ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช บรรยายในกำหนดการการประชุมวิชาการระดับชาติ ครุศาสตร์วิจัยครั้งที่ 1 “การจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่นสู่ประชาคมอาเซียน: ทิศทางใหม่ในศตวรรษที่ 21” ประจำปี พ.ศ. 2559 วันที่ 28 กรกฎาคม 2559 ณ มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ (เขตพื้นที่ในเมือง)

1. การจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่น
วิจารณ์ พานิช
ในศตวรรษที่ ๒๑
บรรยายในกาหนดการการประชุมวิชาการระดับชาติ ครุศาสตร์วิจัยครั้งที่ 1 “การจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่นสู่ประชาคม
อาเซียน: ทิศทางใหม่ในศตวรรษที่ 21” ประจาปี พ.ศ.2559 วันที่ 28 กรกฎาคม 2559 ณ มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ (เขตพื้นที่ใน
เมือง)

2. การศึกษากับท้องถิ่น
• ทั้งอุดมศึกษา และการศึกษาขั้นพื้นฐาน
• มีชีวิตจริงในท้องถิ่น/ชุมชน เป็น เครื่องมือ (means) เพื่อ
บรรลุเป้าหมาย และเป็น เป้าหมาย (end)
• ท้องถิ่นพัฒนาเป็นเป้าหมายของการศึกษาเช่นเดียวกับ
ปัจเจกพัฒนา (นร., พ่อแม่, ครู, คนในท้องถิ่น)
ในศตวรรษที่ ๒๑
กระบวนทัศน์ใหม่

3. การศึกษากับท้องถิ่น
• มองเป้าหมายที่กว้าง
• มองไปในอนาคต
• มองว่าศตวรรษที่ ๒๑ สังคมเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว การเรียนรู้/
การศึกษา ต้องเปลี่ยน เพราะเป้าหมายการศึกษาต้องเปลี่ยน
• นิยาม “ความรู้” ใหม่ ให้คุณค่าความรู้ที่มาจากการปฏิบัติ
• มองการเรียนเป็น “การจัดการความรู้” (Knowledge Management)
ในศตวรรษที่ ๒๑
กระบวนทัศน์ใหม่

4. การเรียนรู้เป็นการเตรียมคน
ไปใช้ชีวิตในอนาคต
ที่ไม่รู้ว่าจะเป็นอย่างไร

5. การเรียนรู้ กับ การสอน เป็นคนละสิ่ง
อาจมีการเรียนรู้ได้ โดยไม่ต้องมีการสอน
ที่ครูสอน (แบบถ่ายทอดความรู้) ส่วนใหญ่ศิษย์ไม่ได้เรียนรู้
ที่ครูสอน (แบบถ่ายทอดความรู้) ส่วนใหญ่ศิษย์เรียนรู้แบบผิวเผิน

6. ในศตวรรษที่ ๒๑ สถานศึกษาเป็นที่
• สร้างแรงบันดาลใจ
• สร้างความริเริ่มสร้างสรรค์ original ideas
• สร้างเจตคติที่ดี
• สร้างโอกาสมีชีวิตที่ดี มีสัมมาชีพ เป็นพลเมืองดี
• สร้างความเป็นผู้นา (การเปลี่ยนแปลง)
• พัฒนามนุษย์ให้เต็มศักยภาพ (full potential)

7. ผลลัพธ์การเรียนรู้ ในศตวรรษที่ ๒๑
• ความรู้ ... รู้วิชา
• ทักษะ ... ปฏิบัติได้
• นิสัย (Non-Cognitive Development) + อุดมคติแห่งวิชาชีพ
• ใจสู้ (Growth Mindset) เชื่อในพรแสวง
• คุณธรรม

8. เป้ าหมายการศึกษาในศตวรรษที่ ๒๑
• เรียนให้ได้(ความรู้และ) ทักษะ และ อุปนิสัย เพื่อชีวิตที่
เปลี่ยนแปลง เรียนให้รู้จริง (mastery learning) เป็นฐานที่มั่นคงใน
การต่อยอด เรียนเพื่ออนาคตของตนเอง ไม่ใช่เรียนเพื่อสอบ
• เรียนโดยลงมือทา และคิด ทั้งในห้องเรียน และในสภาพจริง
• ครูไม่สอนความรู้สาเร็จรูป ทาหน้าที่ออกแบบโจทย์(ปฏิบัติ) ตั้ง
คาถาม เอื้ออานวย (facilitate) หรือโค้ช ประเมิน (formative
assessment) และให้คาแนะนาป้อนกลับ (feedback)
• สอนน้อย เรียนรู้มาก (Teach less, Learn more)

