khi ñöôïc sieâu
baït). Ñoù laø söï thuø-thaéng cuûa Ñaïo trong vieäc sieâu baït
vong-linh ôû thôøi phoå-ñoä Tam-Taøo.
Taïi sao phaûi duøng tay traùi ñeå thaép nhang?
Tay traùi thuoäc döông, tay phaûi thuoäc aâm. Tröø moät soá

49.  49 
ngöôøi quen duøng tay traùi ra, ñaùnh ngöôøi gieát vaät... ñeàu
duøng tay phaûi, cho neân khi thaép nhang khoâng neân duøng
tay phaûi maø duøng tay traùi, yù nghóa laø duøng phaàn thieän che
phaàn aùc. Moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù phaàn xaáu vaø phaàn
toát, ta chôù neân beâu phaàn xaáu, maø neân khen phaàn toát cuûa
ngöôøi tröôùc maët coâng chuùng. Ñoù laø thuaät xöû theá ôû treân
ñôøi, goïi laø “AÅn aùc döông thieän”.
Khi thaép nhang, tröôùc tieân caém caây thöù nhaát ôû giöõa;
keá ñeán caây thöù hai ôû beân traùi (töùc laø veà beân tay maët cuûa
ta), sau ñeán caây thöù ba ôû beân phaûi (töùc veà phía tay traùi
cuûa ta). Neáu laø naêm caây nhang, thì caây thöù nhaát ôû giöõa,
caây thöù hai ôû beân traùi, caây thöù ba ôû treân, caây thöù tö ôû beân
phaûi, caây thöù naêm ôû döôùi.
Ñaïo cao moät thöôùc, Ma cao moät tröôïng
Töø luùc khai thieân laäp ñòa ñeán sinh ngöôøi, ñeán nay ñaõ
coù treân saùu vaïn naêm. Loaøi ngöôøi chuùng ta vì soáng cheát
trong voøng luaân-hoài, neân moãi ngöôøi ít nhieàu cuõng chòu söï
chi phoái cuûa phaàn nghieäp löïc ñaõ taïo töø nhöõng kieáp tröôùc.
Nôï cuûa kieáp tröôùc chöa traû heát thì laïi taïo theâm nghieäp
môùi, do ñoù oan nôï truøng truøng ñieäp ñieäp tích cao nhö nuùi.
Nhö kieáp tröôùc lôõ tay ñaùnh ngöôøi, gieát gaø, vòt, choù, heo,...
hay möôïn tieàn ngöôøi chöa traû thì kieáp naøy vaãn phaûi hoaøn
laïi. Ñoù laø caùi lyù cuûa taïo-hoùa, luaät nhaân-quaû, khoâng moät ai
traùnh khoûi ñöôïc. Cho neân moät khi ñaéc Ñaïo, chuû nôï seõ lo

50.  50 
sôï maø tìm ñeán thaân-chuû ñeå ñoøi, vì kieáp naøy khoâng ñoøi,
moät khi thaân-chuû tu thaønh Ñaïo roài thì kieám ñaâu ra ngöôøi
nöõa.
Luaät vay nôï phaûi traû, Dieâm-Vöông chí-coâng voâ tö, thaû
cöûa cho luõ quyû ñi tìm thaân-chuû. Cho neân moät ngöôøi duø coù
loøng thaønh tu Ñaïo, nhöng mang theo nghieäp cuûa kieáp
tröôùc, thöôøng hay mang beänh hoaëc maát cuûa... ñoù laø bò
khaûo. Phaøm heã gaëp khaûo, ta haõy thuaän loøng maø tieáp nhaän,
khoâng traùch moùc, khoâng oaùn hôøn, vì khaûo moät laàn laø lieãu
ñi moät phaàn nôï cuûa kieáp tröôùc. Moät khi khaûo nghieäm heát
roài, ñöôøng Ñaïo seõ deã ñi.
Coå-nhaân noùi: “Ngoïc baát traùc baát thaønh khí, Ñaïo baát
khaûo baát thaønh Phaät”. Muoán thoaùt voøng luaân-hoài maø
khoâng chòu ñöôïc söï ñoaïn-luyeän töø beân ngoaøi, gaëp khaûo
nghieäm beøn thoái chí, nöûa ñöôøng boû hoang thì khoù maø
thaønh coâng vaäy.
Taïi sao aên uoáng nhö nhau, coù ngöôøi thöôøng mang
beänh taät, trong khi ñoù laïi coù ngöôøi suoát ñôøi khoâng
bò beänh hoaïn?
Con ngöôøi chuùng ta ñeàu mang phaàn xaùc thòt, traùnh sao
cho khoûi beänh. Beänh taät tuy nhieàu nhöng chæ coù hai loaïi
laø chaân-beänh (beâïnh thöïc) vaø giaû-beänh (beänh giaû). Beänh
giaû laø do söï khoâng chuù yù, khoâng ñeà phoøng maø maéc phaûi,

