1. Internationaal
cultureel-erfgoedbeleid
Hans Feys, Karen Jacobs, Hans van der Linden
26/6/14
Collegagroep

2. Internationaal?
Op de agenda:
• UNESCO
• (Raad van Europa)
• Europese Unie
Intro: België maakt als lidstaat deel uit van verschillende internationale
organisaties
• in contact met andere (denk)kaders
• België = gemeenschappen + gewesten
• ‘cultureel erfgoed’?
• Agentschap K&E en andere spelers
(dept CJSM / dept. iV/dept RWO/ag. OE)

3. • Algemeen
• Instrumenten
• en Vlaanderen

4. UNESCO
In 1945, UNESCO was created in order to respond to the firm belief of nations, forged by two world wars in
less than a generation, that political and economic agreements are not enough to build a lasting peace.
Peace must be established on the basis of humanity’s moral and intellectual solidarity. UNESCO strives to
build networks among nations that enable this kind of solidarity, by:
• Mobilizing for education: so that every child, boy or girl, has access to quality education as a
fundamental human right and as a prerequisite for human development.
• Building intercultural understanding: through protection of heritage and support for cultural diversity.
UNESCO created the idea of World Heritage to protect sites of outstanding universal value.
• Pursuing scientific cooperation: such as early warning systems for tsunamis or trans-boundary water
management agreements, to strengthen ties between nations and societies.
• Protecting freedom of expression: an essential condition for democracy, development and human
dignity.
http://en.unesco.org/about-us/introducing-unesco

5. UNESCO - instrumenten
Programma’s en netwerken
• Memory of the World
• L'Oréal For Women in Science
• Man and the Biosphere Programme (MAB)
• International Hydrological Programme (IHP)
• Intergovernmental Oceanographic Commission (IOC) +
International Oceanographic Data and Information Exchange
(IODE)
• Unitwin - Unesco Chairs Programme
• Associated Schools Project Network (ASPnet)

6. UNESCO - instrumenten
Conventies
• Conventie voor de bescherming van culturele eigendom in geval van
gewapende conflicten (1954)
• Conventie voor de middelen om de illegale import, export en
eigendomsoverdracht van cultuurgoederen te verbieden en te
verhinderen (1970)
• Conventie voor de bescherming van het cultureel en natuurlijk
werelderfgoed (1972)
• Conventie voor de bescherming van cultureel onderwatererfgoed (2001)
• Conventie voor de borging van het immaterieel cultureel erfgoed (2003)
• Conventie voor de bescherming en de promotie van de diversiteit van
cultuuruitingen (2005)
• Conventie tegen doping in de sport (2005)

7. UNESCO en Vlaanderen
De taken van de Vlaamse Unesco Commissie (VUC) zijn:
- de rol van liaison tussen Unesco en de Vlaamse Gemeenschap
- informatieverstrekking aan het publiek
- adviesverlening aan de regering en beleidsverantwoordelijken
- inspireren en ontwikkelen van acties die aansluiten bij de doelstellingen van Unesco.
De Commissie behartigt die taken zowel ten aanzien van Unesco als organisatie binnen de Verenigde
Naties als ten aanzien van de Vlaamse Regering en de samenleving in Vlaanderen. Zij werkt nauw
samen met de Belgisch Permanent Vertegenwoordiger bij Unesco en met de Vertegenwoordiging
van de Vlaamse Regering in Frankrijk.
Voor de uitvoering van haar taken kan de Commissie rekenen op haar leden:
• onafhankelijke experts op de verschillende Unesco-gebieden
• ambtenaren uit de Vlaamse administraties die Unesco binnen hun takenpakket hebben.
Sinds 1999 beschikt Vlaanderen over twee trustfondsen:
• FUST: voor de ondersteuning van de wetenschappelijke activiteiten van Unesco
• FUT: het Flanders Unesco Trustfund voor de ondersteuning van projecten die vallen onder de
andere werkgebieden van de Organisatie.
http://unesco.be/nl/unesco-algemeen/vlaamse-unesco-commissie.aspx?pos=1
http://unesco.be/nl/unesco-algemeen/unesco-trustfonds-departement-internationaal-vlaanderen.aspx?pos=1

8. UNESCO- Memory of the World
• Opgericht in 1992
• Aanzet: besef van de hachelijke toestand inzake het behoud en de
toegang tot documentair erfgoed in verschillende werelddelen
• Doel
– Het stimuleren van het behoud van documentair erfgoed
– Ondersteuning van de toegang tot dit erfgoed
– Het wereldwijde bewustzijn vergroten van het bestaan en het
belang van documentair erfgoed
http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/about-the-programme/