9. เป้ าหมาย (๒)
ไม่ใช่แค่รู้วิชา แต่เพื่อพัฒนาการหลายด้านไปพร้อมๆ
กัน
• สมรรถนะ (competence)
• จัดการอารมณ์ (emotion management)
• เป็นตัวของตัวเอง และร่วมกับผู้อื่น (autonomy & interdependence)
• ปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น (interpersonalrelationship)
• อัตลักษณ์ (identity)
• พัฒนาเป้าหมายในชีวิต (purpose)
• มั่นคงในคุณธรรม (integity)
Chickering’s Seven Vectors of
Identity Development

10. เป้ าหมาย (๓)
• ศิษย์ทั้งชั้นบรรลุสภาพ “รู้จริง” (Mastery Learning) ไม่ใช่เฉพาะเด็กเรียนเก่ง
• เรียนวิธีเรียน (Metacognition) เพื่อเรียนรู้ตลอดชีวิต
• เรียนให้บรรลุ Transformative Learning เรียนรู้สู่การ
เปลี่ยนแปลง งอกงามความเป็น “ผู้นาการเปลี่ยนแปลง”
(Change Agent)

11. การศึกษาในศตวรรษที่ ๒๑
• สร้างคนทางานตาม
รูปแบบ Content
• เน้นเนื้อหา ตอบคาถาม
• สถานศึกษาเพื่อ
ถ่ายทอดความรู้
• สร้างคนทางานสร้าง
สรรค์แตกต่าง Creativity
• เน้น inquiry ตั้งคาถาม
• สถานศึกษาเพื่อ
ปฏิสัมพันธ์ทางสังคม
เรียนรู้จากการปฏิบัติ Action + Reflection
20 21

12. การศึกษาในศตวรรษที่ ๒๑
• เพื่อความรู้
• เพื่อความรู้
• ความรู้เป็นสัจจะ Constant
• เรียนจากการสอน Learning from
Teaching
• เรียนจากโรงเรียน มหาฯ
• เพื่อฝึกทักษะการเรียนรู้
• เพื่อพัฒนารอบด้าน
• ความรู้เลื่อนไหล Dynamic
• เรียนจากการทา Learning by
Doing (and Reflecting)
• เรียนจากที่ทางาน
20 21

13. ลักษณะของศตวรรษที่ ๒๑
• ความรู้ และทุกสิ่งทุกอย่าง เปลี่ยนเร็ว และไม่
แน่นอน
• ความเข้าใจ กลไกการเรียนรู้/กลไกสมอง เปลี่ยน
• ตัวช่วย / ตัวขัดขวาง (ICT) เปลี่ยน
• เด็กเปลี่ยน
• สังคม/โลกเปลี่ยน
• เป้าหมายของการเรียนรู้เปลี่ยน
Root Cause

14. การเรียนรู้แห่งศตวรรษที่ ๒๑
• ก้าวข้าม ความรู้ สู่ ทักษะ
• ก้าวข้าม พัฒนาการด้านวิชาการ สู่ พัฒนาการรอบ
ด้าน ... ทักษะแห่งศตวรรษที่ ๒๑(รวมลักษณะนิสัย)
• สู่ ฉันทะ / แรงบันดาลใจ ในการทาเพื่อผู้อื่น สังคม
มิติด้านใน
• เรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง(Transformative Learning)
สู่ การเป็นผู้นาการเปลี่ยนแปลง(Change Agent)

