Pytje dhe pergjigje nga lenda Biznesi Nderkombtar.

1. Pytje dhe përgjigjje nga Biznesi Ndërkombëtar
Prof.Asoc.Dr.Petrit Gashi Studenti : Fidan Haliti
1. Cilat janë objektet e studimit të B.N ?
Krijimi I tregut global apo globalizimi.
Rrethina ( Politike, ekonomike, sociale, kultura )
Mënyra e depertimit ne treg.
Qështjet tjera mbrenda firmës.
2. Pse angazhohen firmat në B.N ?
Të zgjerojn shitjet apo tregun.
Te gjejnë burime ( Kapital dhe Teknologji )
Të diversifikojnë burimet per shitje dhe furnizime.
3. Cilat janë faktorët e rritjes së B.N sot ?
Zhvillimi teknologjik.
Liberazimi I tregut botëror
Rritja e konkurrencës globale
Inovacionet
Zhvillimi I institucioneve për të mbështetur dhe lehtësuar tregtinë ndërkombëtare
4.Cilat janë mënyrat e angazhimit në B.N ?
Eksporti , Nën-kontraktuesit, Investimet, Licencimi, Franshiza, Aleancat stategjike etj.
5. Cilat janë instituconet globale ?
Marrëveshja e përgjithshme mbi tarifat dhe tregëtin (GATT) dhe organizata botërore e tregëtis
- Funksioni : Mbikqyrja e sistemit botëror të tregëtis
- Objektivë : Ulja e barrierave për trgëti dhe investime
Fondi monetar ndërkombëtar (IMF)
- Funksioni : Mbajtja ne vijë e sistemit monetar ndërkombëtar
- Huadhënes I fundit për qeverit ne telashe ( lender of last resort )
Banka botrore
- Funksioni : Zhvillimi ekonomik
- Huadhënie për projektet ne infrastrukturë.
Kombet e bashkuara (UN)
- Sigurimi I paqës përmes bashkëpunimit ndërkombëtar si dhe sigurisë kolektive.
6. Cilët janë faktoret nxitës të globalizimit ?
Zvoglimi I barrierave në qarkullimin e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit.
Ndryshimet teknologjike, sidomos në teknologji komunikimi, përpunim informatash dhe tekonologji
transporti.

2. 7. Cilat janë teorit e investimeve direkte ?
Pradigma elektike e dunningut sheh zgjerimin e firmave jashtë përmes investimeve në funksion të :
1. Gjetjes së burimeve të reja të fitmit dhe të mundësive te reja
- Gjetjes se burimeve natyrore
- Gjetjes se siguriëes
- Gjetjes së tregjeve te reja
- Gjetjes se dijeve te reja.
2.Shfrytëzimit te mangësive në tregun e tregjet e produkteve dhe faktorëve të prodhimit të krijuar nga
qeveritë nacionale.
- Kufizimet në qasje në treg (si rrjedhoj e kufizimeve tarifore dhe jo-tarifore )
- Kufizimet në mobilitetin e faktorëve te prodhimit (p.sh levizja e punëtoreve dhe kapitalit )
3. Internalizimit të informatave / kompetencave fundamentale të firmës
- Internalizimi ndodh atëher kur firma vendos të investoj ne vendin përkatës me qëllim të mbajtjes nën
kontroll te informatave / kompetencave bazike mbrenda firmës, që realisht janë burimi kryesor I
konkurueshmëris së firmës.
8. Qka janë vlerat ?
Ide abstrakte mbi atë se qfarë grupi mendon se është e mirë, e drejtë dhe e dëshirushme.
9. Qka janë normat ?
Janë rregulla shoqërore të cilat përcaktojnë një udhëzues të sjelljes së mirë në shoqëri. Normat
përcaktojn rregullat sociale mbi të cilat bazohen raportet midis njerzëve
- Mbi bazen e vlerave përcaktohen dhe justifikohen normat.
10. Pse është I rëndësishëm studimi I kulturave në kontekst te B.N ?
Është i rëndesishëm për dy arsye :
1. Njohja e diferencave në kulturë dhe mënyra se si manifestohen.
2. Të përcaktohen ngjajshmërit në mes të kulturave me qëllim të ndërtimit të strategjive.
11. Cilat janë elementet e kulturës ?
Gjuha, Religjioni, Vlerat dhe qëndrimet, Sjellja dhe zakonet, edukimi etj.
12. Gjuha në biznesin nderkombëtar ?
Gjuha ndihmon në mbledhjen e informatave dhe për verësim
Gjuha ofëron qasje ne komunitetin local
Gjuha është faktor kyq në komunikimet e kompanisë.
13. Religjioni në B.N ?
Religjioni ka ndikim në biznesin ndërkombëtar përmes reflektimit në vlerat dhe qëndrimet e një grupi
karshi ndërrmarrësis, konsumit dhe organizimit social.

3. 14. Qka janë qëdrimet ?
Qëndrimet jan vlerësime të bazuara mbi një set të vlerave kulturore.
Diferencat në vlerat kulturore ndikojnë mënyrën se si planifikimi ekzekutohet, vendimet mirren,
strategjitë implementohen dhe vlersohet personeli.
15. Kultura matriale?
K.M lidhet drejtëpërdrejtë me mënyrën se si shoqëria e organizon jetën e saj ekonomike.
K.M manifestohet me qas`shmërinë dhe përshtatshmërin te infrastrukturës bazike ekonomike, sociale,
financiare dhe te marketingut.
- Ekonomike ; Transporti, energjia, telekomunikimet.
- Sociale ; Banimi, shendetësia, sistemi I edukimit.
- Financiare dhe të marketingut : Ofërojn mekanizmat lehtësues për operacionet e B.N.
16. Edukimi ?
Edukimi formal apo jo-formal luan rol qenësor në transmetimin dhe këmbimin e kulturave.
B.N duhet të kenë informacone mbi kualitetin e edukimit.
Lidhja në mes të edukimit dhe kulturës mund të identifikohet përmes nivelit te analfabetizmit,
regjistrimeve në edukimin sekondar apo shkollimi univerzitar.
17. Institucionet sociale ?
I.S përfshijn mënyrat se si njerzit lidhen me njëri tjetrin.
I.S ndikojnë në sjelljen konsumuse.
18. Kultura dhe B.N ?
B.N duhet të analizojnë kulturen ne vendet ku operojnë, dhe ta kthejn ne perparsit e tyre duke :
1. Përqafuar kulturën lokale.
2. Ndërtuar relacione/raporte.
3. Punësuar staf lokal për të mësuar kulturën lokale.
4. Ndihmuar puntorëve për të kuptuar vet biznesin.
5. Përshtatjen e produkteve dhe proceseve nevojave të tregjeve lokale.
19. Kompleksiteti më I madhë në zhvillimin e B.N nënkupton marrjen e disa vendimeve?
1. Gjetjen e lokacionit të prodhimit që siguron minimizimin e kostove dhe maksimizimin e vlerës së
shtuar.
2. Cilat tregje të hyjnë e cilat ti evitojnë.
3. Të konsiderojnë aspektet etike për shfrytëzimin e zbraztirave në ligj.
4. Të vendosin mbi formën e depërtimit në treg ( tregti apo prodhim )
20. Cilat janë sistemet politike ?
1. Kolektivizimi vs Individualizimi
2. Demokracia vs Totalitatizmit