9. UNITWIN-UNESCO Chairs programme
• Gelanceerd in 1992
• Stimuleert internationale interuniversitaire samenwerking en het actief netwerken
om institutionele capaciteiten te versterken door kennisdeling
• Ondersteunt de oprichting van Unesco-leerstoelen en UNITWIN-netwerken in
prioriteitsgebieden binnen het bevoegdheidsterrein van Unesco
• Betreft onderwijs en vorming, natuur- en sociale wetenschappen, cultuur en
communicatie
 De Netwerken en Leerstoelen fungeren in vele gevallen als denktanks en
bruggenbouwers tussen de academische wereld, de burgermaatschappij, de lokale
gemeenschappen, het wetenschappelijk onderzoek en de beleidsvorming.
https://en.unesco.org/unitwin-unesco-chairs-programme

10. UNESCO - Conventie voor de bescherming van
culturele eigendom in geval van gewapende
conflicten, Den haag (1954)
 Bescherming van cultuurgoederen in oorlogstijd.
• De Conventie in Den haag van 1954 omvat roerend en onroerend erfgoed (inclusief bouwkundige,
historische en artistieke monumenten, archeologische sites, kunstwerken, manuscripten, boeken en
andere objecten van artistieke, historische of archeologische waarde, alsook allerlei wetenschappelijke
collecties, ongeacht de oorsprong of eigendomsrecht van de goederen)
• De Haagse Conventie (1954) werd aangevuld met twee protocollen: het Eerste Protocol werd aanvaard in
1954, het Tweede Protocol werd geïntroduceerd in 1999 maar trad pas in werking in 2004
• Eind 2012 werd België voorzitter van het Comité en van het Bureau van de conventie. België focuste zich
tijdens haar voorzitterschap op het ontwikkelen van synergieën tussen de conventie van Den Haag (’54) en
de conventie Werelderfgoed (’72)
• In 2013 werden door België drie sites die tot het Werelderfgoed behoren, voorgedragen voor ‘versterkte
bescherming’
– Voor Vlaanderen werd (op 18 dec 2013) het Plantin-Moretus museum opgenomen in de Lijst voor
Versterkte Bescherming, omwille van het manifeste belang van de site voor zowel het onroerend als
het roerend erfgoed (archief, topstukken, typografische collectie), onder het 2de protocol bij het
Verdrag van Den Haag
• Voor de Vlaamse overheid volgt Onroerend Erfgoed (Lynn De Clercq) deze conventie op, gezien de focus
van het verdrag op onroerend erfgoed

11. UNESCO - Conventie voor de middelen om de illegale
import, export en eigendomsoverdracht van
cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen
(1970)
• Doel: de ongeoorloofde invoer, uitvoer en overdracht van eigendom van cultuurgoederen te verbieden en te
voorkomen
• Reden: aantal diefstallen in musea en archeologische sites nam toe in het Zuiden van de wereld
 Privéverzamelaars en zelfs ambtelijke instellingen in de Westerse wereld, kregen in
toenemende mate objecten aangeboden die op frauduleuze wijze ingevoerd waren of met
onbekende origine
• Lidstaten van de Conventie zijn verplicht om in bepaalde domeinen acties te ondernemen: preventie- en
restitutiemaatregelen, internationale samenwerking,…
 vb: bijhouden van inventarislijsten en exportvergunningen, educatieve campagnes, invoeren
van sancties tegen overtreders
• Niet rechtstreeks van toepassing in de Verdragsluitende Partijen. Elke Verdragsluitende Partij dient de
nodige wettelijke en administratieve maatregelen te nemen
• Ratificatie door België: 2009

12. • Implicaties voor België:
 elke bevoegde overheid (federale staat, Gemeenschappen en Gewesten) moet voor zijn eigen
bevoegdheid uitmaken welke maatregelen nodig
 Nood aan samenwerking/overleg tussen de bevoegde instanties: oprichting Overlegplatform ‘invoer,
uitvoer en restitutie van cultuurgoederen’ (beslissing van 16 januari 2009).
Dit platform stelde in de loop van 2012 het ontwerp van omzettingswet voor het UNESCO ‘70 verdrag
op.
• Grote lijnen van het ontwerp zijn:
– Beperking van het materieel toepassingsgebied tot die cultuurgoederen die onder een of meer van
de categorieën in de bijlage van de Europese Verordening en Richtlijn vallen;
– Het is verboden om cultuurgoederen, die uitgevoerd of ontvreemd werden uit een museum, archief,
bibliotheek of monument van een Verdragspartij, in België binnen te brengen ;
– Verplichte restitutie van de cultuurgoederen die zich op onwettige wijze in België bevinden, mits
afdoende vergoeding voor de mogelijke bezitters te goeder trouw van het cultuurgoed;
– Het ontwerp van omzettingswet werd sindsdien door de federale overheid nog niet geagendeerd op
het Overlegcomité.

