1. Historia da Lingua Galega

2. © Promocións Culturais Galegas, S. A.
© Texto e debuxos, Pepe Carreiro
ISBN 978-84-8341-464-4
Depósito legal: VG 415-2010
Impresión e acabamento:
Norprint Artes Gráficas, S. A.

3. Pepe Carreiro
Historia
da
Lingua Galega
Do latín ao acento de Burgos
Edicións A NOSA TERRA

4. A lingua dos habitantes dos castros
É curioso, pero en Galicia non se falou sempre
galego. Non, ho, castelán tampouco, nin inglés.
Na altura na que en Galicia non se falaba aínda
galego, hai máis de dous mil anos, en Madrid nin
sabían que era iso do castelán. Madrid, ademais,
aínda non existía. En Londres, que tampouco
existía, tamén non sabían nada do inglés.
Que se falaba logo aquí naquela altura? Pois,
como os “galegos” de entón non escribían, da
lingua que falaban pouco quedou. Só podemos
saber algo polos nomes dos lugares, que se foron
transmitindo de xeración en xeración, e por
algunas palabras que aínda conservamos: Samil,
Barallobre, Cambre, toxo, alpendre, burato,
touciño...
6

5. 7

6. A chegada dos romanos
Un día, polas lombas do sur deste territorio de
castros que hoxe chamamos Galicia, asomaron as
plumas dos primeiros cascos romanos que os
castrexos viron. Nun primeiro momento eran
uns poucos dacabalo, exploradores, mais atrás
deles ascendeu ás lombas a infantaría máis
grande xamais vista. Polo norte, asomaron tamén
por entre as ondas do mar as proas das naves de
guerra romanas ao mando de Xulio César. Polo
este subían a marchas forzadas as lexións
acantonadas na meseta. Certamente, era unha
invasión imparábel. Só uns tolos podían
enfrontarse a aquela máquina de guerra.
Os castrexos enfrontáronse. Mulleres e homes
subiron aos montes e presentaron batalla. Foron
esmagados.
Por culpa desta derrota entrou o latín en
territorio castrexo e o país, que antes nin nome
tería, pasou a chamarse oficialmente a Gallaecia.
8

7. Ferro!
9

8. O latín vulgar
Os romanos, como sabemos, falaban e escribían
en latín, mais non era o mesmo latín o dos
romanos cultos, coma o que escribían Cicerón
ou Virxilio, que o dos romanos do montón, que
moitos deles nin escribir sabían.
A Galicia viñeron romanos de todas as clases:
analfabetos, sabichas e cultos. E, entre eles,
viñeron tamén moitos bárbaros, é dicir, mozos de
fóra do Imperio enrolados nas lexións, que
falaban un latín macarrónico.
Os galegos de entón aprenderon aquel latín
variado e fórono axeitando ao seu xenio.
Déronlle unha volta, digamos.
Este novo latín macarrónico chámase latín
vulgar. O outro, o ben falado e escrito, chámase
latín culto.
Por outra parte, moitos mozos galegos, coma
calquera outros bárbaros, marcharon coas
lexións a coñeceren mundo e, de paso, levaron
até as fronteiras do Imperio un latín ao seu
xeito.
10

9. Ferro!
11

10. O galego
Aquel latín vulgar, que os galegos aprenderon
dos romanos, converteuse pouco a pouco nunha
lingua nova: o galego. Este non foi un fenómeno
raro, que ocorrese só en Galicia. O francés, o
castelán, o catalán, o aranés, o italiano, o
romanés, e todos os demais romances naceron
da mesma maneira. A uns ocorreulles antes e a
outros despois.
O galego distanciouse do latín alá polo século X.
Nesta altura, da lingua prerrománica que falaran
os castrexos xa nada se sabía e o latín culto
coñecíano só uns poucos requintados.
Tamén quedaron na nosa lingua restos da lingua
dos suevos, un pobo xermánico que fundou un
reino en Galicia cando a caída do Imperio
romano, aínda que a influencia foi pequena.
Súas son palabras coma estas: pouta, espeto,
roubar, albanel...
12

