Door de herdenking van 100 jaar WOI krijgen landbouwers steeds meer vragen van bezoekers of klanten over de Eerste Wereldoorlog. Dit prikkelt hen om de geschiedenis van hun eigen hoeve en regio te achterhalen en vervolgens te ontsluiten voor hun publieksgericht aanbod. Via het project 'WOI op't erf' reiken CAG en Inagro hulpmiddelen aan om de landbouwers te helpen bij deze zoektocht.
CAG en Inagro tekenen hierbij een traject uit voor een aantal bezoekboerderijen uit West-Vlaanderen die willen werken rond het thema landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. Landbouwverbreders uit die regio beschikken zelf reeds over heel wat interessante verhalen van de voorbije generaties die waardevol zijn om door te geven. Maar ze beschikken niet over voldoende onderbouwde info en methodieken om hun publiek als een professionele gids te woord te staan.
In de periode januari-april 2015 vonden twee vormingssessies plaats voor West-Vlaamse landbouwverbreders en aanbieders van hoevelogies. Die twee sessies waren praktijkgericht en voorzagen naast de toelichting van de handleiding, een bezoek aan de bibliotheek van Ieper, Stadsarchief Ieper en het Documentatiecentrum In Flanders Fields te Ieper.
In kannen en kruiken. Collectieregistratie van het Museum van de Belgische Br...
‘Landbouw en voeding tijdens WOI’ (02/12/2015): Boeren in oorlogstijd - Brecht Demasure
1. Boeren in oorlogstijd
Landbouw en voeding tijdens WOI
Plattelandsacademie Landelijke Gilden, Roeselare, 2 december 2015
Brecht Demasure
Centrum Agrarische Geschiedenis
2. Inhoudsopgave
• 1. Context
• 2. Onder controle
• 3. Uitbuiting van de landbouw
• 4. Boeren uit noodzaak
• 5. Paradox van de landbouw
• 6. Landbouwherstel (van de verwoeste gewesten)
• 7. Invloed van WOI op naoorlogse maatschappij
• 8. Meer weten?
10. 3. Uitbuiting van de landbouw
Tweede Conventie van Den Haag (1907)
Opvordering van landbouwproducten
Vergoedingen contant of via ontvangstbewijs
Oprichting van ‘Zentralen’ (1915)
Suiker, bier, boter, haver, groenten, aardappelen…
GB dreigde steun aan NHVC op te zeggen
Conventie 1916 tussen CRB, GB en Gen-Gouv
Opeisingen binnenlandse productie verboden voor bezetter
Ingevoerde producten voor NHVC niet opeisen
Maar in de praktijk…
11. G. Rency, La Belgique et la guerre. Tome I. La vie matérielle durant la guerre mondiale, Brussel, 1920, p.91.
12. 3.1. Opeisingen
Vee en vooral paarden als twistpunt
Duitse reglementering
Slachtverboden, dekkingen alleen met toestemming (1915)
Alle handel in vee en vlees verboden (1918)
Paarden: vertegenwoordigden kapitaal
Prijsdieren voor Duitse kwekerijen
Bewerken van het land werd bemoeilijkt
Schattingen lopen uiteen
560.000 runderen, 250.000 varkens, 35.000 schapen en
geiten, 92.000 paarden en 1.690.000 stuks pluimvee
Dubbel zoveel?
14. 3.2. Nood aan veevoeder en
meststoffen
Import veevoeder, zaaigoed en (kunst)meststoffen
daalde
Areaal voedergewassen omgezet in graanbouw
Maïs, suikerbieten en aardappelen voor menselijke
consumptie
Duitse opeisingen + opleggen van voederquota
Rantsoenering kg haver per dag per paard
Alternatieven voor afname dierlijke mest
Kadavers, afval, riet, menselijke mest…
“Boeren zoals grootvader het deed”
20. 4. Boeren uit noodzaak
Amateur-tuinders en hobbyboeren
Voorzien in eigen levensonderhoud (arbeiders)
Werk van den Akker (1896) aangestuurd door LS
Omzetten weiden en braakliggende terreinen,
maar ook parken en graskanten in tuinbouwgrond
Mestproblematiek (cf. professionelen)
Was succesvol tot einde oorlog
1914: 16.000 families met 800 ha
1918: 180.000 families met 3000 ha
23. 5. Paradox van de landbouw
Opeisingen, grondstoftekorten, geen vernieuwingen
toename gemeenschappelijk kapitaal
Saldo spaar- en leenkassen van Middenkredietkas
groeit exponentieel
33,8 miljoen in 1914 190,4 miljoen in 1918
Hoge landbouwprijzen, sterke inflatie, minder investeringen
Arme landbouw, rijke boeren
• “plus l’agriculture tombait en décadence, plus le cultivateur
s’enrichissait” (A. Henry, 1920)
• “… it was impossible to lose money at farming just then” (n.n.)