13. UNESCO - Conventie voor de bescherming van het
cultureel en natuurlijk werelderfgoed (1972)
• Ook gekend als de 'Werelderfgoed Conventie’ (Parijs, 1972)
• Hoofdkenmerk: de verbinding tussen natuurbescherming en het behoud van cultureel onroerende
goederen + herkent de wisselwerking tussen mens en natuur en de noodzaak aan evenwicht tussen beide
• Het verdrag:
– bepaalt het soort culturele en natuurlijke sites dat in aanmerking komt voor de Werelderfgoedlijst
– schrijft de plichten van lidstaten voor inzake het identificeren van mogelijke sites en de rol die zij
spelen voor de bescherming en bewaring van deze plaatsen van 'uitzonderlijke universele waarde'
Lidstaten van de Werelderfgoedconventie worden aangemoedigd om de beschutting van cultureel en natuurlijk
erfgoed te integreren met regionale programma's, personeel en diensten ter plaatse aan te stellen,
wetenschappelijk- en technisch-behoudsonderzoek te verrichten en stappen te ondernemen om dit erfgoed
een functie te geven in het dagelijkse bestaan van de bevolking.
Ratificatie door België: 1996
http://whc.unesco.org/en/convention/

14. Conventie voor het borgen van het immaterieel
cultureel erfgoed (2003)
• Afgesloten tijdens de Algemene Conferentie van Unesco (2003)
• Doel: borgen van de gebruiken, voorstellingen, expressies, kennissen en technieken die gemeenschappen,
groepen en, in sommige gevallen, individuen, herkennen als een integraal deel van hun cultureel erfgoed
Vb: mondelinge overleveringen, podiumkunsten, rituelen, feestelijke evenementen, maatschappelijke
praktijken, kennis en toepassingen in verband met de natuur en het heelal, geleerdheid rond traditionele
ambachtskunsten,…
• Definitie ‘Immaterieel Cultureel Erfgoed’ (artikel 2) bevat ook instrumenten, goederen, kunstobjecten en
culturele plaatsen die eigen zijn aan dit type erfgoed
• Het verdrag verleent toestemming voor het opstellen van een Representatieve Lijst van het Immaterieel
Cultureel Erfgoed van de mensheid, door het UNESCO Intergouvernementeel Comité voor de Borging van
het Immaterieel Cultureel Erfgoed (artikel 16) streeft naar een betere globale verstandhouding van
immaterieel cultureel erfgoed
 internationale gemeenschap erkent nood aan bewustmaking rond culturele uitingen, die tot op die dag
geen wettelijke beschermingsstructuur kenden
Ratificatie door België: 2006
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00001

15. UNESCO - Conventie voor de bescherming en de
promotie van de diversiteit van cultuuruitingen (2005)
• Internationaal juridisch bindende overeenkomst die de creatie, productie en verspreiding van
culturele goederen, diensten en activiteiten door kunstenaars, culturele deskundigen,
beoefenaars en burgers wereldwijd stimuleert
• Reden: internationale gemeenschap kondigde dringende noodzaak aan voor de
implementatie van een internationale wetgeving die de kenmerkende aard van culturele
goederen, diensten en activiteiten als dragers van identiteiten en waarden erkende
• Conventie moedigt lidstaten aan om culturele verdragslijnen en maatregelen in te voeren die
o.a. creativiteit koesteren en de mobiliteit van culturele goederen en diensten
vergemakkelijken; evenals cultuur te integreren in duurzame ontwikkelingsstrategieën en
nationaal ontwikkelingsbeleid.
Ratificatie door België: 2009
In werking in België: 2013
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/cultural-diversity/2005-convention