11. Ferro. Fier.
Fer.
Hèr.
Ferro.
hierro.
13

12. O galego e o portugués
O galego era a lingua de toda a Gallaecia,
territorio que comprendía o que hoxe é Galicia,
Portugal até Coimbra, e parte de Asturias e
León. Por iso, aínda hoxe oímos falar galego en
lugares destes dous últimos territorios.
Mais no século XII nace o reino de Portugal e a
Gallaecia fica dividida polo Miño. Desde aquela
hai dous galegos, o que se fala do Miño cara ao
norte e o que se fala do Miño cara ao sur. Esta
división influíu na súa evolución, mais o galego e
o portugués aínda non deixaron hoxe de seren,
en orixe, unha mesma lingua.
Os portugueses levaron o galego-portugués até
Lisboa e o Algarve, terras que lles conquistaron
aos mouros. E, como eran tan ousados,
continuaron até o Brasil, a África e inclusive a
China. Grazas a estas ansias imperialistas,
podemos hoxe falar con máis de douscentos
millóns de persoas en todo o mundo.
14

13. A Irmandinha! A Canariña!
15

14. Unha lingua normal
O galego era na Idade media a lingua que falaba
todo o mundo nas vilas e aldeas de Galicia. Si, si,
o galego falábano nesta altura tanto en Chantada
como nos Cantóns da Coruña. E falánbano tanto
bispos coma feirantes. Era a lingua de uso
normal, como a de calquera outro país normal.
De maneira que a xente, como non tiña que
estar preocupada día a día pola normalización
do seu idioma, empregaba as súas enerxías en
moitas outras cousas.
Os trobadores, por pór un caso, gastaban a súa
enerxía escribindo fermosísimas cantigas, cheas
de ritmo. Cantigas de amigo, de amor e de
escarnio e maldicer, que eran seguidas con
entusiasmo polos compositores de moda.
O mesmísimo rei Afonso X o Sabio de Castela
escribía en galego as súas composicións poéticas.
16

15. Descarguei todo
Mendiño. Xa sabes...
Non hei i barqueiro, nen sei remar:
morrerei fremosa no alto mar.
Eu atendend' meu amigo. E verrá?
o
Alá!
17

16. Best-séller en galego
O Libro de Merlín, A Demanda do Santo Graal, a
Crónica Troiana e outras moitas novelas, eran a
narrativa de moda en toda a Europa da Idade
Media. Best-seller, como se dirá en inglés séculos
máis tarde.
Estas novelas estaban escritas en bretón e
francés, que eran as linguas dos seus autores,
mais, debido ao éxito, foron traducidas a outras
linguas.
En galego apareceron no século XIII. O que
quere dicir que os galegos estaban ao tanto da
literatura que circulaba polo mundo. Non había
aínda radio nin televisión, nin redes sociais, nin
mp3, nin mp4, mais funcionaba moi ben o boca
a boca. O camiño de Santiago, por exemplo, por
onde xa ían e viñan peregrinos de toda Europa,
era un bo medio de comunicación e de
aprendizaxe entre as diferentes culturas.
18

17. Mamá, o
gato papoume
Xerónimo
Stilton!
19

18. Os Séculos escuros
Un día do século XV deitouse o sol polo
occidente e, no canto de se erguer ao outro día
polo oriente, non volveu saír até varios séculos
máis tarde. Este período coñécese como o dos
Séculos Escuros. É unha maneira de falar, claro.
O sol, naturalmente, seguiu a quentar en Galicia.
O que se quere dicir é que desapareceu aquel
esplendor da Idade media, aquela riqueza
artística, aquela economía poderosa, aquela
lingua segura de si mesma. Desapareceu o ritmo
lixeiro das cantigas e finalmente desapareceu a
literatura toda.
Os que sabían escribir foron deixando de o facer
en galego.
Falar, si. A xente seguiu a falar galego, porque,
rico ou pobre, un país normal segue a falar igual
que sempre. Agora dicían “morro de fame” en
vez de “estou farto”, mais sen mudar de lingua.
De momento, bispos e feirantes non cambiaron
de idioma.
Mais, por pouco tempo.
20