4. 21. Qka është Kolektivizmi dhe Individualizimi ?
Kolektivizimi : Nevojat koletive janë mbi lirinë individuale.
Format : Komunistët & Social demokratët.
Individualizimi : Orjentimi sipas së cilit individi duhet të jet I lirë në synimet e tij ekonomike dhe politike.
I. eshte I ndërtuar mbi dy premise :
- Sigurimi I lirive individuale dhe lirisë së shprehurit.
22. Si arrihet niveli më I lartë I mirëqenjës sociale ?
Arrihet për mes përmbushjes së synimeve individuale nga vet individi e jo nga ndonjë organ kolektiv.
23. Qka është Demokracia dhe Totalitatizmit ?
Demokracia : Qytetarët janë të përfshirë drejtpërdrejtë në vendimarrje.
Totalitarizmi : Të drejtat e garantuara në demokraci janë inekzistente.
24. Cilat janë sistemet ekonomike ?
1. Ekonomia e tregut.
2. Ekonomia e komanduar.
3. Ekonomit mikes.
25. B.N në vendin amë ?
Në vendin amë B.N-të I kushtojnë vëmendje veqanërisht :
- Embargove dhe sanksioneve
Rastet kur qeveria kufizon qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve kryesisht për të arritur objektivat
politike.
- Kontrolleve të eksportit
K.E mund të jenë të lidhura me qështjet e sigurisë kombëtare, arritjen e qëllimeve të politikës së
jashtme, kur ka pak prodhim etj.
- Legjislacionit që përcakton sjelljen në B.N
Qeveritë aplikojnë legjislacionin përmes së cilit sigurohet që BN operojnë sipas rregullave të caktuara
morale e etike. P.sh Bojkoti I tregjeve që kanë histori të errët të të drejtave të njeriut.
26. B.N në vendin e destinacionit ?
Në vendin e destinacionit B.N I kushtojnë vëmendje :
- Riskut politik – kualitetit, politikave, dhe stabilitetit institucional në një vend
Risku politik reflektohet në formë të :
Risku mbi pronën - Që rrezikon pronën mbi asete, apo mundë të rrezikoj edhe fitimin, apo edhe
kontrollin.
Risku operues – Që I referohet përzirjes në punët operative të firmës.
Risku i transferit – Kur firma tenton të zhvendosë fonde nga njëri vend në tjetrin.

5. 27. Me qka ndërlidhet risku ekonomik ?
Risku ekonomik ndërlidhet me :
- Kontrollet e lëvizjes së kapitalit Brenda dhe jashtë vendit.
P.sh aplikohet kur vendi ka mungesë të valutës së huaj.
- Politikat e tatimeve për të kontrroluar B.N si dhe kapitalin e tyre.
Rritja e tatimeve me qëllim të mbledhjes të të hyrave buxhetore.
- Kontrolleve të qmimeve.
P.sh Kontrollet e qmimeve të produkteve të importuara në sektorë sensitiv, si ushqimi dhe shëndetsia.
28.Cilat janë sistemet/praktikat ligjore ?
-Sistemi zakonor
- Sistemi civil
- Sistemi teokratik.
29. Nga kush varet ligji mbi kontratat ?
Varet nga sistemi ligjor I aplikuar në një vend.
- Në sistemin zakonor shum i specifikuar
- Në sistemin civil i shkurtër dhe më pak I specifikuar
- Në nivelin ndërkombëtar, kur sistemet ligjore janë të ndryshme operon CIGS ( UN Convention for the
international sale of goods )
30. Në qka kan ndikim sistemi politik, ekonomik dhe ligjor ?
Kan ndikim në :
- Në fitimet, koston, dhe riskun me të cilin ballafaqohen B.N.
- Në mënyrën se si bizneset në vende të ndryshme duhet menaxhuar.
- Në strategjinë të cilën duhet ndjekur B.N.
Argumentet pro Integrimit
31. Në qka bazohen argumentet ekonomike ?
A.E bazohen në faktin se tregëtia e lirë u mundëson vendeve të specializohen në prodhimin e
produkteve dhe shërbimeve në të cilat kan përparsi komperative
32. Arguemtet politike ?
A.P janë të lidhura me zbutjen e animoziteteve në mes të vendeve .
Argumentet pro intervenimit

6. 33. Cilët janë faktorët politik ?
- Mbrojtja e vendeve të punës dhe e industrive
- Siguria nacionale
- Kundërveprimi
- Mbrojtja e konsumatorëve
- Realizimi i qëllimeve të politikës së jashtme
- Mbrojtja e të drejtave të njeriut
34. Cilët janë faktorët ekonomik ?
- Mbrojtja e industrive që janë ne fazën iniciale të zhvillimit
- Politika tregtare strategjike
35. Cilat janë vendimet kryesore rreth hyrjes në tregjet e huaja ?
- Në cilat tregje të depërtohet
- Momenti I hyrjes në tregun e huaj
- Në qfar shkalle te depërtohet në treg
36. Në cilat tregje të depërtohet ?
Varet nga potenciali afatgjatë I atij tregu për të gjeneruar fitim.
-Fitimi është funksion :
1. Madhësisë të tregut
2.Pasurisë së konsumatorëve ( Fuqisë blerse )
3. Potenciali I rritjes së kësaj pasurie të konsumatorëve ( Që varet nga rritja ekonomike )
37. Momenti I hyrjes në tregun e huaj?
Firma që depërto si e para në treg gjeneron përfitimet në kuadër të konceptit first-mover adventage.
- Depërtimi I hershëm në treg I ka rreziqet e veta :
1. Shpenzimet fillestare ( pioneering costs )
2. Kostot për të mësuar rregullat e lojës
3. Edukimi I konsumatorëve
38. Në qfar shkalle të depërtohet në treg ?
- Depërtimi rapid apo I fuqishëm tregon për përkushtim strategjik afatgjatë të firmës në atë treg.
Firma duhet ti konsiderojë rreziqet dhe inercionin që është e lidhur me depërtimin rapid të tregjeve të
huaja.
- Depërtimi ne shkallë të ulët, kjo shërben si fazë para depërtimit rapid/masiv në tregun e huaj
Kjo qasje I mundëson kompanisë t`i mësoj teket e tregut dhe të informohet mbi të para se të marrë
vendime për zgjerim të mëtutjeshëm.

7. 39. Cilat janë motivet e hyrjes në tregjet e jashtme ?
Motivet proaktive dhe Reaktive
40. Motivet proaktive ?
- Fitmi
- Produktet unike apo avantazhi teknologjik – produkti nuk është përhapur gjerësisht në treg
- Njohuritë e veqanta për konsumatorët apo tregjet.
- Përfitimet nga tatimet – trajtimi preferencial për të stimuluar eksportin.
41. Motivet reaktive ?
- Presioni nga konkurrenca
- Rënia e shitjeve të brendëshme – rënia e vëllimit të shitjeve apo humbjes të një pjese të tregut.
- Kapaciteti I tepërt – pamundësia për të shfrytëzuar kapacitetet prodhuse të firmës.
42. Cilat janë format e depërtimit në tregjet e huaja ?
1. Eksporti
2. Licencimi
3. Franshiza ( Autorizimi )
4. Investimet e përbashkëta
5. Investimet 100%
43. Eksporti ?
- Përparsitë :
1. Kosto e ulët për depërtim në tregun e huaj
2. Rreziku më I ulët për t`u ndikuar firma në rast të dështimit
- Mangësitë :
1. Barrierat e ndryshme tarifore dhe jo-tarifore prezente
2. Shpenzimet e transportit.
44. Licencimi ?
I jepen të drejta një kompanie për shfrytëzimin e patentit, invencionit, procesit, dizajnit, të drejtave
autoriale, trademarks etj.
- Perparsitë : Shpenzimet dhe kostot e ulta.
- Mangësit : Kompania që e jep licencën nuk ka kontroll të fuqishëm mbi atë që e merr dhe Mund të
krijoj konkurrencë.
45. Franshiza ( autorizimi ) ?
Është e ngjashme me licencimin mirpo franshiza aplikohet në projekte afatgjata.
- Franshizori përveq që ofron atë qfarë ofron përmes licencës ajo përcakton edhe mënyrën e bërjes së
biznesit.
-Licencimi në prodhim, Franshiza në shërbime.
Përparsitë dhe mangësit të ngjashme me licencimin, por jo edhe aq të shprehura sa në rastin e L.