16. Unidroit 95 - verdrag
• Meest recente verdrag inzake de bescherming van cultuurgoederen tegen diefstal en
onrechtmatige uitvoer
• Wordt door Unesco gepositioneerd als de noodzakelijke privaatrechtelijke pendant van het
Unesco ‘70 verdrag dat enkel staatsrechtelijke vorderingen toelaat.
• Meningen over de wenselijkheid en mogelijkheid tot toetreding van België tot het Unidroit
‘95 verdrag zeer verdeeld (in tegenstelling tot Unesco ‘70)
– Kunsthandel en verzamelaars menen dat België zich best beperkt tot het omzetten van
de Unesco ‘70 conventie.
– Tot op heden blijft dit verdrag vooral een ‘bronland’-verdrag waartoe weinig
marktlanden toetraden.
• In 2013 werden inzake dit verdrag geen initiatieven genomen. De bepalingen van het Unidroit
’95 verdrag inzake de vergoeding en de bewijslast van de eventuele bezitters te goeder trouw
hadden wel een belangrijke invloed op de werkzaamheden tot herziening van de Europese
richtlijn.

17. Raad van Europa
• Algemeen
• Faro Conventie

18. Council of Europe Framework Convention on the
Value of Cultural Heritage for Society (2005)
= Faro Kaderconventie
• Doel: erkennen van de ‘waarde’ van cultureel erfgoed voor de maatschappij
– Probeert een proces van samenwerking tussen de leden van de Raad van Europa te initiëren en
nodigt de lidstaten uit om hun beleid inzake cultureel erfgoed te actualiseren en te verbeteren voor
het welzijn van de gehele maatschappij.
– Geeft algemene doelstellingen
– Identificeert actieterreinen
– Geeft mogelijke richtingen die lidstaten kunnen inslaan (lidstaten beslissen zelf hoe ze de conventie
ten uitvoer leggen)
• Brede definitie voor het cultureel erfgoed; ook het roerend en immaterieel cultureel erfgoed en de
immateriële aspecten van het erfgoed worden meegenomen
• Beschrijft tevens ‘waarom’ en ‘voor wie’ de zorg voor het erfgoed belangrijk is en in welke mate die
bijdraagt tot de cohesie van de samenleving
• Lancering nieuw begrip: ‘erfgoedgemeenschap’
= groep personen die waarde hechten aan specifieke aspecten van cultureel erfgoed die zij, in het
kader van publieke actie, wensen te behouden en aan toekomstige generaties over te dragen.
Ratificatie door België: lopend
http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?CL=ENG&CM=8&NT=199

19. Europese Unie
• Wie, wat, hoe?
• Cultuur versus andere beleidsdomeinen
• Erfgoed en cultuur
• Concreet

20. 20
Wie? Wat? Hoe?
1. EU algemeen
2. Raad van de Europese Unie
3. België
4. Vlaanderen
5. CJSM

21. EU: wie beslist?
Europese Commissie
=
“Europa”
Europees Parlement
=
500 miljoen burgers
Raad van de Europese
Unie
=
28 lidstaten
21

22. EU: welke beslissingen?
Bindende wetgeving
• Richtlijnen, verordeningen, …
Beleidsdocumenten
• Mededelingen, Groenboek, Witboek,
Aanbevelingen,…
22

23. EU: hoe beslissen?
23
Wetgevende tekst:

24. Raad: wie voor CJSM?
28
vakministers
Raad Onderwijs, Jeugd,
Cultuur en Sport
Roterend voorzitterschap,
nu GR VZP (6 m)
2 x per jaar: mei en
november
24

25. Raad: wat komt aan bod?
Wetgeving
Politieke
verklaringen
(conclusies,..)
25

26. Raad: hoe 28 meningen verzoenen?
Raadswerkgroep bereidt voor
Coreper focust op politieke
knopen
Raad beslist (unaniem of
gekwalificeerde meerderheid)
26

27. 3. BE: wie?
toerbeurt
3 Gemeenschappen
1 Belgische stem
27

28. 3. BE: wat?
Standpunt bepalen via
Intrabelgisch
overleg
(toerbeurt)
DGE (FOD
buitenlandse
zaken)
28

29. 4. Vlaanderen: wie zit aan het front?
Axel Buyse
•Vertegenwoordiger
Vlaamse Regering
Katrien
Thienpont
•Cultuur/Media
Jan Vanhee
•Jeugd
Astrid Vervaet
•Sport
29

30. CJSM: wie geeft munitie?
kabinet Politieke aansturing
PLINT
Algemene informatie
overdracht en
horizontale linken
Experten:
U Dossierkennis!!
30

