2. Ezaugarriak:
•Zelula izeneko unitatez eratuta daude.
• Jaio eta hil egiten dira
• Materia organikoan oinarritzen dute bere
konposizioa
• Oinarrizko 3 bizi funtzioak egiten ditu.
3. Bizi funtzioak
• Nutrizioa:
Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta
substantziak lortzeko.
• Bi mota
• Autotrofoa: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz
(CO2, H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia
organikoak sortzeko : landare, alga,..
• Heterotrofoa: Beste izaki bizidun batzuez edo euren
hondakinez elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia
organikoak sortzeko : animalia, onddo eta
mikroorganismo gehienak.
4. • Harremana
• Izaki bizidunek harremanak dituzte euren
artean eta ingurunearekin (elikatu, ugaldu,
argiaren norabidean hasi, etab.)
• Ugalketa
• Izaki bizidunek beren antzekoak diren
ondorengoak eratzen dituzte ugalketaren
bidez.
• Ugalketa sexu bidezkoa (bi izaki behar
dira) edo sexugabekoa (izaki bakarra
ugaltzen da) izan daiteke.
5. Konposizio kimikoa
Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N
osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako
substantziak osa ditzakete
Substantzia ez-organikoak
Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz
mineralak
• Substantzia organikoak
• Izaki bizidunetan soilik agertzen dira (C agertzen da):
•Gluzidoak:
Gluzidoak glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)
•Lipidoak: energia erreserbak
Lipidoak
•Proteinak: bizi funtzioak erregulatu, O garraiatu
Proteinak 2
(hemoglobina), babesa (antigorputzak)
•Azido nukleikoak: Informazio genetikoa gorde (ADN)
nukleikoak
6. ZELULA
Kontzeptua:
Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea
da eta funtzioanala da.
Zelularen elementuak:
• Mintza: zelula babestuz eta mantenugaien
Mintza
erregulazioaz arduratzen da.
• Zitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan
Zitoplasma
organuluak daude.
• Material genetikoa: Zelularen
funtzionamendua kontrolatzen duen
substantzia ADN
7. Zelula motak:
•Eukariotoa: material genetikoa
Eukariotoa
nukleo baten barruan dago.
• Prokariota: material genetikoa
Prokariota
aske dago zitoplasman.
9. ORGANISMOAK
Organismoak zelula batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke.
ZELULABAKARRAK ZELULANIZTUNAK
Zelula bakoitza organismo Hainbat zelulaz osatuak.
bat da. Hauek elkarrekin
Elkartzen direnean harremanetan lan egiten dute.
koloniak eratzen dituzte. Zelula mota bakoitzak funtzio
Organismorik sinpleenak beriztua dauka Antolaketa
maila
dira.
Bakoitzak bere kabuz Ehunak: funtzio bera duten antzeko zelulen
Ehunak
multzoa (gihar ehuna).
egiten ditu bizi funtzioak Organoak: Batera aritzen diren ehunen
Organoak
multzoa (giharrak).
Sistemak: Batera aritzen diren organoen
Sistemak
multzoa (gihar sistema).
Aparatuak: Zenbait sistemen multzoa
Aparatuak
(lokomozio aparatua).
10. Izaki Bizidunen Sailkapena
Kontzeptua: Izaki bizidunak sailkatzen dituen
zientzia taxonomia da, honek taldetan banatzen
ditu.
Kategoria taxonomikoa:
Erreinua Tipoa Klasea Ordena Familia Generoa Espeziea
Reino Animal
Tipo Cordados
Clase Mamíferos
Orden Carnívoros
Familia Cánidos
Género Canis
Especie Canis familiaris
11. Monero Protisto Onddo Landare Animalia
erreinua erreinua erreinua erreinua erreinua
Zelula Zelulabakarra Zelulabakarra
Zelulabakarra Zelulaniztuna Zelulaniztuna
kopurua zelulaniztuna zelulaniztuna
Zelula Eukarioto
Prokariotoa Eukariotoa Eukariotoa Eukariotoa
mota a
Autotrofoa Autotrofoa
Heterotrofoa Autotrofoa Heterotrofoa
Nutrizioa Heterotrofoa Heterotrofoa
Ez Ez Ez Bai Bai
Ehunak?
Onddoak Goroldioak Ornogabeak
Protozooak
Adibidea Bakterioak legamiak eta iratzeak eta eta
eta algak lizunak landareak ornodunak
12. • Jaio eta hil egiten dira
• Materia ____________________oinarritzen dute bere konposizioa
• ________________ izeneko unitatez eratuta daude.
__________
•Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak lortzeko.
• _______ •______________: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz
• Oinarrizko ___ •Bi mota
(CO2, H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak
sortzeko landare, alga,..
bizi funtzioak •_________________: Beste izaki bizidun batzuez edo euren
_________________
hondakinez elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak
sortzeko animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.
