2. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
Edukien eskema
Higidurak
Erreferentzia-sistemak
Abiadura
Higidura motak
Posizioa
Abiadura eta segurtasun tartea
Ibibidea eta lekualdaketa
Batez besteko abiadura eta aldiuneko abiadura
Higidura zuzen uniformea
Higidura zuzen
uniformeki azeleratua
Higidura zuzen
uniformearen ekuazioak
Azelerazioa
HZU adierazpen grafikoa
Higidura zuzen uniformeki
azeleratuaren ekuazioak
HZU baten ezaugarriak
bere grafikoei erreparatuta
HZUAren adierazpen grafikoa
Bi higikariren higidura
Higidura zirkular uniformea
Erorketa librearen higidura
Higidura zirkular batean
egindako espazioa
HZRU batean abiadura eta azelerazioa
AURREKOA
IRTEN
3. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Hasteko, esperimentatu eta pentsatu
Ibilbide zirkularra
Erorketa librea
Puxtarria a
plateraren
ertzean
biratzen da,
baina...
Aldi berean eta altuera beretik, liburu
bat eta paper-orri bat utzi ditugu
erortzen... Zein iritsiko
da lehen lurrera?
Zer norabidetan
jarraiko du higidurak
Puxtarria zirkuitu
horretatik ateratzen
denean?
Paperezko orria
liburuaren gainean
jartzen badugu, biak
Batera iristen dira.
Orai, papera
zimurtu eta bola bat
egingo dugu...
Aldi berean iritsiko
al dira lurrera?
AURREKOA
IRTEN
4. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Erreferentzia-sistemak
Erreferentzia sistema bat
gorputz bat higitzen den edo
ez zehazten duen puntu bat
edo puntu multzo bat da.
Erreferentzi
a sistema
Erreferentzi
a sistema
Behatzailea
Mugimenduan gaude
Lineala edo espazio bakarreko dimentsioa
Behatzailea
Geldirik gaude
Plano edo bi dimentsioko espazioa
Espaziala edo hiru dimentsioko
espazioa
AURREKOA
IRTEN
5. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Posizioa
Zentzua
Bektore bat bideratutako segmentu bat da. Kantitate bat
(moduloa) adierazteaz gain, bere norabide eta zentzua
zehaztu behar da.
Modulua
Norabidea
Y
Z
O
O
X
X
O
AURREKOA
IRTEN
Y
6. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Ibilbidea eta lekualdaketa
Lineala edo dimentsio bakarrekoa
Planoa edo bi dimentsiokoa
Espaziala edo hiru dimentsiokoa
Y
Z
→
r1
O
→
r2
→
∆r
→
∆r
→
r1
→
r2
O
X
Y
X
O
Lekualdaketa bektoreak
(beltzez) higidura lineal baten
ibilbidearen norabide bera du.
Lekualdaktea bektorea (beltzez) ez
dator bat ibilbidearekin
eta r2 eta r1 posizio bektoreen arteko
aldeari dagokio.
Lekualdaketa bektorea ere ez dator
bat ibilbidearekin. r1 posizio
bektorearen muturra da eta r2 posizio
bektorearena.
AURREKOA
IRTEN
7. ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Abiadura
Auto bat errepidetik dabilenean, segurtasun-tarte zehatz bat
gorde behar du, abiaduraren baitan dagoena eta gutxienez,
erreakzio-denboran abiadura horretan egiten
den distantziaren bikoitza izan behar delarik.
Pertsona helduetan, 0,75 eta 1s bitartekoa
da.
GELDITZE DISTANTZIA
50 km/orduko
90 km/orduko
120 km/orduko
=
Segundu batean
14 metro egiten dira
Segundu batean
25 metro egiten dira
Segundu batean
33,3 metro egiten dira
ERREAKZIO DISTANTZIA
14m
+
BALAZTATZE DISTANTZIA
12 m
26 m
25 m
40 m
65 m
33,3 m
70 m
1033 m
AURREKOA
IRTEN
8. ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Batez besteko abiadura eta aldiuneko abiadura
2 h 30 min
Torrelodones
(Madrid)
Benavente
(Zamora)
237 km
Abiadura-neurgailuak abiadurak une oro zer balio duen adierazten
digu: aldiuneko abiadura.
Ibilbide bateko batezbesteko abiadura kalkulatzeko, egindako
espazioa zati hura egiteko behar izandako denbora egin behar dugu.
vBatez besteko =
Eginiko espazioa
Denbora
=
237 km
2,5 h
= 94,8
AURREKOA
km
h
IRTEN
9. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Higidura zuzen uniformearen ekuazioak
Modulua, norabidea, zentzua eta abiadura konstante
mantentzen diren higidura bat da
X0
Xf
Hau da HZU batean higikariaren posizioa une oro zehazten duen
ekuazioa :
xf = x0 + vt; v = kte
AURREKOA
IRTEN
10. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
HZUaren adierazpen grafikoa
Higikari bat koordenatu-jatorritik 2 metroko distantziara
dagoen puntu batetik irten da
eta 5 m/s-ko abidura konstantean.
xf = x0 + v ⋅ t → xf = 2 + 5t
x-t grafikoa lerro zuzen bat da, eta hasierako
posizioan (x0) mozten du ordenatu-ardatza.