51.  51 
nhö caûm cuùm, nhöùc ñaàu... chæ caàn uoáng thuoác nghæ ngôi laø
khoûi. Coøn beänh thöïc laø beänh nhaân-quaû, laø söï baùo öùng cuûa
tieàn kieáp maø thaày thuoác khoâng theå chöõa trò ñöôïc. Neân
Tieân-Phaät coù thô vieát: Chaân-döôïc trò giaû-beänh, chaân-beänh
voâ döôïc y (thuoác thaät chöõa beänh giaû, beänh thaät khoâng
thuoác chöõa).
Treân Thieân-Cung coù Thaàn giaùng tai kieáp, döôùi AÂm-
Ty coù Quyû oân-dòch ñeàu phuïng meänh haønh söï. Beänh taät
cuûa ta chaúng nhöõng chòu aûnh höôûng bôûi thôøi tieát khí-haäu,
thaát-tình luïc-duïc, maø aên uoáng cuûa con ngöôøi cuõng ñeàu coù
theå gaây neân beänh hoaïn. Cho neân hyû noä aùi laïc cuûa ngöôøi
quaân-töû phaùt ñeàu coù tieát-ñoä. Coå-Ñöùc coù caâu: “Taâm an
mao oác oån, Tính ñònh thaùi caên höông” (Khi Taâm ñöôïc yeân
duø ôû nhaø tranh vaãn caûm thaáy caên nhaø vöõng nhö baøn thaïch.
Tính ñöôïc ñònh duø aên reã cuûa hoa caûi vaãn thaáy thôm tho).
Ngöôøi quaân-töû chæ caàu an-meänh, moät nöûa do ngöôøi, moät
nöûa do Trôøi. Caùi maø meänh ta coù, Trôøi khoâng theå ñoaït
ñöôïc; caùi maø Trôøi cho, ta cuõng khoâng theå boû ñöôïc.
Thôøi Tam-Quoác, thaønh Laïc-Döông maát muøa, daân
trong thaønh vì thieáu löông thöïc neân da maët xanh xao, chæ
coù moät ngöôøi da maët vaãn hoàng haøo nhö thöôøng. Taøo-Thaùo
caûm thaáy laï, môùi hoûi nguyeân do. Ngöôøi ñaùp: Ta trì chay
ñaõ hôn 30 naêm, neân coù ñöôïc söùc khoûe naøy. Ñuû thaáy thaønh
taâm tu Ñaïo, chöøa röôïu thòt vaø nguõ-huaân(13)
, khí huyeát
(13)
Nguõ-huaân laø: Haønh, heï, toûi, cuû kieäu vaø thuoác laù.

52.  52 
trong thaân ngöôøi seõ ñöôïc trong saïch, do ñoù traùnh ñöôïc
nhieàu beänh taät.
Taïi sao Ñaïo ta khoâng chuù troïng coâng phu ngoài
thieàn?
Ngoài thieàn cuõng nhö trì kinh, chæ laø coâng phu, laø moät
phöông tieän ñeå tieán ñeán Ñaïo, nhöng phöông tieän chöa
phaûi laø cöùu-caùnh(14)
. Tu Ñaïo töùc laø tu taâm, khoâng roõ taâm
Haønh khaéc thaän, heï khaéc gan, toûi khaéc tim, cuû kieäu khaéc tì,
thuoác laù khaéc phoåi.
(14)
* Ngaøy xöa Löõ Thuaàn-Döông toå-sö khi chöa ñaéc ñaïo,
thöôøng hay ngoài thieàn, coâng phu ñeán möùc hoøa-ñoàng vôùi caûnh
trôøi maây nöôùc, neân laáy danh hieäu laø Vaân-Thuûy ñaïo-nhaân. Moät
hoâm ngao du ñeán nuùi Hoaøng-Long tình côø gaëp thieàn-sö Hueä-
Nam ñang thuyeát phaùp.
Thieàn-sö hoûi: Xin caùc-haï cho bieát toân hieäu ñeå tieän beà xöng
hoâ.
Löõ-toå ñaùp: Baàn ñaïo laø Vaân-Thuûy ñaïo-nhaân, ngao sôn du thuûy
ñeán ñaây, mong Thieàn-sö chæ giaùo.
Thieàn-sö: Toân hieäu cuûa caùc-haï laø Vaân-Thuûy. Xin hoûi khi maây
tan nöôùc caïn caùc-haï seõ ñi veà ñaâu?
Löõ-toå nghe xong, hoaéc nhieân ñaïi ngoä, neân coù thô vieát:
Khí khöôùc bieàu nang suaát toaùi caàm
Nhi kim baát luyeän khoaùng trung kim
Töï tuøng nhaát kieán Hoaøng-Long haäu
Thuûy hoái ñöông nieân thoùa duïng taâm

