Jef Vrelust - Naar een nieuw Maritiem Museum in Antwerpen
De ontwikkelingen in het cultureel-erfgoedbeleid (Marina Laureys)
1. De ontwikkelingen in het
cultureel-erfgoedbeleid
Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Afdeling Cultureel Erfgoed
Marina Laureys
2. RECENTE ONTWIKKELINGEN IN HET CULTUREEL ERFGOEDBELEID IN VLAANDEREN
Inleiding
1. Erkennen en subsidiëren
2. Beschermen roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang
3. Borgen van immaterieel cultureel erfgoed
4.. Recente ontwikkelingen
3. Erkennen en subsidiëren
Cultureel-erfgoeddecreet 2012
Focus op cultureel erfgoed: roerend en immaterieel
Focus op cultureel-erfgoedwerking: uitvoeren basisfuncties met het oog op zorg voor en
ontsluiting van cultureel erfgoed
Focus op ondersteuning van cultureel-erfgoedorganisaties:
Belang van het begrip ‘cultureel-erfgoedgemeenschap’ (kaderconventie over de bijdrage van
het cultureel erfgoed aan de samenleving - Raad van Europa – Faro, 2005)
Complementair beleid: afstemming tussen Vlaamse overheid, provincies en steden en
gemeenten. – een protocol
4. Erkenning van organisaties - een kwaliteitslabel
Minimale internationale standaarden voor een kwaliteitsvolle collectiebeherende werking.
Op dit ogenblik:
• Musea: 69
• Culturele archiefinstellingen: 16
• Erfgoedbibliotheken: 9
Gebaseerd op 4 basisfuncties:
• Verzamelen
• Behoud en beheer
• Onderzoek
• Publiekswerking
Wordt toegekend door drie bestuursniveaus samen
Vormt de basis voor het complementair subsidiebeleid
5.
6. Subsidiëren van instellingen en organisaties
Werkingssubsidies
aan professionele bewaarinstellingen met een collectie en werking op landelijk
niveau:
23 musea
5 culturele archiefinstellingen,
Vlaamse Erfgoedbibliotheek
aan FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed
aan landelijke expertisecentra en organisaties volkscultuur:
Thematisch: ETWIE, CRKC, CAG, LECA, …
Technisch/methodisch: PACKED, tapis plein
Volkscultuur: Heemkunde Vlaanderen, Familiekunde
,,,
Projectsubsidies
8. Ondersteuning regionaal cultureel-erfgoedbeleid
Ondersteuning lokaal cultureel-erfgoedbeleid
Subsidies van de Vlaamse overheid aan de 5 provincies:
regionaal netwerk van cultureel-erfgoeddepots
een dienstverlening voor cultureel-erfgoedbeheerders met betrekking tot
het duurzaam bewaren van cultureel erfgoed
regionale aggregatie- en preservatie-initiatieven voor digitaal cultureel
erfgoed - erfgoeddatabanken
Subsidies van de Vlaamse overheid aan steden en gemeenten:
instrument van cultureel-erfgoedconvenant
de steden Antwerpen, Brugge, Gent, Leuven en Mechelen
andere gemeenten: > kritische massa cultureel erfgoed: een intergemeentelijk
samenwerkingsverband
9. Eén steunpunt voor cultureel erfgoed: FARO
Kernwoorden:
dienstverlenend
intermediair landelijk / internationaal
ondersteunen van cultureel-erfgoedorganisaties, cultureel-erfgoedbeheerders en lokale
en provinciale besturen
Kerntaken:
Praktijkondersteuning
Praktijkontwikkeling
Beeldvorming en communicatie
Zie: www.faronet.be
FARO-tijdschrift
10. 2. Beschermen van cultuurgoederen
van uitzonderlijk belang
Topstukkendecreet van 24 januari 2003, gewijzigd in 2014
Topstukkenlijst:
Opstellen van een Lijst van cultuurgoederen
van uitzonderlijk belang voor de Vlaamse
Gemeenschap:
• zowel in privé als in publiek bezit
• zeldzaam én onmisbaar
Op dit ogenblik: 530 objecten en 51
verzamelingen.
