1. 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)
Erfgoed van de Groote Oorlog
Het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog als UNESCO-Werelderfgoed
13 maart 2014

2. Het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog als Werelderfgoed
Selectieproces
• Uitzonderlijke universele waarde
• Selectiecriteria
Preselectie
• Overzicht
• Sites
• Status
• Gevolgen
• Wallonië en Frankrijk
Vervolgtraject
• Verloop
• Doel
• Concreet
• Planning

3. Selectieproces
Uitzonderlijke universele waarde
Van het ‘dood landschap’… : focus initieel sterk op herinneringslandschappen
Kritieken:
• Te sterke associatie met ‘slagvelden’
• Materiële en monumentale component niet voldoende aanwezig
• Problemen met authenticiteit en integriteit

4. Selectieproces
Uitzonderlijke universele waarde
… naar ‘het landschap van de doden’: nadruk op militaire begraafplaatsen en monumenten voor de vermisten
Motivatie:
• Criterium (iii): getuigen van een nieuwe traditie: elke gesneuvelde krijgt een individueel graf (of naamsvermelding)
ongeacht zijn rang, cultuur, klasse, geloof, nationaliteit,… (-> her-individualisering in de dood)
• Criterium (iv): een nieuwe typologie van constructies, gebouwen en monumenten met uitzonderlijke
(landschaps)architecturale kwaliteiten
• Criterium (vi): deze sites zijn het voorwerp van een blijvende en levende herinnering die uitgegroeid is tot een appel
voor duurzame vrede, verzoening en internationale samenwerking
Geen slagvelden, militaire constructies of monumenten voor legereenheden, veldslagen,…

5. Selectieproces
Verfijning op basis van selectiecriteria
• Contextwaarde: de ruimtelijke verwevenheid en samenhang met andere WO I-relicten in de omgeving, de
erfgoedwaarde van de omgeving, de leesbaarheid en de beleefbaarheid van het relict in
relatie met zijn omgeving
• Artistieke waarde: de uitzonderlijke architecturale, monumentale, esthetische kwaliteiten
• Historische relevantie: de intrinsieke relatie van het relict met belangrijke historische gebeurtenissen en het causale
verband tussen het relict en de oorlog
• Internationale dimensie: het aantal nationaliteiten op één site als de afspiegeling van het mondiale karakter van het
conflict of de uitzonderlijke betekenis van een site voor één nationaliteit of gemeenschap
• Immateriële component: het onderdeel zijn van een belangrijke levendige herdenking zoals plechtigheden, bezoeken,
evenementen of artistieke uitingen
• Representativiteit: de verscheidenheid van verschillende soorten types van sites met emblematische en
symbolische waarden representatief voor soortgelijke sites

6. Nieuwpoort
1. Monument voor de vermisten Nieuport Memorial
Diksmuide
2. Duitse militaire begraafplaats Vladslo
3. Crypte van de IJzertoren
Alveringem
4. Belgische militaire begraafplaats Oeren
Houthulst
5. Belgische militaire begraafplaats Houthulst
Langemark-Poelkapelle
6. Duitse militaire begraafplaats Langemark
7. Canadees monument The Brooding Soldier
Zonnebeke
8. Gemenebest mil. begr. Tyne Cot cemetery
9. Cluster van Gemenebest mil. begr. Doelbos
Ieper
10. Gemenebest mil. begr. Essex Farm cemetery
11. Cluster van Gemenebest mil. begr. Pilkem
12. Monument voor de vermisten Menin Gate
13. Gemenebest mil. begr. Bedford House cemetery
14. Cluster van Gemenebest mil. begr. Palingbeek
Heuvelland
15. Cluster van mil. begraafplaatsen Kemmelberg
16. Cluster van Gemenebest mil. begr. Spanbroekmolen
Mesen
17. Iers monument Island of Ireland Peace Tower
Poperinge
18. Gemenebest mil. begr. Lijssenthoek mil. cemetery
Preselectie
4
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
13 14
15 16
17
18
1
Diksmuide
Nieuwpoort
Ieper