•__________ •Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta ingurunearekin
(elikatu, ugaldu, argiaren norabidean hasi, etab.)
•Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen dituzte
• ________ ugalketaren bidez.
• Ugalketa sexu ___________(bi izaki behar dira) edo _____________
(izaki bakarra ugaltzen da) izan daiteke.
Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako
substantziak osa ditzakete.
•Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz
___________ • Substantzia ____________
mineralak
_______
• Substantzia ____________ •Izaki bizidunetan soilikagertzen dira (C agertzen da):
•____________: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)
____________
•____________: energia erreserbak
____________
•____________: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu
____________:
(hemoglobina), babesa (antigorputzak)
•____________: Informazio genetikoa gorde (ADN)
Kontzeptua: Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala da.
Zelula •_________: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da.
Zelularen elementuak • __________: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude.
__________
• ______________: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen substantzia ADN
______________
3, 4, 5
ariketak Zelula motak • _________: material genetikoa nukleo baten barruan dago
_________
• _________: material genetikoa aske dago zitoplasman.
_________
13. • Jaio eta hil egiten dira
• Materia organikoan oinarritzen dute bere konposizioa
• Zelula izeneko unitatez eratuta daude.
Ezaugarriak
•Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak lortzeko.
• Nutrizioa •Autotrofoa: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz (CO2,
Autotrofoa:
• Oinarrizko 3 •Bi mota
H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak sortzeko
bizi funtzioak landare, alga,..
•Heterotrofoa: Beste izaki bizidun batzuez edo euren hondakinez
Heterotrofoa
elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak sortzeko
animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.
• Harremana •Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta ingurunearekin
(elikatu, ugaldu, argiaren norabidean hasi, etab.)
•Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen dituzte
• Ugalketa ugalketaren bidez.
• Ugalketa sexu bidezkoa (bi izaki behar dira) edo sexugabekoa (izaki
bakarra ugaltzen da) izan daiteke.
Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako
substantziak osa ditzakete.
•Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz
Konposizio • Substantzia ez.organikoak
mineralak
kimikoa
• Substantzia organikoak •Izaki bizidunetan soilikagertzen dira (C agertzen da):
•Gluzidoak: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)
Gluzidoak
•Lipidoak: energia erreserbak
Lipidoak
•Proteinak: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu (hemoglobina),
Proteinak:
babesa (antigorputzak)
•Material genetikoa: Informazio genetikoa gorde (ADN)
genetikoa
Kontzeptua: Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala da.
Zelula • Mintza: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da.
Mintza
Zelularen elementuak • Zitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude.
Zitoplasma
• Material genetikoa: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen substantzia ADN
3, 4, 5
ariketak Zelula motak • Eukariotoa: material genetikoa nukleo baten barruan dago
Eukariotoa
• Prokariota: material genetikoa aske dago zitoplasman.
Prokariota
14. Kontzeptua: Organismoak zelula batez edo gehiagoz osatuta egon litezke.
Organismo
zelulabakarrak eta •Zelulabakarrak: Zelula bakoitza organismo bat da, elkartzen direnean koloniak
Organismoak
zelula aniztunak eratzen dituzte. Organismorik sinpleenak dira. Bakoitzak bere kabuz egiten ditu bizi
funtzioak
•Zelulaniztunak: Hainbat zelulaz osatuak, hauek elkarrekin harremanetan lan egiten
Reino Animal
dute. Zelula mota bakoitzak funtzio beriztua dauka Antolaketa maila
Tipo Cordados
Clase Mamíferos
Orden Carnívoros
Ehunak: funtzio bera duten antzeko zelulen multzoa (gihar ehuna).
Ehunak
Familia Cánidos Organoak: Batera aritzen diren ehunen multzoa (giharrak).
Organoak
Sistemak: Batera aritzen diren organoen multzoa (gihar sistema).
Sistemak
Género Canis
Aparatuak: Zenbait sistemen multzoa (lokomozio aparatua).
Aparatuak
Especie Canis familiaris
Kontzeptua: Izaki bizidunak sailkatzen dituen zientzia taxonomia da, honek taldetan
Izaki Izaki bizidunen banatzen ditu.
sailkapena
bizidunak Kategoria taxonomikoa: Erreinua Tipoa Klasea Ordena Familia Generoa Espeziea
Animalia
Monero erreinua Protisto erreinua Onddo erreinua Landare erreinua
erreinua
Zelula kopurua
Zelula mota
Nutrizioa
Ehunak?
Adibidea
Kontzeptua: Lurreko izaki bizidunen aniztasun biologikoa da.
7, 11, 13, 16, Bioaniztasuna Naturgune babestuak sortu
17, 18
Galtzeko arriskuan dauden espezieak leku kontrolatuetan ugaldu
ariketak Babesteko neurriak
Galtzeko arriskuan dauen espezien zerrendak egin babes neurriak hartzeko