8. 46. Investimet e përbashkëta ?
- Përparësit : Firma investuse përfion nga njohuritë që ka firma vendore për atë treg dhe shpenzimet
ndahen në mes të partnerëve.
- Mangësit : Firma që investon rrezikon dhënien e teknologjisë së vet, Munges e kontrollit të mjaftushëm
dhe Konfliktet e mundëshme në mes të partnerëve rreth qëllimeve dhe prioriteteve të firmës.
47. Investimet 100% ?
Kjo mund të realizohet përmes :
- Greenfiled investment ( Krijim I ri ) apo Duke blerë një kompani ekzistuse.
- Përparësit janë të lidhura me kontrollin dhe fitimin, ndersa mangesit janë të lidhura me rreziku e madh
që në këtë rast bartet edhe kosto.
48. Cka janë Investimet e Jashtme Direkte ?
IJD : Kur kompania investon drejtpërdrejtë në objekte dhe paisje në një vend tjetër për të realizuar
prodhim apo për të tregtuar produktet / shërbimet në atë vend.
Konvencionalisht IJD konsiderohen ato firma në të cilat përqindja e pronësis mbi firmën nga të huajt
është mbi 10%, këto kompani njihen si kompani multinacionale.
49. Cilat janë format në të cilat realizohen IJD-te ?
- Investimet që kanë qëllim themelimin e një biznesi të ri në një vend ( greenfield investment )
- Blerja ( acquisition ) apo bashkimi ( merging ) me një firmë ekzistuse.
Trajta e dytë e IJD-ve mund të jetë e formave të ndryshme varësisht nga përqindja e aksioneve që i blen
firma, gjë e cila I siguron kësaj të fundit edhe të drejtën e votës.
50. Qka janë IJD-te horizontale dhe vertikale ?
- IJD-të horizontale janë ato investime që bëhen në të njëjtën industri në të cilën firma operon në
vendin e vet.
- IJD-të vertikale janë të formës :
Backward vertical FDI – IJD vertikale siguron inputet për kompaninë
Forward vertical FDI – IJD vertikale realizohen me qëllim të realizimit të shitjeve së produkteve të
kompanisë që ka realizuar investimin.
51. IJD-të vs eksporti dhe licencimi ?
Firmat investojnë jashtë vendit edhe përkundër argumenteve në vijim :
- IJD-të kushtojnë më tepër se sa format tjera të përfshirjes në tregjet e huaja. Kostot e themelimit apo
blerjes së një biznesi janë të larta.
- Biznesi realizohet në një kulturë tjetër, mundë të jenë shumë të ndrysme.

9. 52. Cilat janë arsyet për të investuar jashtë vendit ?
- Shpenzimet e transportit
- Dështimet e tregut – protekcionizimi
- Sjellja strategjike dhe konkurenca
- Cikli jetsor i produktit
- shfrytëzimi I përparsive të lokacioneve të caktuara
53. Shpenzimet e transportit ?
Disa produkte kushtojnë në rast të transportit në distance të mëdha.
- Produktet, raporti vlerë/ peshë apo sasi i së cilave është I ulët (p.sh Qimento, pijet jo-alkoolike etj )
mund të prodhohen gati kudo.
54.Dështimet e tregut ?
Barrierat në qarkullimin e lirë të mallrave dhe shërbimeve në mes shteteve.
- Limitimi i importeve përmes tarifave apo përmes kuotave.
Barrierave në transferimin e know-how-it
- Licencimi është mekanizmi kryesor për shitjen e know-how-it teknologjik, menaxherial dhe të
marketingut.
- Dështimi në transferimin e know-how-it rezulton :
Kur kompania ka know-how me vlerë të madhe dhe konsideron se nuk mund të mbrohet drejtë përmes
licencimit.
Kur firma ka nevojë të ketë kontroll të fortë mbi operacionet e firmës së cilës ia jep licencën me qëllim
të rritjes të pjesëmarrjes në treg apo fitimeve në atë vend.
Kur know-how-i I firmës nuk është I aplikushëm në atë firmë.
55. Sjellja strategjike dhe konkurenca ?
Koncentruar në tregun oligopolistic :
- Ndërvarshmëria ne këtë treg imponon hapa imitues karshi rivalëve në treg. P.sh
Kur njëra firmë vendos të rrisë qmimet, tjetri rival do ta përcjell, kur njëri rrit kapacitetet edhe tjetri do
të bëjë të njejtën.
56. Cikli jetësor i produktit ?
Kompanitë ndërrmarrin IJD në faza të caktuara të zhvillimit të produktit të cilin vet e kanë zbuluar.
57. Përparësit e caktuara të lokacionit :
Pasuritë në resurse natyrore dhe në ato të kapitalit njeri ( Fuqi punëtore e avancuar dhe me qmim të lirë
) të cilat pastaj mund të konsiderohen me asete specifike të vet firmës ( p.sh Teknologjin,
menaxhmentin etj )

10. 58. Cilat janë përfitimet për vendet në te cilat investohet ?
- Efektet në transferimin e burimeve/ faktorëve
- Efektet në gjenerimin e punësimit
- Efektet në bilancin e pagesave
- Efektet në rritjen e konkurrencës dhe zhvillimin ekonomik
59. Efektet në transferimin e burimeve/ faktorëve ?
-Kapitali : Mundësitë për qasje në burimet e jashtme të financimit
-Teknologji : Teknologjia nga IJD-të burim kryesor i rritjes ekonomike në shumë vende
- Menaxhmenti : Ekspertiza menaxheriale siguron rritje të efiqiencës brenda kompanisë në të cilën është
investuar.
60. Efektet në gjenerimin e punësimit ?
- Efektet direkte që shfaqen me punësimin e një numri punëtorësh.
- Efektet indirekte rezltojnë nga :
Krijimi I vendeve të punës në industritë furnizuese si rezultat i investimit.
Vendet e punës të krijuara nga shpenzimet e të punësuareve në kompanitë ku është investuar.
61.Efektet në bilancin e pagesave ?
Këto efekte rezultojnë në 3 forma :
- Kur realizohen IJD-të gjendja në llogarinë kapitale përmirsohet
- Kur IJD-të zëvendësojn importet atëher kjo reflektohet pozitivisht në llogarinë rrjedhëse të bilancit të
pagesave
- Kur kompania ku është investuar realizon eksport
62. Efektet në rritjen e konkurrencës dhe zhvillimin ekonomik ?
IJD-të në themelimin e një firme të re ( greenfield investment )
- Rrisin numrin e firmave në treg dhe zgjedhjet e konsumatorëve
- Rrisin konkurrencën në tregun e vendit
- Ulin nivelin e qmimeve dhe
- Risin mirëqenjën e konsumatorëve.
Konkurenca e lartë stimulon investimet kapitale në objektet, paisje dhe R&D me qëllim të tejkalimit të
konkurrencës.
Rezultatet afatgjata mund të jenë rritje e produkutivitetit, inovacioneve në produkte dhe procesin e
punës dhe përfundimisht rritjen ekonomike.
63. Cilat janë kostot për vende në të cilat investohet ?
- Efektet negative në konkurencë
- Efektet negative në bilancin e pagesave
- Humbja e sovranitetit të vendit