53.  53 
taùnh duø ngoài raùch boà ñoaøn cuõng khoâng theå lieãu thoaùt
sanh-töû.
Nguõ-toå Hoaèng-Nhaãn: “Baát thöùc boån taâm hoïc phaùp voâ
ích”. Thôøi kyø chöa phoå-ñoä, ngöôøi tu haønh thöôøng hay toïa
thieàn, ñoù chæ laø phöông phaùp trung-thöøa ñeå ñi tôùi thieàn
ñònh. Ñaïo Phaät cho raèng thaân ngöôøi chæ laø moät tuùi da thoái
(xuù bì nang), duø coù coâng phu vaän chaâu-thieân hay chuyeån
phaùp-luaân, vaãn coøn ôû trong voøng Thaùi-Cöïc maø khoâng theå
thoaùt voøng luaân-hoài. Neáu haønh giaû khoâng ñuû ñöùc-haïnh,
khoâng coù thaàn hoä-phaùp, hay ngoài khoâng ñuùng caùch, deã bò
(Vöùt boû baàu röôïu ñaäp vôõ ñaøn, Khoâng coøn ngoài thieàn vôùi luyeän
ñan, Nay ñöôïc Hoaøng-Long chæ taâm taùnh, Môùi hay luùc tröôùc
duïng taâm sai)
* Thieàn-sö Hoaøi-Nhöôïng gaëp Maõ-Toå ñang ngoài thieàn. Hoaøi-
Nhöôïng hoûi: Hoøa-thöôïng ngoài ôû ñaây laøm gì vaäy? Maõ-toå: Baàn
taêng ñang ngoài thieàn.
Hoaøi-Nhöôïng: Ngoài thieàn ñeå laø gì? Maõ-toå: Ñeå thaønh Phaät.
Thieàn-sö Hoaøi-Nhöôïng nghe Maõ-toå noùi nhö vaäy, beøn laáy hai
mieáng gaïch ra maøi. Maõ-toå laáy laøm laï hoûi:
- Hoøa-thöôïng maøi gaïch laøm chi vaäy? Hoaøi-Nhöôïng: Maøi
gaïch ñeå laøm göông.
Maõ-toå: Gaïch laøm sao maøi thaønh göông ñöôïc?
Hoaøi-Nhöôïng: Gaïch ñaõ khoâng theå maøi thaønh göông, chaúng leõ
ngoài thieàn laïi coù theå thaønh Phaät hay sao?
Bò thieàn-sö Hoaøi-Nhöôïng phaûn vaán, Maõ-toå nhö ngöôøi söïc tænh
côn meâ, môùi hay ñaõ duïng taâm sai vaø theo thieàn-sö Hoaøi-
Nhöôïng hoïc ñaïo.