7. Eigenschappen
• Beperkt qua omvang/impact: focus op militaire
begraafplaatsen en monumenten voor de vermisten
(al beschermd als monument)
• Beperkt in aantal: enkel de meest belangrijke / relevante
sites (weloverwogen keuze)
• Afspiegeling van de huidige verhoudingen in de Westhoek
- zuidelijke – noordelijke Westhoek
- tussen nationaliteiten
- frontzone – achterland
- Frontsteden – slagvelden
Preselectie
4
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
13 14
15 16
17
18
1
Diksmuide
Nieuwpoort
Ieper

8. Inventarissen
• dibe : De Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed
(https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe)
• woi: De inventaris van WO I-erfgoed
(https://inventaris.onroerenderfgoed.be/woi)
Beschermingen
(https://beschermingen.onroerenderfgoed.be)
• M: beschermd als monument
• L: beschermd als landschap
• S: beschermd als stadsgezicht
• D: beschermd als dorpsgezicht
Actoren
• CWGC: Commonwealth War Graves Commission (Gemenebest)
• DPMA: Direction du Patrimoine, de la Mémoire et des Archives (FR)
• IV-NIOOO: Instituut voor Veteranen – Nationaal Instituut voor Oorlogsinvaliden, Oud-strijders en Oorlogsslachtoffers (BE)
• VAC: Veteran Affairs Canada (CAN)
• VDK: Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge (D)
• ANB: agentschap voor Natuur en Bos
• AWV: agentschap Wegen en Verkeer
• NMBS: Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen
• RDG: Regie Der Gebouwen
• W&Z: Waterwegen en Zeekanaal NV
• LPA: The Last Post Association
Preselectie
8

9. Gemeente
• Nieuwpoort
Context
• Sluizencomplex “De Ganzepoot” met oorlogsmonumenten
(dibe/geheel/26656) (S M 3518)
Aanwezige WO I-relicten
• Nieuport Memorial (dibe 213293) (S M 3518)
• Gedenkteken Koning Albert I (dibe 213292) (S M 3518)
• Gedenkzuil 81ste Franse infanteriedivisie (dibe 213291) (S M 3518)
• Gedenkplaat Cie Sapeurs-Pontonniers (woi 1151) (S M 3518)
• Naamsteen Onderwaterzetting (dibe 213143) (S M 3518)
• IJzergedenkteken (dibe 213296) (S M 3518)
• Gedenksteen luitenant L. Calberg (woi 1161) (S 3518)
• Portretbuste Geeraert (woi 1152) (S 3518)
• Gedenkplaat Geeraert (woi 1153) (S 3518)
Actoren
• CWGC: beheer monument voor de vermisten
• W&Z: beheer sluizencomplex
• AWV: beheer omliggend wegennet
• RDG: beheer Albert I-monument
• Nieuwpoort
1. Monument voor de vermisten Nieuport memorial

10. Gemeente
• Diksmuide
Context
• Praatbos
Aanwezige WO I-relicten
• Duitse militaire begraafplaats (dibe 78564) (M 3169)
• Treurend ouderpaar (dibe 78564) (M 3169)
• Hoeve Praatbos (dibe 78571) (M 4798)
• Twee Duitse wachtposten (dibe 78565)
• Gedenkmuur (dibe 78566) (M 4637)
• Duits militair postje III (dibe 213480)
• Duitse militaire constructie (+waterput) (dibe 78570)
• Duitse militaire constructie (dibe 78572)
Actoren
• VDK: beheer militaire begraafplaats
• ANB: beheer Praatbos
• Diksmuide
2. Duitse militaire begraafplaats Vladslo

11. Gemeente
• Diksmuide
Context
• IJzertorencomplex met bedevaartweide (dibe 78242) (D M 2456)
Aanwezige WO I-relicten
• Crypte IJzertoren (woi 303) (D M 2456)
• Paxpoort (woi 302) (D M 2456)
• IJzertorenmuseum (woi 305) (D M 2456)
• Gedenkzuil voor Joe English (woi 412) (D M 2456)
• Fragment beeld Lode de Boninge (woi 413) (D M 2456)
Actoren
• IJzerbedevaartcomité
• W&Z: beheer IJzerdijk
• Diksmuide
3. Crypte van de IJzertoren