19. Quen
apagou a luz?
Así non hai quen
escriba.
21

20. O castelán entra en Galicia
A can fraco, todo son pulgas, xa se sabe. Castela
non perdeu a ocasión. Viu Galicia abaixada,
enfraquecida coma un can, e ordenou entrar
nela até a cociña.
Foi no século XV, famoso século no que a raíña
Isabel de Castela e o rei Fernando de Aragón
ampliaron os seus dominios até as Novas Indias.
A aventura de Colón, o descubrimento da
América, e todo iso.
E, se foron quen de conquistar terras tan
afastadas, non ían engurrarse por avanzaren uns
cantos quilómetros pola nacional VI.
E como a lingua do imperio acompaña o
imperio alá onde for, o castelán penetrou en
Galicia acompañando unha rea de funcionaros
da meseta que se instalaron no noso país.
A xente seguiu a falar galego, mais os bispos xa
non tanto. E quen di os bispos, di a aristocracia,
algúns burgueses e así.
22

21. De las glorias deportivas
que campean por España
va el Madrid con su bandera
limpia y blanca que no empaña
¡Hala Madrid!, Hala Madrid!,
Hala Madrid!
23

22. O castelán, lingua oficial de Galicia
Para sermos xustos, hai que dicir que en
trescentos anos houbo só 15 bispos galegos e 152
de fóra. Non é estraño, logo, que os bispos non
falasen a nosa lingua.
O imperio trouxo de todo: bispos, funcionarios e
aristócratas.
O galego desapareceu dos documentos oficiais,
porque, a partir de agora debían estar
redactados en castelán. Os escribáns galegos
tiveron que se examinar en Toledo, para
acreditaren o dominio daquela lingua.
Neste ambiente, moitos nobres galegos, para
ascenderen socialmente, pasáronse ao castelán.
Querían falar a lingua que falaban os que tiñan o
poder.
O pobo, en troca, seguiu ao seu, falando galego,
que era como mellor entendía o mundo.
24

23. Xa estou cheo de
ovellas. V estudar
ou
castelán para ser
ministro.
25

24. A diglosia
Como nos Séculos Escuros as clases altas falaban
castelán, a xente común coidou que o galego
valía só para falar nas feiras, cos colegas e as
bestas. A ninguén se lle pasaba pola cabeza
falarlle galego a un bispo ou a un conde. Sería
pólos á altura das mulas. Así que, o pobo galego
acordou falar entre si na súa lingua e cos
señoritos castelán.
A este fenómeno os lingüístas chámanlle
diglosia. Queren dicir que, nunha situación de
conflito entre dúas linguas, unha delas posúe
privilexios sobre a outra.
Desde esa, aínda falando galego, a xente
comezou a dicir “hepatitis” por hepatite,
“gimnasio” por ximnasio, “mueble” por moble,
“cohete” por foguete, “carretera” por estrada,
“cuchillo” por coitelo, “lunes” por luns e así
seguido.
26

25. Mamá! Quero un
huevo, os ovos non
me gustan.
27

26. O Século de ouro
Arruinada e sen poder político para corrixir a
situación, Galicia seguiu enfraquecendo.
Os labregos galegos, homes e mulleres, tiveron
que marchar a Castela, a procuraren sustento.
Ían segar aqueles anchos campos. Con tan mala
sorte, que coincidiron co Imperio en pleno
Século de ouro, con Lope de Vega, Quevedo,
Calderón de la Barca, Góngora ou Tirso de
Molina a toda máquina. Como di a lei de
Murphy, cando as cousas poden saír mal, saen
mal. Aquí nos Séculos Escuros e alá no Século de
ouro.
Miseria había tamén en toda Castela, pero os
miserentos casteláns eran miserentos na súa
terra, e os labregos galegos eran inmigrantes,
coma os que veñen hoxe en patera. De maneira
que comezaron as burlas: “antes puto que
gallego”, “no fíes en perro que cojea ni en amor
de gallega” e outros piropos.
28