15. เป้ าหมายการศึกษาในศตวรรษที่ ๒๑
• เรียนให้ได้(ความรู้และ) ทักษะ และ อุปนิสัย เพื่อชีวิตที่
เปลี่ยนแปลง เรียนให้รู้จริง (mastery learning) เป็นฐานที่มั่นคงใน
การต่อยอด เรียนเพื่ออนาคตของตนเอง ไม่ใช่เรียนเพื่อสอบ
ไม่ใช่เรียนเพื่ออวด
• เรียนโดยลงมือทา และคิด ทั้งในห้องเรียน และในสภาพจริง
• ครูไม่สอนความรู้สาเร็จรูป ทาหน้าที่ออกแบบโจทย์(ปฏิบัติ) ตั้ง
คาถาม เอื้ออานวย (facilitate) หรือโค้ช ประเมิน (formative
assessment) และให้คาแนะนาป้อนกลับ (feedback)
• สอนน้อย เรียนรู้มาก (Teach less, Learn more)

16. 21st Century Skills
• Interdisciplinary
Themes
• Learning Skills
• Life & Career Skills
www.p21.org

17. Interdisciplinary Themes
• Global Awareness, Local Awareness
• Financial, Economic, Business, &
Entrepreneurial Literacy
• Civic Literacy
• Health Literacy, Social Literacy
• Environmental Literacy

18. Learning Skills
• Creativity & Innovation
• Critical Thinking & Problem Solving
• Communication & Collaboration

19. Life & Career Skills
• Flexibility & Adaptability
• Initiative & Self-direction
• Social & Cross-cultural Skills
• Productivity & Accountability
• Leadership & Responsibility
• Integrity
• Inner Skills / Self-discipline / Emotional /
Spiritual

20. ลักษณะนิสัย - Executive Function (EF)
ความมุมานะ (เชื่อพรแสวง - Growth Mindset) ความใฝ่รู้
อดทนรอเพื่อสิ่งที่ดีกว่า การควบคุมตนเอง มีวินัย
ในตนเอง สานึกผิดชอบชั่วดี ความรับผิดชอบ
ความมั่นคงทางอารมณ์ ความมั่นใจในตนเอง (self-
esteem) ความขยันหมั่นเพียร ความกระตือรือร้น
เห็นอกเห็นใจผู้อื่น (empathy)
Non-cognitive Development
ไม่สามารถฝึกได้ด้วยการสอนแบบถ่ายทอด
ความรู้ (Passive Learning)
Characters

21. เรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง
https://www.gotoknow.org/posts/tags/Mezirow
https://cdn.gotoknow.org/assets/media/files/001/118/349/original_8a511172e210f2942a79c400363f4033.jpg
การท้าทายระบบโลกทัศน์
เปลี่ยนระบบคุณค่าและโลกทัศน์
ประสบการณ์ตรง + ไตร่ตรองสะท้อนคิด
+ อารมณ์

22. เรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง
https://www.gotoknow.org/posts/tags/Mezirow
https://cdn.gotoknow.org/assets/media/files/001/118/349/original_8a511172e210f2942a79c400363f4033.jpg
การท้าทายระบบโลกทัศน์
เปลี่ยนทั้งเนื้อทั้งตัว
ประสบการณ์ตรง + ไตร่ตรองสะท้อนคิด
ใจ คิด พฤติกรรม
+ อารมณ์
พลังทั้งหก

23. พลังทั้งหก
• ประสบการณ์ของปัจเจก
• การสะท้อนคิดอย่างจริงจัง
• สุนทรียสนทนา
• มุมมอง/วิธีการที่ครบด้าน (holistic)
• บริบท
• ความสัมพันธ์ที่จริงใจ

24. การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง
• Individual Learning + Social Learning
• Action Learning + Reflection Learning
• Integrated Learning

25. รู้
เข้าใจ
นาไปใช้
วิเคราะห์
สังเคราะห์
ประเมิน/เปรียบเทียบ
เปลี่ยนวิธีเรียนรู้
เปลี่ยนกระบวนทัศน์/ตัวตนTransformative Learning
การเรียนรู้ ๘ ระดับ
Modified Bloom’s Taxonomy

27. ทั้งหมดนั้นไม่เกิดหากจัดการเรียนรู้แบบเก่า
• ไม่ได้เกิดจากการเรียนแบบรับถ่ายทอดความรู้
สาเร็จรูป
• แต่เกิดจากการเรียนโดยการลงมือปฏิบัติ (action)
ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด(reflection)
• การเรียนแบบลงมือปฏิบัติที่ดีที่สุดคือ ปฏิบัติใน
สถานการณ์จริง ในท่ามกลางความซับซ้อนและไม่
แน่นอน

