1. De impact van Europeana
Informatie aan Zee,13 septemberOostende
Hans van derLinden
1. Europeana als pars pro toto voor het digitaliseringsbeleidvanuitEuropa
De geschiedenisvanEuropeana begintin2005 alsenkele Europese staatshoofdende
Europese Commissie verzoekenomviade creatie vaneenvirtueleEuropesebibliotheekhet
Europese cultureelerfgoedvooriedereentoegankelijkte maken.
In 2007 wordtde EuropeanaFoundationopgericht, hetvolgendjaarverschijnt
www.europeana.euende Europese DigitaleBibliotheekwordthernoemdtotEuropeana.In
2011 vaardigtde Europese Commissieeenaanbevelinguit“betreffendede digitaliseringen
online-toegankelijkheidvancultureel materiaal en digitalebewaring”.
De Europese lidstaten wordeneveneens bij ditinitiatief betrokken.In2007 wordtde
MemberStatesExpertGroup onDigitisationandDigital Preservation(MSEG) opgerichtmet
alsledenvertegenwoordigersvande ministeriesen/of cultureleinstellingenvan de EU-
lidstaten.
De MSEG heefteendubbeledoelstelling. Naasthetmonitorenvande vermeldeaanbeveling,
beoogthetgremium informatie-uitwisselingenhetdelenvangoede praktijken inzake
strategie enbeleidvande lidstatenophet vlakvandigitaliseringenonline toegankelijkheid
van cultureel materiaal endigitale bewaring.
In de schootvan de algemene MSEGbestaater ook eenMSEG WorkingGroup on
DigitisationStatisticsdie zichspecifiekbezighoudtmetde Enumerate survey. Enumerate1
–
eenEuropeesprojectdatverderbouwtopheteerdere NUMERIC- heeftde bedoelingom
eenbenchmarkingstandaardte ontwikkelendie nadiendoor bijvoorbeeld EuroStat,
UNESCO Institute of Statistics, de nationalestatistiekbureausvanlidstatenen sectorale
monitorsystemenkanovergenomenworden omde vooruitgangvande digitaliseringvan
cultureel erfgoedduurzaam te meten.
EenEuropeesnetwerkzo alsEuropeanaheeftevenwel nietzelf de hefbomeninhandenom
ditaf te dwingen,enkanenkel proberenomde Europese Commissie enandere
beleidsmakerste overtuigen.VanuitEnumerate,waarFARO.Vlaamssteunpuntvoor
cultureel erfgoedalsprojectpartneraandeelneemt, wordeninelkgeval de nodige
inspanningengedaanomal deze actorengoedte informeren,ondanksde zeerbeperkte
slagkrachtenmiddelenvanditprojectende rapporteringsmoeheidvansectorale
actoren.HetVlaamse cijferboekcultureelerfgoedneemteenbeperktaantal basisindicatoren
uitNUMERIC/Enumerate over,zodatde Vlaamse cijfersvergelekenkunnenwordenmetde
Europese cijfers.Eris echternogeenlange wegte gaan om tot goeie enrelevante
meetinstrumentente komen.
De MSEG komthalfjaarlijkssamenenrapporteertomde twee jaaroverde voortganginde
lidstaten.Opdeze bijeenkomstenwordtergesensibiliseerdvoordeelname aanEuropeana,
komtde achterliggende strategie aanbodenwordenbelangrijke Europese
beleidsbeslissingentoegelicht. Richtlijneninverbandmetde herzieningvan de publicsector
information-richtlijn,verweesde werken,out-of printwerkenenfinancieringsmechanismen
1 Voor meer info: www.enumerate.eu, http://enumeratedataplatform.digibis.com

2. zoalsde oproepeninhetkadervanhet CIP-ICTPSPkomeneraan bod. Daarnaast wordthet
platformookgebruiktomde lidstatenomfinanciëlebijdrageste vragenomde funding gap
te dichten.
‘ Europeana’geldtindeze contextalseen parspro toto,alsverzamelnaamvoorde actiesdie
de Europese Commissiemetbetrekkingtotdigitaliseringwilrealiseren.‘Europeana’bevindt
zichhierbij ophetkruispunttusseninnovatieencultuur.De inhoud,aangeleverddoor
contentprovidersenaggregatoren,bevindtzichbij culturele organisaties,terwijl
digitalisering,toegankelijkheidenhergebruik voornamelijk bekekenwordtvanuitde
Europese agendavoorinnovatie.De financiëleaansturingbevindtzichnietvoornietsbij het
directoraatgeneraal Information Society and Media watzich,zoalsde naam impliceert,richt
op de informatiemaatschappij endusookde rol van culturele instellingendaarin.Europeana
isdan ook eenbelangrijkinitiatiefinde realisatie Digitale AgendavoorEuropa,met
specifieke aandachtvoorheteconomischeherstel enhetmaximaal lateninspelenvan
burgersenondernemingen opdigitale technologieën.De DigitaleAgendaiseenprioritaire
actie van de Europe 2020-strategie met hetoog opslimme,duurzame eninclusievegroei.
Vanaf 2014 hooptEuropeanastructureel ondersteundte wordenopbasisvanhet
ConnectingEurope Facility,watfocustophetopzettenvaninfrastructuurvoornieuwe
publiekedigitale diensten.
2. Europeana als intermediairtussenmeerdere vuren?
Uit bovenstaande blijktduidelijkdatEuropeana ineerste instantieafhankelijkisvande
financieringvande Europese Commissie endusook metde daarmee verbonden
doelstellingen.
Eenduidingvan hetterminologische onderscheidtussenhetEuropeanabureau en
hetEuropeanaecosysteemisopzijnplaats.HetEuropeanabureau opereertvanuitDen
Haag en bestaatuiteenvijftigtalpersonen.MethetEuropeanaecosysteem wordtde brede
contextbedoeld waartoe alle relevante Europese projectenenalle geïnteresseerde of op
eenandere manierbetrokkenorganisatiesenpersonen behoren.HetEuropeanaNetworkis
opgezetomde diversiteitvanhetEuropeanaecosysteemte vertegenwoordigen.
