Szacunek wartości szarej strefy w Polsce w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych.

1. Szara strefa i strefa
wyłudzeń w Polsce
Zbigniew Liptak, Marek Rozkrut
7 kwietnia 2016 r.

2. 2
Dekompozycja luki podatkowej
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
Luka podatkowa
Niezarejestrowane
transakcje
(szara/czarnastrefa)
Wyłudzenia
podatkowe
(przestępstwa)
Uchylaniesięodpodatków
(np.nadużyciawcenach
transferowych)
Inne(spory,bankructwa
firm,błędyrozliczeń)

3. 3
Szara strefa w Polsce (% PKB)
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Po spadku w okresie 2005-2008, w kolejnych latach szara strefa w Polsce pozostawała na poziomie
zbliżonym do 13% PKB. W 2014 r. wyniosła 12,4% PKB (ok. 214 mld złotych).
► Łączna wartość utraconych dochodów sektora finansów publicznych (SFP) w 2014 r. tylko z tytułu
podatków VAT i CIT (m.in. bez uwzględnienia akcyzy) wyniosła 40,3 mld złotych, tj. ok. 2,3% PKB.
Oszacowana wartość szarej strefy i wynikająca z niej strata z tytułu podatku VAT jest spójna
z opracowanymi przez Komisję Europejską oszacowaniami luki VAT (która zawiera dodatkowo m.in.
straty z tytułu wyłudzeń podatkowych czy bankructw przedsiębiorstw).
Szacunek wartości szarej strefy w 2014 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych
zmiennych wykorzystywanych w modelu.
Źródło: EY
18,7 18,9 19,0
18,5
17,1
15,1
13,2 12,9 13,3 13,0 13,2 13,0
12,4
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014e
23,6
16,7
Utracone wpływy z tytułu podatku VAT (mld zł)
Utracone wpływy z tytułu podatku CIT (mld zł)

4. 4
Szara strefa typu pasywnego i aktywnego
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► W latach 2002-2014 pasywna szara strefa stanowiła średnio ok. 86% wszystkich niezarejestrowanych
transakcji gotówkowych
► Jednocześnie można zaobserwować systematyczny (poza 2010 r.) spadek wielkości pasywnej szarej
strefy w Polsce – z 15,5% PKB w 2002 r. do 10,6% PKB w 2014 r.
15,5 15,3 15,0 14,5 14,1 13,4 12,7
11,6 11,8 11,5 11,3 11,1 10,6
3,2 3,6 4,0
4,0
3,0
1,7 0,5
1,3 1,5 1,5 1,9 1,9
1,8
0
4
8
12
16
20
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014*
Pasywna szara strefa Aktywna szara strefa
*Szacunek wartości szarej strefy w 2014 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych
zmiennych wykorzystywanych w modelu.
Źródło: EY
Obie strony
transakcji
(sprzedawca
i kupujący)
Przykład:
Usługa budowlana
dostarczona po
obniżonej cenie,
ale bez faktury
Beneficjenci
Jedna strona
transakcji
(sprzedawca)
Przykład:
Konsument płaci
za usługę (np.
w restauracji)
regularną cenę,
ale paragon nie
jest wystawiony
Beneficjent
Aktywna
szara strefa
Pasywna
szara strefa
Gotówka
Szara strefa
%PKB

5. 5
Ograniczanie pasywnej szarej strefy
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Do ograniczenia pasywnej szarej strefy mogą się przyczynić mechanizmy zachęcające do stosowania
płatności elektronicznych lub rejestrowania płatności gotówkowych, a także administracyjne nakazy
i ograniczenia dotyczące transakcji w formie gotówkowej
► Ważną rolę odgrywa także promowanie płatności elektronicznych w rozliczeniach z administracją
1
2
3
4
5
6
7
8
Obowiązek wypłaty wynagrodzeń
(Chorwacja, Słowenia) / transferów
(Dania, Szwecja, Urugwaj) rządowych
drogą elektroniczną;
Ustalenie progów dla maksymalnych
konsumenckich płatności gotówkowych
(Bułgaria, Słowacja, Czechy)
Obowiązek posiadania i korzystania
z kas fiskalnych (Polska), w tym
połączenie kas online z serwerami
organów podatkowych (m. in.
Chorwacja, Serbia, Słowacja, Węgry)
Obowiązek posiadania i korzystania
z terminali płatniczych POS (Korea
Południowa)
Loterie paragonowe (Polska, Słowacja,
Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia)
Zachęty podatkowe dla konsumentów
(Korea Południowa, Brazylia – Sao
Paulo, Kolumbia)
Zachęty podatkowe dla sprzedawców
(Korea Południowa, Urugwaj)
Podatek od wypłat z bankomatów
(Irlandia)

