1. Diagnoza dziecka
w środowisku grupy rówieśniczej
na przykładzie klasy szkolnej
K.Nowacka
Pedagog
specjalny

2. Diagnoza
Słownik języka polskiego definiuje termin ten jako
„ określenie, ustalenie”
(Słownik języka polskiego, 2001, s. 171)
Niemejko podaje iż „Diagnostyka pedagogiczna jest
opisem i wyjaśnieniem sposobów rozpoznawania
sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia, w tym
zwłaszcza zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem
oddziaływania pedagogicznego”
(Niemierko B., Diagnostyka dydaktyczno-wychowawcza, 1993, s. 96)

3. „Diagnoza umożliwi wszechstronne poznanie
dziecka, pozwoli na lepsze rozumienie
motywów jego postępowania i zachowania,
a także właściwości psychicznych, potrzeb
i przeżyd, reakcji. To z kolei przyczynia się do
prawidłowego organizowania procesu
edukacyjnego”
(Paluchowski W., za: Włoch S., Diagnoza całościowa w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, 2009 , s. 121)

4. Grupa rówieśnicza – klasa szkolna
Grupy rówieśnicze są jednym ze składników
środowiska wychowawczego, z którymi
dziecko kontaktuje się od wczesnych lat życia.
Wywierają one wpływ na współżycie
społeczne oraz kształtowanie się osobowości
ich członków.
(Skory Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, 1979, s. 35)

5. Podstawową grupą na terenie szkoły jest klasa,
która stanowi formalny element w organizacyjnej
strukturze szkoły – posiada względnie stały układ
uczniów, określone przepisy i sposoby
funkcjonowania.
Klasa szkolna jest grupą zadaniową, powołaną
w celu przyswajania treści związanych z procesem
nauczania. Jest także środowiskiem
wychowawczym – w niej dokonują się procesy
wychowawcze.
(Skory Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, 1979, s. 53)

6. ŚRODOWISKO SZKOLNE
SYTUACJA SZKOLNA
SYTUACJA WYCHOWAWCZASYTUACJA DYDAKTYCZNA
PROCES WYCHOWAWCZY
Skutecznośd wychowania
PROCES DYDAKTYCZNY
Skutecznośd kształcenia
Struktura środowiska szkolnego (schemat 14, s. 158, Skałbania B., Diagnostyka pedagogiczna)

7. Diagnoza sytuacji społecznej w klasie
szkolnej
Sytuacja społeczna w grupie formalnej, jaką jest
klasa szkolna rozpoznawana jest najczęściej
za pomocą:
• obserwacji;
• wypracowania uczniowskiego na podany z
góry określony temat;
• socjometrii.
Najczęściej stosowaną metoda diagnozowania
ucznia jest socjometria.

8. SOCJOMETRIA
Polega na podawaniu wszystkim członkom
badanej grupy jednego lub kilku specjalnie
skonstruowanych pytao, badających różne
rodzaje społecznych stosunków, takich jak
wzajemna sympatia, popularnośd, zaufanie,
przywództwo itp., w stosunków do których
badani dokonują wyboru osób z grupy, które
ich zdaniem spełniają warunki określone
w pytaniu.
(Góralski A., Metody badao pedagogicznych, 1994, s. 53)

9. Szczegółowe informacje diagnostyczne jakie można
uzyskad z zastosowania socjometrii są bardzo
różnorodne. Najogólniej techniki socjometryczne
pozwalają :
• rozpoznad układ stosunków społecznych pod różnymi
względami,
• uzyskad w miarę przejrzysty obraz więzi
nieformalnych łączących poszczególnych uczniów,
• identyfikowad osoby szczególnie popularne,
atrakcyjne w grupie (nieformalnych przywódców),jak
i osoby które są przez grupę odrzucane, nielubiane
oraz jednostki izolowane, które stoją na uboczu,
• porównywad pozycje społeczne poszczególnych
członków grupy ze względu na rożne określone
kryteria,