Het Europeanabureauis voorde Europese Commissie de centralespelermaarhetmaakt
deel uitvaneenbredernetwerk waardoorhetruimte moetbiedenaanal deze
invalshoeken.Ditisnietevident.SlaagtEuropeanaerinomhaar doelstellingenvoldoende
generiekte definiërenzodanigdat elke speleruithetecosysteem zichdaarin
vertegenwoordigd voelt?HetEuropeanaNetwork leverde eenverdienstelijkepogingdoor
volgende doelstellingte omschrijven: “TheEuropeana Networkisunited by a common
cultural mission to worktogetherto improveaccess to Europe’scultural heritagein balanced
and sustainableways.“
Deze paperonderzoekt inhoeverre deze doelstelling de theorie inpraktijkomzetenwelke
rol Europeanadaarintot ophedengespeeldheeft.Ominformatie hieroverinte winnen,
werdende ledenvanhetEuropeanaVlaanderenOverlegplatform bevraagd.Ditinformeel
platformwerdin2007 opgerichtomde reactie vanuitVlaanderenopditEuropese initiatief
te faciliterenente stroomlijnen.Dit gebeurttotopheden doorcommunicatie overhet
Europese beleidende betreffendeprojecten,sensibiliseringoverde deelnameaan
Europeanaeninteractie metEuropa.

3. De vragenlijstwerdopgesteldopbasisvaninputvanuithetEuropeanaVlaanderen
Overlegplatformenvervolgensonderde ledenverspreid.Ditleverdetwintigreactiesop.In
de tekstwordenbepaalde organisatiesmetnaamgenoemd maargezienbepaalde
respondentenverkozenomanoniemte blijven,isditgeenexhaustieve lijst.De antwoorden
kwamenondermeertotstandop basisvan de ervaringenuitde projectenATHENA,
Daguerreobase,DigitisingContemporaryArt,Enumerate,Europeana Awareness,Europeana
Fashion, EuropeanaInside,EuropeanaLibraries, EuropeanaLocal,EUScreen,EUScreenXL,
LinkedHeritage enPartage Plus.
3. Hoe wordt Europeana in het Vlaamse culturele landschapgepercipieerd?
3.1. Betrokkenheidbijde verschillende dimensiesvan eenuitdijendecosysteem
Dit onderdeelonderscheidttweedimensies.Enerzijds beschrijfthetde projectmatige
contextwaarinde projectpartnergedurende de duurvanhetprojectactief is enwaar ereen
werkrelatiemethetEuropeanabureauopgebouwdwordt. DaarnaastiserhetEuropeana
ecosysteem, de bredegemeenschap die alleprojectenenstructuren bevat.
Alsprojectpartnerin Europeana-gerelateerde projecten
Het Europese digitaliseringsbeleidwordt inde praktijkomgezet doorEuropese projectendie
tot nog toe op basisvanhet CompetitivenessandInnovationframeworkProgramme,ICT
PolicySupportProgramme (CIP- ICTPSP) gehonoreerd worden. De Europese Commissiestelt
de inhoudelijke focusvanditprogrammajaarlijks bij enspeeltzoinopvragenwaar ze een
antwoordop geformuleerd wil zien,vanuiteenbreedgedragenEuropees
projectconsortium.
Het merendeel vande respondentennamenof nemenalsprojectpartneractief deelaan
Europese projecten.2
Binnendezeprojectenleverenze contentaanof fungerenze als
technische partner. Deze projecten zijnmicro-omgevingenwaarbinnen heelwat
gerealiseerdkanworden.Inde regel ishetEuropeanabureauzelf ook alspartnerbij deze
projecten betrokken.Erzijnuitzonderingenmaarvaakblijftdeze deelname wat
terughoudend. DitwellichtuitvreesdatervanEuropeanazelf veel werk verwachtwordt,
dat ze hun maniervanwerkenmoetenaanpassen,of uitvreesvoorkritiek. Hetiseveneens
mogelijk datdegenendie alsverbindingspersoon naarprojectvergaderingengedelegeerd
wordenzichnietalseffectievedeelnemersdie samenwerkingenuitwisselingmoeten
mogelijkmaken zijn,maarenkel alswaarnemersenrapporteurs. Voorde meeste
respondentenis buitende contourenvanhet eigenprojectde Europeana-dimensie echter
weinigzichtbaar.
Door deelname aandergelijke projectenkrijgtde betreffendeorganisatie opbasisvan
contactenmetEuropese collega’seen ruimerperspectief opde erfgoedsector enworden
bepaalde problemen zoalshetgebrek aangeldof aankritische massainperspectief
geplaatst.Tochleefthetgevoel dat andere projectpartners vaakeeneigenagendawillen
realiseren of voornamelijkvoorde subsidiëringdeelnemen.Zij wachtendan totde
projectleidinghen aangeeftwatze moetendoen endragenverderweinigbij tothetproject.
Deelname heeftechterenkel zinindien eractief enzonderterughoudendheidmeegewerkt
wordt.Europeanaenaanverwante projectenzijnsamenwerkingenwaariniedere partner
2 Vele Vlaamseen federale partners zijn betrokken bij deze projecten. Zie de verslagen van het
Europeana Vlaanderen Overlegplatform op http://europeanavlaanderen.wikispaces.com/activiteiten
voor een overzicht.

4. nietalleende data,maarook zijnervaringenmoetdelen .Ditvraagteeninspanning,maar
daar staat dan ookeensubsidie tegenover.
De respondentenwijzenereveneensop datde interactie tussenhetprojecten Europeana
nietsteeds vaneenleiendakje loopt inzake data-updates.Alserbijvoorbeeldfouten met
betrekkingtotde publicatievandatagemeldworden,blijftmen vaakinhetongewisseover
wanneerdatprobleemopgelostzal zijn.Ookoptechnischvlak kande relatie belemmerend
zijn.Zowordende technische inspanningendie binnenhetprojectgeleverdwordenniet
optimaal gevalideerdin geval Europeanadaarzelf technischnognietklaarvooris. De
implementatie vanhet EuropeanaDatamodel (EDM) gaf aanleidingtoteendergelijke
situatie.