6. 6
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
– ujęcie horyzontalne vs. ujęcie sektorowe
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
Szeroka paleta mechanizmów występujących w szarej strefie i strefie wyłudzeń
► Nierejestrowanie transakcji
► Przemyt
► Nielegalna produkcja i obrót
Sukces walki z wyłudzeniami VAT w branży stalowej – przykład prętów zbrojeniowych
► Wyłudzenia VAT np. z wykorzystaniem MTIC
► Puste faktury
► Oszustwa akcyzowe

7. 7
Rynek paliw
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Zgodnie z obliczeniami EY, udział szarej strefy i strefy wyłudzeń w całkowitym zużyciu oleju
napędowego (ON) w Polsce wyniósł co najmniej: 1,6% w 2011 r., 12,9% w 2012 r. i 18,6% w 2013 r.
Źródło: EY
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
szara strefa i strefa wyłudzeń - różnica między wariantem minimum i maksimum
szara strefa i strefa wyłudzeń - wariant minimum
oficjalna konsumpcja krajowa ON

8. 8
981 985 800 075
1 114 347
1 378 592
1 799 452
2 754 679
3 539 457
3 809 238
1 958 805
2 723 194
3 723 090
3 970 867
0
500 000
1 000 000
1 500 000
2 000 000
2 500 000
3 000 000
3 500 000
4 000 000
4 500 000
2012 2013 2014 2015
Przywóz ON wg
Eurostat - dane
polskie
Przywóz ON wg
Eurostat - dane
krajów UE
Przywóz ON wg
EMCS
Rynek paliw
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Wg EMCS prawie 3-krotnie większy przywóz ON
niż wg polskich danych statystycznych
► EMCS zbieżny z danymi z innych krajów UE
► Wyłudzenia VAT jako kluczowy problem
Źródło: Opracowanie własne EY na podstawie danych MF, Eurostat
1,6-2,1
mld PLN
3,0-4,0
mld PLN
Ubytek dochodów SFP
z tytułu VAT w 2012
Ubytek dochodów SFP
ogółem (razem z VAT) w
2012
*Analogiczne dane
Eurostat użyte
w Raporcie
obejmują 11
miesięcy 2015 roku
*
2,2-3,0
mld PLN
Ubytek dochodów
SFP z tytułu VAT
w 2013
Mechanizmy
► Wyłudzenia podatku VAT m.in.
z wykorzystaniem MTIC i fikcyjnego wywozu
► Oszustwa w zakresie podatku akcyzowego
► Uchylanie się od obowiązku realizacji NCW
► Przemyt
Możliwe kierunki dalszych działań
naprawczych
► Prawo naftowe
► Koordynacja działań i wzmocnienie służb
► Osobny regulator lub koordynator branży
► Platforma paliwowa
► Faktyczna egzekucja prawa
► Faktyczne odcięcie przestępców od podatku
VAT w formie gotówki lub przelewu

9. 9
Rynek zakładów bukmacherskich
i automatów do gier
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Problem organizowania w Internecie zakładów wzajemnych bez zezwolenia Ministerstwa Finansów
► Według danych branży, w 2014 r. całkowita wartość (mierzona obrotami) polskiego rynku zakładów
wzajemnych i gier hazardowych organizowanych w Internecie wyniosła ok. 5,3 mld zł, jednak udział
operatorów posiadających zezwolenie Ministerstwa Finansów w internetowym rynku to około 9%
Źródło: EY
0
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
0
250
500
750
1 000
1 250
1 500
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
Dochody podatkowe z kasyn gry
Dochody podatkowe z salonów gier na automatach
Dochody podatkowe z punktów gier na automatach
Liczba legalnych punktów gier na automatach [prawa oś]
Liczba zajętych automatów [prawa oś]
► Postęp technologiczny (rozwój
Internetu, nowe urządzenia) jako
akcelerator przemian na rynku
► Wielkość wpływów podatkowych vs.
koszty kontroli
► Likwidacja prawnej możliwości
funkcjonowania punktów i salonów
gier na automatach o niskich
wygranych poza kasynami
► Punkty z zaklejonymi witrynami jako
wciąż powszechnie obecny element
krajobrazu polskich miast i wsi

10. 10
Rynek zakładów bukmacherskich
i automatów do gier
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
Różnice w opodatkowaniu zakładów wzajemnych w Internecie w różnych jurysdykcjach
Polska
12%
Od GGR – przychodu pomniejszonego o wygrane kwoty
Od sumy
wpłaconych
stawek
Mechanizmy
Zakłady wzajemne
► Zakłady w Internecie bez zezwolenia
► „Programy partnerskie”
► Reklama
Gry na automatach o niskich wygranych
► Tradycyjne automaty bez zezwolenia
► Terminale (kioski internetowe)
► Symulatory
Możliwe kierunki dalszych działań
naprawczych
► Budowanie postaw obywatelskich i edukacja
► Przegląd dostępnych narzędzi stosowanych
przez służby w walce z niepożądanymi
zjawiskami w Internecie
► Ścisła kontrola wydarzeń na rynku
automatów do gier
► Potrzeba kierunkowych decyzji odnośnie
rynku zakładów bukmacherskich i
automatów do gier (penalizacja vs.
świadoma obecność państwa na rynku)
Dania
20%
Lichtenstein
10%
Belgia
11%
Estonia
5%