11. 64. Efektet negative në konkurencë ?
Në shumë raste kompanitë multinacionale janë më të fuqishme se konkurenca e tyre vendore dhe ato
mund të hyjnë në treg me qmime nën nivelin e kostove të prodhimit sepse humbjet I mbulojnë me
përfitimet në tregjet tjera. Në momnetin kur ato I nxjerrin jashtë kompanitë rivale atëher ato vetë i
imponojn kushtet.
Blerja e kompanisë ( acquisition ) apo bashkimi ( merging ) me një tjetër jo gjithëher rrisin konkurencën.
65. Efektet negative në bilancin e pagesave ?
- Kur një pjesë e fitimit të kompanisë e vendit ku është investuar do të shkojë në drejtim të kompanisë
amë me q`rast do të ndikojë negativisht në llogarinë kapitale.
- Kur një pjesë e inputeve importohen për realizimin e prodhimit që do të ndikojë negativisht në
llogarinë rrjedhëse.
66. Cilat janë përfitimet dhe kostot për vendin amë të IJD-ve ?
Përfitimet :
- Ndikimi pozitiv në llogarinë kapitale të vendit amë si rezultat I fitimeve nga kompania e saj.
IJD mund të ketë ndikim pozitiv në llogarinë kapitale nëse ai investim krijon kërkes për eksportin e
produkteve kapitale të vendit amë, teknologjinë, produktet e ndërmjeme, produktet komplementare.
- Efektet në punësim si rezultat I rritjes së eksportit për produktet e vendit amë.
- Benifitet paraqiten edhe në formë të eksperiencës së marrë gjatë operimit në vende tjera e cila përvojë
mund të transferohet në vendin amë.
Kostot :
- Implikimet në bilancinë e pagesave ( e kundërta me argumentet e ofruara më parë )
- Implikimet në punësim, IJD si zëvendësues I prodhimit vendor.
67. Implikimet e sis. Të ndryshme ligjore në BN ?
- Të drejtat pronësore ( Property rights ) : Edhe pse ligjet egzistojnë ato nuk mbrohen.
U referohen të drejtave ligjore mbi shfrytezimin dhe përfitimet e caktuara si rezultat I pronësis mbi
faktorët e prodhimit.
Të drejtat pronësore mund të cenohen nga :
- Aksionet private : Hajnitë, piratërimi, kërcënimet dhe të ngjashme nga individët apo grupet e caktuara.
- Aksionet publike dhe korrupsioni : Kur zyrtarët përfitojn të ardhura, resurse apo pronë nga pronarët,
Duke vendosur tatime më të larta, kërkuar licenca të shtrenjëta, nacionalizimi I aseteve pa kompenzim.
Kjo arrihet përmes mjeteve jo ligjore, korrupsionit, mitos etj.
- Mbrojtja e pronës intelektuale ( Softverët kompjuterik, skenari I filmit, këngët, formula kimike për një
barnishtë etj ), Këto ligje janë stimul për inovacione dhe punë creative
Patentët, të drejtat autoriale dhe marka e produktit vendosin të drejtat pronësore mbi pronën
intelektuale.
- Siguria e produktit & detyrimet tjera : Ligjet mbi sigurinë e produktit dhe detyrimet kur produkti
shkakton lëndime, dëmtime apo vdekje.
Egzistojn ligji civil ( Që kërkon kompenzim monetar për dëmtimin ) dhe ai kriminalistik ( parasheh pagesë
apo edhe burgim për dëmtuesit )

12. 68. Cilat janë instrumentet e politikës tregtare ?
- Instrumentet tarifore janë : Tatimet në importe :
LLojet specifike ( ngarkesë fikse për produktin e importuar ) & bazuar në vlerë
Përfituesit : Qeveria & prodhuesit
Humbësit : Konsumatorët.
- Tarifat janë taksat e vendosura mbi mallrat e importet, ajo pra vendoset vetëm për mallrat e importit.
- Instrumentet jo-tarifore : Definim :
Vështirësia elementare në përkufizimin e BJT është se ato janë të definuara me atë qfarë nuk janë. BJT
janë pengesa të natyrës jo-tarifore. Madje definimi I tyre është edhe më I përgjithshëm se aq, sepse ky
term përdoret për të përfshirë edhe intervenimet në politikën tregtare siq janë subvencionet që
shërbejë për të stimuluar dhe jo për të sbrapsur tregëtinë, andaj edhe logjikisht nuk mund të
konsiderohen si `barriera ` në tregti. BJT përfshijn edhe ato politika dëmtuese të trgtisë siq janë kuotat e
importit dhe kufizimet vullnetare të eksportit. Ato përfshijnë gjithashtu një gamë të gjerë politikash
potenciale, ndoshta edhe ato që nuk janë aplikuar ende e qe ndikojnë në mënyrë indirekte në qmimet
dhe / apo sasinë e këmbimit.
69. Subvencionet ?
- Format : Huazime në kesh, kredi me kushte të volitshme, lirim nga tatimet, pjesëmarrja e qeverisë në
kapitalin e firmës.
- Qellimet : Kompanitë e vendit të jenë konkurente me kompanitë importuese dhe depërtimi në tregjet
e eksportit.
- Politika tregtare strategjike : Subvencionet kanal për të përfituar nga first mover advantage.
- Subvencionet përfshijnë transferat për ndërrmarrjet publike subjektet e tjerë të ardhurat e të cilëve
nuk mbulojnë shpenzimet dhe për këtë diferenc sigurojnë mbështetjen financiare nga qeveria.
70.Kuotat e importit dhe kufizimet volunetare të eksportit ?
- Përzirja në mes të kuotave dhe tatimeve për importe.
- Komponenta vendore në përmbajtjen e produktit dhe kushtëzimet për miks të produkteve
- Politikat administrative , Politikat anti-damping .
- Kuotat janë një kufizim i vendosur nga shteti në sasinë e një malli që importohet nga një në vendin
përkatës, kuotat qojnë në rritjen e qmimeve për mallrat e mbrendëshme.
71 Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit ?
- Integrimi ekonomik rajonal : Marrëveshje mes vendeve në një rajon gjeografik me qëllim të zvoglimit
apo eliminimit të barrierave tarifore dhe jo-tarifore në qarkullimin e produkteve, shërbimeve dhe
faktorëve të prodhimit.
Nivelet e integrimit rajonal janë :
- Marrëveshja e tregtisë së lirë ( FTA ) – Eliminon barrierat tregtare në mes vendeve.
CEFTA – Marrëveshja rajonale, marrveshja me turqin dhe me BE-në
- Unioni doganor – Vendet heqin barrierat tregtare dhe aplikojnë politikë tregtare të përbashkët karshi