Alsbetrokkene inhetEuropeanaecosysteem
Op de EuropeanaPro-website wordthetEuropeanaNetworkalsvolgtomschreven:“Het
EuropeanaNetwork iseenopenforumvoorexpertenuit heel Europa,van contentproviders
enaggregatorentot aanbiedersvantechnische,juridische enstrategische kennisende
creatieve industrie.Ditforum vertegenwoordigtenweerspiegeltde diversiteitvan
Europeanaengeeftde gelegenheidomhaarledenomhunmeningte uiten.”3
Omde
verschillendeinvalshoekenbeterte vertegenwoordigenwerdde eerdere Councilof Content
ProvidersandAggregators(CCPA) uitgebreid tothetEuropeanaNetwork.
ZesofficersvanhetEuropeanaNetworkzeteleninde Europeana Stichting,de raadvan
bestuur, omop die manierde stem vanhetbrede netwerkte weerspiegelen.
Het EuropeanaNetwork heeftde mogelijkheidomTaskForcesopte zettenomzo de
kennisdelingbinnenhetnetwerkte bevorderenengeïnteresseerdenrondconcrete
problematiekensamenoplossingente latenzoeken.
Afgezien vanditmooie principe ishetechterzodathetEuropeanaNetworknognietecht als
eenverenigingvanstakeholders geldt.De eenzijdige relatie tussenhetEuropeanabureauen
hetEuropeanaNetworkwordt doorde respondenten benadrukt.HetEuropeanaNetwork
wordtvoornamelijkgebruikt ominformatieoverde werking vanhetEuropeanabureaute
communiceren viarapporten,jaarverslagen enEuropesecommunicaties.Erwordengeenof
te weinigactiesondernomenomzinvollesamenwerkingenof partnerschappenbinnenhet
EuropeanaNetworkte stimuleren. Erwordtvooral top-downgecommuniceerdwaardoorde
vergaderingenvanhetNetworkinhoudelijknietechtgewichthebben. Eénrespondentgeeft
aan dat de bijeenkomstensterkopelkaar beginnen te lijkenen daardoorminderinteressant
worden. Er wordtookopgemerktdatnative Englishspeakersde boventoon voerenin
discussies,watgeziende linguafrancainde contextvan Europeananietechtverbaast.
Ookde transparantie vanhetmechanisme wordtopde korrel genomen.Zoblijkende Task
Forceseenbeslotengroepte zijn,waarvanhetmoeilijkisom deel uitte maken.
Eensbetrokkennemendeelnemersaande Task Forces(ofwel de eerdere werkgroepenin
hetkadervan de CCPA) veeleereenpassieverol in.Ditmogelijkomte observeren watmen
binneneenEuropeana-contextdoet,voorsteltenbeslisteerderdan vanuithetbesef dat
menzelf kanmeewerkenenvoorEuropeanarichtingenbepalen.
Volgensenkelerespondentenis Europeanaeeninstellinggewordenwiensvoornaamste
agendapunthetzelfbehoudis.Er is weinigluisterbereidheid voorde noden vande basis. Een
opmerkingvan eennieuwkomerinde Europeana-wereldillustreertdittreffend. “Hetistoch
3 http://pro.europeana.eu/web/guest/network

5. vreemddatons projectnietopde EuropeanaPro-website vermeldwordt?”Terwijl
EuropeanaProals ‘generieke’websitenetde doelstellingheeftomalle kennisendatate
verzamelen. Hetopzettenvanoverlegstructurendie eerderals excuus dienenwordt
eveneens alsnegatief ervaren.
Door dergelijke initiatieven dreigtEuropeanasnel aandraagvlakte verliezen. Hetgevoel dat
EuropeanahetNetworkbenadertvanuitheteigenbelangenzelfbehoudprimeert.Als
excuuskanmenhierbij opwerpendatde moeizameperiode vanprojectmatige
ondersteuningmogelijknoodzaakte omde positieve effectente benadrukkenmaardeze
effectenliggennietenkel inde eigenorganisatie.Europeanazoueendoelmoetenzijnen
geenmiddel. Verderbouwendopdeze ideologische benaderingmeenteenrespondentdat
eenactieve deelnameaanhetEuropeanaNetworkeenmorele verplichtingisgezien
Europeanaeensamenwerkingsprojectzoumoetenzijn,engeentop-downinitiatief waarin
Europa beslistende deelnemende organisaties de inhouden hetwerkleveren. Deze
organisatiesmoetenomdie reden kunnendeelnemeninde beslissingen.
3.2. De impact van ‘Europeana’op de deelnemende organisatie
HeeftdeelnameaanEuropeana-gerelateerdeprojecten eenimpactop de projectpartners
op hetvlakvan organisatie- envisieontwikkeling,technischeontwikkelingenzichtbaarheid?
Impact oporganisatie- envisieontwikkeling
“Europeana iseen lichtend voorbeeld alshet gaatomhet samenbrengen van cultureel
erfgoed uit alle hoeken van Europa.Alszodanig is hetzeker een sterke inspiratiegeweest
vooronseigen platform “
Door de respondentenwordteenbrede waaieraan effecten geduiddiede deelnameaan
Europeanametzichmeebrengt:
 Het iseenmanieromsamente werkenmetverschillende de (inter)nationale partners
eneenstimulansomandere Europese projectenopte startenof eraanmee te werken.
 Deelname iseen manieromde collectie vooreenbrederpubliek te ontsluiten.
 Het verschaftinzichtinhetEuropese subsidiekadervan(digitaal) cultureel erfgoed.De
betrokkenheidinprojectenopbasisvaneContentPlusennadienCIP-ICTPSPhebben
bijvoorbeeldPACKEDvzw bewustgemaaktvan de bestaande werkprogramma’s
waarbinnende organisatienadienmetde aanvraagvoorhet project‘Digitising
Contemporary Art’opingezetheeft.Ookhetmogelijkhedendiehet zevende
kaderprogrammabood, werdendaarbij inhetooggehouden.
 Het biedtmogelijkhedenom Vlaamseerfgoedorganisaties die misschienandersnietaan
dergelijke projecten zoudendeelnemen,actief te betrekken.Ditwordtgefaciliteerd
door de Vlaamse adhoc reglementeringvoortegemoetkominginde eigeninbreng
(matchingfunds).