54.  54 
ngoaïi ma xaâm nhaäp maø ñi vaøo ma ñaïo, hoaëc trôû thaønh
ñieân cuoàng.
Luïc-toå Ñaøn-kinh vieát: “Ngoaïi ly töôùng laø thieàn, noäi
baát loaïn laø ñònh”. Thieàn ñònh laø do nôi taâm chöù khoâng
phaûi do ngoài maø ñöôïc. Tu Ñaïo phaûi minh taâm, vì taâm laø
Phaät, laø Thaùnh, laø Tieân. Neáu nhaân duïc taän dieät thì thieân
lyù löu haønh, ñoäng tónh nhö nhö goïi laø hoaït-thieàn (thieàn
soáng).
Tu Ñaïo phaûi chaêng caàn boû maën aên chay?
Böôùc ñaàu trong vieäc tu haønh, trai giôùi laø ñieàu caàn
thieát. Vì baûn tính tieân-thieân thuoäc döông, neáu hoãn taïp vôùi
khí tröôïc caøng nhieàu thì phaàn tính caøng bò lu môø, khoù
thaáy baûn-lai dieän-muïc. Tu Ñaïo laø boû ñi phaàn tröôïc, giöõ
phaàn thanh, thöùc aên thuoäc loaøi tam-yeám(15)
nguõ-huaân ñeàu
mang naëng khí tröôïc, aên nhieàu chaúng nhöõng coù haïi cho
söùc khoûe maø coøn laøm toån thöông ñeán nguyeân-tính cuûa ta.
Trôøi coù ñöùc haùo sanh, neân phaûi coù loøng töø taâm vôùi loaøi vaät
ñeå hôïp vôùi loøng Trôøi, neáu vì ngon mieäng maø ñi saùt haïi
loaøi vaät, khoâng nhöõng toån ñeán ñöùc nhaân laïi coøn keát oaùn
cuøng loaøi vaät nöõa.
Thaày Maïnh-Töû vieát: “Kieán kyø sanh baát nhaãn kieán kyø
(15)
Thieân-yeám laø caùc loaøi chim, ñòa-yeám laø caùc loaøi thuù, thuûy-
yeám laø caùc loaøi thuûy toäc.

55.  55 
töû, vaên kyø thanh baát nhaãn thöïc kyø nhuïc”. Loaøi vaät soáng
vaãn coù thuù vui gia ñình nhö loaøi ngöôøi, neân khoâng nôõ thaáy
loaøi vaät bò gieát; tuy khoâng bieát noùi, moät khi bò baét gieát
ñeàu lôùn tieáng keâu gaøo, nghe tieáng keâu bò thöông naõo
nuøng ñoù, ngöôøi quaân-töû khoâng nôõ aên thòt vaät. Phaät xem
loaøi vaät ñeàu laø quyeán-thuoäc, chæ vì maét phaøm neân ta
khoâng thaáy, bieát ñaâu con vaät bò ta gieát laïi laø thaân-nhaân
cuûa ta trong nhöõng kieáp tröôùc? Nguõ-huaân bænh khí tröôïc
cuûa trôøi ñaát maø sinh, mang muøi vò xaáu, aên vaøo khaéc nguõ
taïng, cho neân ngöôøi tu Ñaïo cuõng kî.
Do ñoù muoán khoâng keát oaùn cuøng loaøi tam-yeám, muoán
cho phaàn theå xaùc coù ñöôïc moät söùc khoûe toát, muoán cho
baûn tính thuaàn nhieân khoâng nhieãm tröôïc, con ñöôøng toát
nhaát laø phaûi trì chay vaø giöõ giôùi.
Noùi toùm laïi, ngöôøi tu haønh phaûi nuoâi döôõng loøng töø-
bi, neân taäp aên chay kyø, khi quen roài môùi aên chay tröôøng.
Neáu nhö hoaøn caûnh khoâng cho pheùp coù theå tuøy nghi, vaø
haønh coâng laäp ñöùc ñeå hoài-höôùng cho loaøi vaät.
Tu haønh coù thuaän coù nghòch
Ñoù laø coâng phu haäu-thieân, nhöng cuõng khoâng theå
khoâng bieát. Tính khí thaàn laø tam-baûo cuûa loaøi ngöôøi, neáu
maét thaáy tai nghe maø noåi thaát-tình luïc-duïc, tinh khí thaàn
thuaän loøng duïc maø phaân taùn ra ngoaøi, thuoäc phaøm. Traùi
laïi nhieáp taâm höôùng noäi, khoùa kín saùu cöûa khoâng ñeå tam-