12. Gemeente
• Alveringem
Aanwezige WO I-relicten
• Belgische militaire begraafplaats (dibe 200642) (M 4537)
• Glasraam Belgische militair Heylen (woi 968) (M 0031)
Actoren
• IV-NIOOO: beheer militaire begraafplaats
• Alveringem
4. Belgische militaire begraafplaats Oeren

13. Gemeente
• Houthulst
Context
• Vrijbos, bos van Houthulst
Aanwezige WO I-relicten
• Belgische militaire begraafplaats (dibe 79445) (M 4537)
• Naamsteen Eindoffensief ‘Bos van Houthulst’
(dibe 79446)
Actoren
• IV-NIOOO: beheer militaire begraafplaats
• ANB: beheer Vrijbos
• Houthulst
5. Belgische militaire begraafplaats Houthulst

14. Gemeente
• Langemark-Poelkapelle
Aanwezige WO I-relicten
• Duitse militaire begraafplaats (dibe 83766) (M 0075; M3920)
• Beeldengroep treurende militairen (woi 682) (M 0075)
• 3 Duitse schuilplaatsen (woi 686) (M 0075)
Actoren
• VDK: beheer militaire begraafplaats
• Langemark-Poelkapelle
6. Duitse militaire begraafplaats Langemark

15. Gemeente
• Langemark-Poelkapelle
Aanwezige WO I-relicten
• Canadees gedenkteken (dibe 44070) (M 4635)
Actoren
• VAC: beheer site
• Langemark-Poelkapelle
7. Canadees monument The Brooding Soldier

16. Gemeente
• Zonnebeke
Context
• Slagveld Passendale
Aanwezige WO I-relicten
• Tyne Cot New British Cemetery (dibe 33195) (M 3923)
• Tyne Cot Memorial (woi 498) (M 3923)
• Duitse bunker Tyne Cot Cemetery (1) (woi 499) (M 3923)
• Duitse bunker Tyne Cot Cemetery (2) (woi 585) (M 3923)
• Duitse bunker Tyne Cot Cemetery (3) (woi 586) (M 3923)
• Gedenkplaat 3rd Australian Div. (woi 500) (M 3923)
• Duitse commandopost (dibe 213622)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaats
• Zonnebeke
8. Gemenebest mil. begr. Tyne Cot cemetery en memorial

17. Gemeente
• Zonnebeke
Context
• Doelbos / Polygoonbos (definitief aangeduid als ankerplaats)
(GRUP Ieperboog-Zuid in opmaak)
Aanwezige WO I-relicten
• Polygon Wood Cemetery (dibe 201178) (M 4596)
• Buttes New British Cemetery (dibe 201179) (M 4596)
• Obelisk 5th Australian Div. Polygon Wood (woi 524) (M 4596)
• New Zealand Memorial Polygon Wood (woi 525) (M 4596)
• Duitse bunker Scott Post (dibe 213447)
• Nieuw-Zeelandse schuilplaats (1) (dibe 213641)
• Nieuw-Zeelandse schuilplaats (2) (dibe 213581)
• Restanten D. constructie Boombos 13 (dibe 213623)
• Restanten D. constructie Boombos 12 (dibe 213625)
• D. constructie Bardenbrug 16 (dibe 213624)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaatsen
• ANB: beheer Polygoonbos
• Zonnebeke
9. Cluster van Gemenebest mil. begraafplaatsen Doelbos

18. Gemeente
• Ieper
Context
• Kanaal Ieper-IJzer (ankerplaats voorlopig aangeduid)
Aanwezige WO I-relicten
• Essex Farm Cemetery (dibe 201089) (M 4597)
• Obelisk voor de 49th (West Riding) Div. (woi 633) (M 2429)
• Britse kazematten (dibe 30607) (M 2429)
• Commandopost (dibe 213653)
• Naamsteen ‘John McCrae’ (woi 632)
• Schuilplaats/noodwoning (dibe 213652)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaats
• W&Z: beheer kanaal(dijken)
• Ieper
10. Gemenebest mil. begraafplaats Essex farm cemetery