 Het zienvanandere goede (ensomsook slechte)praktijken,opvlakvan
projectmanagementen/ofhetrealiserenvanconcrete projecttaken,leertomniet
dezelfdefoutente makenof omvoor bepaalde dingenbijzondere aandachtte hebben.
Deze ervaringengeldenalsbevestigingvande eigenideeën engenomenbeslissingen.
Bijsturingismogelijkaande handvan een brederervaringsveld.
 De visieontwikkelingmetbetrekkingtothethergebruikvande aangemaakte digitale
cultureel erfgoeddatawordtviade betrokkenheidinde projectenookmeer
uitgebouwd.OntsluitingviaEuropeanaisdaarbij éénmogelijkheid,maarook andere
manieren,zoalsbijvoorbeeld de mogelijkhedenviaeducatie moeteninditverband
verdergeëxploreerdworden.

6. Volgende getuigenis onderstreepthetfeit daterdoor de deelname aaneenEuropeana-
gerelateerdprojectextrapersoneel (enexternekennis)aangetrokkenkonwordendatmee
verantwoordelijkwasvoorhetingangvinden vannieuwe inzichten:
Door deelname aan Europeana Fashion is ons team kunnen uitbreiden, en hebben
we intern meer gespecialiseerde medewerkerskunnen aanwerven die de digitale
collectie van het MoMu een enorme push forward gegeven hebben op volgende
aspecten:
 Visie / collectiebeleid
 Standaardisering / Open metadata / Harmonisering / datamodel
 IPR:open cultuur licenties worden dankzij (gradueel) project ingevoerd
 Communicatie / Social Media
Toch genereertvernieuwingookweerstand.Zogaf eenrespondentaandat de extra
publiciteitenpublicatiemogelijkheid interntegelijkvooreen grotere productievan
metadataeneenangst totpubliceren aanleidinggaven,geziende strenge bewoordingenen
vrij vage omschrijvingeninde DataExchange Agreements.
Ookvolgende getuigenisgeeft aandathetbreedontsluitenvandigitaalmateriaal niet
noodzakelijk apriori voorde hele organisatieaansluitbij klassieke interne processen:
Het heeft zeer lang geduurd voordat de deelname van onze organisatie aan onze
sectorale aggregator intern min of meer bekend werd, en dan nog enkel binnen de
betrokken dienst. Inhet algemeen stonden de archivarissen zeer sceptisch tegenover
het project, onder andere omdat het eentotaal andere manier was van content
toeleverenaan externe klanten dan die we gewoon waren. Bovendien beantwoordde
de kwaliteit van het platform en de website niet aan de kwaliteitseisen die wij aan
onszelf opleggen als we zelf een digitaal initiatief nemen. Dat vergrootte nog de
negatieve perceptie bij enkele archivarissen. Ik heb zelf deze kritiek gecounterd door
te stellen dat we de website van onze sectorale aggregator (inclusief eerdere en
latere projecten) als eenleertraject moesten beschouwen.
Aan het einde van het project heb ik zelf een interne conclusie geschreven over onze
deelname. De voornaamste les die aan het management van de betrokken afdeling
is meegegeven, is de volgende: in dergelijke projecten is de projectleiding
voornamelijk geïnteresseerd in de content die de content provider (CP) kan
aanleveren. Eens dat aan de gang is, neemt men nog weinig engagement op om de
CP tevredente houden. Met andere woorden: “take the content and run”. Dit zou bij
de CP de reactie kunnen ontlokken: “take the money and run”. In zo’n scenario heeft
iedereenzijn particuliere doelstellingen bereikt, maar is het algemeen belang slecht
gediend. En erger nog: dat zou dan weer negatief kunnen afstralen op ons als
content provider. Daarom heb ik als advies gegeven: in toekomstige projecten
waaraan onze organisatie als content provider deelneemt (en die gaan er zeker
komen), moet onze organisatie een duidelijke en belangrijke plaats opeisen in het
projectmanagement en langs die weg haar stempel drukken op (de kwaliteit van) het
eindresultaat: “we have to be in the driver’s seat.
Impact optechnische ontwikkeling
We zijn nog maar eens met de neus op een feit gedrukt dat we al lang kenden: onze
database van beschrijvende metadata is erg onhandig in het exporterenvan
metadata.

7. Uiteraardheeftditaspect te makenmetde takendie meninEuropese projecten opneemt
maar hetmerendeel vande respondentenwijstophetvoortschrijdendinzichtinzakehet
samenbrengenvanmetadata,verregaandestandaardisatieeninteroperabiliteitvandataen
beschrijvingen(oa. viathesauri). Idealiterwordendezeverwezenlijkingengeïntegreerdinde
interne werkprocessen vandeze organisaties.
Eenorganisatie zoalsPACKEDvzw neemtinmeerdere projectendeel enexploreertdaarbij
verschillendethema’s.Zij beschrijvende meerwaarde op hetvlakvantechnische kennis,
meerconcreetinzake mappingenexport, hetbestuderenvangoede (of) andere praktijken
enprocedures,de opbouwvanauteursrechtelijke kennis, de betrokkenheidbij de
ontwikkelingvannieuwedatamodellenzoalsLIDOenMintenlinkedopendataen
terminologie.Al dezeervaringenstromendoornaarVlaanderenviadocumentatieinCEST4
envisievorminginbijvoorbeeldde gebruikersgroepcultureel erfgoedenauteursrecht
(GCEA).
Impact opzichtbaarheid
Met eengrote unanimiteitmenenalle respondentendatdeelname aanEuropeanade
zichtbaarheidvande eigencollectienietverhoogt.Voorde technische partners geldtechter
dat de onderzoeks- of technische expertisewel bredergekendgeraakt.
Naast zichtbaarheidvanuithetEuropeana-portaal wordtergewezenopde belangrijker
wordende rol vande Europeana-API.Dezetool zal ervoorzorgendatde aanwezige dataook
inandere contextengetoondkan worden.Ookde samenwerkingmetWikipedia,waarbij
edit-a-thonsgeorganiseerdwordenmetbeeldmateriaal uitEuropeanaFashion, zal toteen
grote visibiliteitleiden.