10. • identyfikowad występowanie różnego rodzaju
podgrup, ich składu, powiązao,
• wnioskowad o spójnośd i zwartośd grupy, stopniu jej
integracji,
• śledzid rozwój stosunków między dziewczynkami i
chłopcami,
• określad ekspansywnośd społeczną jednostek i całej
grupy,
• określad zmiany zachodzące w życiu i strukturze
społecznej grupy pod wpływem celowo podjętych
działao wychowawczych,
• śledzid proces adaptacji społecznej uczniów nowych
(Jarosz E., Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego” 2004, s. 89)

11. Rodzaje technik socjometrycznych
według E. Jarosz
•Klasyczna technika Moreno
•Technika „Zgadnij kto?”
•Technika szeregowania
rangowego
•Porównywanie parami
•Skale oszacowao
•„Plebiscyt życzliwości i
niechęci”.

12. Klasyczna technika Moreno
Wszystkim członkom badanej grupy zadaje się jednakowe
pytanie (pytania) na podstawie którego (których)
dokonują oni wyboru lub odrzucenia z grupy osób,
które spełniają warunki podane w pytaniu. Badani
wskazują tych członków grupy z którymi chcieliby
wejśd w interakcje, lub tych z którymi nie chciałby
wejśd w interakcje.
Technika ta pozwala na uzyskanie bardzo szerokiej gamy
informacji.

13. Przykładowe pytania stosowane w technice Moreno.
Klasyczna technika Moreno
.....................................................
(nazwisko i imię dziecka, klasa)
Napisz obok kogo najchętniej usiadłbyś / usiadłabyś podczas zajęć w grupie? Wymień dwie takie osoby wpisując ich imię
i nazwisko.
1. ...............................................................................................
2. ...............................................................................................
Napisz obok kogo najmniej chętnie usiadłbyś/ usiadłabyś podczas zajęć w grupie? Wymień dwie takie osoby wpisując ich imię
i nazwisko.
1. .................................................................................................
2. .................................................................................................

14. Technika „Zgadnij kto?”
Badanym zadaje się (najczęściej pisemnie) serię pytao
o określone cechy lub zachowania, na podstawie
których wskazują oni tych członków grupy, którzy ich
zdaniem najbardziej odpowiadają przedstawionemu
kryterium.
Technika ta pozwala przede wszystkim poznad
percepcję członków grupy – jak postrzegają innych,
jakie cechy i zachowania im przypisują.

15. POWIEDZ, KTO W TWOJEJ GRUPIE (lub w klasie)...
1. Jest najlepszym uczniem
2. Bije inne dzieci
3. Często płacze
4. Jest osobą, z którą chętnie wszyscy się bawią
5. Ma trudności w nauce
6. Dokucza innym
7. Nie bawi się z innym dziećmi
8. Często jest uśmiechnięty
9. Jest niegrzeczny
10. Często jest smutny
11. Chętnie pomaga innym
Przeczytaj uważnie każde zdanie
i obok wpisz nazwisko i imię kolegi
(koleżanki), który(a) odpowiada
opisowi.
Może się zdarzyć, że jakieś
nazwisko trzeba będzie podać kilka
razy, ponieważ ten kolega/koleżanka
wyróżnia się pod kilkoma względami.
Może być i tak, że nie ma w Waszej
grupie nikogo, do kogo mogłoby
odnosić się dane zdanie - wtedy wstaw
przy tym zdaniu kreskę. Jeśli nie wiesz,
kogo należałoby w niektórych zdaniach
wymienić wpisz: "nie wiem".
Możesz również podać siebie,
jeśli uważasz, że w danym zdaniu
chodzi o Ciebie, to napisz - ja
Po przeczytaniu każdego zdania
zastanów się, zanim wpiszesz
nazwisko. Prosimy Cię o szczere
odpowiedzi.

16. Technika szeregowania rangowego
Badanym przedstawia się określone kryterium –
określoną cechę np. koleżeoskośd, pomaganie
innym, atrakcyjnośd. Badani mają za zadanie
uporządkowad (uszeregowad) wszystkich
członków grupy pod tym względem, począwszy
od osoby spełniającej kryterium w stopniu
najsilniejszym do osoby, która najsłabiej lub
wcale nie spełnia danego kryterium. Badanie
ustala hierarchię członków grupy.