56.  56 
baûo tieát ra ngoaøi goïi laø nghòch, thuoäc Thaùnh.
Thaày Maïnh-Töû vieát: “Hoïc vaán chi ñaïo voâ tha, caàu kyø
phoùng taâm nhi dó hó” (phöông phaùp hoïc Ñaïo khoâng coù gì
khoù caû, chæ tìm laïi caùi taâm ñaõ phoùng ra ngoaøi maø thoâi).
Taâm chaïy theo ñöôøng coâng danh thì bò coâng danh troùi,
chaïy theo saéc thì bò saéc buoäc, ñoù laø thuaän theo doøng ñôøi,
nhö nöôùc chaûy ra bieån khoâng bao giôø quay trôû laïi. Veà
coâng phu toàn-döôõng, phaûi nhaát taâm thanh tónh, hoài-quang
phaûn chieáu nôi huyeàn-quan khieáu, coâng phu thuaàn thuïc
Ly hoûa töï nhieân giaùng xuoáng, Khaûm thuûy töø ñan-ñieàn ñi
leân, thuûy hoûa hoøa-hôïp vôùi nhau, Laõo-giaùo goïi laø vaän
chaâu-thieân, Phaät-giaùo goïi laø chuyeån phaùp-luaân, Nho-giaùo
goïi laø nhaân-duïc taän-tònh, thieân lyù löu-haønh. Ñoù laø coâng
phu nghòch haønh cuûa phaùp moân trung-thöøa
Giaûi oan-khieám
Khi chöa ñöôïc söï ñoàng yù cuûa ñoái phöông maø töø ñoù thu
lôïi, hay aâm-möu aùm toaùn haïi ngöôøi, ñeå ngöôøi chòu oaùn
goïi laø oan.
Tuy ñöôïc söï ñoàng yù cuûa ñoái phöông, nhöng chòu ôn
cuûa ngöôøi maø khoâng traû, ñeå ngöôøi chòu phaàn thieät thoøi goïi
laø khieám (nôï).
Moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù oan-khieám, nguyeân do laø
khoâng roõ luaät nhaân-quaû baùo öùng neân môùi keát oan vaø taïo

57.  57 
khieám. Oan-khieám tích töø kieáp naøy sang kieáp khaùc choàng
chaát cao nhö nuùi, neáu khoâng hoaøn traû thì laøm sao phuûi
saïch ñöôïc nôï naàn maø trôû veà coõi Treân.
Con ngöôøi chuùng ta ñeàu ñoäi ôn möa moùc cuûa trôøi ñaát,
mang ôn döôõng duïc cuûa cha meï, chòu coâng daïy doã cuûa
caùc baäc thaày, neáu khoâng nghó caùch baùo ôn haù laø baäc
tröôïng-phu sao? Ngoaøi ra vôï choàng chöa troøn nghóa, cha
meï thieáu tình thöông vôùi con caùi, baïn beø khoâng giöõ tín
nghóa,... cuõng laø nguyeân do cuûa caùi nôï.
Coøn nhö voâ yù ñaïp cheát hay laøm toån thöông ñeán loaøi
coân-truøng, vì ngon mieäng maø saùt haïi sanh linh, vì tham
taøi maø laáy troäm taøi vaät cuûa ngöôøi, vì lôïi kyû maø möu moâ
haïi ngöôøi,... ñeàu laø nguyeân do cuûa caùi oan.
Khi hieåu ñöôïc nguyeân do cuûa oan-khieám, phaûi tìm
caùch giaûi oan vaø traû nôï maø ta ñaõ maéc töø nhöõng kieáp tröôùc,
vaø khoâng neân taïo theâm oan-khieám trong kieáp naøy.
Muoán giaûi tröø oan-khieám, laø phaûi caàu xin Thöôïng-Ñeá
töø-bi, chö thieân Tieân Phaät hoä trì, taïm thôøi gaùnh theá cho ta,
maët khaùc ta phaûi haønh coâng tích ñöùc, laáy coâng ñöùc ñeå
hoaøn traû, coâng ñöùc ñuû thì oan-khieám töï nhieân seõ döùt.
AÂn-Sö Teá-Coâng Hoaït-Phaät töø-bi:
Sanh töû coát nhö sôn
生死骨如山
Nhaân-quaû phuïc tuaàn-hoaøn
因果復循環