Daarnaast springenookde CommunityCollectionDaysinhetoogdie innavolgingvanhetIn
FlandersFieldsmuseumditjaaropverschillende plaatsen inVlaanderengeorganiseerd
worden. Geïnteresseerden kunnenermethunWO1-memorabiliaterechtomde objectente
latendigitaliserenende contextte latenoptekenen.Deze digitale objecten worden
vervolgensonlineterbeschikkinggesteldviaEuropeana.5
De CommunityCollectionDays
vormeneenonderdeel van hetEuropeanaAwareness-project,watzichopde promotie van
Europeanaricht.
Andere vormenvanimpact
Erfgoedplus.be geeftalstoonaangevende aggregatorinhetVlaamselandschapaandat
deelname aan Europeanageloofwaardigheid metzichmeebrengt tenaanzienvan de eigen
achterban. Ditis eenmanieromde deelnemersaaneenaggregatorte overtuigenvande
basisvereistenvoorkwaliteitsvolle gegevens.
Alseenorganisatie ineenprojectconsortium stapt,genereertditmiddelenmaaranderzijds
komtde eigentijdsbestedingookmeermee onderdrukte staan.
Door hetprojectleiderschapinDigitisingContemporaryArtheeftPACKED vzw nuttige
praktische informatieopgebouwdinverbandmethetdagelijkse financiëlebeheervaneen
consortium,de afsprakendie bestkunnengemaaktwordenmetEuropeana,endiensmeer.
Hierdoorkanhet andere geïnteresseerdeorganisatiesopweg helpenbij interesse voor
deelname aanEuropeana.
4 cultureel erfgoed standaarden toolbox, http://www.projectcest.be
5 http://www.europeana1914-1918.eu

8. 3.3.De impact van ‘Europeana’ vanuit een beschouwende blik
Oefent Europeana een invloed uit op globale processen waarbij de content providers
en aggregatoren betrokken zijn? Steunpunten, academici, expertisecentra, …
spreken zich hieronder uit vanuit hun betrokkenheid uit de evoluties inzake
technische evoluties, auteursrechten, de publiek-private samenwerking, de impact
van de erfgoedlobby op het Europese beslissingsproces, de internationale en
intersectorale dialoog.
Impact op technische ontwikkeling
Europeana zorgt op technisch vlak voor een toenemende standaardisatie en
professionalisering. De Europese projecten die data aanleveren aan Europeana
brengen technische, inhoudelijke en creatieve partners uit de publieke en private
sector samen die elkaar moeilijker op een andere wijze zouden vinden. Europeana
speelt hierin dus de rol van katalysator.
Uit de bevraging komen hierbij een drietal bedenkingen naar voor:
Europeana is een belangrijke factor geworden in de discussies over hoe erfgoed
beschreven wordt. Door Europeana is het gebruik van DC en XML doorgebroken in
de erfgoedsector. Het EDM model beïnvloedt sterk de ontwikkeling van linked data
toepassingen in de erfgoedsector. Verschillende aspecten van die ontwikkeling zijn
echter weinig duurzaam voor de erfgoedsector omdat ze meestal in functie staan
van de organisatie Europeana zelf, en niet in functie van de collecties. Tools en
standaarden inzetten voor het eigen zelfbehoud is in principe geen probleem, maar
het weegt in de Europeana sfeer heel erg op de ambities en de resultaten van dit
programma. De wereld buiten Europeana evolueert immers ook snel.
Gangbare collectiebeheersystemen zijn gericht op het gebruik binnen een instelling
om de eigen collectie te beheren. Europeana biedt eenperspectief op de uitwisseling
van en het samenvoegen met gegevens uit andere bronnen, met het oog op betere
toegang en verrijking. Dit perspectief moet nog doorsijpelen naar de ontwikkelaars
van de collectiebeheersystemen. Dit proces is stilaan gestart, bijvoorbeeld in een
project zoals Europeana Inside.
De technologie voor het semantische web en linked data bestaat al enige tijd, maar
wordt gekenmerkt door een groot vertrouwen dat de semantische koppelingen door
de techniek kunnen gerealiseerd worden. Door moeilijkheden met de implementatie
ervan binnen Europeana begint dat vertrouwen stilaan te veranderen in het besef
dat er meer nodig is dan alleen maar techniek. Er is heel wat organisatorisch en
inhoudelijk werk nodig om de techniek echt te doen werken. De Europese context
laat toe dat op brede schaal kan gedacht en gewerkt worden.

9. Impact op auteursrecht
Op auteursrechtelijk niveau werkt Europeana een trechter: iedereen die digitale
content ontsluit, komt met min of meer dezelfde problematiek rond intellectueel
eigendom in aanraking. Zoals het FotoMuseum Antwerpen aangeeft verplicht
Europeana instellingen om de denkoefening te maken rond auteursrecht en om te
reflecteren over hoe om te gaan met metadata en andere moeilijke dossiers. Het
netwerk rond Europeana kan samenwerken om oplossingen aan te reiken.
Het samenbrengen van grote hoeveelheden informatie heeft mee het besef doen
rijzen dat vormen van vrije toegang tot en vrij hergebruik van informatie en data
noodzakelijk zijn als we het proces van de menselijke kennisontwikkeling willen
versnellen. Die vrije toegang botst uiteraard vaak met de meer klassieke vormen van
intellectueel eigendom, zoals het auteursrecht. Europeana helpt dat breukvlak meer
zichtbaar te maken. Voorlopig worden er echter nog geen oplossingen geboden. Zo
is er bijvoorbeeld relatief weinig 'in copyright' content beschikbaar in Europeana.
Een respondent geeft aan dat Europeana een sterkere hefboom zou kunnen zijn om
het auteursrecht op zich grondig te hervormen. Andere respondenten menen dat dit
eveneens vanuit een gebalanceerd kosten/baten-perspectief bekeken moet worden.
De manier waarop Europeana de DEA verplichtend invoerde, heeft in Vlaanderen het
debat rond auteursrechten aangezwengeld en lag in zekere zin mee aan de basis van
de oprichting van de gebruikersgroep cultureel erfgoed en auteursrecht (GCEA) en
het samenwerkingsverbandauteursrechtensamenleving(SA&S).Hetiseenbeetjewrang
dat deze aandachter netgekomenisomwille vande inzekere zinondemocratische manier
waarophet beleidrondde DEA gelanceerdwerd(zie verder).