19. Gemeente
• Ieper
Context
• Slagveld Pilkem
Aanwezige WO I-relicten
• Welsh Cemetery Caesar's Nose (dibe 201096) (M 4597)
• No Man’s Cot Cemetery (dibe 201097) (M 4597)
• Track X Cemetery (dibe 201124) (M 4597)
• Buff’s Road Cemetery (dibe 201125) (M 4597)
• Dragoon Camp cemetery (dibe 201095) (M 4597)
• Colne Valley Cemetery (dibe 201094) (M 4597)
• Divisional Collecting Post Cemetery (dibe 201098) (M 4597)
• La Belle Alliance Cemetery (dibe 201099) (M 4597)
• New Irish Farm Cemetery (dibe 201123) (M 4597)
• Duitse bunker Hindenburg Farm (dibe 213507)
• Demarcatiepaal 22 Pilkemseweg (dibe 201104) (M 4638)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaatsen
• AWV: beheer A19
• Ieper
11. Cluster van Gemenebest mil. begraafplaatsen Pilkem

20. Gemeente
• Ieper
Context
• Ieperse vestingen (dibe/geheel/26651) (M 2228)
Aanwezige WO I-relicten
• Menenpoort (dibe 30393) (M 2228)
• Bastiaanplaque Menenpoort (woi 1440) (M 2228)
• Bronzen replica Menenpoort (woi 1438) (M 2228)
• Gedenksteen Blunden Menenpoort (woi 1418) (M 2228)
• Gedenksteen Indische militairen (woi 1421) (M 2228)
Actoren
• CWGC: beheer Menenpoort
• LPA: Last Post ceremonie
• Ieper
12. Gemenebest mon. voor de vermisten Menin Gate

21. Gemeente
• Ieper
Context
(definitief aangeduid als ankerplaats)
(GRUP Ieperboog-Zuid in opmaak)
Aanwezige WO I-relicten
• Bedford House Cemetery (dibe 201157) (M 3918)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaats
• Ieper
13. Gemenebest mil. begr. Bedford House cemetery

22. Gemeente
• Ieper
Context
• Prov. domein Palingbeek (The Bluff, Hill60, the Caterpillar)
(definitief aangeduid als ankerplaats)
(PRUP Palingbeek, Hill 60 en omgeving)
Aanwezige WO I-relicten
• Larch Wood Cemetery (dibe 201168) (M 4598)
• Woods Cemetery (dibe 201171) (M 4598)
• 1st D.C.L.I. Cemetery, The Bluff (dibe 201172) (M 4598)
• Hedge Row Trench Cemetery (dibe 201173) (M 4598)
• Chester Farm Cemetery (dibe 201169) (M 4598)
• Spoilbank Cemetery (dibe 201170) (M 4598)
• Site “Hill 60” (dibe 201174) (M 4638)
• Betonconstructie nr. 1 “Hill 60” (woi 1398) (M 4638)
• Betonconstructie nr. 2 “Hill 60” (woi 1400) (M 4638)
• Betonconstructie nr. 3 “Hill 60” (woi 1394) (M 4638)
• Betonconstructie nr. 4 “Hill 60” (woi 1396) (M 4638)
• Duits-Australische bunker “Hill 60” (woi 1388) (M 4638)
• Mijnkrater 7/6/1917 “Hill 60” (woi 2091) (M 4638)
• Gedenksteen 14th Light Division (woi 782) (M 4638)
• Gedenksteen “Hill 60” (woi 783) (M 4638)
14. Cluster van Gemenebest mil. begr. Palingbeek (1)