58.  58 
Duïc tieâu oan nghieät traùi
欲消冤孽債
Hoaøn ñöông ñöùc vi tieân(16)
.
還須德為先
Coâng-Quaû
Tam-Kyø phoå-ñoä, Thieân-baøn hoaùn caûi, thieân Phaät vaïn
Toå ñeàu phuïng meänh xuoáng phaøm haønh Ñaïo cöùu ngöôøi,
tích ñöùc laäp coâng ñeå phoù tam-kyø Long-Hoa hoäi. Hoäi-nghò
tam-taøo ñeàu laáy coâng-ñöùc laøm chuaån, caên cöù vaøo coâng
quaû maø phong Thaàn, Tieân, Thaùnh hay Phaät. Ngöôøi haønh
Ñaïo neáu ngoaïi-coâng khoâng ñuû thì noäi-quaû khoù tu, ngoaïi-
coâng lôùn thì noäi-quaû deã haønh.
Trong thôøi kyø ñôn truyeàn ñoäc thuï phaûi tu phaàn noäi-
coâng tröôùc, haønh ngoaïi-coâng sau, moät khi hoäi ñuû ba nghìn
coâng taùm traêm quaû, seõ ñöôïc Tieân Phaät chæ ñieåm maø ñaéc
Ñaïo. Thôøi kyø Baïch-Döông ñaïi-khai phoå-ñoä, chö Phaät Boà-
Taùt ñeàu trôï giuùp Minh-Sö, daãn ñoä chuùng-sanh thoaùt voøng
luaân-hoài. Laø ñeä-töû cuûa Phaät vaø Boà-Taùt, ta cuõng phaûi taän
taâm taän löïc, khoâng ngaïi gian lao khoå cöïc, luoân luoân laáy
loøng töø-bi ñeå ñoä hoùa chuùng-sanh.
(16)
Xöông tích cao nhö nuùi. Nhaân quaû bao giôø ngöøng. Muoán
heát oan nôï cuõ. Phaûi laáy coâng-ñöùc buø.

59.  59 
Trong thôøi maït-phaùp, thieän ít aùc nhieàu, tam-cöông
nguõ-thöôøng suy ñoài, Ñaïi-Ñaïo khoù haønh, nhöng töø choã khoù
maø haønh ñöôïc môùi laø quyù. Coøn nhö caàu Ñaïo roài maø chæ lo
nghó ñeán söï an nhaøn moät mình, hay ngoài thieàn quan
khoâng, khoâng haønh coâng khoâng laäp ñöùc, haù coù theå thaønh
Ñaïo sao?
Tieân Phaät Boà-Taùt ñeàu laäp ñaïi-nguyeän ñoä hoùa chuùng-
sanh, vaø nguyeän raèng chuùng-sanh chöa ñoä heát thì khoâng
thaønh Phaät. Hôn nöõa, tuøy theo nhaân duyeân, moãi ngöôøi
chuùng ta ít nhieàu cuõng mang phaûi nghieäp cuûa nhöõng kieáp
tröôùc, neáu khoâng laäp coâng ñeå traû nghieäp thì oan nôï khoù
döùt. Duø laø Tieân giaùng phaøm, neáu lôøi nguyeàn khoâng heát
cuõng khoù trôû veà baûn vò, huoáng chi ta laïi khoâng bieát ñöôïc
tieàn kieáp cuûa mình?
Phaøm ngöôøi coù loøng tu haønh, trong baát cöù hoaøn caûnh
naøo, Ñaïo coù theå haønh hay khoâng, vaãn moät loøng vì Ñaïo,
coøn thaønh hay khoâng ñoù laø meänh Trôøi, chæ caàn taän taâm
vôùi traùch nhieäm vaø cöông vò cuûa mình maø thoâi. Khi vaáp
ngaõ thì töï boø daäy, khoâng than van traùch moùc, chaúng lo sôï
cho Ñaïo khoâng theå haønh, chæ lo taám thaân töù-ñaïi cuûa ta khi
lôøi nguyeàn chöa heát thì ñaõ trôû thaønh caùi xaùc voâ duïng.
Nhöng cuõng khoâng theå vì phaàn ngoaïi-coâng maø queân
phaàn haøm döôõng noäi-tính. Trong nhöõng luùc nhaøn roãi, phaûi
hoài quang phaûn chieáu, xem ngaøy thöôøng coù phaïm phaûi loãi
gì chaêng? Vaøo Ñaïo tröôùc, ñoái vôùi haäu-hoïc phaûi toû loøng
khieâm-toán vaø chieáu-coá, laáy loøng thöông dìu daét ñeå ngöôøi