13. vendve jashtë unionit. Pakti I Andeve ( Bolovia, Ekuadori, Peru dhe Kolumbia )
- Tregu I përbashkët – Vendet heqin barrierat tregtare, aplikojnë politikë tregtare të përbashkët dhe
lejonë lëvizjen e lirë të faktorëve të prodhimit.
Per shum vite BE, ndërsa tani ka lëvizur në drejtim të integrimit edhe më të thellë.
- Unioni ekonomik – Përfshinë lëvizjen e lirë të faktorëve të prodhimit, politikën tregtare të përbashkët,
valutë të përbashkët, harmonizimin e sistemit tatimor, shpenzimet qeveritare dhe politikë të përbashkët
monetare.
BE edhe pse shumë vende nuk kanë aplikuar valutën e përbashkët si dhe sistemi tatimor mbetet i
ndryshëm në vendet anëtare.
- Unioni politik – BE-ja pjesërisht.
72. Integrimi dhe menaxhimi I BN-ve ?
Integrimi ekonomik krijon mundësi të reja dhe sfida për menaxhmentin e BN-ve.
- Menaxhmenti duhet ta analizoj procesin e integrimit ekonomik mbi bazën e faktorëve në vijim :
- Shtririja dhe ndikimi i ndryshimeve si rezultat i procesit të integrimit.
- Përshtatja e strategjive conform këtyre ndryshimeve.
- Përshtatja e arkitekturës organizative për të përfituar nga këto ndryshime.
- Aplikimi I strategjive për të ndikuar në atë që ndryshimet si rrjedhoj e procesit të integrimit të marrin
kahjen e duhur për BN-në.
73. EX ?
- Vendimet e BN-ve për t`u shtrirë në tregjet e huaja varen nga raporti risk – fitim.
- Motivet e zgjerimit të BN-ve në tregjet e huaja janë para së gjithash rezultat I fitimit potencial në lëto
tregje dhe dozës së riskut me të cilin ballafaqohen bizneset.
- Format e shtrirjes së BN-ve jashtë janë të lidhura me riskun dhe fitimet të cilat mund të gjenerohen në
këto tregje.
74. Teoria e përparësive absolute ?
- Adam smith 1776.
- Një vend ka përparësi absolute në prodhimin e një produkti kur është më efiqient se qdo vend tjetër I
cili e prodhon të njejtin produkt. Vendi duhet të eksportojë ato produkte në të cilat ka përparësi
absolute e të importojë ato produkte në prodhimin e të cilave është më pak efiqient se vendet tjera. Kjo
teori nuk tregon se qfarë do të ndodhë me vendin I cili ka përparësi absolute në prodhimin e të gjitha
produkteve. Ky vend nuk do të përfitonte nga tregtia e jashtme.
75. Teoria e përparësive krahasuse ( Relative ) ?
- Rikardo ( Principles of political economy, 1817 )
- Një vend duhet të specializohet në prodhimin e atyre produkteve të cilat i prodhon me efiqiencën më
të madhe dhe të importoj ato produkte në prodhimin e të cilave është më pak efiqient edhe nëse kjo do
të thotë të blejë të mira nga vendet e tjera të cilat do të mund t`I prodhonte vet në mënyrë më efiqiente
në krahasim me to. Përparësit krahasuese arrihen bazuar në diferencat në nivelin e produktivitetit.
Bazohet në logjikën e tregut të lirë.

14. 76. TPK Heckscher Ohlin ( 1919 – 1933 ) ?
- PK të një vendi varen nga ajo se sa ai vend është I pasur me faktorë të prodhimit ( veqanarisht me
burime natyrore ), Bazohet në logjikën e tregut të lirë. Vendi do të eksportoj produkte intensive në ato
pasuri të cilat I posedon dhe importojë ato produkte që janë intensive në faktorët të cilët nuk I posedon.
77. Cikli jetësor i produktit ?
- Raymond Vernon 1966.
Herët në fillim produkti prodhohet dhe eksportohet nga vendi I cili e ka shpikur, dhe kur produkti
pranohet ndërkombëtarisht, prodhimi I tij fillon edhe në vendet tjera. Përfundimisht sikur sygjerohet
nga teoria i njejti produkt mund të importohet nga vendi ku është shpikur.
78. Teoria e re e tregtisë ?
- Paul Krugman 1970 – 80-tat.
Bazohet në arritjen e ekonomive të shkallës nga firmat. Përmes ndikimit të ekonomive të shkallës,
tregtia mund të rrisë llojllojshmëriën e produkteve në treg dhe uljen e shpenzimeve mesatare të këtyre
produkteve.
79. Globalizimi ?
- Globalizimi I referohet tendencave drejt një ekonomie globale më të integruar dhe të ndërvarur.
- Ekonomitë botërore po lëvizin nga sistemet relativisht të izoluara nga kufizimet/barrierat në tregti dhe
investimet, pastaj nga distance, zonat kohore, gjuha si dhe dallimet në sistemin ligjor e kulturat, në
ekonomi të hapura ku barrierat në tregti dhe investimet po zvoglohen, distancat po zvoglohen si rezultat
i zhvillimeve në teknologji, kulturat po njësohen dhe ekonomitë nacionale janë duke u shkrirë në
ekonomi të ndërvarura dhe integruara, duke krijuar kështu një sistem unik global.
80. Globalizimi I tregjeve ?
G.T nënkupton shtrirjen dhe zgjerimin e veprimtaris së bizneseve për të plotësuar nevojat e
konsumatorëve jo vetëm brenda një shteti por në mbarë botën. Duke ju falënderuar zhvillimeve në
shkenc dhe teknologji, kufijt shtetëror më nuk përbëjn problem për zhvillimin e tregtis së lirë. Kompanit
multinacionale si mc donalds gjenden kudo nëpër botë. Pra G.T I ka mundësuar kompanive/Bizneseve
që të arrijnë konsumatorë në të gjith globin.
81. Globalizimi I prodhimit ?
G.P nënkupton qe bota po bëhet një fshat global dhe tani prodhuesit mund të përfitojnë nga kulturat e
ndryshme dhe klasa e lirë punëtore në të gjith botën. Sot kompanitë e ndryshme levizin në pjes të
ndryshme të botës për të prodhuar produktet e tyre me kostën më të ulët oportune. P.sh një kompani
prodhon pjes të ndryshme që shërbejn për ta kompletuar një produkt final në disa vende të botës. Kemi
rastin e kompanisë Honda e cila prodhon disa pjes në kinë, mbështjellsit e veturës në Pakistan dhe
motorin në Japoni . Pra prodhimi I produktit final është I shpërndar nëpër disa shtete të ndryshme. Kjo
paraqet G.P I cili është I shpërndar në vende të ndryshme dhe pastaj kompletohet si produkt final.

15. 82. Globalizimi dhe vendet e punës ?
- Për : Tregtia lirë ( liberalizimi I tregtisë ) do t`u mundësojë shteteve të specializohen në prodhimin e
produkteve dhe shërbimeve në të cilat kanë përparësi krahasuese. Kjo do të ndikoj në zhvillimin
ekonomik dhe si rrjedhoj edhe në rritjen e punësimit.
- Kundër : Zvoglimi I barrierave në tregti/investime shkakton uljen e vendeve të punës në sektorin
prodhuese në vendet e avancuara . Zvoglimi I barrierave në tregti/investime u mundëson kompanive të
zhvendosin aktivitetet në vende me kosto më të ulët. Keto kompani eksportojnë vende pune duke rritur
papunsinë dhe ulur standartin jetësor.
83. Globalizimi – Politikat e punës – Ambientit ?
- Për : Mbrojtja e punëtorëve dhe ambientit është në raport të drejtë me zhvillimin ekonomik të
një vendi. Meqenëse tregtia e lirë ndikon pozitivisht në rritjn ekonomike të një vendi, zhvillimi
ekonomik I një vendi do të ndikonte në zbatimin e rregullave më strikte në vendin e punës dhe
mbrojtejn e ambientit, andaj përfundimisht tregtia e lirë ndikon në mbrojtejn më të madhe të
punëtorëve si dhe ndotje më të vogël të ambientit.
- Kundër : Zhvendosja e aktivitetit bëhet me qëllim të shfrytëzimit të zbrazetive në legjislacionin e punës
dhe ambientit. Aplikimi I standardëve strikte të punës dhe ruajtja e ambientit rrit koston e firmës.
84. Humbja e sovranitetit të vendit ?
- Për : Këto institucione janë të krijuara për realizimin e interesave kolektive ( pra të antarëve të tyre).
Fuqia e tyre është e limituar nga ajo qfarë pajtohen vet qeveritë nacionale të vendeve. Si rezultat, fuqia
qëndrore mbetet me qeveritë nacionale e jo me organizatat supernacionale.
- Kundër : Fuqia e qeverive nacionale po bie vazhdimisht dhe një pjesë të kompetencave të tyre po
transferohen te orgatizatat supernacionale.
85. Strategjitë e firmave në B.N ?
Konceptet :
- Strategji : aksionet qe menaxherët ndërrmarrin për të realizuar qëllimet e firmës.
Qëllimi primar : Maksimizimi I vlerës së firmës.
Vlera e firmës përcaktohet nga treguesit e profitabilitetit dhe rritjes së fitimit.
- Profitabilitet : Norma e kthimit nga kapitali I investuar ( fitimi neto / totali i kapitalit të investuar )
- Rritje e fitimit : Rritja në % e fitimit neto në periudha të caktuara.
86. Nga kush rritet vlera e firmës ?
Në pergjithsi vlera e firmës rritet përmes :
- Profitabilitetit që ka për qëllim, zvoglimin e shpenzimeve dhe rritjen e velerave dhe qmimeve.
- Rritja e fitimit që ka për qëllim, te shitet më tepër në tregjet egzistuse dhe të depërtohet në tregje të
huaja.

