3. Shteti dhe e drejta ne periudhen
liberale
Periodizimi i shtetit dhe i se drejtes liberale
-Nuk dihet kur ka filluar kjo periudhe, studjuesit marrin
per baze revolucionet borgjeze dhe luftrat civile
(gjysma e dyte e shek.XVI ne Holande, shek. XVII ne
Angli etj). Ne historine e shtetit dhe te drejtes lindja e
shtetit liberal-borgjez mund te mirren ngjarjet e
medha –revolucionet borgjeze (ai Amerikan 1776 dhe
ai Francez 1789).
Kjo periudhe e zhvillimit te shoqerise e cila vazhdon
edhe sot dhe ka kapercyer 3 periudha te rendesishme.
3
4. Periudha e pare-theniet e ekonomistit francez De Gournay
ku shteti nuk nuk do te nderhyje ne punet ekonomike dhe
zgjat deri ne vitet e 70 te shek XIX apo sundimit te
Napeleonit III. (lufta franko-prusiane dhe humbja
katastrofale e francezeve).
Periudha e dyte- vitet e 70 te shek XIX deri ne fund te
Luftes se pare Botrore 1918. (fuqite e medha imperialiste
Franca, Anglia, Austro-Hungaria, Gjermani, Rusia.
Krijimi I Boshtit Qendror (Austro-Hungaria, Gjermania,
Italia) dhe bloku I Antantes (Anglia, Franca e me vone u
bashkangjitet Rusia, kjo periudhe mbaron shperberjen e
Austro-Hungarise ne fillim te Luftes se pare Botrore,
Terhekja e Turqise nga Ballkani perendimor dhe lufta
qytetare ne Rusi (Revolucioni I Tetorit 1917).
4
5. Periudha e trete-Fundi I luftes se pare Boterore e
deri ne ditet e sotshme (periudha e shtetit modern-
bashkokohore).
Sipas ngjarjeve kjo periudhe mund te ndahet ne dy
nenfaza te zhvillimit edhe ate:
Nenfaza e pare- (1918-1945)
-Kriza e madhe ekonomike boterore 1929-1933;
-Hitler-Musolini;
-Blloku Perendimit (SHBA, Angli, France), Blloku I
Lindjes (Rusi dhe vende te demokracise popullore);
Nenfaza e dyte-fundi I dyte I luftes se dyte botrore e
deri me tani, vlen te permendet viti `90 dhe Pakti
NATO.
5
6. Karakteristikat e rregullimit
shteteror ne shtetet liberale
Pas revolucioneve borgjeze vlen te permendet aktet e
miratuara per lirite dhe te drejtat njerezore si Magna
Carta Libertatum te vitit 1215 ne Angli, Deklarata e
pavarsise se SHBA-ve 1776 dhe Deklarata mbi te
drejtate Njeriut dhe te Qytetareve te Frances viti 1789,
si dhe me vet aktet e tyre juridike-kushtetutat qe
rregullojne rregullimin shteteror.
Trajta themelore te qeverisjes: monarkite dhe republikat.
(monarkia absolute, monarkia kushtetuese, monarkia
parlamentare),
Trajten republikane
A)Republike parlamentare dhe B)republike Presidenciale
6
7. Gjate historise dallojme dy trajta themelore te
shteteve edhe ate:
Shtetet unitare dhe
Shtetet e perbera (federale dhe konfederale)
7
8. Parimet mbi te cilat mbeshtetet
rregullimi i shtetit liberal
Ruso, Monteskie pervec parimit mbi lirine dhe
barazine e njeriut dallojme edhe parime tjera edhe ate:
Parimi i sovranitetit-teresia e pushtetit mbrenda kufije
shtetit. Kemi edhe sovranitetin nacional-sovran eshte
kombi dhe sovraniteti popullor-sovran eshte populli.
Parimi I konstitucionalizimit-nevoja e ndertimit te
struktures shoqerore dhe juridike permes aktit themelor-
kushtetutes.(kushtetuta historike, te shkruara, te
shkurtera, te gjata, kush.e ngurta apo rigjide dhe ato
elastike apo fleksibile etj).
8
9. Parimi I ndarjes se pushtetit-pushteti despotik
monarkik dhe pushteti republikan. Monteskie
parasheh ekzistimin e tre pushteteve brenda shtetit
edhe ate legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesor.
Parimi I perfaqsimit te popullit
Parimi I shumepartishmerise
9
10. BURIMET E SË DREJTËS
Burimet kryesore të së drejtës në fazen e liberalizmit
varesisht nga sistemet juridike jane me te bollshme dhe
me te shumellojshme.
Ligjet
Dekretligjet
E drejta zakonore
E drejta e recipuar romake dhe
praktika gjyqësore.
10
11. Deget kryesore te se drejtes
E drejta civile (kontestimore dhe jashtkontestimore)
E drejta reale, E drejta e detyrimeve, E drejta familjare, E
drejta trashigimore –institucioni I trastit (trust) ne Angli.
-E drejta penale
Nullum crimen sine lege-nulla poena sine lege….
- parimi I prezumimit te pafajsise.
-Veprat penale
-krime dhe delikte e kundervajtje
-gjenocidi
-gjykata nderkombetare
-krimet e luftes
11
12. Gjyqesia dhe procedura gjyqesore
Parimi I pavaresise se gjykatave
Parimi I shumeshkallshmerise
Parimi I territorialitetit
Parimi I ekstradimit
Organizata nderkombetare e policise-Interpoli
-Parimi I dispozitetit
-Parimi I kontradiksionit
Parimi I se vertetes materiale
Proceduara kontestimore, jashtkontestimore,
Procedura penale dhe
Procedura administrative
12