27. No fíes en perro
que cojea ni en
amor de gallega.
29

28. O autoodio
O nome de Paio era tan frecuente entre os
galegos daqueles anos coma hoxe Pepe. Ou
Borja. Se cadra, hoxe xa hai en Galicia máis
Borjas que Pepes.
Paio era un dos santos con máis devotos en
Galicia. Entre os labregos que ían segar a Castela
había, logo, moitos Paios. Tantos, que os
casteláns chamábanlle “paio” a todos os galegos.
Dicir paio era, para eles, como dicir galego. Mais
de mal nome, era un insulto, coma se lles
chamasen parvos.
Isto avergonzou de tal maneira aquela xentiña,
que Paio desapareceu de Galicia. Ningún galego
quixo chamar así os seus fillos.
A este complexo os psicólogos chámano
autoodio: unha persoa humillada chega a
desprezarse a si mesma.
Agora xa non só a lingua era considerada
inferior polos propios falantes, todo o que fose
galego ou tivese relación con Galicia era
automaticamente considerado tamén inferior.
30

29. Que horror!
Un galego!
31

30. O Século das luces
Non hai mal que cen anos dure. Os Séculos
Escuros deixaron paso ao Século das luces, o
XVIII.
Neste século Galicia saíu da crise económica.
Digamos, que engordou. Proba disto é o vizoso
barroco galego: esas poderosas igrexas,
conventos e pazos de pedra traballada
artisticamente.
O millo e as patacas axudaron moito. O millo foi
moi ben acollido polos labregos galegos tan
pronto chegou da América. As patacas tardaron
máis en seren estimadas, porque, ao primeiro, a
xente vía con receo aquel froito terroso e
deforme, mais tamén as acolleron. Estes dous
produtos americanos encheron as casas de
fartura.
E, seguramente, porque co bandullo cheo medra
a autoestima, algunhas persoas cultas comezaron
a se interesar polas cousas do seu país, algúns
mesmo se puxeron a escribir en galego.
A xente do común nunca o deixara de falar.
32

31. P apá, aquí hai
un ilustrado que
quere saber que é a
gramalleira.
33

32. Os ilustrados
As escolas, que eran todas católicas, aprendían os
nenos en castelán e latín. De galego, nada. De
maneira que nenos e nenas, que só oían falar
galego na súa vida diaria, tiñan que se expresar
en castelán ao chegaren á escola.
Este contrasentido pedagóxico foi criticado polo
padre Sarmiento:
“Todo mestre de Gramática que non fose galego
e erudito na lingua patria, débese excluír de ser
mestre de nenos galegos, aínda que sexa un
Cicerón”.
O padre Feixoo, o padre Sarmiento e outros
ilustrados reclamaron a categoría de idioma para
o galego. Isto ten importancia, porque nesa
altura o galego era considerado un dialecto do
castelán. Pensábase que, aquela lingua poderosa
e fermosa na que escribiran os trobadores
medievais e falaba o pobo, era un castelán mal
falado, dexenerado.
34

33. Fento, no, niño.
Helecho.
Fento.
35

34. O Rexurdimento
No século XIX o galego volveu aos libros. Os
poetas Rosalía de Castro, Pondal e Curros
Enríquez ergueron a lingua galega á altura
artística que tivo na Idade media. Xurdiu tamén
neste século o galeguismo, que é un movemento
intelectual e político que defende Galicia e o seu
idioma. Este tempo de recuperación coñécese co
nome de Rexurdimento.
A pesar de todo, o castelán seguía avanzando nas
cidades e vilas de Galicia. O noventa por cento
dos galegos seguía a falar galego, mais algúns
comerciantes e profesionais xa consideraban o
castelán unha lingua máis axeitada para os seus
negocios. Un avogado, por pór un caso, non
considera xuridicamente rigoroso chamarlle
herdeiros aos “herederos”; nin un zapateiro
chamarlle solas ás “suelas”.
36