Impact oppubliek-private samenwerkingen
De drukop publiek-private samenwerkingenwordtgrotermaarconcrete realisaties zijn
vooralsnogbeperkt.Sommige projectenhebbentechnische of inhoudelijke vereisten
waarvoorslechtseenhandvol partnersinaanmerkingkomen.In datgeval wordtergraag
beroepgedaanopprivate partners.De individuele projectenzijn bijgevolgvoordergelijke
samenwerkingen belangrijkerdanEuropeanazelf.DitzoukunnenveranderenalsEuropeana
zichmeerop creatief hergebruikzal richten.
BinnenhetEuropeanaNetworkwaserin2012 veel belangstellingvoordeze problematiekin
de zin dater eenTask Force voor opgerichtwerd.De EuropeanaNetworkofficersvolgende
problematieknogsteeds nauwgezetop.
Impact opinternationalebelangenvertegenwoordiging
De organismendie opinternationaalniveaude belangenvande culturelesectoralscontent
providers inde contextvanEuropeana vertegenwoordigenzijnmomenteel onvoldoende
transparanten gedragen. Eris nogte veel versnipperingendivergentie tussende
verschillendeerfgoedsectoren.Erwordtdoormeerdere respondenten gesuggereerddat
Europeanaop ditvlakeenrol zou kunnenopnemen.Eenrespondentmerktopdatde
transformatie vande CCPA naar hetEuropeanaNetworkinditopzichteerdereenstap
achteruitlijkt,temeeromdatinhetEuropeanaNetworknogbijkomende groepen

10. opgenomenzijndie nietaaneendergelijke belangenvertegenwoordigingkunnen
deelnemen,enermisschienookeerderbij zijnomte observerenof huneigenbelangenniet
te veel wordenaangetastinEuropeana,eerderdanom daadwerkelijk de dialoogaante
gaan.
Er wordteveneensgesuggereerddat Europeanaalsbelangenbehartigervanhetdigitale
publiekedomein zoumoetenoptredenen de restrictiesdieerzijnaanzou moetenpakken.
Europeanazouzich zo positioneren alslobbymachine voorde promotievanopendata,open
inhoudenhetpubliekedomein.
Eenrespondentmerktopdat Europeanaeveneens sensibiliserend kanoptreden tenaanzien
van haar contentproviders,en bijvoorbeeldde Europeanaprojectenendito aggregatoren
structureel versterken,indienzij dezerol namens Europeanaopnemen. Deze projecten
zoudenkunnenevolueren naar‘werkingen’en doorde Europese Commissie structureel
wordenverankerd binnenEuropeana.
Impact opde internationale dialoog
(Deelname aan) Europeanabiedt vooral de gelegenheidomeigenbeleidte vergelijkenmet
dat van de buren.Te vaak wordtechternog naar de buurlandengekekenom die aanpakte
kopiëren. Vanelkaarlerenkanechterveel genuanceerderengedetailleerder gebeuren.
Europeanaschepthiereenbredere contextvoor.
Respondentengevenaan datin plaatsvan Europaeanavooral thematische
(aggregatie)projecteneeninvloedhebbenopde internationale dialoog.ZozorgenEUscreen
enEUscreenXLervoordat het betreffendeinternationale netwerk regelmatigersamenkomt
enzelfsnoguitgebreidwordt,metname metZuid- enOost-Europese sectorgenoten.
Inspiratie ensolidariteit metbetrekkingtothetoplossenvanvaktechnische problemenzijn
hiervanwederzijdse positieveeffecten.
OokEuropeanaFashionbracht eenconsortium totstandvan instellingendierondmode
actief zijn.Zelfsvanuitde VerenigdeStatenishiervoor eengrote belangstelling. Een
belangrijkaspectvanditproject isookdat zowel private archieven(modehuizen) als
publiekeinstellingen(musea,bibliotheken) participeren.Ditzouaanleidingkunnengeven
tot eentoekomstigepubliek- privatesamenwerkingzoalshierbovenomschreven.
Impact opde intersectoraledialoog
Data-aggregatie heefteenconvergerende werkingopde cultureel-erfgoedsector,inbredere
zindan alleenophetvlakvanmetadata. De digitale dimensiedoetde grenzentussende
sectoren vervagen. HetdiscoursbinnenEuropeanawordtvoorlopigechternog vooral
gedomineerddoorde bibliotheeksector,watnietonlogischisgezien Europeanavanuitdie
hoek ontstondalsde EuropeanDigital Library (EDL).Geleidelijkaangroeithetbesef dat
andere sectoren eenandere terminologie en ditoconceptenhanteren.Het zal echternog
wel wattijdenvergaderingenvragenomalle misverstandenuitte klareneneen
gezamenlijketaal te ontwikkelen,diedooriedereenopdezelfdemanierverstaanwordt.Pas
dan kanEuropeanaop kruissnelheid komen.
Door Europeanawordtook overde eigenmurennaarverschillende disciplinesgekeken,zo
ontstaanondermeerinVlaandereninteressante gesprekkentussenerfgoed- en
kunstenorganisaties.De UniversiteitsbibliotheekvanGentbliktalvastvooruitnaarhet
toekomstigpotentieelvandeze intersectorale dialoog.HetEuropeanadatamodel (EDM) zal

11. immerseenbelangrijkebijdrageleverentotde samenwerkingvanerfgoedorganisaties op
hetvlakvan de publicatie vanlinkeddata.
Andere vormenvanimpact
De meestzichtbare doelstelling vanEuropeanaisde toegangopkorte termijn(in
tegenstellingtotduurzame bewaring).Hetinitiatiefstimuleertsamenwerkingenhet
nastrevenvanstandaarden.Hierdoorneemthetbeseftoe datkwaliteitvandatabelangrijk
isom de goede toegangenuitwisselingmogelijkte maken.Europeanaheeftmisschienwel
meerimpactalsproces (hetproberenmakenvande database) danalsproduct(de database
zelf).Kwaliteitisechtereenzeercomplex gegevenende relevante elementenmoetennog
bepaaldworden.
