2. IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAKUNTZA
ZELULABAKARRAK: Zelula batez osatuak berak
betetzen ditu bizi funtzio guztiak. Adb: bakterioa
KOLONIAK: Organismo zelulabakarren taldeak,
zelula horietako bakoitzak bizi funtzio guztiak
betetzen ditu, baina elkarrekin bizi dira. Adb: alga
batzuk
PLURIZELULARRAK: Zelula askoz osatuta, zelula
guztiek koordinaturik funtzionatzen dute,
organismoak bere osotasunean jardun dezan.
Adb: animaliak
2
3. NUTRIZIOA
Materia eta Energia lortzeko izaki bizidunek
burutzen dituzten prozesu guztiak:
Elikagaiak sortu edo hartu (fotosintesia edota
jatekoa hartu= digestioa)
Gasak kanpoaldearekin trukatu (O2 hartu eta CO2
kanporatu)
Substantziak erabili: materia berria sortzeko edo
energia lortzeko erre.
Elikagaiak organismo osoan banatu.
Hondakin substantziak kanporatu .
3
4. NUTRIZIOA
Autotrofoa edo heterotrofoa izan daiteke.
AUTOTROFOA HETEROTROA
ZER DA? MATERIA BESTE IZAKI
INORGANIKOTIK BIZIDUNEK
(ura eta gatz SORTUTAKO
mineralak) MATERIA
MATERIA ORGANIKOA
ORGANIKOA HARTU
SORTU. ZUZENEAN,
FOTOSINTESI BERAIEK EZIN
BIDEZ BAITUTE SORTU.
NORTZUK ? LANDAREEK ANIMALIEK
4
6. ORGANISMO ZELULABAKARREN
NUTRIZIOA
Zuzenean, azalaren bidez hartzen dituzte elikagaiak
eta gasak ingurunetik.
Autotrofo edota heterotrofoak izan daitezke.
pseu
6
8. LANDAREEN NUTRIZIOA: FOTOSINTESIA
Sustraietako ile xurgatzaileek URA eta GATZ
MINERALAK hartzen dituzte, nahaste honi IZERDI
LANDUGABEA deritzo.
Izerdi landugabea XILEMAN (hodi konduktoreak)
zehar igarotzen da HOSTOETARAINO.
HOSTOETAko zelulek KLOROFILA DUTE, eta honi
esker FOTOSINTESIA burutzen da.
Fotosintesia, izerdi landugabea eta hostoen
estometan zehar igaro den CO 2 a, IZERDI
LANDUA( materia organikoa= glukosa) bilakatzen da,8
9. FOTOSINTESIA
FOTOSINTESIA
Eguzki Energia
H2O + CO2 MATERIA ORGANIKOA + O2
IZERDI LANDUA, landare osoan zehar banatzen da
FLOEMAREN (hodi eroaleak) bidez.
Landareak, izerdi landua energia lortzeko erabiliko
du, horretarako ARNASKETA burutzen duelarik.
Arnasketarako O2 behar du eta hori estomen eta ile
xurgatzaileen bidez lortzen dute.
ARNASKETA
IZERDI LANDUA + O2 ENERGIA+ CO2
9
10. FOTOSINTESIA ETA ARNASKETA
FOTOSINTESIA ARNASKETA
LEHENGAIAK IZERDI LANDUGABEA IZERDI LANDUA
(Materia inorganikoa) eta (materia organikoa)+ O2
CO2
PRODUKTUAK MATERIA ORGANIKOA ENERGIA ETA CO2
ETA O2 (hondakin substantzia)
eta hondakin
substantziak.
ZERTARAKO? MATERIA ORGANIKOA ENERGIA LORTZEKO
(elikagaiak) lortzeko.
NON? Batez ere hostoetan (atal Landarearen atal
berdeetan), guztietan,
KLOROPLASTOETAN MITOKONDRIOETAN.
klorofila dutelako
10
11. ANIMALIEN NUTRIZIOA
HETEROTROFOAK dira: belarjale,
haragijale edo orojale izan daitezke.
DIGESTIOA egin behar dute, hartu duten
ELIKAGAIETATIK NUTRIENTEAK
lortzeko, hau da erabilgarria den (materia
eta energia lortzeko) materia lortzeko.
11
12. ANIMALI ORNOGABEEN NUTRIZIOA
DIGESTIO ZELULARRA: ez dute digestio aparaturik,
inguruko elikagaiak zelulara barneratzen dituzte eta
zelula espezializatu hauek burutzen dute digestioa.
Adb: belakiek,
DIGESTIO BARRUNBEA: Zulo bakar bat dauka
digestio aparatuak.
Zulo horretan zehar sartzen dira elikagaiak, bertan
partzialki digeritu eta inguruko zeluletan bukatzen da
digeritzen, ondoren hondakinak zulo beretik
kanporatzen dira. Adb: knidarioak (marmokak eta
koralak)
● DIGESTIO HODIA: Ornogabe gehienek zulo biko
hodia dute. Ahotik janaria sartzen da eta uzkitik
hondakinak atera 12
14. ORNODUNEN DIGESTIOA
Digestio hodia ( ahoa, esofagoa, urdaila eta
hestea) eta disgestio guruinak (substantziak
jariatzen dituzte digestioa aurrera eramateko.
Listu guruinak, pankrea eta gibela dira.)
Ornodun talde batetik bestera aldaketak daude:
Ahoa: batzuk mokoak dituzte (hegaztiek), beste
batzuk bizarrak (baleak), arrainek ez dute listu
guruinik.