31. In de keuken van het compromis
31
• Personages:

32. Voorbereiding Raad
• Briefing adj.-ambassadeur
32

33. Raad
33

34. Netwerken
34

35. Raad
• Adj.-ambassadeur - minister - attaché
35

36. Europese Unie en Cultuur/Erfgoed
• Cultuurparagraaf in artikel 167 van het Verdrag van Lissabon
– Bijdrage tot ontplooiing van de culturen van de lidstaten:
nationale/regionale verscheidenheid + gemeenschappelijk cultureel
erfgoed.
– Samenwerking tussen de lidstaten aanmoedigen, ondersteuning van:
• Kennisdeling;
• instandhouding en bescherming van het cultureel erfgoed van
Europees belang;
• culturele uitwisseling op niet-commerciële basis;
• scheppend werk op artistiek en literair gebied, mede in de
audiovisuele sector.
• Samenwerking met 3de landen en Raad van Europa
• Mbt andere bepalingen van de Verdragen, rekening houden met de
culturele aspecten (culturele verscheidenheid).
• Daarom:
– Aanname van stimuleringsmaatregelen door Europees Parlement en
de Raad (met uitsluiting van harmonisatie van de wettelijke en
bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten);
– Aanname van aanbevelingen door de Raad, op voorstel van de
Commissie.
• Erfgoed: culturele materie, maar mainstreaming + alles (OE+RE+IE)
• België!
36

37. Werkplan Cultuur
• 2007 – Europese Agenda voor Cultuur (EC):
– Culturele diversiteit en interculturele dialoog;
– Bevordering van de creativiteit ten behoeve van groei en
werkgelegenheid;
– Cultuur als cruciaal aspect van de internationale betrekkingen.
• 2008-2010 – Werkplan Cultuur (Raad)
• 2010- 2014 – Werkplan Cultuur (Raad)
– Culturele diversiteit
– Interculturele dialoog
– Toegankelijke en inclusieve cultuur
– Culturele en creatieve industrieën
– Vaardigheden
– Mobiliteit van kunstenaars
– Cultureel erfgoed
– Collectiemobiliteit
– Cultuur en externe relaties
– Culturele statistieken
• 2015-2018/20 – Werkplan Cultuur (Raad)
– Aansluiting bij Europa 2020-strategie
– Evaluatie vorig werkplan en voorstel vanuit de afdeling overgemaakt aan Dept.
CJSM
37

38. Concreet
• Subsidies
• Culturele hoofdsteden
• Europees Erfgoedlabel
• Europeana
• Uitvoer van cultuurgoederen
• Richtlijn teruggave cultuurgoederen
• Mobility of collections
• Indemniteit
• Raadsconclusies
• Reflectiegroep Brugge

39. Concreet
• Subsidies
– Creatief Europa (CP – Gudrun Heymans, CJSM)
– Europa voor de Burger (CP – Marie Renier)
– VLEVA (Vlaams Europees Verbindingsagentschap)
• Culturele hoofdsteden
– 2 steden in 2 verschillende landen (2011)
– 2014: Riga (Letland) en Umeå (Zweden)
– 2015: Bergen/Mons (België) en Plzen (Tjechië)

40. ‘Prijzen’ - Europees Erfgoedlabel
• Initiatief van de Europese Unie
• Het label wil bijdragen aan een groter Europees bewustzijn, in het bijzonder bij jongeren
• het label wil de waardering voor nationale en regionale diversiteit en interculturele dialoog versterken
• Het gaat om sites die van betekenis zijn geweest voor de Europese
geschiedenis en cultuur, of voor de oprichting van de Europese Unie,
en die de Europese waarden uitdragen
• gebouwen of monumenten
• cultuurhistorische landschappen
• natuurlijke, onder water gelegen, archeologische,
industriële of stedelijke sites
• plaatsen van herinnering
• cultuurgoederen en –objecten en immaterieel erfgoed,
voor zover ze met een bepaalde plaats verbonden zijn.
• De Europese Commissie organiseert tweejaarlijks een
selectieprocedure voor de toekenning van maximum één Europees
Erfgoedlabel per lidstaat
• België draagt voor: 7 betrokken partijen!