V-t grafikoa lerro horizontal bat da, abszisaardatzarekiko paraleloa, higikariaen abiaduraren
balioari dagokion puntuan mozten du ordenatuardatza
AURREKOA
IRTEN
11. ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
HZU baten ezaugarriak bere grafikoei erreparatuz
Hasierako espazioaren balioa
x0 = 92,5 m
Abiadura zenbatekoa den jakiteko, lerroko
bi punturen denbora eta posizio-balioak
irakurri (t,x) eta abiaduraren
ekuazioa aplikatuko dugu:
v=
x2 – x1
t 2 – t1
30 – 80
=
10 – 2
= – 6,25 m/s
Grafikoari dagokion HZU-aren
ekuazioa honako hau da:
Zuzenaren malda
xf = x0 + v·t → x = 92,5 − 6,25 ⋅ t
AURREKOA
IRTEN
12. ESKEMA
HASI
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Bi higikariren higidura
20 km
Ugartegoikoa
Ugartebehekoa
1. Erreferentzia sistemaren jatorri bat aukeratzen dugu.
2. Denboren jatorri bat aukeratzen dugu.
x=0m
x = 20 000 m
v = 10 m/s
v = 8 m/s
tI = t
Iñaki
tA= t – 600 s
Endika
3. Txirrindulari bakoitzaren higidura ekuazioak planteatzen ditugu.
Hamaiketan puntuan ateratzen da
Hamaikak eta hamarretan ateratzen da
x = 10 t
10 t = 20 000 – 8 (t-600)
x = 20 000 – 8 (t-600)
10 t + 8 t = 20 000 + 4800
18 t = 24 800
4. Dauden kokapena hauxe da:
t = 24 800/18 = 1377,8 s
1377,8 s = 23 min
x = 10 t = 10 · 1377,8 = 13 778 m = 13,8 km de Villarriba
AURREKOA
11h:23 min.-etan
IRTEN
13. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Azelerazioa
Higikari batean abiadura denbora-unitate bakoitzean zenbat aldatzen den
neurtzen duen magnitudea azelerazioa da. NSn (m/s)/s = m/s2-tan neurtzen
da
Azelerazio tangentziala (at)
Denbora unitateko abiadura unitatea
zenbat aldatzen den neurtzen du
Azelerazio zentripetu edo normala (an)
Denbora unitateko abiadura
bektorea aldatzen dena neurtzen du
Higikari batek azelerazioaren bi
osagaiak izango baditu, higidura
kurbatu aldakorra izan behar du.
AURREKOA
IRTEN
14. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Higidura zuzen uniformeki azeleratuaren ekuazioak (HZUA)
Higidura zuzen uniformeki azeleratua (HZUA) ibilbide zuzena eta azelerazio
konstantea duten higidurak dira.
Abiadura ekuazioa
Kokapen ekuazioa
Azelerazio tangentziala
Zaldi lasterketa batean,
lehen segundoetan,
higidura HZUA dela esan
dezakegu.
AURREKOA
IRTEN
15. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
HZUAren adierazpen grafikoa
Higikari bat lerro zuzenean lekualdatzen da jatorritik
2m-ra dagoen puntu batetik, 3 m/s-ko hasierako
abiaduran eta 2 m/s-ko azelerazio konstatean.
xf = x0 + v0 ⋅ t + 1/2 at2
v-t grafika honelakoa izango da:
vf = v0 + at
xf = 2 + 3 t + t2
v=3+2t
AURREKOA
IRTEN
16. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Erorketa librearen higidura
HZUA
Gorputza jaistean. Abiadura
negatiboa da, modulua
handitu egiten da, baina
zeinu negatiboa du,
higikariak behera egiten
baitu.
Gorputz bat gorantz
jaurtitzen dugunean haren
abiadura txikitu egiten
da zero izan arte.
Erorketa libreko higiduraren
ekuazioak hauek dira:
v0 < 0
vf = 0
v0 > 0
vf = 0
Bi kasuotan, “g”
azelerazioa
9,8 m/s2 -koa da.
AURREKOA
IRTEN
17. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Higidura zirkular batean egindako espazioa
Higidura zirkular bat bere ibilbidea zirkunferentzia duen higikor bat daukana da.
s =arkua
C’
B’
A’
y = angelua
A
B
C
Diskoa “y”angelu (“fi” irakurtzen
da) biratzen denean, hiru
puntuak A', B' eta C‘
puntuetara lekualdatzen dira,
hurrenez hurren.
r = erradioa
Ekortutako angelua radianetan neurtzen
denean, angeluaren(y) eta higikariak egiten duen
espazio linealaren (s) lotura hau da:
Arkua = angelua · erradioa
s=ϕ⋅ r
AURREKOA
IRTEN
18. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
IKUSI
Azelerazioa higidura zirkular uniformetan
Higidura zirkular batean hau da abiadura angeluarra (w) egindako angeluaren (y)
-radianetan neurtua- eta hura egiteko behar izandako denboraren arteko erlazio
modura definitzen da.
Higidura zirkular uniforme bat duen higikor
batek ez du azelerazio tangentzialik
(abiadura bektorearen moduloaren
aldaketa neurtzen duena), baina badu
azelerazio normal edo zentripeta
(abiadura bektorearen norabidea aldatzen
dena neurtzen duena).
AURREKOA
IRTEN
19. HASI
ESKEMA
FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH
Higidurak
INTERNET
Lotura interesgarriak
Higiduren ikerketa
Ibilbideak
SARTU WEB
ORRI HONETARA
SARTU WEB
ORRI HONETARA
AURREKOA
IRTEN