35. ¿Qué din os rumorosos
na costa verdecente
ao raio transparente
do prácido luar?
¿Qué din as altas copas
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
37

36. Castelán na escola
Segundo avanzaba o século XIX, o goberno de
Madrid, porque a Xunta aínda non existía,
púxose a uniformar España, é dicir, a vestir a
todos co mesmo uniforme, coma os soldados
nun desfile. Querían que non houbese
diferencias, que un catalán, un andaluz e un
galego, por pór un caso, falasen todos do mesmo
xeito. A poder ser, sen acento que os puidese
identificar. Porque, polo acento, logo se sabe se
un é da Coruña ou de Tordesillas, aínda falando
ben en castelán.
O castelán foi logo declarada lingua oficial e
exclusiva en todo o territorio. Para uniformar.
O goberno impuxo o ensino obrigatorio nesta
lingua e ameazou con castigar os mestres por
falaren galego na escola.
Naturalmente, con estes apoios, o castelán
campaba cada vez máis alegremente polas vilas e
cidades de Galicia.
38

37. 39

38. Galicia dividida
Outra das decisións que para uniformar España
tomou o goberno de Madrid, porque a Xunta
seguía sen existir, foi dividir Galicia en catro
provincias, rachando a unidade que aínda
mantiña o vello reino. De maneira que en 1833
Galicia ficou partida en catro anacos: A Coruña,
Lugo, Ourense e Pontevedra.
Os galeguistas, que comezaban a xurdir daquela,
opuxéronse a esta división. Eles querían o país
unido e o recoñecemento oficial do seu idioma.
Mais, polo que se ve, non lles fixeron moito caso,
as provincias aínda seguen aí: A Coruña, Lugo,
Ourense e Pontevedra.
Un dos máis destacados destes primeiros
galeguistas foi Antolín Faraldo.
40

39. 41

40. Os Precursores
Rosalía de Castro, Manuel Murguía, Eduardo
Pondal e Curros Enríquez seguiron os pasos dos
primeiros galeguistas. Coñécense como os
Precursores, por seren eles os que iniciaron a
recuperación do galego na literatura.
Murguía, ademais de escritor e moitas outras
cousas, foi historiador e, como tal, profundou na
antigüidade de Galicia para demostrar que este
país vén de lonxe. Foi tamén o primeiro
presidente da Real Academia Galega.
Aínda así, a pesar do esforzo destes escritores, o
castelán non se acovardou. Xa non eran só os
avogados ou os zapateiros os que o usaban,
tamén os mozos que viñan de facer o servizo
militar fóra de Galicia falaban xa con acento de
Melilla: Cómo te ha ido por aquí, chica? Yo he
estado muy bien allá en África, junto a los moros.
42

41. E se somos
un pobo sen
historia, de
onde sairía
isto?
43

42. Unha lingua de orella
Os escritores galegos do século XIX atopáronse
cun grave problema: non había dicionarios nin
gramáticas na súa lingua. Tiñan que escribir de
orella. E escribir así é como para un mariño
navegar sen cartas náuticas. Non debe
estrañarnos, logo, atoparmos castelanismos nos
seus libros, pois estes escritores aprenderon de
cativos a ler e escribir en gramáticas e dicionarios
casteláns. Non debemos esquecer, que o goberno
castigaba os mestres por falaren galego na escola.
Así e todo, neste seculo XIX publícanse as
primeiras gramáticas de galego: as de Francisco
Mirás, Saco Arce, Cuveiro Piñol e Valladares.
E publícanse tamén os primeiro dicionarios: os
de Francisco Xavier Rodríguez, Cuveiro Piñol e
Marcial Valladares. Aínda que estes son todos
galego-casteláns.
44