41. Europeana
Aanbeveling: betreffende de digitalisering en online-toegankelijkheid van cultureel materiaal en digitale
bewaring (2011)
Aansturing
• Member State Expert Group
- Monitoring van voortgang in lidstaten: voortgangsrapporten, benchmarking, …
- Informatie uitwisseling
• Financiële impulsen
- eContentPlus, CIP ICT-PSP (tot 2014) / CEF
- Onder regie van het DG information society and media
- Onderdeel van de Digital Agenda for Europe
• Europeana

42. Uitvoer van cultuurgoederen
• Vergunningensysteem voor de uitvoer van cultuurgoederen  elk cultuurgoed dat behoort tot een van de in
bijlage bij de Verordening opgesomde 15 categorieën, kan buiten de Europese Unie worden gebracht als de
uitvoerder daarvoor een vergunning heeft
• Sinds april 1993
• binnen de Europese Unie
• Voor België worden de uitvoervergunningen afgeleverd door de Gemeenschap waar het cultuurgoed zich bevindt
 Voor de cultuurgoederen die zich in Brussel bevinden geldt de vrije keuze van de uitvoerder
• 208 uitvoervergunningen (in 2013)
– 131 definitieve uitvoervergunningen
 galeries die aan buitenlandse kunstbeurzen deelnemen vragen steeds een definitieve uitvoervergunning aan.
Op die manier kan in geval van verkoop het cultuurgoed daar ter plekke blijven terwijl bij een tijdelijke uitvoer
steeds de verplichting geldt om het cultuurgoed na afloop van de toegestane periode terug naar België wordt
gebracht.
– 77 tijdelijke uitververgunningen voor cultuurgoederen die opgenomen werden in tijdelijke tentoonstellingen
• Hoofdzakelijk oudheidkundige voorwerpen (ouder dan 100 jaar) (categorie 1) en schilderijen (categorie 3).
 oudheidkundige voorwerpen: 88 definitieve voor 143 objecten en 2 tijdelijke uitvoervergunningen
voor 57 objecten
 Schilderijen: 23 definitieve uitvoervergunningen voor 23 schilderijen en 47 tijdelijke
uitvoervergunningen voor 169 schilderijen
Europese verordening (EG) nr. 116/2009 van de raad van 18 december 2008
(gecodificeerde versie) betreffende de uitvoer van cultuurgoederen

47. Richtlijn teruggave cultuurgoederen
• Europese richtlijn 93/7/EEG van 15 maart 1993 betreffende de teruggave van
cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van de
lidstaat werden gebracht
= Belgisch recht sinds wet van 28 oktober 1996.
• Biedt lidstaten van de Europese Unie de mogelijkheid om de terugkeer te eisen
van een cultuurgoed dat, in overtreding van haar wetgeving inzake de
bescherming van het roerend cultureel erfgoed, naar een andere lidstaat van de
Europese Unie werd gebracht.
• De restitutie van het cultuurgoed is altijd verplicht, ook als de bezitter van het
cultuurgoed te goeder trouw was. Die laatste heeft dan recht op een
schadevergoeding.
• 2013: geen gevallen bekend in België

48. • 15 mei 2014: herziene richtlijn gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie:
 RICHTLIJN 2014/60/EU VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 15 mei 2014
betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het
grondgebied van een lidstaat zijn gebracht en houdende wijziging van Verordening (EU) nr.
1024/2012 (herschikking)
• De Richtlijn dient ten laatste op 18 december 2015 omgezet zijn in Belgisch recht
• Hoofdlijnen :
– Het uitbreiden van de mogelijkheid voor lidstaten om de terugkeer van hun beschermd erfgoed te
vorderen. In de huidige regeling kan dit enkel indien het om erfgoed gaat dat én een bescherming
geniet als ‘nationaal erfgoed’ én indien het tot een van de categorieën in de bijlage bij de richtlijn
behoort. Deze laatste voorwaarde wordt nu afgeschaft.
– De termijn waarbinnen een vordering tot terugkeer ingesteld moet worden, wordt opgetrokken van
één jaar tot drie jaar nadat de benadeelde lidstaat kennis kreeg van de locatie waar het beschermd
goed zich bevindt en van de identiteit van de bezitter.
– de bezitter die verplicht wordt om een cultuurgoed in zijn bezit terug naar de lidstaat te brengen van
waaruit die op een onrechtmatige manier (in overtreding met de wetten op de bescherming van het
cultureel erfgoed van dit land) werd buiten gebracht kan hiervoor enkel een schadevergoeding
krijgen als hij kan bewijzen dat hij bij de verwerving ervan de nodige zorgvuldigheid heeft betracht.
In vergelijking met de huidige regeling is er dus sprake van een omkering van de bewijslast ten
aanzien van de ‘bezitter te goeder trouw’.

