2. Tussentijd
• 400-1585 na Christus
• In 16e eeuw: bewondering voor klassieke
oudheid (tijd van Griekse en Romeinse Rijk)
• In die 16e eeuw wilde men die tijd laten
herleven: renaissance (wedergeboorte)
• Tijd tussen die klassieke oudheid en
renaissance noemde men: een duistere
tussentijd, de MIDDELEEUWEN
3. Macht van de kerk
standenmaatschappij
• Paus zetelt in Rome
• Latijn (oude taal van de Romeinen) blijft voertaal van de
kerk
• Drie standen:
• 1. geestelijken
• 2. adel
• 3. boeren
• Deze standenmaatschappij veranderde langzamerhand
toen steden belangrijker werden
• De burgerij kwam op
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070618_fransere
volutie01
4. Boekproductie in de middeleeuwen
• Beroepsvertellers
• Mondeling overgeleverde verhalen noemen we:
orale literatuur
• Geschreven literatuur
• Hebban alla vogala nestas hagunnan hinase hic
enda thu wat unbidat ghe nu
• Alle vogels zijn met hun nesten begonnen,
behalve jij en ik. Waar wacht je op?
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061
8_hebban01
5. Ridders en kastelen
• Behoorde je tot de tweede stand (de adel),
dan kon je ridder worden
• Vanaf ongeveer 1100: de eerste romans
• Verhalen in versvorm over ridders, geschreven
in de taal van het volk
• Een populair genre was: ridderliteratuur
• Karelromans
• Arthurromans
6. Karel ende Elegast
• Karelromans
• Karel de Grote: 768-814
• Ware gebeurtenissen, aangevuld met verzinsels
• Epische concentratie
• Karelromans: vrouwen spelen nauwelijks rol
• Trouw aan God en koning zijn belangrijke
deugden
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061
8_elegast01
7. Arthurromans
• Koning Arthur staat centraal
• Was er ooit wel een koning Arthur?
• Verhalen komen uit Keltische geschiedenis
• Kelten: oorspronkelijke bewoners van wat nu Engeland heet
• Ze werden onderdrukt door Saksen
• Ze vluchtten in de romantische verhalen van de ridders van
de Ronde Tafel en hun ideale koning Arthur
• Queeste (zoektocht) speelt rol
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_arthur0
1
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_elegast0
1
8. Roman van Lancelot
• Lancelot is een van de ridders
van de Ronde Tafel
• Genovere: vrouw van koning
Arthur
• Deze relatie was hoofs (niet
seksueel)
• Graal: een schaal gebruikt
tijdens Laatste Avondmaal van
Jezus en zijn twaalf apostelen
• Over koning Arthur en keizer
Karel:
9. Middeleeuwen en renaissance
Oudheid Middeleeuwen
Renaissance
verlichting
Romantiek
Modernetijd
0 500 1000 1500 2000
Middeleeuwen ongeveer van 500 tot 1550
Renaissance ongeveer van 1550 tot 1700
11. Hoofse liefde
• Hoofs: zuiver, mooi, verfijnd, edel
• Denk aan: Hoffelijk
• Voorhoofs: lomp, lelijk, groef, boers, plat
• Hoofse literatuur: verhalen waarin de hoofse
liefde tussen mannen en vrouwen wordt
beschreven
• Liefde brengt het beste in de mens naar boven.
Liefde is ook: lijden!
• In de hoofse liefde gaat het vooral over verlangen
naar elkaar
12. De vrouw volgens de kerk
• Vrouw is ondergeschikt aan de man
• Middeleeuwse samenleving is een
mannenmaatschappij
• Kerk waarschuwde voor de vrouw als
verleidster
• Adam en Eva
• Vrouwen: heksen
• Zondebok
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050
614_middeleeuwen01
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040
317_heksen01
13. De vrouw in de hoofse
literatuur
• Troubadours bezongen de schoonheid en haar
edele karakter van de vrouw
• Hoofse lyriek: Hendrik van Veldeke
• Hadewijch: mystieke gedichten
• Deze gaan over ervaringen die dichters
hebben tijdens de eenwording met God en
hoe je die kunt bereiken.