28. การเรียนรู้ที่ดีที่สุด
• คือการเรียนรู้จากการปฏิบัติในสถานการณ์จริง
• เรียนเป็นทีม
• ตามด้วย critical reflection
• ครู/อาจารย์ทาหน้าที่ (๑) กาหนดเป้าหมายร่วมกับศิษย์
(๒) สร้างบรรยากาศอิสระจากความกลัว และ (๓) ตั้งคาถาม
ให้เกิด critical reflection เชื่อมโยงกับความรู้ทฤษฎี
เชื่อมโยงกับความดีงาม (๔) ครู/อาจารย์เรียนรู้จากการทาหน้าที่
ดังกล่าว โดยเรียนเป็นทีม/ชุมชน … PLC (ProfessionalLearning Community)

29. สถาบัน กศ. ต้องการ “สถานการณ์จริง”
• การเรียนรู้จากการปฏิบัติของศิษย์
• และอาจารย์/ครู
• การสร้างความรู้ใหม่จากฐานความรู้เดิมของท้องถิ่น ...
วิจัย
• เป็น “ภาคีร่วมพัฒนา” (development partner)
• ทางานหารายได้เลี้ยงตัว
เพื่อ

30. สถาบัน กศ. ต้องการ “สถานการณ์จริง”
• การเรียนรู้จากการปฏิบัติของศิษย์
• และอาจารย์/ครู
• การสร้างความรู้ใหม่จากฐานความรู้เดิมของท้องถิ่น ... วิจัย
• เป็น “ภาคีร่วมพัฒนา” (development partner)
• ทางานหารายได้เลี้ยงตัว
เพื่อ

34. การฝึกงาน/สหกิจศึกษา
• ต้องมีการกาหนดเป้าหมายการเรียนรู้ชัดเจน
• มี reflection / AAR เป็นระยะๆ เพื่อให้อาจารย์ใช้
Embedded Formative Assessmentตามด้วย
Constructive Feedback
• ให้เกิดการเรียนรู้บูรณาการ ของ นศ. และ อจ.
• และเกิดคุณประโยชน์ต่อสถานฝึกงาน
• เกิดความผูกพันที่ดีต่อเนื่อง ได้ฝึกด้านจิตใจ
https://www.gotoknow.org/posts/tags/ประเมินเพื่อมอบอานาจ

35. เครือข่ายมหาวิทยาลัยสร้างสรรค์สังคม
https://www.gotoknow.org/posts/608280
https://www.gotoknow.org/posts/591178

36. ค่ายสร้างเสริมประสบการณ์นักศึกษาแพทย์ ครั้งที่ ๖๔
https://www.youtube.com/watch?v=Uj3Grc8tOPw
ศูนยแพทยศาสตรศึกษาชั้นคลินิก โรงพยาบาลมหาราชนครราชสีมา
https://www.gotoknow.org/posts/452037

37. การจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่น
• การเรียนรู้ของเยาวชน อายุ๑๗ - ๒๔ ปี
• การเรียนรู้ของคนวัยทางาน
• การเรียนรู้ของผู้สูงอายุ
• สถาบันการศึกษากับการประกอบธุรกิจ ของ....
• สถาบันการศึกษาในบทบาทส่งเสริม entrepreneur
(ผู้ประกอบการ), producer (ผู้ผลิต), provider (ผู้ให้), Consumer
(ผู้บริโภค), ผู้ด้อยโอกาส
ในมุมมองใหม่ๆ / แหวกแนว

38. การจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่น
• การเรียนรู้ของเยาวชน อายุ๑๗ - ๒๔ ปี
• การเรียนรู้ของคนวัยทางาน
• การเรียนรู้ของผู้สูงอายุ
• สถาบันการศึกษากับการประกอบธุรกิจ ของ....
• สถาบันการศึกษาในบทบาทส่งเสริม entrepreneur (ผู้ประกอบการ), producer (ผู้ผลิต),
provider (ผู้ให้), Consumer (ผู้บริโภค), ผู้ด้อยโอกาส
ในมุมมองใหม่ๆ / แหวกแนว

39. ต้องการ ๕ เปลี่ยน (innovation)
• ภารกิจ
• โครงสร้าง
• กติกา กฎ ระเบียบ
• การบริหารการเปลี่ยนแปลง
• การบริหารคน