23. Aanwezige WO I-relicten (vervolg)
• Gedenksteen Queen Victoria’s Rifles (woi 785) (M 4638)
• Gedenkzuil 1st Australian Tunnelling Cy. (woi 786) (M 4638)
• Gedenkkapel O.L.V. van Vrede (woi 781)
• Oorlogslandschap Palingbeek (woi 2062)
• Bezoekerscentrum De Palingbeek (woi 1814)
• Halfondergrondse constructie Molenbos (dibe 213532)
• Schutsluis op de Vaart Ieper-Komen (dibe 201154) (M 3526)
• Mijnkraters The Bluff (woi 2061)
• Toegang ondergrondse tunnel nabij The Bluff (woi 1493)
• Betonconstructie The Bluff (dibe 213528)
• Betonrestant I oorlogslandschap Palingbeek (dibe 213609)
• Betonrestant II oorlogslandschap Palingbeek (dibe 213610)
• 3 betonconstructies nabij Palingbeek (dibe 213611)
• Duitse commandopost met schuilplaats (dibe 213385)
7 schuilplaatsen Langhof Farm (woi 829) (M 2429)
• Demarcatiepaal nr. 17 (dibe 201153) (M 4638)
• Betonnen verdedigingsconstr. Lock 7 (dibe 213529)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaatsen
• Provincie West-Vlaanderen: beheer provinciaal domein
• NMBS: beheer spoorweg
• ANB
• Ieper
14. Cluster van Gemenebest mil. begr. Palingbeek (2)

24. Gemeente
• Heuvelland
Context
• Kemmelberg/Scherpenberg (dibe/geheel/26656) (L 4343)
(definitief aangeduid als ankerplaats)
(PRUP Kemmelberg in opmaak)
Aanwezige WO I-relicten
• Gedenkzuil 'Den Engel' / Fr. Ossuaire (dibe 32616) (L 4343; M 4555)
• Lindenhoek Chalet Military Cem. (dibe 201009) (L4343; M 4581)
• 4 Britse schuilplaatsen Lettenberg (dibe 213366) (L 4343; M ???)
• Kemmelberg Voorbos Kemmelberg (woi 2122) (L 4343)
• Oorlogslandschap Kattekerkhofstraat 1 (woi 2056) (L 4343)
• Toegang tot ondergrondse installatie (woi 1685) (L 4343)
• De uitkijktoren-Belvédère (dibe 32615) (L 4343; M 4268)
• Betonconstructie 1 (dibe 213365) (L 4343)
• Betonconstructie 2 (dibe 213364) (L 4343)
• 2 betonconstructies Monteberg (woi 1712) (L 4343)
• Knoteik pre-WOI (woi 2001) (L 4343)
• Demarcatiepaal nr. 8 (dibe 201456) (M 4679)
• Demarcatiepaal nr. 14 (dibe 201457) (M 4679)
• 6 Britse schuilplaatsen (dibe 213481) (L 1334)
• Drie Britse betonnen constructies (dibe 213482) (L 1798)
15. Cluster militaire begraafplaatsen Kemmelberg (1)

25. Actoren
• DPMA: beheer ossuarium
• CWGC: beheer militaire begraafplaats
• ANB: beheer natuurgebied
• Provincie West-Vlaanderen
• Heuvelland
15. Cluster militaire begraafplaatsen Kemmelberg (2)

26. Gemeente
• Heuvelland
Context
• Wijtschateboog (definitief aangeduid als ankerplaats)
(GRUP Ieperboog-Zuid in opmaak)
Aanwezige WO I-relicten
• Spanbroekmolen British Cemetery (dibe 201041) (M 4581)
• Lone Tree Cemetery (dibe 201036) (M 4581)
• R.E. Farm Cemetery (dibe 201038) (M 4581)
Mijnkrater 7/6/1917 Peckham (woi 2050)
• Mijnkrater 7/6/1917 Spanbroekmolen (dibe 201027) (M 2429)
• Duitse schuilplaats Spanbroekmolen (dibe 213488)
• Gedenkplaat Spanbroekmolen (dibe 213353) (M 2429
• Mijnkrater 7/6/1917 Kruisstraat 1 (woi 2051)
• Mijnkrater 7/6/1917 Kruisstraat 2 (woi 2106)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaatsen
• Provincie West-Vlaanderen
• Talbot House
• Heuvelland
16. Cluster Gemenebest mil. begr. Spanbroekmolen