Garanties voor de eigenaars:
Weigering toelating uitvoer verplicht de
overheid tot aankoop van het topstuk
tegen de marktwaarde!
Privacy-bescherming
Subsidieregeling voor restauratie en
conservatie
13. Immaterieel cultureel erfgoed - Vlaanderen
Visienota ‘Een beleid voor immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen (2010)
Doel: het vrijwaren van het ICE in Vlaanderen
Erfgoedgemeenschappen moeten de kans krijgen om ICE te herkennen,
benoemen, ontwikkelen, door te geven en te delen.
Ondersteuning bij het borgen van ICE, o.m. via ontwikkeling van
praktijkgerichte instrumenten:
• het platform www.immaterieelerfgoed.be
• een netwerk van professionele actoren die ondersteunend, begeleidend,
verbindend en adviserend optreden ten behoeve van ICE-gemeenschappen.
• de Inventaris Vlaanderen
14. Borgen immaterieel cultureel erfgoed -
UNESCO
Unesco-conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed (2003)
(tegenhanger Unesco-conventie 1972 onroerend erfgoed - Werelderfgoed)
Representatieve Lijst van ICE (art. 16): H. Bloedprocessie, Carnaval, de traditie van de
Valkerij, de Leuvense Jaartallen,…
Lijst van bedreigd immaterieel erfgoed (art. 17)
Register van Voorbeeldpraktijken (art. 18): Ludodiversiteit (traditionele volkssporten),
Beiaardcultuur
Immaterieel cultureel erfgoed is dynamisch; door evolutie in de tijd en door interactie met de
omgeving krijgt het nieuwe betekenissen en verandert het gebruik of de functie
15. 4. Beheer Collectie Vlaamse
Gemeenschap
een collectie van een 18.000-tal kunstwerken,
waarvan 8.000 eigendom Vlaamse overheid
verspreid over tal van musea en diverse openbare
instellingen in Vlaanderen en Brussel
aankoopbeleid (van hedendaagse beeldende kunst tot
sleutelwerken en topstukken)
17. Recente ontwikkelingen: voorontwerp van
een nieuw cultureel-erfgoed
Waarom?
Herverdeling taken en bevoegdheden provincies
Hertekenen complementair cultureel-erfgoedbeleid met steden
Nood aan afstemming: 1 indiendatum voor alle cultureel-erfgoedorganisaties
1 indiendatum voor cultureel-erfgoedconvenants
Focus op cultureel-erfgoedwerking:
Focus op clustering en samenwerking > schaalgrootte
Collectiebeherende: uitvoering functies (basistaken)
Dienstverlenende organisaties: ondersteuning aan derden
Voorbereidend: regie-oefening ‘dienstverlenende rollen’
Opstart experimentele reglementen: ‘waarderingstrajecten’ en cultuurbrede ‘partnerprojecten’
18. Recente ontwikkelingen: borgen
Immaterieel erfgoed: actualisering beleid 2017:
Verfijnen en dynamisch maken van inventaris met focus op goede
praktijkvoorbeelden inzake borging
Verbreding platform www.immaterieelerfgoed.be
Aandacht voor ambachten en ‘living human treasures
Op 22 juli 2016 beschermde Minister van Cultuur Sven Gatz Stoomlocomotief 41.195 als erfgoed van uitzonderlijk belang. De stoomlocomotief werd opgenomen in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap, de topstukkenlijst.
Vandaag is het cultureel-erfgoedbeleid in Vlaanderen een complementair verhaal:
een beleid waarbij afspraken gemaakt zijn tussen de Vlaamse overheid, de provincies en de steden en gemeenten:
Vlaamse overheid: neemt verantwoordelijkheid voor instellingen en organisaties van landelijk/internationaal belang,
Provincies geven ondersteuning aan organisaties en initiatieven op regionaal niveau
Steden en gemeenten dragen verantwoordelijkheid voor het lokaal beleid.
Het cultureel-erfgoeddecreet regelt hoe de Vlaamse overheid ondersteuning geeft.
Cultureel erfgoedgemeenschap: een groep organisaties en personen die een bijzondere waarde hechten aan specifieke aspecten van het cultureel erfgoed en die deze aspecten wensen door te geven aan toekomstige generaties.