16. 87. Zgjerimi në tregun global : Ndikimi në profitabilitetin dhe fitimin e firmës ?
1. Zgjerimi I tregut duke plasuar produktet/shërbimet në tregun e huaj të zhvilluara në tregun e vendit.
- Shumica e kompanive multinacionale kanë filluar me një strategji të till.
- Nuk duhet harruar të ashtuquajturat international/ global start-ups.
2.Duke përfituar nga zhvendosja e aktiviteteve të caktuara në vende ku mund të prodhohen në mënyrë
më efiqiente dhe efikase ( efektet e lokacionit )
- Lokacioni me fuqi punëtore të aftë/arsimuar dhe të lirë do t`I mundësonte firmës ( nën kushtin se
shpenzimet e transportit nuk janë shum të rëndësishme dhe nuk egzistojë barrier të tjera).
- Reduktimin e shpenzimeve
- Diferencimin e produkteve.
3. Realizimi i ekonomive të shkallës bazuar në efektet e eksperiencës.
- Efekti learnig by doing apo learnig by exporting.
4. Transferimi I aftësive / dijës specifike të fituar në tregun e huaj në njësitë e tjera të firmës.
- Aftësi të reja mund të kriojohen kudo brenda kompanisë multinacionale, pra kudo ku ekzistojnë
mundësitë dhe insentivat për të provuar për të bërë gjërat ndryshe.
88. Zgjedhja e strategjisë specifike ?
Se sa firma në tregun global do të përfitojnë nga zgjerimi I tregut, efektet e lokacionit, eksperieca apo
transferimi I njohurive nga njësitë e caktuara brenda kompanisë multinacionale do të varet nga niveli I
konkurencës që I bën presion kompanisë të zvoglojë shpenzimet apo të diferencojë produktin ( t`u
përgjigjet kërkesave të konsumatorëve në vendin ku plasohet )
- Këto presione kanë efekte të kundërta në kompani :
- Ulja e shpenzimeve d.m.th ulje e shpenzimeve për njësi të produktit.
- Përshtatja e produktit kërkesave specifike të konsumatorëve kërkon krijimin e një strategjie
marketing ( pra të 4P-ve ) specifike për vendin ku operohet, e cila do të merr parasysh të gjitha specifikat
e vendit.
Diferencimi do të rezultojë në rritjen e shpenzimeve si rezultat i duplifikimit dhe mos-standardizimit të
produktit.
89. Cilat janë llojet e strategjive specifike ?
Qfarë strategjie do të zgjedhë kompania varet nga kombinimi I faktorëve të shpenzimeve dhe
diferencimit, LLojet e strategjive janë :
1. Strategjia e standardizimit global
2. Strategjia e lokalizimit
3. Strategjia transnacionale
4. Strategjia e internacionalizimit.

17. 90. Strategjia e standardizimit global ?
- Bazohet në ulejn e shpenzimeve përmes ofrimit të produktit standard në të gjitha tregjet.
Karakteristikë në tregun e produkteve / shërbimeve qe plotësojnë nevojat universal ( kryesisht produkte
industriales )
- Ulja e shpenzimeve bazohet në ekonomitë e shakllës, ato të lokacionit dhe në eksperiencën e firmës.
91. Strategjia e lokalizimit ?
- Aplikohet në ato raste kur egzistojnë diferenca substanciale në shije dhe preference të konsumatorëve
në tregjet në të cilat operon firma.
92. Strategjia transnacionale ?
- Aplikohet kur kërkesat për zvoglim të shpenzimeve janë të mëdha sikur edhe kërkesat për diferencim
të produktit.
Problem të aplikohet kjo strategji sepse kërkesat janë konfliktuoze.
Problem sepse implementimi I kësaj strategjie kërkon strukturë komplekse organizimi dhe sistem të
sofistikuar kontrolli.
93. Strategjia e internacionalizimit ?
- Në këtë rast kërkesat për zvoglim të shpenzimeve dhe ato për diferencim të produktit janë të vogla.
Produktet/shërbimet plotësojnë nevojat univerzale.
Firmat nuk ballafaqohen me konkurrencë të fuqishme.
94. Premisat e organizimit të B.N ?
Premisat :
1. Elementet në kuadër të arkitekturës organizative duhet të jen konsistente.
2. A.O duhet të jet në kordinim me strategjinë e firmës.
- A.O + S.F konsistente.
3. Arkitektura + strategjia e firmës duhet të jenë konsistente me kushtet konkuruse prezente në tregun
ku operon firma.
Arkitektura Organizative
95. Struktura formale organizative ?
Ndarja formale e firmës në nën njësi ( diferencimi horizontal )
- Ndarjet sipas funksioneve ( prodhimi, R&D, marketing etj. )
- Ndarja sipas llojit të aktivitetit / biznesit ( për kompanitë multinacionale me gamë të gjerë të
produkteve ).
- Ndarja gjeografike ( ato që synojnë strategjinë e lokalizimit )

18. 96.Përcaktimi I vendit ku mirren vendimet ( diferencimi vertikal ).
- E centralizuar
- E decentralizuar.
- Shumica e kompanive kombinojnë qasjen centraliste me atë të decentralizuar.
Të centralizuara vendimet mbi : Strategjinë e përgjithshme të firmës, aspektet kryesore financiare,
qëllimet financiare dhe aspektet ligjore.
Të decentralizuara : Vendimet operative, si ato që kanë të bëjnë me prodhimin, marketingun, resurset
njerzore etj.
97. Krijimi I mekanizmave integrues në mes të nën njësive ?
Mekanizmat formal : Kontaktet direkte në mes të udhëheqeseve të njësive, personat për ndërlidhje,
ekipet e përkohshme/përhershme për kordinim dhe formimi i strukturave matricore.
- Strukturat komplekse të organizimit janë të rrezikuara nga byrokracia e tepërt.
98.Sistemet e kontrollit dhe insentivat ?
- Kontrolli realizohet për të matur përformancën e menaxherëve dhe nën njësive. P.sh përmes nivelit të
profitabilitetit.
- Insentivat/nxitsit/shtytësit/motivuesit janë mekanzima për të shpërblyer ata të ciliët arrijnë rezultate.
Ngushtë e lidhur me sistemin e kontrollit.
99.Me qka kanë të bëjnë proceset ?
- Proceset kanë të bëjnë me mënyrën e marrjes së vendimeve dhe realizimit të punës brenda firmës.
P.sh Procesi I formulimit të strategjisë, procesi I alokimit të resurseve të firmës, procesi I vlersimit të
produkteve të reja, procesi për përmirsimin e kualitetit të produkteve etj.
100. Kultura Organizative ?
- Ka të bëjë me sistemin e vlerave dhe normave të cilat janë pjesë e individit apo e grupit.
Burimet :
- Themeluesit apo udhëheqësit e kompanisë
- Kultura e vendit ku kompania është themeluar
- Historia e kompanisë
Vendimet e rëndësishme të kompanisë mund të shkrihen në kulturë.
101. Me qka ka të bëjë personeli/kapitali human ?
Personeli/kapitali human ka të bëjë me politikat dhe strategjinë e rekrutimit, të kompenzimit dhe
sigurimit të shërbimeve të tyre, si dhe karakteristikat e kapitalit njeri në kuptim të aftësive vlerave dhe
orientimeve të tyre.
Fleksibiliteti/ adaptibiliteti në organizim