40. เปลี่ยนภารกิจ
• จากโรงสอนเป็น โรงพัฒนา
• จากบริการเยาวชน เป็น บริการคนทั้งชีวิต
• จากถ่ายทอดความรู้ เป็น ร่วมทา ร่วมเรียนรู้ ร่วมสร้าง
ความรู้ (engagement)
• จากตั้งรับในรั้ว เป็น รุกออกไปสู่ท้องถิ่น
• จากแก้ปัญหา (reactive) เป็น สร้างโอกาส (proactive)

41. เปลี่ยนโครงสร้าง (structure) ?
• มีส่วนงานพหุสาขา ตั้งตามภารกิจ ไม่ใช่ตาม
สาขาวิชาการ
• มี Community Enagagement Coordination Unit มี
พนักงานที่มีทักษะเหมาะสม มีการเรียนรู้
• มี Adult Learning Management Unit
• Etc.

42. เปลี่ยนข้อบังคับ ระเบียบ
• อาจไม่เปลี่ยน แต่เพิ่มข้อบังคับ/ระเบียบ สาหรับเอื้อ
ต่องานในรูปแบบใหม่
• ยกย่อง/ยอมรับ Scholarship of Teaching and
Learning, Scholarship of Implementation /
Application

43. บริหารการเปลี่ยนแปลง
• จัดการกติกาใหม่ ที่ให้คุณค่าScholarship of T&L,
Scholarship of Implementationสู่การปฏิบัติ
• ตั้งคณะทางานตีความกติกาสู่การปฏิบัติ
• หาตัวอย่างผลงานทั้งสองด้าน ที่มีคุณภาพสูงมาทาความ
เข้าใจมิติด้านคุณภาพ และวิธีตรวจสอบคุณภาพ
• จัดการประชุมปฏิบัติการผู้ที่อยู่ในรายชื่อreader ผลงาน
สาหรับเข้าสู่ตาแหน่งวิชาการ เพื่อทาความเข้าใจกติกาใหม่ในระดับ
ปฏิบัติ

44. เปลี่ยนการบริหารคน (HRM)
• กาหนดลักษณะการทางาน และภาระงานของ
อาจารย์และบุคลากรอื่นให้เอื้อต่อการทางาน
community engagement
• ให้ความยืดหยุ่น บนฐานของข้อตกลงเป็นรายคน
และมีการรายงานการทางาน กิจกรรม และ
ผลกระทบที่เกิดขึ้น

45. เปลี่ยนการบริหารคน (HRM)
• ให้คุณค่างานสร้างสรรค์หลากหลายรูปแบบดังกล่าวแล้ว
• พัฒนาเกณฑ์คุณภาพผลงานหลากหลายแบบ
• พัฒนาเกณฑ์และวิธีการให้คุณประโยชน์แก่ผู้ทางาน
และมีผลงานวิชาการหลากหลายรูปแบบ
• ฯลฯ

46. หัวใจสาคัญ
• ไม่ยึดมั่นถือมั่นในกติกาเดิม
• สร้างกติกาใหม่ เพื่อรองรับภารกิจแนวใหม่
• มีการจัดการกติกา และภารกิจแนวใหม่
• มีการพัฒนาทักษะที่ต้องการ เพื่อการบรรลุเป้าหมาย
ใหม่

47. สรุป การศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่น
• ต้องเป็น Education for All, All can achieve Mastery /
Transformative Learning
• เน้นเรียนจากการปฏิบัติในสถานการณ์จริง ... ในท้องถิ่น
• ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด(Reflection) เน้นเรียน
ทฤษฎีจากการปฏิบัติ
• ใช้หลัก Engagement
• เปลี่ยน/เพิ่ม กติกา และมีการจัดการการเปลี่ยนแปลง

48. สรุป อาจารย์ทาหน้าที่
• สร้าง ecosystem ของการเรียนรู้
• ออกแบบการเรียนรู้จากการปฏิบัติ ทาให้ นศ. เป็นเจ้าของ
• เป็น Facilitator, Coach, Scaffolding เน้นตั้งคาถาม
• ออกไป engage กับท้องถิ่น
• สร้าง Scholarship of T&L / Implementation
• เรียนรู้ร่วมกับเพื่อนอาจารย์… PLC (Professional Learning
Community)