60.  60 
minh Ñaïo. Hæ noä aùi laïc phaùt phaûi coù tieát ñoä, duøng ñöùc ñeå
caûm hoùa ngöôøi. Khoâng theå vì ham coâng maø laøm toån
thöông ñeán thanh danh cuûa Ñaïo, nhö vaäy chæ coù toäi maø
khoâng coù coâng. Coù tieàn thì haønh taøi-thí, khoâng tieàn thì
haønh phaùp-thí, giaûng Ñaïo thuyeát phaùp, khuyeân ngöôøi caûi
aùc höôùng thieän... ñeàu laø nhöõng phöông tieän ñeå haønh coâng
caû.
Neáu chæ möu caàu dieän maïo beà ngoaøi, ñaõi ngöôøi haø-
khaéc, thaáy ngöôøi coù taøi ñöùc hôn mình thì sinh loøng ñoá-kî,
hay laø möôïn danh nghóa cuûa Ñaïo maø haønh tö lôïi, hoaëc
haùu aên bieáng laøm, röôïu cheø khoâng boû, mieäng loøng hai
maët,... duø ngaøy ñeâm tuïng kinh nieäm Phaät vaãn laø toäi nhaân
cuûa Ñaïo.
Tam-Thanh Töù-Chaùnh
Tam-thanh töù-chaùnh laø möïc thöôùc maø ngöôøi tu haønh
phaûi tuaân theo.
 Thanh laø thanh baïch, trong saïch roõ raøng. Tam-
thanh: Thaùnh-phaøm thanh, Tieàn-taøi thanh, Nam-nöõ thanh.
 Chaùnh laø ngay thaúng khoâng taø. Töù-chaùnh: Thaân-
chaùnh, Taâm-chaùnh, Ngoân-chaùnh, Haønh-chaùnh.
- Thaùnh-phaøm thanh: Thaùnh laø vieäc Ñaïo, phaøm laø
vieäc ñôøi. Ñôøi vaø Ñaïo phaûi phaân bieät roõ raøng, chôù neân laáy
danh nghóa cuûa Ñaïo laøm vieäc rieâng tö.

61.  61 
- Tieàn-taøi thanh: Kinh phí cuûa Phaät-ñöôøng do coâng
boá-thí cuûa ñaïo-höõu, ñoù laø cuûa coâng, neân söï chi thu phaûi
ghi roõ töôøng taän, khoâng theå laáy cuûa coâng laøm cuûa rieâng
maø mang toäi. Kinh Phaät vieát: “Phaät gia nhaát vaên tieàn, ñaïi
töï Tu-Di sôn xaâm thoán baát thöïc baùo, phi mao ñaùi giaùc
hoaøn”17
.
- Nam-nöõ thanh: Thôøi kyø phoå-ñoä Baïch-Döông,
Nho-giaùo öùng vaän, ngöôøi tu Ñaïo laø phaûi giöõ cang-thöôøng
luaân-lyù. Khi ñeán Phaät-ñöôøng ñeàu chia nam taû nöõ höõu, goïi
laø caøn-khoân höõu bieät.
Coå-Ñöùc vieát: “Qua ñieàn baát naïp lyù, Lyù haï baát chænh
quaùn, nam nöõ baát töông thoï, caøn khoân baát tònh kieân, ñoàng
xa vaät ñoàng toïa, loä haønh phaân haäu tieàn, caøn khoân vaät tö
ngöõ, tö thaát vaät giao ñaøm”. Khoâng neân cuùi ñaàu xaâu giaày
trong vöôøn daâu, cuõng khoâng neân söûa muõ döôùi vöôøn taùo, vì
deã bò ngöôøi töôûng laàm laø haùi troäm; nam nöõ khoâng saùnh
vai ñi ñoâi, cuøng xe phaûi khaùc choã ngoài, ñi ñöôøng chia
tröôùc sau, noùi chuyeän traùnh tö tình... Ñoù laø giôùi haïn cuûa
nam nöõ ñeå traùnh nhöõng söï hieàm-nghi coù aûnh höôûng ñeán
thanh danh cuûa ngöôøi tu Ñaïo.
Ngoaøi tam-thanh ra, ngöôøi tu Ñaïo coøn phaûi giöõ cho
thaân, taâm, ngoân, haønh ñeàu phaûi chaùnh.
(17)
“Moät ñoàng tieàn cuûa nhaø Phaät, lôùn nhö nuùi Tu-Di, neáu gian
laän khoâng thöïc, kieáp sau seõ phaûi mang thaân caàm thuù ñeå traû
nôï”.