19. 102. Qka janë firmat në të shumtën e rasteve ?
Firmat në të shumtën e rasteve janë interne dhe kjo si rezultat I :
- Distribuimit të forcës dhe ndikimit në vendimmarrjen e firmës.
Disa nga menaxhmenti mund edhe të humbasin pozitat.
- Kulturës egzistuse brenda firmës.
- Përceptimet nga menaxhmenti për ndonjë model biznesi.
Një model ka qenë funksional një kohë mirpo tani është I vjetruar.
- Pengesat institucionale ( rregullativat )
P.sh Kërkesat për % të caktuar vendore të produktit apo kufizimet në largimin e punëtorëve.
103.Pse firmat duhet adaptuar A.O ?
Firmat duhet të adaptojnë A.O për tu përshtatur me ndryshimet në rrethinën konkuruese.
Kjo është si rezultat I procesit të globalizimit, uljes së barrierave për këmbim tregtar dhe rritjes së nivelit
të investimeve.
- Presionet për uljen e shpenzimeve janë rritur dhe kërkesat për diferencim të produkteve janë rritur
githashtu me qëllim të përshtatjes së produktit, kërkesave të konsumatorëve.
104. 4 P-të ?
- Atributet e produktit
- Strategjia e distribuimit
- Strategjia e komunikimit – promocioni
- Strategjia e qmimeve
105. Segmentimi dhe Kriteret e S. ?
- Segmentimi : Identifikimi I grupeve specifike të konsumatorëve sjellja e të cilëve ndryshon nga njëri-
tjetri.
- Kriteret e segmentimit : Sipas aspektit gjeografik, aspektit demografik ( gjinia, mosha, të ardhurat,
raca, niveli I edukimit etj. )
- Faktorëve kulturo-social ( klasa, vlerat, relegjoni, stili I jetës etj). Dhe
- Faktorëve psikologjik ( p.sh personaliteti ).
106. Qka pamundëson egizistenca e standardëve të ndryshme të tregut ?
- Pamundëson standardizimin e stategjisë së marketingut.
Në këtë kontekst B.N duhet të ketë parasysh dy aspkete :
- Egzistencën e diferencave në mes të vendeve në kuptim të strukturës së segmenteve të tregut.
- Egzistencën e sgementeve që tejkalojnë kufijtë nacional.
Marketingu miks 4P në B.N ?
107. Përse nuk mund të ofrohet një produkt standard ne tregun global ?
- Ndyshimet në kulturë ( strukturën sociale, gjuhë, relegjione, edukim )
- Niveli I zhvillimit ekonomik - Standardet e produktit dhe ato teknike.

20. 108. Strategjia e distribumit ?
Varet nga mënyra e depërtimit të firmës në treg.
Të tjera karakteristika që e përcaktojnë sistemin e distribuimit në vende të ndryshme janë si në vijim:
- Koncentrimi I shitësve me pakicë ( i koncentruar apo I fragmentuar )
- Gjatësia e kanalit të distribuimit : Numri i ndërmjetsusëve nga prodhuesi deri te konsumatori.
- Eksklusiviteti i kanalit të distribuimit : Është ai kanal që është vështirë I qasëshëm për firmat që nuk
kanë qenë pjesë e tij më herët.
- Kualiteti I kanalit : Ka të bëjë me ekspertizën dhe aftësit e shitësve.
109. Strategjia e komunikimit ?
Kjo strategji ka të bëjë me mënyrën e komunikimit të atributëve të produktit/shërbimit.
- Kanalet : Shitja e drejtëpërdrejt, promovimi I shitjeve, marketing direkt dhe reklama.
- Në operacionet ndërkombëtare duhet konsideruar ndryshimet në kulturë.
110. Strategjia e qmimeve ?
- Diskriminimi në qmime.
- Qasja strategjike në qmime me qëllim të eliminimit të konkurencës në tregun e jashtëm.
Kompania ulë qmimin nën kostot e produktit duke i mbuluar këto me fitimet në tregjet tjera.
- Kjo e fundit mund të atakohet me politikat Antidumping apo ligjin mbi konkurencën.
111. Konfigurimi i marketingut miks ?
Kompania mund të manovrojë me elementet të marketingut miks nga vendi në vend me qëllim të
përshtatjes specifikaeve të caktuara, si ndryshimeve në kulturë, zhvillim ekonomik, konkurencës,
standardëve teknike dhe të produktit, sistemeve të distribuimit, rregullativave qeveritare etj.
112. Marketingu dhe R&D ?
- Marketingu identifikon hapsirat në treg dhe si rezultat produktet mund të krijohen në sektorë të R&D-
së për të mbuluar këto hapsira.
- Idetë për produkte/Shërbime të reja vijnë nga hulumtimet shkencore, kërkesat në treg dhe kushtet e
konkurencës.
- Qenësore është integrimi I sektorëve të prodhimit, marketingut dhe R&D-së
Formimi i ekipeve ndër-funksionale.
113. Roli strategjik i HRM-së ?
Strategjia e firmës <> Arkitektura erganizative.
- Përformanca superior e firmës SF <> AO.
- S.F implementohet përmes A.O
- Faktori njeri është në qendër të A.O
- HRM-së duhet adaptuar në raport me strategjinë e aplikuar.

21. 114. Objektivat e HRM-së ?
- Rekrutimi dhe mbajtja e një fuqie punëtore qe përbëhet nga njerzit më të mirë që mund të gjinden për
kompaninë :
BN-ja që rekruton punonnjësit në operacionet ndërkombëtare duhet të ketë parasysh ndryshimet ndër-
nacionale dhe ndër- kulturore në nivelin e produktivitetit dhe në pritshmëri.
Në momentin kur BN-ja punëson punonjësit interesi i saj është që të mbaj një fuqi punëtore stabile/të
qëndrueshme dhe me provojë.
- Shtimi i efektivitetit të fuqisë punëtore
Është e lidhur ngushtë me realizimin e qëllimit të parë.
Menaxherët dhe punonjësit më të përshtatshëm për t`I motivuar ata.
- Aktivitetet e kompanisë për përmbushjen e objektivave :
Planifikimin e personelit, veqanërisht format e rekrutimit/ përzgjedhjes së personelit.
Trajnimin dhe zhvillimin e punonjësve dhe të menaxhmentit.
Vlerësimi i performancës dhe kompensimin sipas efektivitetit.
115. Politika e përzgjedhjes së personelit ?
Kjo politik shërben për :
- Zgjedhjen apo selektimin e punëtorëve për punë të caktuara.
- Si mekanizëm për zhvillimin dhe promovimin e kulturës korporative.
116. Cilat janë format e përzgjedhjes së personelit ?
1. Qasja etnocentrike
2.Qasja policentrike
3. Qasja gjeocentrike
117. Qasja etnocentrike ?
Personeli i përzgjedhur menaxherial është i nacionalitetit prej nga vjen kompania.
Arsyet e aplikimit të kësaj forme :
1.Firma konsideron se vendi ku ka investuar nuk posedon personelin e kualifikuar të cilin ajo e kërkon.
2.Forma e vetme që siguron kulturë korporative të unifikuar.
3.Për transferim më të lehtë të njohurive/dijes specifike të saj ( atë dije që i krijon përparësi konkuruese
në treg).
- Formës etnocentrike kohëve të fundit I ka rënë popullariteti :
1. Krijimi I pakënaqesive te personeli i njësive për shkak të mundësive të limituara të promovimit.
2. Selektimi etnocentrik krijon ` miopi kulturore `
- U përshtatet firmave që aplikojnë strategji të internacionalizimit.