11. 11
Rynek wyrobów tytoniowych
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Główne mechanizmy działania przestępców to przemyt i nielegalna produkcja
► Począwszy od 2005 r. szara strefa na rynku wyrobów tytoniowych, wyrażona w relacji do całkowitej
konsumpcji, systematycznie rosła, osiągając w 2015 r. co najmniej 24% całego rynku
► Utracone dochody SFP z tytułu szarej strefy na rynku wyrobów tytoniowych w 2015 r. można szacować
na ok. 6,5 mld PLN, z czego 5,2 mld PLN z tytułu niezapłaconej akcyzy, a 1,2 mld PLN z tytułu VAT
Źródło: EY
0%
6%
12%
18%
24%
30%
36%
0
20
40
60
80
100
120
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Konsumpcja papierosów w sztukach, z uwzglęnieniem nadwyżki nad sprzedażą rejestrowaną [indeks, 2005=100, lewa oś]
Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [indeks, 2005=100, lewa oś]
Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, wyłącznie wytworzonych fabrycznie [indeks, 2005=100, lewa oś]
Udział szarej strefy (narosłej od 2005 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z wyłączeniem tytoniu do palenia [w % prawa oś]
Udział szarej strefy (narosłej od 2005 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [w %, prawa oś]

12. 12
10,90 10,89
1,60 1,68
0,00
3,00
6,00
9,00
12,00
15,00
WHO 2010 Badanie TNS Polska 2012
Nierejestrowana konsumpcja alkoholu Zarejestrowane spożycie
Rynek wyrobów spirytusowych
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), nierejestrowana konsumpcja alkoholu
w 2010 r. wyniosła w Polsce 1,6 l czystego alkoholu (100%) na osobę w wieku 15 lat i więcej, co
stanowiło około 16% rejestrowanej konsumpcji alkoholu w tym okresie
► Zbliżoną wartość – 1,68 l na osobę w wieku 15 lat i więcej – oszacowano dla 2012 r. w badaniu TNS
Polska, z czego 1,21 l przypadało na nierejestrowane spożycie napojów spirytusowych, co stanowiło
ok. 33% rejestrowanej sprzedaży napojów spirytusowych w tym okresie
► Bazując na różnych źródłach danych o szarej strefie na rynku wyrobów spirytusowych, utracone
dochody z VAT i akcyzy w 2014 r. można oszacować na 1,6-3,0 mld zł
Źródło: Opracowanie EY
1,21
0,47
Wyroby spirytusowe
Pozostałe wyroby alkoholowe
Mechanizmy
► Przemyt
► Odkażanie alkoholu
technicznego
► Nielegalna produkcja

13. 13
Wnioski
Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce
► W 2014 r. szara strefa w Polsce wyniosła 12,4% PKB
(214 mld zł). Tylko z tytułu CIT (oraz PIT dla
działalności gospodarczej) i VAT ubytek dochodów
sektora finansów publicznych wyniósł 40,3 mld zł.
Oszacowany poziom szarej strefy jest spójny z
obliczeniami dotyczącymi poziomu luki VAT w Polsce.
► Ważnym mechanizmem w ograniczaniu transakcji
nierejestrowanych, a w efekcie szarej strefy, może być
promowanie płatności elektronicznych.
► Rozwiązania horyzontalne są jednak często
niewystarczające. Specyfika oraz mechanizmy szarej
strefy i strefy wyłudzeń istotnie różnią się pomiędzy
branżami. W efekcie potrzeba różnych i
komplementarnych rozwiązań.
Za lukę podatkową odpowiadają:
Szara strefa
(obejmująca transakcje
niezarejestrowane)
Wyłudzenia
podatkowe
Uchylanie się
od podatków
(np. stosowanie cen transferowych
w sposób niezgodny z prawem)
Bankructwa firm,
spory, błędy
rozliczeń
► Z uznaniem należy przyjąć sygnalizowaną przez
Ministerstwo Finansów wielopłaszczyznową strategię
walki z szarą strefą i luką podatkową
► Szereg sektorów, w tym m.in. opisane w Raporcie:
branża paliwowa, rynek zakładów bukmacherskich i
automatów do gier, branża tytoniowa oraz branża
spirytusowa są szczególnie eksponowane na działania
przestępców. Oznacza to wymierne szkody dla
finansów publicznych, a jednocześnie fundamentalne
zaburzenie warunków równej konkurencji dla
uczciwych podmiotów.
► Uczciwe podmioty mogą odegrać ważną rolę we
wspieraniu Rządu RP w walce z szarą strefą i luką
podatkową.

14. Dziękujemy!