3.4. De verplichtte ondertekeningvan de Data Exchange Agreements
De data exchange agreements(DEA) beschrijvende wijzewaaropmetadatadoorcontent
providersenaggregatorenviaEuropeanavoorhergebruikterbeschikkinggesteldwordt.De
DEA ondersteunthetopengebruikvanmetadata(onder eenCreative Commonslicentie
CC0) waarbij de attributie vande aanleverendeinstantie nietvoorzienis.Hoewel ereen
jarenlange consultatie vanverschillendestakeholdersvoorafgingaanhetfeitdatEuropeana
de DEA aannam enverplichtendmaakte voorallecontentprovidersprimeerthetgevoel dat
deze beslissingopeenminderdemocratische maniergenomenwerdenveelal ingegeven
werddoor eeneisdie de Europese Commissie alsbelangrijke ondersteunende partner
verwezenlijktwildezien.
Het verplichtend invoerenvande DEA had eenweerslagophetengagementvan
verschillendecontentproviders,ookal wordende basisbeginselenvoorhetsamenbrengen
van gegevensuitverscheidene bronnenenterbeschikkingte stellenviainternetniet
gewijzigd.Doorondertekeningvande DEA te verplichtenzorgde Europeanaervoordat
bepaalde principesdaaromtrentextreemuitvergrootworden,endeze principeswarenin
verschillendegevallennieuwvoorhetmeertraditionele gangbare discoursinde cultureel-
erfgoedsector. Incombinatie methetfeitdaterop dat momentgeengoede voorbeelden
voorhandenwarenvandergelijkemanierenvanhergebruik, leiddedittotweerstand,die
gekanaliseerdwerdviade adviezenvanjuridischeadviesconsortiazoalshet
SamenwerkingsverbandAuteursrechtenSamenleving(SA&S).
Bij de overgrote meerderheidvande respondentenleidde dezeverplichtingertoe de
aangeleverde metadatate beperkentotformele metadata.Meestal weerklinktde
argumentatie datbeschrijvingenvaakhetresultaatzijnvanonderzoekenbijgevolgeen
belangrijkeinvesteringzijnvande aanleverendeinstellingen.
Het KoninklijkInstituutvoorKunstpatrimoniumgeeftbijvoorbeeldaandathetvoortbestaan
van de instellinggedeeltelijk afhangtvande zichtbaarheidende erkenning vanhet
geleverdewerk.Geziende ondertekeningvande DEA geenattributie toelaatvande
aanleverende instelling –Europeanaiseerdergeïnteresseerdinde vindbaarheiddatinrijke
metadata- isde linkmetde aanleverende instellingnietgegarandeerd.Bepaalde
respondentenzienerechterminderproblemenin omalle metadataaante leveren, zij het
na screeningopgevoelige (vb.financiële) gegevens.
Eenargumentdat in deze discussiebelangrijkis,endatgeldtookvoorde herzieningvande
Europese richtlijnrondpublicsectorinformation(PSI)waarbij museaenarchievenalsdoor

12. de overheidgefinancierdeinstellingenonderhettoepassingsgebiedvande richtlijnvallen, is
hetfeitdat de controle ophethergebruikende linkmetde eigeninstellingwegvalt.De
herzieningvande richtlijnstipuleertdatdeze instellingensteedsopvraagvan derdenhun
data ter beschikkingmoetenstellen,ookvoorcommercieel gebruik.De discussieoverde
hoogte van eengepaste vergoedinglooptophetmomentvanschrijvennog.
Ookal wordter aangegevendat hetvrij terbeschikkingstellen eenheelgoede maatregel
zou kunnenzijnmitserookrekeninggehoudenwordtmetde overlevingskansvande
aanleverende instellingenineengecommercialiseerdlandschapendalende overheidssteun,
levenervooral vragenoverde praktische uitwerking,meerbepaald de return ende werklast
voor de aanleverende instellingen enoverwaterpreciesmethetlokale erfgoedzal
gebeuren,watvoornamelijkviade bijdrage vanvrijwilligerstotstandkomt.
4. Conclusie:NeemtEuropeanaeenterechte monopoliepositie in?
Geziende Europese CommissieEuropeanaalsde centrale spelerinhaardigitaliseringsbeleid
benoemdheeft,kanerterechtopgemerktwordendatEuropeanade voordigitalisering
geoormerkte Europesesubsidiesmonopoliseert.De meningenzijnhieroververdeeld.Aande
ene kantis deze centralisatie goedenterecht.Europaisimmersniet verantwoordelijkom
iedereendie ditwil eeneigendigitaliseringsprojectte laten uitvoeren. Wel moetEuropahet
kaderscheppenomde dingenopmekaarte latenafstemmenenomtoteen
gemeenschappelijkevisie te latenkomen. De Europese Commissie heeftde Europeana-
aanpakgekozen omdat te verwezenlijken. Deze visie dientechterwel inte houden dat
Europeanaflexibelenvoldoendeopen moetzijn voorandere visiesenoplossingen,en dat
hetmogelijk moetzijndezete ontwikkelen insynergiemetde richtingendie Europeanazelf
ontwikkelt.Europeanamoetde middelenkrijgenen ditmogelijke makenvanuiteen open
beleidsvisie.
Ondanksde gehoorde kritiekwerkende middelendie langsdie wegde sectorbereikenwel
vrij stimulerendop hetgebiedvan de digitalisatie ende openstellingviauniforme
standaarden. De premisse die hierbij vantel is,isdatdeze invloedvoornamelijkpositief
beschouwdwordt, alseenorganisatiealsprojectpartnerdeelkanuitmakenvaneen
gesubsidieerdEuropeana-gerelateerdproject.Deze projectenkomenenkel totstandin
antwoordop de jaarlijkse oproependie de Europese Commissielanceert:de thema’s
waaropingetekendkanwordenzijninevolutieeneriseenonderlinge concurrentie tussen
de projecten. Deze benaderinghoudtbijgevolgeenbeperkinginop technischof inhoudelijk
vlakwaardoorverschillendeelementen nietaanbodkunnenkomen. Hetfeitdatvele
Europese wetenschappelijke bibliothekenzichbij de EuropeanLibrarymoestenaansluitenin
functie vande EuropeanaLibraries-aanvraag,illustreertdit.