22. 118. Qasja policentrike ?
Menaxhimi i njësis u besohet shtetasve ku është e themeluar njësia.
- Përparësit :
Zvoglon mundësinë e paraqitjes së miopisë kulturore, Nuk kushton shumë.
- Problemet e mundëshme :
Pakënaqësitë që mund të rezultojnë nga mundësitë e limituara të menaxhmentit për të fituar
eksperiencë në vendet tjera.
Problemi më I madh është mundësia e izolimit të HQ-së nga njësit e saj.
- U përshtatet firmave qe ndjekin strategji të lokalizimit.
119. Qasja gjeocentrike ?
Firma selekton punëtorët më të mirë për pozitat kyqe në firmë duke mos marrë në konsiderat
nacionalitetin e tyre.
- Përparësitë :
I mundëson firmës të shfrytëzoj personelin e saj në mënyrën më efektive.
( Aspekt shumë rëndësishëm ) I mundëson firmës krijimin e një kuadri të specializuar menaxherial i cili
është i gatshëm të kryejë detyrat në rrethina të ndryshme.
Ndihmon në ndërtimin e kulturës së fuqishme dhe rrjeti joformal menaxherial.
- Pengesat e aplikimit të qasjes gjeocentrike :
Politikat nacionale të emigracionit mund të limitojnë implementimin, e kushtushme.
- E aplikushme në rastet kur firma aplikon strategji të standardizimit global dhe atë transnacionale.
120. Trajnimi dhe zhvillimi i menaxhmentit ?
- Përzgjedhja e personelit përcillet me trajnimin dhe zhvillimin e menaxhmentit.
- Trajnimi dhe zhvillimi nuk janë koncepte të njejta :
Trajnimi bëhet me qëllim që menaxheri të përfitojë njohuritë e nevojshme për të realizuar një detyrë
specifike.
Zhvillimi i menaxhmentit ka të bëjë me zhvillim e përgjithshëm të aftësive të menaxherëve përgjat
karrierës së tyre në firmë.
- Menaxherët dërgohen në vende të ndryshme dhe në pozita të ndryshme në kompani me qëllim që të
zhvillojnë sensing ndërkulturor si dhe të marrin përvojë.
- Zhvillimi I menaxhmentit është vital në kompanitë që aplikojnë strategji transnacionale sepse këtyre
kompanive u duhet të kenë kultur të fuqishme korporative dhe rrjet jofromal të menaxhmentit.
121. Vlersimi i performancës ?
- Shfrytëzohen për të vlersuar përformancën e menaxherëve bazuar në kritere të cilat firma i vlerëson si
të rëndësishme për implementimin e strategjisë të cilën e ndjek apo të krijimit të përparësive
konkuruese në treg.
- Sistemet e vlersimit të përformancës janë elemente të rëndësishme të sistemit të kontrollit.

23. 122. Kompenzimi ?
- Dy aspekte të rëndësishme në këtë kontekst :
1. Si të përfshihen diferencat në zhvillimin ekonomik dhe specifikat tjera të kompenzimit në vendin ku
investohet ?
Problematikë për firmat të cilat kanë aplikuar qasjen gjeocentrike të përzgjedhjes së personelit.
2. Si të kompensohen menaxherët e huaj ?
Kompenzimi bazohet mbi premisën e barazimit të fuqisë blerse ndërmjet vendeve.
123. Risku në B.N ?
Këto vendime në BN si rezultat i :
- Sistemet e ndryshme të tatimeve, rregullativat mbi lëvizjen e kapitalit përtej kufijve, niveli I riskut
ekonomik dhe politik.
- Risku të normave të këmbimit dhe riskut të normave të interesit.
- Nëse këta faktorë menaxhohen mirë nga menaxhmenti financiar i BN-së atëher ky funksion është
përparësi konkuruese e firmës.
124. Financimi I transaksioneve ndërkombëtare ?
- Transaksionet ndërkombëtare përmbajnë një dozë të lartë të riskut.
Ky është risk financiar I mospagesës.
- Shitësit duhet garantuar që pagesa do ti bëhet.
- Garancionet bankare apo letrat e kredisë shërbejnë për këtë qëllim :
Përmes këtyre mekanizmave të garancionit bankat përkatse e marrin riskun e pagesës së mallërave.
125. Investimet dhe menaxhmenti financiar ?
Në BN janë tri qështje të cilat studiohen :
1. Vendimet mbi investimet : Vendimet mbi atë se cilat aktivitete duhet financuar.
2. Vendimet mbi burimet e financimit : Vendimet se si duhet financuar këto aktivitete investuese
3. Menaxhimi global I parasë : Vendimet se si duhet menaxhuar resurset financiare në mënyrën më
efiqiente.
126. Vendimet mbi investimet ?
- Teknika e buxhetimit kapital – teknikë për kuantifikimin e kosotove, benifiteve dhe rrezikut që është i
lidhur me investimin e caktuar në vendin e caktuar.
- Vlera e tanishme neto ( ndryshimet në mes vlerës së tanishme të të hyrave dhe të shpenzimeve )
Në bazë të saj përcaktohen projektet që firma duhet investuar.
127. Vendimet mbi burimet e financimit ?
- Tregu global dhe nacional i kapitalit
Përparësi në anën e tregut global si rezultat I volumit dhe likuiditetit.
- Firma duhet të përcaktohet për mënyrën e financimit :
Të financojë projektet përmes shitjes së aksioneve, Të merr kredi, Për firmën e rëndesishme është
struktura e financimit ( miksi ndërmjet dy formave të lartëpërmendura të finacimit ).

24. 128. Menaxhimi global i parasë ?
- Menaxhmenti global i parasë – menaxhimi I parasë së gatshme – veqanërisht kapitalit të punës në
mënyrën më efiqiente.
Minimizimin e balanceve të parasë së gatshme
Zvoglimi I kostove të këmbimit/transakcioneve
Zvoglimi I efektit negative të regjimeve të ndryshme tatimore që ekzistojnë në vende të ndryshme.
- Menaxhimi i mirë i parasë së gatshme kërkon nivel të lartë të organizimit dhe të planifikimit të
operacioneve ndërkombëtare.
129. Teoria e tregtis ndërkombëtare përqëndrohet në levizjen e kapitalit teknologjisë dhe burimeve
tjera ?
- E sakt.
130. Në cilat institucione bën pjes Kosova ?
- Që prej vitit 2002, Euro zëvendësoi markën gjermane si valuta zyrtare e Kosovës, ndonëse nuk ekziston
ndonjë marrëveshje zyrtare për përdorimin e kësaj valute me institucionet evropiane. Dinari serb
përdoret ilegalisht nëpër enklava serbe. Megjithëse përdorimi i euros është parë si mundësi për
kontrollimin e inflacionit, Kosova qe vendi më i shtrenjtë në rajon në vitin 2008.
- Më 2007, Kosova nënshkroi marrëveshjen e tregtisë së lirë, CEFTA, me vendet e rajonit. Megjithatë,
mungesa e prodhimeve kosovare dhe pengesa nga Serbia kanë bërë që CEFTA të mos tregohet përparësi
e madhe për Kosovën.
- Më 29 qershor 2009, Republika e Kosovës u pranua zyrtarisht anëtare e Bankës Botërore dhe Fondit
Monetar Ndërkombëtar.
- Më 27 tetor 2015 është nënshkruar marrëveshja për stabilizim asocim ( MSA ) ndëmjet Kosovës dhe
Bashkimit evropian.
Studenti : Fidan Haliti