27. Gemeente
• Mesen
Context
• Island of Ireland Peace Park
(definitief aangeduid als ankerplaats)
(GRUP Ieperboog-Zuid in opmaak)
Aanwezige WO I-relicten
• The Island of Ireland Peace park (dibe 200693) (M 4634)
• Australische betonconstructie (dibe 213429)
• Duitse bunker 1 Nieuw-Zeelandpark (woi 2019)
• Duitse bunker 2 Nieuw-Zeelandpark (woi 2022)
• New Zealand Memorial Park (dibe 32790)
• Gedenkzuil Nieuw-Zeelandse Divisie (woi 2018)
• Neerhof (dibe 32773)
Actoren
• beheerder Island of Ireland Peace park
• beheerder New Zealand Memorial Park
• Mesen
17. Iers monument Island of Ireland Peace Tower

28. Gemeente
• Poperinge
Context
(Gem. RUP Lijssenthoek)
Aanwezige WO I-relicten
• Gemenebest militaire begraafplaats
Lijssenthoek military cemetery (dibe 200946) (M 4584)
Actoren
• CWGC: beheer militaire begraafplaats
• Talbot House vzw
• Poperinge
18. Gemenebest mil. begr. Lijssenthoek military cemetery (1)

29. Preselectie
4
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
13 14
15 16
17
18
1
Diksmuide
Nieuwpoort
Ieper
Status
• Preselectie beperkt tot de Westhoek?
Door concentratie, context, onderlinge relaties,
weerklank,… zijn de uitzonderlijke universele waarden
waarop het dossier zich beroept hier het sterkst.
• Preselectie = definitieve selectie?
- Weloverwogen keuze
- Bijkomende sites dienen te beantwoorden aan
dezelfde uitzonderlijke universele waarden en
selectiecriteria
Gevolgen
• UNESCO erkenning ≠ bijkomende bescherming
Geen bijkomende regels of beperkingen bovenop de
‘Vlaamse’ bescherming
• Kernzones: alle sites beschermd als monument
• Bufferzones:
- maatwerk
- laten samenvallen met bestaande beschermingen
- in overleg af te bakenen (vervolgtraject)
- alternatieven via overeenkomsten met beheerders
(vervolgtraject)

30. Preselectie
Een internationaal dossier
Compiègne
Toul
Verdun
Laon
Soissons
St-Quentin
Cambrai
Lens
Béthune
Lille
Amiens
Diksmuide
Arras
Ieper
Vlaanderen
(18 sites)
Wallonië
(7 sites)
Frankrijk
(80 sites)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+ +
+
+
++
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Vlaanderen
Associatie van 14
Noord-Franse
departementen
Wallonië
Frans-Belgische samenwerking

31. Preselectie = basis voor overleg
Internationaal
• Franse en Waals partners
• De beheerders van de militaire begraafplaatsen en de monumenten voor de vermisten
Belgisch en Vlaams
• Betrokken administraties
Lokaal
• Betrokken provinciale en gemeentelijke besturen en administraties
• Kenniscentra
• Lokale eigenaars , via de middenveldorganisaties
Vervolgtraject

32. Doel
• Een gedragen definitieve selectie
• De afbakening van kern- en bufferzones voor deze selectie
• Het opzetten van een integraal beheerplan en -structuur voor het geheel van de sites.
Vervolgtraject

33. Concreet
• Contactdag (13/3/2014)
• Ronde van de Westhoek (3 - 4/2014)
- overlegplatformen
- beheerders van de militaire begraafplaatsen.
- kenniscentra
- lokale besturen en administraties
- middenveldorganisaties
• Workshops per site (4 - 6/2014)
Vervolgtraject

34. Planning
• September 2015 indienen pre-dossier
• 31 januari 2016 indienen definitief dossier
• Najaar 2016 nazicht door het wetenschappelijke adviesorgaan ICOMOS
• Voorjaar 2017 advies aan het Werelderfgoedcomité
• Zomer 2017 beslissing door het Werelderfgoedcomité
! Groot aantal betrokken actoren
! Andere lopende Belgische Werelderfgoeddossiers
Vervolgtraject