43. Mamá, papá, en que
idioma falades, ho?
no dicionario non vén
ningunha palabra das
que vós dicides.
45

44. Unha lingua para poetas
Co Rexurdimento, o galego volveu ser unha
lingua escrita, mais limitada á poesía. En xeral,
os galegos consideraban que o seu idioma non
valía para outra cousa que non fose falar na feira
cos colegas e coas bestas. Como moito, poderíase
escribir poesía en galego, pois a fin de contas era
un enredo de catro tolos, mais de ningunha
maneira de cousas científicas.
Por este motivo, e por outros máis atravesados,
algunha xente coida aínda hoxe que o galego
non vale para as ciencias. Como se vai escribir o
principio de Arquímedes en galego!
“Todo corpo mergullado nun fluído en repouso
sofre, por parte do fluído, unha forza vertical
para a cima, cuxa intensidade é igual ao peso do
fluído desaloxado polo corpo.”
Pode ser que non se entenda, mais porque non
se sabe física, non porque estea en galego.
46

45. T por catro doce,
res
o meu repolo non coce.
Sete por sete corenta e nove,
collo o paraugas que chove.
Seis por cinco trinta,
púxenlle á gata unha cinta.
T que estudar así,
en
porque o galego só
vale para a poesía.
47

46. Unha lingua para científicos
Xa no século XX, os galeguistas da xeración Nós
tiraron o galego do gueto da poesía. Castelao,
Otero Pedrayo, Risco, Cuevillas, estaban
convencidos de que o galego valía para todo.
E, para o demostraren, escribiron en galego
teatro, novela e ensaio.
Estes galeguistas entendían Galicia como unha
nación. Eran, polo tanto, nacionalistas. Foi grazas
a eles que o galego entrou en todos os saberes,
como calquera outro idioma do mundo.
Xa sen complexos nin autoodio, coa fundación
polos galeguistas do Seminario de Estudos
Galegos, a nosa lingua tratou todos os eidos do
coñecemento: Arqueoloxía, Filoloxía,
Antropoloxía, Ciencia naturais, Etnografía, Artes
e letras, Historia, Prehistoria, Xeografía, Ciencias
xurídicas e económicas, Ciencias aplicadas,
Pedagoxía.
48

47. Que fas, Rosa?
En galego as
matemáticas non
son exactas!
49

48. O Estatuto do 36
O 14 de abril de 1931, un soleado día de
primavera, proclámase a II República e o rei
Alfonso XIII abandona a poltrona.
Ese mesmo ano, os galeguistas fundan o Partido
Galeguista, cuxo fin principal é o Estatuto de
Galicia.
O texto referendado en 1936 comeza así:
Art. 1º “Galicia organízase como rexión
autónoma no Estado español, conforme a
Constitución da República e o presente Estatuto.
O seu territorio é o dos municipios
comprendidos dentro dos actuais límites
administrativos das catro provincias da Coruña,
Lugo, Ourense e Pontevedra.
Art. 4º Serán idiomas oficias en Galiza o castelán
e o galego, mais nas relacións oficiais da Rexión
con autoridades doutras rexións e coas do Estado
usarase sempre o castelán.
(...) Os funcionarios que se designen para actuar
na Rexión deberán acreditar coñecemento de
lingua galega”.
50

49. CAMBIO
CHANGE
EXCHANGE
WESCHEL
TROCO
51

50. O golpe do 36
O 18 de xullo de 1936, un día soleado tamén,
propio para gozar da praia, o galego volveu sufrir
outro ataque. Curiosamente, esta vez a ofensiva veu
dun ferrolán: o xeneral Franco, xefe do golpe
contra a República, que, polo visto, non tiña gana
de praia ese día.
Mais Franco non estaba só. Millán Astray, outro
galego coruñés e militar, acompañouno na
aventura. E algúns galegos máis, claro.
O primeiro que fixeron estes galegos foi botar
abaixo o Estatuto de Galicia, xa referendado nas
urnas pola maioría dos galegos. Lembrades aquilo
do autoodio?
O ataque durou corenta anos. O poeta Celso Emilio
Ferreiro chamoulle a este período “longa noite de
pedra”. Algo semellante aos Séculos Escuros.
Para que ninguén esquecese o berce do xefe do
golpe, Ferrol pasou a chamarse El Ferrol del
Caudillo. Ás rúas mudáronlles os nomes que tiñan
polos de destacados golpistas: General Mola,
General Queipo de Llano, José Antonio Primo de
Rivera e así seguido.
52