MOT, Grimbergen,
Suikermuseum, Tienen,
Karrenmuseum Essen,
AMSAB, instituut voor sociale geschiedenis
MIAT, Gent
Bakkerijmuseum
LEOV’s: zijn dienstverlenende organisaties – vanuit hun expertise over zorg voor en omgang met cultureel erfgoed – ondersteuning geven aan erfgoedbeheerders die erfgoedzorg niet als kerntaak hebben
vertrekken vanuit de noden en behoeften in het cultureel-erfgoedveld
Bedrijfsarchief afga gevaert: de unieke en omvangrijke bedrijfscollectie van Agfa-Gevaert werd in 2015 officieel overgedragen aan de provincie Antwerpen en ondergebracht in het FotoMuseum. Het FotoMuseum Antwerpen (FoMu) zal, samen met ETWIE en ADVN, een herbestemmingstraject uitwerken voor de collectie.
Duiken in de Machine: projectsubsidie aan Texture Kortrijk in twee fases. Project zet in op bundeling expertise vanuit verschillende domeinen en sectoren om te onderzoeken hoe 3D technologie een optimale bewaring en ontsluiting van deze collecties kan ondersteunen en of 3D de traditionele conservatie- en beschrijvingsmethodes kan aanvullen en in sommige gevallen zelfs kan vervangen. Partners: CAG, Packed, Etwie, CVAa en VIAA, Erfgoedcel CO7, Texture, Miat.
Bokrijk: landelijk ingedeeld museum
Etwie: gesubsidieerde leov
- Projectondersteuning erfgoedcel Mijnstreek: publicatie “Werken en leven in en rond de mijn van Beringen, jaren 80”
De Vrienden van het Mijnstreekmuseum gaven in het kader van het project “25 jaar mijnsluiting Beringen” een fotoboek en een krantje uit, om zo een tastbaar resultaat aan deze herdenking te geven. Deze publicaties werden op de afsluitende activiteit op 26 oktober 2014 gepresenteerd. Het krantje bevat historische informatie over de mijnsluitingen. Het fotoboek is gebaseerd op de fototentoonstelling die in het badzalengebouw doorging. Voor deze beide publicaties werd een projectsubsidie toegekend.
Drukpersen van Plantin-Moretusmuseum
Er zijn 8 beschermde topstukken industrieel erfgoed.
Stampe en Vertongen
Mule Jenny – MIAT
Thermomechanische machinecollectie - KULeuven
Lilliput - stoomlocomotief
Immaterieel cultureel erfgoed gaat over het niet-tastbare: gewoontes, gebruiken, kennis en praktijken die een gemeenschap of groep overgeërfd heeft gekregen of in een historisch continuüm kunnen gevat worden en die de gemeenschap of groep in consensus voldoende belangrijk acht om door te geven aan toekomstige generaties. Immaterieel cultureel erfgoed is dynamisch; door evolutie in de tijd en door interactie met de omgeving krijgt het nieuwe betekenissen en verandert het gebruik of de functie.
Centrale focus ontwerpdecreet: collectiegericht denken – versterking collectiewerking.
Dienstverlenende rollen: samenwerking en krachtenbundeling blijven speerpunten in het beleid
Momenteel regietraject: noden in kaart brengen en kijken waar complementariteit, samenwerking of fusie mogelijk is om zo op de meest efficiënte/effectieve manier de erfgoednoden in het veld te lenigen.
resultaten in strategische visienota cultureel erfgoed
Herverdeling taken en bevoegdheden provincies
Experimentele reglementen: mogelijkheden voor de ganse sector
Inventaris: het is belangrijk dat erfgoedgemeenschappen aangesproken worden vanuit de nood aan duurzame maatregelen (toekomstgerichte acties) en niet (enkel) vanuit de voldoening om als traditie op een lijst te staan. Het doel is immers niet de inventaris maar wel de borging van praktijken naar de toekomst toe. De inventaris is hierbij een instrument dat bijdraagt aan de zichtbaarheid
Verbreding platform www.immaterieelerfgoed.be
Ambachten en living human treasures. Enkele projectmatige trajecten de afgelopen jaren die zeker meegenomen worden in de beleidsvoorbereiding.