25. 5. Paradox van de landbouw
Woekerpraktijken landbouwers
Idem door bakkers, slagers, handelaars…
Stad versus platteland
Aanvallen door pers, spotprenten en –publicaties
LS en BB: verdedigen, nuanceren en vermanen
Honger als sociaal probleem
Hongeroptochten, voedselrellen, brandstichting
Fysieke agressie en aanvallen op boerderijen (!?)
Diefstallen, moeskopperij, stroperij
30. 6. Landbouwherstel
Schade aan landbouw was enorm
Totaal: meer dan 1 miljard BEF schade!
Dienst voor de herinrichting van de landbouw (1919)
Vernietigen aanwezige oorlogsmateriaal
Subsidies en wedstrijden voor herinrichting
Herstel van de veestapel?
Aankoop en import buitenlands vee: Britse en Canadese
legerpaarden en Nederlandse runderen
Plan Leopold Frateur: veeverbetering en herstel
Kwalijke invloed van ziekten
33. Jaar
Paarden Rundvee Varkens
Aantal Index Aantal Index Aantal Index
1913 278.088 100 1.949.546 100 1.534.658 100
1919 168.496 61 1.333.767 68 365.784 24
1920 217.878 78 1.551.147 80 664.207 43
1921 244.057 88 1.583.109 81 983.490 64
1922 254.231 91 1.586.754 81 823.795 54
1923 267.369 96 1.697.383 87 896.786 58
1924 279.307 100 1.770.803 91 1.153.667 75
1925 285.999 103 1.859.121 95 1.093.035 71
1926 286.619 103 1.918.202 98 1.176.825 77
Herstel van de Belgische veestapel (1913-1926)
Bron: Blomme, De economische ontwikkeling van de Belgische landbouw, B28-B29.
34. 6. Landbouwherstel (van de
verwoeste gewesten)
Totale verwoesting: 70.000 tot 125.000 ha
Fysieke herstel van de gronden grootste kost
Infrastructuur en waterhuishouding volledig weg
Was herstel landbouwgronden mogelijk en nodig?
dynamiek van de bevolking
‘monsterachtig machien’ voor landbouwherstel?
Moeilijke start onder verschillende ministeries
Dienst voor landbouwherstel – Dienst Verwoeste Gewesten
“Landbouwherstellingscontracten”
Levering van materiaal, zaad, voeder, diensten
36. 6. Landbouwherstel (van de
verwoeste gewesten)
Belgische Boerenbond: Dienst voor herstel
Inlichtingenbureau
Bemiddelen van voorschotten voor oorlogsschade
Grondverbeteringswerken via Heidemaatschappij
Aankoop vee, (kunst)mest, voeder, machines…
Wederopbouw en bouwdienst
Alle boerengilden in België werden aangesproken
om materiaal en goederen te doneren
Wederopbouwboerderijen: de verfraaiing van het
platteland: modernisering vs traditie
37. M. Gilot, Onze werking in verwoest Vlaanderen, Roeselare, 1921, s.p.
38. 7. Invloed WOI op naoorlogse
maatschappij en landbouw
Eenheidsregering pakt problemen (deels) aan
Algemeen enkelvoudig stemrecht (1919), indexkoppeling
lonen (1919), werkloosheidsfonds (1920), 8u-dag (1921)
Evolutie geleide en gestuurde landbouweconomie
Begrensde landbouwproductie en instellen maximumprijzen
Onderzoek, onderwijs en voorlichting
Minder weerstand vanuit de landbouwsector
KB 16/08/1919: Dienst voor Veeteelt en keurkwekerijen
Investeringen in commerciële meststoffen,
veevoeders en bestrijdingsmiddelen
39. Amerikaanse tractor aan het werk op een veld in Wallonië (1922)
Beeldbank HetVirtueleLand, Collection Archives de la Wallonie.
42. 8. Meer weten?
De Lannoy, C., L’alimentation de la Belgique par le comité national, novembre
1914 à novembre 1918, Brussel, 1922.
Demasure, B., Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens de Eerste
Wereldoorlog, Leuven, 2014.
De Schaepdrijver, S., De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste
Wereldoorlog, Antwerpen, 1997.
Henry, A., L’agriculture belge et la guerre (La renaissance économique de la
Belgique, 8), Brussel, 1918.
Rapport spécial sur le fonctionnement et les opérations de la section agricole
du comité national de secours & d’alimentation. 1914-1918, Brussel, 1920.
Sebrechts, J., Geschiedenis van den landbouw in België vóór, tijdens en na den
oorlog, s.l., 1923.
Van Molle, L., Ieder voor allen. De Belgische Boerenbond 1890-1990, Leuven,
1990.