51. 53

52. A lingua desterrada
Nestes novos anos escuros, o galego desapareceu
outra vez dos libros, porque o prohibiron os
mesmos golpistas que mudaron o nome de
Ferrol polo de El Ferrol del Caudillo e cousas
así. Mais non desapareceu só o galego dos libros,
moitos dos seus defensores desapareceron
tamén. Os galeguistas ou foron fusilados, ou
fuxiron, ou tiveron que calar. Pasoulles aos
galeguistas e a todos os que querían unha
sociedade libre: comunistas, anarquistas,
socialistas ou mesmo centristas.
Bos Aires, México e outras cidades americanas
acolleron os galegos desterrados. E foi alí onde a
nosa lingua volveu aos libros. Os exiliados
fundaron editoriais e mesmo enviaron
clandestinamente libros a Galicia. Sempre en
Galiza, de Castelao foi un dos que chegou
burlando a vixilancia aduaneira.
54

53. Eghem!
P coidei que
ois
era unha guía
turística.
55

54. Unha lingua clandestina
A longa noite de pedra, é dicir a ditadura do
xeneral Franco, durou corenta anos, tempo
abondo para os galegos se afaceren a andar ás
escuras. De maneira que, por moita policía
secreta e visíbel que houbese, a xente aprendeu
a zafar, como ler ás agachadas os libros que
chegaban clandestinamente da América.
Xa nos anos 50, Franco e os seus tiveron que
abrir a man unha migalla, para non apareceren
ante o mundo coma os lobos que eran. Os
galeguistas que quedaran en Galicia aproveitaron
a ocasión para fundaren a editorial Galaxia.
O galego foi reaparecendo pouco a pouco nos
libros.
Finalmente, xa nos últimos anos da ditadura, a
policía non era quen de parar os mozos que
bulían por todo o país. Cantaban, facían teatro,
escribían, pintaban, militaban en partidos
políticos clandestinos e asociacións culturais.
Case todos estes mozos que loitaban pola
liberdade falaban galego. O galego púxose de
moda entre os chamados “progres”.
56

55. 57

56. Galego non obrigatorio
Franco morreu e con el marchou a longa noite
de pedra. Tampouco imos dicir que chegou un
día luminoso, como se Galicia entrase de golpe
nun clima tropical, non. Digamos que se pasou
da noite a un abrente brumoso.
Coa Constitución de 1978, Galicia volveu ter
Estatuto de Autonomía, non sen esforzo.
Mais o seu artigo 5º di:
“A lingua propia de Galicia é o galego.
Os idiomas galego e castelán son oficiais en
Galicia e todos teñen o dereito de os coñecer e
de os usar”.
É dicir, que o Estatuto non obriga a coñecer o
galego, como obriga a Constitución a coñecer o
castelán en todo o Estado. De maneira que un
valisoletano pode vir a Lugo e obrigar o con-
serxe do concello a falarlle castelán. En troques,
un lugués non pode esixirlle ao mesmo conserxe
que lle fale galego, se este non quere.
58

57. Un momento!
Según el Estatuto
de Galicia, no tengo
obligación de hablar
gallego, mocoso.
59

58. Tranquilos!
El gallego aún no ha muerto
E chegamos ao día de hoxe. O castelán, que
avanzaba alegremente polas vilas e cidades
galegas, anda xa bailando polas aldeas. Os
feirantes aínda falan galego coas bestas, mais hai
xa quen lle fala castelán aos cans, sobre todo, se
son de razas exóticas.
Fóra o acento, en moitos lugares de Galicia hoxe
fálase coma en Burgos.
Así e todo, hai quen ve o castelán en perigo. Din
que se está a impor o galego. Que o galego non
é cordial co castelán. Que os escolares non teñen
liberdade para falar, e cousas polo estilo.
Pero que se chinchen, el gallego no va a
desaparecer. Aún somos muchos los que estamos
dispuestos a defenderlo. Ok?
60

59. Hello,
mummy!
61