Urdaila: hegazti eta hausnarkarietan
barrunbeetan banatuta.
Hestea: belarjaleek oso luzea eta heste itsua oso
handia; haragijaleek txikiagoa eta heste itsurik ez
batzutan. Uzkian bukatzen da ugaztunetan,
gainerako ornodunetan kloakan. 14
15. ORNODUNEN DIGESTIO APARATUA
HEGAZTIEN URDAILA: Bi barrunbe ditu.
Probentrikulua (digestioa) eta errota ( xehatu).
Esofagoan paparoa (“buche”) izeneko dilatazioa dute,
janaria biltzeko.
15
17. HAUSNARKARIEN DIGESTIO APARATUA
Urdaila lau ganbaretan: zaku handia
(panza) bertara heltzen da lehenengo
janaria eta digestioa hasten da, erdi digeritu
den janari masa hau ahoratu egiten da
berriz eta hortik zaku txikira (redecilla)
doa, hortik omasora doa eta bertan
elikagai batzuk xurgatzen dira (ura eta gatz
mineralak batez ere), azkenik gatzagian
digestioa burutzen da.
17
19. GASEN TRUKEA
Gasen trukea errazteko, arnas organoek eta
aparatuek berezitasun bat dute: oso azalera
mehea izaten dute, hezea eta zirkulazio aparatuko
odol hodiz inguratuta.
O2 arnas aparatutik zirkulazio aparatura
igarotzen da eta CO2-a berriz zirkulazio
aparatutik arnas aparatura kanporatua izateko.
19
20. GASEN TRUKEA
1) Azalean zeharreko gas trukea: belaki eta
knidarioek. Lurreko anelido eta anfibio askok ere bai,
baina hauek birikak dituzte laguntzeko.
2) Zakatzen bidezkoa: arrainek. Zakatzak urarekin
kontaktuan dauden eta odol baso ugari dituzten
lamina meheak dira.
3) Trakea bidezkoa: intsektuek. Gorputz osoan
zehar zabaltzen diren hodi finak dira.
4) Birika bidezkoa: lurreko ornodunek. Zaku
formako barrunbeak
20
25. ZIRKULAZIOA: elikagaiak eta hondakinak
garraiatzea
Elikagaiak zeluletara eta hondakin substantziak,
zeluletatik gorputzetik kanpora.
Zirkulazio aparatuak 3 osagai ditu:
- Zirkulazio likidoa: odola ornodunetan
hemolinfa ornogabeetan.
- Ponpa eragilea: odolak zirkula dezan berau
bultzatzen du, uzkurdura eta
dilatazio mugimenduen bidez.
Bihotza edo baso uzkurkorrak.
- Odol hodiak: zirkulazio likidoak hodi hauetan
zehar zirkulatzen du. Arteriak, zainak
eta kapilarrak dira. 25
26. ZIRKULAZIOA:Zirkulazio aparatu
desberdinak
1) Gorputz barrunbera sartzen zaien uraren bidez:
belaki eta knidarioek.
2) Zirkulazio aparatu irekia: basoak gorputzeko
barrunbeetara irekitzen dira eta hemolinfa
basoetatik ateratzen da organoetara. Ornogabe
batzuk: artropodo eta molusku batzuk.
3) Zirkulazio aparatu itxia: basoetako zirkulazio
likidoa (odola edo hemolinfa) kapilarretako pareta
mehetan zehar igarotzen da organoetara iristeko.
Ornogabe batzuk(anelido eta zefalopodoek) eta
ornodunak.
26
27. ORNODUNEN ZIRKULAZIO APARATUA:
Zirkulazio aparatu itxia
Bakunak edo bikoitzak izan daitezke, zenbat
zirkulazio zirkuitu daudenaren arabera.
Zirkulazio bakuna: Odol zirkuitu bakarra. Bihotzak
bi ganbera ditu: aurikulua eta bentrikulua.
Arrainak.
Zirkulazio bikoitza: Bi odol zirkuitu( zirkulazio
orokorra eta biriketako zirkulazioa) bihotzak 3-4
ganbera dituelako. Ornodun guztiek arrainek ezik.
- Zirkulazio osoa: oxigenodun odola ez da
nahasten oxigeno urridun odolarekin.
- Zirkulazio ez osoa: oxigenodun odola eta
oxigeno urriko nahastu egiten dira.
27
28. Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO
BAKUNA
Odolak zirkuitu bakarra burutzen du: bihotzetik zakatzetara.
Hemen odola oxigenoz hornitzen da eta berak dakarren CO2
kanporatzen da. Zakatzetan oxigenoz hornitu den odola gorputz
guztian zehar banatu ondoren bihotzera, aurikulara, iristen da,
ondoren bentrikulura igarotzen du hemendik zakatzetara joateko
Bihotzak bi ganbera ditu: aurikula eta bentrikulua.
28
29. Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO
BIKOITZA
Bihotza 3-4 ganberatan banatuta.
Bi zirkulazio zirkuitu bereizten dira:
Zirkulazio orokorra: Bihotza eta gorputz guztiaren
artean ematen dena.
Birika zirkulazioa: Bihotza eta biriken artean ematen
dena.
Zirkulazioa osoa edo ez osoa izan daiteke:
Osoa: odol oxigenatua eta oxigeno gutxikoa ez dira
nahasten.
Ez osoa: odol oxigenatua eta oxigeno urriko nahasten
direnean.
29