49. Mobility of collections
• Aandachtspunt binnen het werkplan cultuur van de EU periode 2004-2012
• Doel: vergemakkelijken van de collectiemobiliteit binnen Europa
• Diverse onderwerpen waaronder:
– Indemniteit
– Immuniteit
– Laatst : rapport en toolkit OMC werkgroep

50. Indemniteit
= staatswaarborg
• Regeling waarbij het bruiklenende museum zijn aansprakelijkheid voor schade aan de toegekende
bruiklenen niet (of beperkt) indekt via een commerciële verzekering, maar het schaderisico
grotendeels overdraagt aan een overheid. Deze overheid staat dan garant voor de vergoeding van
de eventuele schade aan of verlies van de in bruikleen gegeven voorwerpen
• Vraag vanuit de musea hiernaar is groot: verzekeringskosten die bij grotere tentoonstellingen (met
internationale bruiklenen) sterk oplopen, kunnen hiermee beperkt worden
• Tot op heden in België géén indemniteitsregeling.
• De ‘Conceptnota voor een indemniteitsdecreet van de Vlaamse Gemeenschap’ geeft de
wenselijkheid van een dergelijke regeling in Vlaanderen aan en formuleert de krijtlijnen van een
mogelijk Vlaams indemniteitsdecreet.
www.lending-for-europe.eu

51. Binnen het Werkplan voor Cultuur 2011-2014 van de EU
werden door de expertengroep een rapport en een
toolkit gepubliceerd
Beide rapporten gaan uitvoerig in op het gegeven
‘indemniteit voor bruiklenen’.

53. Shared liability
• A ‘shared liability agreement’ is an agreement between museums and/or their
founding or governing bodies, in which the lending museum (the ‘lender’) agrees
to share the risks involved in the lending of an object from their collection with
the borrowing institution (the ‘borrower’) where the object will be on show in
a temporary exhibition or will be integrated in the display of the permanent collection.
• To be clear: a shared liability agreement is an agreement about liability,
not about insurance. The agreement defines the respective liabilities of lender
and borrower. The borrower is free to decide whether he wants to insure his share
of the liability or not.
• It is up to the museums or their founding or governing bodies to agree which risks
the borrower is liable for (and which risks the borrower needs to cover). If the
damage or loss occurs due to a risk for which the borrower accepted liability, the
borrowing museum will have to finance the costs of restoration or repair or
compensate the loss. If the damage or loss occurs due to a risk for which the borrower
is not liable, no compensation will be owed to the lending museum.

54. Shared liability in Vlaanderen
= Flemish Standard Loan Agreement (20 mei, 2009)
• De overeenkomst bevat voorwaarden voor onderlinge bruiklenen (op lange termijn en voor tijdelijke
tentoonstellingen), tussen de partners in de overeenkomst
• De partners zijn
– Twee stadsmusea (Groeningemuseum, Brugge ; MSK, Gent)
– Eén nationaal museum (KMSKA, Antwerpen)
• Elementen van Flemish Standard Loan Agreement :
– all risks- insurance voor het transport tussen de musea;
– Tijdens het verblijf in het museum: Beperking van aansprakelijkheid van het in bruikleen nemende
museum, voor een herstelbare schade van maximum 500,000 euro per object.
– geen vergoeding voor waardevermindering (verlies van de marktwaarde als gevolg van de
beschadiging van het object)
– Geen vergoeding in geval van een technische ‘total loss’ (gedefinieerd in de overeenkomst: schade
door diefstal, verdwijning of volledige vernietiging van het object) met uitzondering van opzet of
schuld van de kredietnemer
– no loan fees.

55. 55
• immunity from seizure
a) beslagname
b) vrijwaring van in beslagname
• immunity from jurisdiction
 Malevitsj-collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam in Houston
• Komen in aanmerking: Cultuurgoederen die:
– een artistiek, wetenschappelijk cultureel of historisch belang hebben;
– eigendom zijn van een buitenlandse overheid;
– in België zijn voor een openbare en tijdelijke tentoonstelling;
– niet bestemd zijn voor commerciële privaatrechtelijke activiteit Internationaal.
• Wettelijke bepalingen
– Wet van 14 juni 2004 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het instellen van een
uitvoeringsimmuniteit ten aanzien van buitenlandse cultuurgoederen die in België voor het publiek vertoond
worden.
– Artikel 1412 ter van het Gerechtelijk Wetboek
(aanleiding: Europalia Rusland, 2005)
Vrijwaring voor in beslagname van cultuurgoederen,
eigendom van een buitenlandse mogelijkheid
(immunity from seizure)