Door de ad hoc reglementeringomtegemoette komeninde matchingfundsdie het
agentschapKunstenenErfgoedsinds 2010 ondersteunten watinhetCultureel-
erfgoeddecreetvan2012 als onderdeelvande projectsubsidies opgenomen is,werdeneen
aantal structureel gesubsidieerde cultureel-erfgoedorganisatiesgestimuleerdomaan
dergelijke projectendeel te nemen.Hetgaatom hetDesignmuseumGent(Partage Plus),
FotoMuseumAntwerpen(Daguerreobase),ModeMuseum Antwerpen(EuropeanaFashion)
enPACKEDvzw (DigitisingContemporaryArt,LinkedHeritage enAthenaPlus).Opbasisvan
deze bevragingisdeze ondersteuningzinvolomdatde deelname aanEuropeana-
gerelateerde projectenbelangrijke interne processeningangzetende instellingen
antwoordenlaatformulerenoptoekomstgerichte vragendie relevantzijninhetbepalenvan
de rol van de cultureel-erfgoedorganisatiesinde informatiemaatschappij.Indie zinvervult

13. Europeanasysteem,datde basisbiedtvoordergelijke projecten, de doelstellingdie de
Europese Commissie hiermee voorogenheeft.
Wat door de respondentenmindergeapprecieerdwordtisde mate waaropEuropeanaop
zelfbehoudende eigenorganisatiegefocustis,zowel optechnischencommunicatief vlak
alsop hetinspraakverlenenaande diverse groepaanstakeholders. Transparantie inde
besluitvormingzoueenbelangrijkwerkpuntmoetenzijn,zoalsDesignmuseumGenten
BIBnetterechtopmerken.
VolgendcitaatvanPACKEDvzwillustreerthetoverheersendegevoel treffend:
Laatst verstuurde Europeana via een mailinglist een oproep om steun te betuigen
aan protest tegeneen mogelijke stopzetting van de Europeana financiering. Men
koos ervoor om in deze oproep de eigen bedreigde financiering an sich centraal te
stellen, terwijl men in de oproep ook de bedreigde projectfondsen voor het brede
‘veld’ centraal had kunnen stellen (dus niet enkel de subsidies voor Europeana zelf
maar ook die eraan gelinkt zijn). Een dergelijke aanpak versterkt in het ‘veld’ de
indruk dat Europeana bureau vooral bezig is met het eigen behoud. Om dit te
vermijden had het Europeana bureau, als de sleutelspeler in het Europese
digitaliseringslandschap, kunnen kiezenvoor een aanpak die zich meer richt op de
ondersteuning van het behoud van het brede ‘veld’. Het Europeana bureau lijkt soms
te vergetendat Europeana niet enkel de financiële steun van de Europese Commissie
nodig heeft om haar rol ten volle te vervullen, maar ook de medewerking en de
content van het brede ‘veld’. Het evenwicht hierin lijkt regelmatig zoek te zijn.
Zonderdeze kritiekonderde tafel te willenvegen,dientertochopgemerktdatEuropeana
tot nog toe enkel viaeenprojectmatige aanpak,zoalsvermeldsteedsopbasisvanhetCIP-
ICT PSP,tot standkwam.Aan de ene kantcreëerde diteenrijklandschapmetverschillende
dimensiesmaarwaarbij de coördinatie nietsteedsopeentransparante manierverliep.
Daarbij kwamook dat hetzoekennaarmiddelenomde eigeninbrengte voorzienvoor
projectenwaarbij hetEuropeanabureaualspartnerbetrokkenwas,ookvaakeenminder
constructief signaal gaf,ditzowel naarde projectenalsnaarde lidstaten viade MSEG. Op
hetmomentvanschrijvenisernog geenduidelijke beslissingoverde ConnectingEurope
Facility,de infrastuctuurvoornieuwe publiekediensten,waarEuropeanaeenstructureel
onderdeel vanzoumoetenworden.Alsdezeopzetgerealiseerdwordt,opentdeze
structurele ondersteuningmogelijknieuwe perspectieven.
In dat kaderzou Europeanakunneninspelenop enkele verwachtingen:
Het EuropeanaNetworkzoukunnenomgevormdwordentoteenechte Algemene
Vergadering. Immerszijnhetalle contentprovidersenaggregatorensamendieEuropeana
makentot wathet is.Misschienishettijdvoorde grote instellingen zoalskoninklijke
bibliotheken,nationalearchieven, …omeenbreedperspectiefvoorogente houdenenzich
nietenkel op de eigennoden te focussen.Ditzoude richtingmoetenzijnwaarinde
EuropeanaStichtingevolueert.
BIBnetisvragende partij vooreenactieverbeleidtenaanzienvanhetopenbaar
bibliotheeknetwerk waaronderhetfaciliterenvaneenactueel aanbodenhetactualiseren
van eenerfgoedaanbod. Omditlaatste te realiserenisernoodaaneenluidere stemopvlak
van auteursrechtenhervormingomhetcultureelerfgoedbreedterbeschikkingte stellenen
zou de intersectoraledialoogenintersectoraleprojectenaangemoedigdmoetenworden.
Europeanazouhieropinkunnenspelen.Eenspecifieke invalshoekdie inde bevraging
gesuggereerdwordt,isdatEuropeanameeralsbelangenverdedigervanhetculturele veld

14. moetoptredenenminderde commerciëlerichtingmoetuitgaanalszogezegdemotorvan
de culturele industrie.De concrete praktijkheeftde laatste jarenechteruitgewezendatdit
eenmoeilijkebalansis.
Ookop hetvlakvan zichtbaarheidwordenerbepaalde verwachtingengesteld.Europeanais
alleenzichtbaardoorprojecten, maarisandersafwezigincommunicatie naareenbreed
publiek.De communicatie beperktzichtotmensendie al bekendzijnmetEuropeana,al
vormende communitycollectiondaysende edit-a-thonsdaarmogelijkeenuitzonderingop.
Buitenheterfgoedveldis Europeanaweinigzichtbaar.Communicatie eninteractie methet
grote publiekzoueveneensrelevantzijn.