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120
618_hadewijch01
14. Hoofse romans en hoofse
verhalen
• Tristan en Isolde: hoofse roman in versvorm
• Ferguut: combinatie ridderschap en liefde
(queeste)
• Walewein: kent ook veel typische elementen van
de Arthurromans
• Roman van de Roos: allegorie (liefde, verzet,
schaamte etc. treden op als mensen)
• Korte hoofse verhalen: o.a. de Beatrijs
• Caritas: geestelijke liefde
• Amor: aardse liefde
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061
8_beatrijs01
15. symboliek
• In de middeleeuwen had bijna alles een
symbolische betekenis
• Rozenstruik: liefde
• Haas: lafheid
• Getallen:
• - 3: heilig, van God
• - 2: gevaar, van de duivel
• Kleuren:
• - blauw: hemel, trouw
• - zwart: duivel, kwaad
• - wit: zuiverheid
16. Kloosterscholen
• Weinig kinderen gingen naar school
• Adellijke jongens gingen op zevenjarige
leeftijd naar een kloosterschool
• Onderwijs in het Latijn
• Grammaticaonderwijs, boeken lezen van
Ovidius, Seneca en Vergilius
• Bijbel
• Roe, zweep, houten lat
17. Universiteiten en stadsscholen
• Op de universiteiten kon je theologie, geneeskunde of
rechten studeren
• Je werd onderwezen in de zeven vrije kunsten:
Grammatica, rhetorica, dialectica,
arithmetica, geometrica, astrologia, musica
• Stadsscholen: toen steden groter werden, ontstonden
er ook scholen voor de ‘gewone’ jongens (zoons van
rijke burgers en stadsbestuurders)
• Jacob van Maerlant schrijft Der naturen bloemen in de
volkstaal: het Middelnederlands
• Gaat ook over: eenhoorn, griffioen, feniks…..
18. De school van de praktijk
• Bijna alle literatuur: boodschap
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2005061
4_middeleeuwen07
• Met de opkomst van de steden ontstond er
literatuur waarvan ook gewone burgers iets
konden opsteken
• doel was: de lezers onderwijzen.
• Jacob van Maerlant:
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_
maerlant01
19. Geestelijke en wereldlijke didactische
literatuur
• Oudste didactische teksten in volkstaal: heiligenlevens
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20030623_klo
oster01
• Franciscus van Assisi
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070901_dier
endag01
• Legenden
• Sint-Nicolaas
• Marialegenden
• De Beatrijs
• Wereldlijke didactische literatuur: o.a. de Reinaert
21. Rijkdom en armoede
• De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd
opgericht
• Levendige handel
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061
219_voc03
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111
130_slavenschepen01
• Het verschil tussen rijk en arm was groot.
22. Republiek der Verenigde
Nederlanden
• 1648
• De Republiek werd bestuurd door de Staten
Generaal
• Oorlog met Engeland
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071
126_deruyter01
• In 1672 kwam er een einde aan de voorspoed
23. Kijk op de wereld
Middeleeuwen
• Theocentrisch wereldbeeld
• Geen wetenschap
interpreteren Bijbel /
vertalen Gods boodschap
• ‘Memento mori’ denk
eraan dat je zult sterven
• Gemeenschapskunst
anonieme werken /
schrijver onbelangrijk
Renaissance
• Antroposofisch wereldbeeld
• Opkomst wetenschap
humanisme
• ‘Carpe diem’ pluk de dag
• Individuelere kunst
schrijver uit persoonlijke
gevoelens en ideeën
26. P.C.Hooft
• P.C. Hooft: 1581-1647
• Muiderkring
• Tragedies
• Komedies (o.a. Warenar)
• Literatuur was ‘ter lering ende vermaak’
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111212_bredero
enhooftmakennieuwtheater01
• Joost van den Vondel : Gijsbrecht van Aemstel (1638-1969 /
2012) http://www.youtube.com/watch?v=EwtlbSN26hA
• Begrippen: translatio, imitatio, aemulatio
• Aemulatio: verbeteren tot verhalen met een christelijke
boodschap
27. Vondel, Hooft, Bredero en Cats
• Gerbrand Adriaensz . Bredero: o.a. Klucht van de koe
• Jacob Cats: veel uitdrukkingen van hem gebruiken we
nu nog. Bijvoorbeeld: haastige spoed is zelden goed.
• http://www.youtube.com/watch?v=5r9oExVAHGk (P.C.
Hooft)
• http://www.youtube.com/watch?v=vCUa7ohRSjM (
Joost van den Vondel)
• http://www.youtube.com/watch?v=iIXB4bH4ChA
(Bredero)
• http://www.youtube.com/watch?v=2ch1qFtAcc0
(Jacob Cats)