56. Procedure voor het bekomen van een vrijwaring
tot in beslagname
Automatische toepassing
• Indien voldaan wordt aan de voorwaarden
(cfr. Toepassingsgebied) is de wet van toepassing
• Geen uitvoerings- en aanvraag modaliteiten
• Geen absolute garantie (toetsing door de Rechtbanken)
Letter of comfort
• Wat?
• Afgeleverd door wie?
• Toetsing
• Geen absolute garantie (toetsing door de Rechtbanken).
56

57. • Nout van Woudenburg, Immunity
from seizure: a legal exploration in
Encouraging Collections Mobility – A
way forward for museums in Europe
(2010), Helsinki
• Norman Palmer, Itinerant Art and
the architecture of immunity from
legal process in Art, Antiquity and
Law, vol XVI, issue 1, May 2011
57
Meer weten?

58. Vrijstelling van zekerheidstelling
Wat is dit?
• Normale regel: Invoerder betaalt borg voor de door hem tijdelijk
ingevoerde goederen en krijgt die borg terug wanneer de
goederen de EU terug verlaten hebben.
• Uitzonderingsregeling: Vrijstelling van borgstelling voor de
tijdelijke invoer van cultuurgoederen binnen het douanegebied
van de Europese Unie.
rechtsgrond : Artikel 189, punt 4 van Verordening (EEG) nr. 2913/93 van de Raad van 12 oktober 1992
(Douanewetboek)
58

59. Wie kan deze vrijstelling aanvragen?
• Vroeger: alle musea
• Nu:
– Musea die zelf een overheidsorgaan zijn (vb. KMSKA)
– Musea die rechtstreeks van een overheidslichaam afhangen (vb. de stedelijke musea)
– Overheden, op vraag van een museum.
Aanvragen door een overheid
• Welke overheden kunnen de vrijstelling aanvragen?
• Aanvragen door de Vlaamse overheid op basis van:
– duidelijke informatie geplande tentoonstelling
– duidelijke opgave van de kunstwerken waarvoor vrijstelling gevraagd moet worden
(lijst met titels, foto’s en waardes van de kunstwerken)
59

60. Procedure
• Formele schriftelijke vraag tot vrijstelling vanwege een overheid bij de Douane,
met verbintenis van die overheid dat zij ingeval van niet regelmatige
wederuitvoer het volgende zal betalen:
– Alle opeisbaar geworden invoerrechten en BTW
– Andere verschuldigde belastingen en boetes
• Voor de borgstellingen die de Vlaamse overheid aangaat, gelden volgende
contractuele afspraken:
– Engagement van het museum dat het al het nodige zal doen opdat de wederuitvoer op
regelmatig wijze verloopt
– Verbintenis dat het museum de eventuele vorderingen van de Douane zal betalen,
welke de Douane bij de Vlaamse overheid als borgsteller zou vorderen
• Formele schriftelijke toekenning van de vrijstelling van zekerheidsstelling door
Douane en Accijnzen
60

61. Raadsconclusies Cultureel Erfgoed
‘Cultural heritage as a strategic resource for a
sustainable Europe’, 20 mei 2014
Cultural heritage consists of the resources inherited from the past in all forms and aspects
- tangible, intangible and digital (born digital and digitized), including monuments, sites,
landscapes, skills, practices, knowledge and expressions of human creativity, as well as
collections conserved and managed by public and private bodies such as museums,
libraries and archives. It originates from the interaction between people and places
through time and it is constantly evolving. These resources are of great value to society
from a cultural, environmental, social and economic point of view and thus their
sustainable management constitutes a strategic choice for the 21st century.
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/educ/142705.pdf
61

62. Reflectiegroep Brugge
- n.a.v. Be EU VZP 2010 en bijeenkomst in
Brugge ‘Cultural Heritage, a resource for
Europe. Benefits of interaction’
- Initiatief van verschillende lidstaten, met
missie, visie en doelstellingen
- Overleg
- Secretariaat Onroerend Erfgoed
- O.a. op de EU-agenda plaatsen van erfgoed,
band met de verschillende EU-
voorzitterschappen, directe lijn met EC, …
62