Oto prezentacja z serii FONETYKA I FONOLOGIA dla studentów IJ/UAM w ramach Wstępu do językoznawstwa. Zapraszam do zadawania pyań lub komentowania i poprawiania;).

1. Procesy fonologiczne
przykłady ASYMILACJI
Konrad Juszczyk, IJ/UAM
FONETYKA&FONOLOGIA VII
1

2. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Asymilacje i dysymilacje
 Asymilacja – upodobnienie zwane także SANDHI
 Palatalizacja – zmiękczenie (częsta asymilacja)
 obligatoryjne, czyli obowiązkowe i poprawne:
 wozy-wo[ź]id, rada-ra[Ʒ́]id (alternacje w morfologii)
 Dysymilacja – rozpodobnienie głosek obok siebie:
 rzadkie i niepoprawne:
 *le[t]ko zamiast lekko, mię[t]ko zamiast miękko
2

3. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
3
Postępowa – progresywna, czyli
następującej głoski do poprzedniej
rzemieślnik  [žem’iëśl̥'ńik]: /l/[l’] po [ś]
dźwięczność: ----------------------- (ubezdźwięcznianie)
miękkość: ------------------ (zmiękczanie)
Zmiękczanie obejmuje parę spółgłosek,
a samogłoska [e] jest podniesiona [ë].
Obustronne sąsiedztwo miękkich spg zmiękcza [l]
Bezdźwięcznośd obejmuje grupę 2-3
głosek, bo głoski upodobniają się do siebie.
̥

4. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
4
Postępowa – progresywna, czyli
następującej głoski do poprzedniej
trwad  [tr̥fać] czyli /r/[r̥] między [t] a [f]
dźwięczność: --- ---- (ubezdźwięcznianie)
 Obustronne sąsiedztwo ubezdźwięcznia *r+
 Bezdźwięcznośd obejmuje grupę 2-3
głosek, bo głoski upodobniają się do siebie.

5. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
5
Wsteczna – regresywna, czyli
poprzedzającej głoski do następnej
rtęd  [r̥tenć] czyli /r/  [r̥] przed [t]
jest bezdźwięczne
głoska bezdźwięczna ma wpływ na
poprzedzającą i stąd zmiana w artykulacji
ranka  [raŋka] czyli ([n][ŋ])
w wymowie krakowskiej



6. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
6
Przykłady procesów w dialektach
 okienko [ok’ieŋko] albo [ok’ienko]
 piosenka [p’ioseŋka] albo [p’iosenka]
 pan karol [paŋkarol] albo [pan karol]
 Asymilacja spółgłoski nosowej [n] do zwartej
tylnojęzykowej (welarnej) *k+ to welaryzacja.
 wewnątrzwyrazowa (asymilacja międzywyrazowa)
 zachodzi w wymowie krakowsko-poznaoskiej…
 …lecz nie zachodzi w wymowie warszawskiej!
(
(

7. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Przykłady procesów w dialektach
 rzut rożny [žudrožny] albo [žut rony]
 weź jabłko `[veźi̯apko] albo [veś i̯apko]
 dach domu [daɣdomu] albo [daχ domu]
 Międzywyrazowa asymilacja dźwięczności spółgłoski.
4/1/2014 7
wymowa fonetyka welaryzacja
krakowsko-
poznaoska
udźwięczniająca +
warszawska ubezdźwięczniająca -
(
(
(
(
(
(

8. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Asymilują się czyli upodabniają się
 zarobid – zarabiad; zamówid - …; uspokoid - …;
 Samogłoski do samogłosek: harmonia wokaliczna
 cieo, ciocia…
 Samogłoski do spółgłosek miękkich
 kupid – kopyto – kapelusz – kebab – kilof
 Spółgłoski do samogłosek pod względem
labializacji, czyli ułożenia warg od zaokrąglonych do
poszerzonych.
 włączad -> *wł[ ]czad -> *[ nčad ] do [a]

9. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
9
Spółgłoski do spółgłosek
 ryba – ry[p]ka; ława – ła*f+ka; koza – kó[s]ka;
 łotra – (ty) łot[š]e; kra – p[š]y k[š]e
 wiatr, pieśo, myśl (wygłos absolutny)
 rtęd, łkad, lśnid (ubezdźwięcznienie fakultatywne)
 Asymilacja pod względem dźwięczności
 matce – [macce]
 dowódca – [dovucca]
 pod dżokejem – [poǮǮokei̯em]
 Asymilacja pod względem sposobu artykulacji

10. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
10
Spółgłoski do spółgłosek
 list – liście; legenda – legendzie…
 palatalna!
 tango, Kongo, leasing; bank; Anglia…
 nosowa (bywa fakultatywna) welaryzacja
 Inne, allofoniczne:
 drzewo, trzeba, komfort, informacja…
 Asymilacja pod względem miejsca artykulacji.
 rozszerzyd; rozżalony…
 Uproszczenia pod względem miejsca artykulacji
Większość przykładów w tej prezentacji oraz ich opisy pochodzi z podręcznika
Szpyry-Kozłowskiej: Wprowadzenie do współczesnej fonologii – UMCS 2002.