17. Przykładowy arkusz techniki szeregowania rangowego
koleżeoskośd atrakcyjnośd pomaganie
innym
uczynnośd
1 1 1 1
2 2 2 2
3 3 3 3
4 4 4 4
5 5 5 5
6 6 6 6
7 7 7 7

18. „Plebiscyt życzliwości i niechęci”
Każdy badany ocenia w kategoriach sympatii i antypatii
(„lubię”, „nie lubię”) wszystkich pozostałych członków
grupy na skali kilkustopniowej (trzy – lub
pięciostopniowej) przypisując osobom określone
symbole:
Bardzo lubię ++
Lubię +
Nie lubię -
Bardzo nie lubię --
Nie wiem 0

19. ARKUSZ ODPOWIEDZI STOSOWANY W „PLEBISCYCIE ŻYCZLIWOŚCI I NIECHĘCI”
Wstaw odpowiedni znak przy nazwisku każdego dziecka, a swoje
nazwisko przekreśl.
Bardzo lubię ++
Lubię +
Nie lubię -
Bardzo nie lubię --
Nie wiem 0
Lp. Imię i nazwisko dziecka Znak
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

20. Porównywanie parami
Badani kolejno porównują zestawionych w pary
członków grupy, opowiadając się pod określonym
względem za każdym razem za jedną osoba z pary, tą
która w większym stopniu spełnia podane kryterium.
Technika ze względu na trudności w analizie nadaje
się tylko do badania bardzo małych kilkuosobowych
grup. Charakteryzuje się bardzo dużym stopniem
dokładności oceniania osób.

21. Skale oszacowao
Badani wskazują tych członków grupy, którzy
odznaczają się, ich zdaniem określonym stopniem
natężenia danej cechy (np. wskazanie tych uczniów
którzy są najbardziej koleżeoscy i tych którzy są
najmniej koleżeoscy). Liczba wskazao zależy
najczęściej od badanego, chod można określid
ograniczenia (np. wskaż po dwie osoby). Ze względu
na skomplikowanie w wyrażeniu ocen technika nie
nadaje się do stosowania w grupach dzieci
młodszych.

22. Analiza wyników
Opracowanie wyników badania socjometrycznego
może przybierad różne formy:
• Tabeli socjometrycznej (macierzowej),
• Analizy graficznej,
• Analizy indeksowej.
Formy te mogą byd stosowane oddzielnie bądź łącznie
w ramach analizy całościowej.

23. Analiza wyników badania techniką Moreno
Na matrycę wpisujemy kolejno nazwiska i imiona wszystkich dzieci z grupy.
Następnie y z kwestionariuszy ułożonych zgodnie z liczbą porządkową
odczytujemy wybory dziecka nr 1, 2 itd. wpisując je do matrycy. Pierwszy
wybór pozytywny oznaczamy cyfrą „1”, drugi cyfrą „2” a każdy wybór
negatywny literką „n”. Po naniesieniu wyborów ze wszystkich
kwestionariuszy sumujemy wybory pozytywne pierwsze (WP1), wybory
pozytywne (WP2) oraz wybory pozytywne w ogóle (WP 1 + WP 2).
Następnie sumujemy wybory negatywne.
Następnie wyznaczamy statusy socjometryczne określane jako: niski (N),
niższy od przeciętnego (-X), średni (X), wysoki (W),status wyższy od
przeciętnego (+ X).
Zestawienie wyników można przedstawid za pomocą obrazu graficznego –
socjogramu.

24. Lp
Nazwisko i
imię
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13
SUMA:
WP 1
SUMA:
WP 2
SUMA:
WN
SUMA
P+N
Przykładowa matryca do opracowywania wyników
WP 1 – pierwszy wybór pozytywny
WP2 – drugi wybór pozytywny
WN – wybór negatywny

25. Socjogram (graficzne przedstawienie
wyników badania)

26. Analiza wyników badao techniką „Zgadnij Kto?”
W celu opracowania wyników należy sporządzid matrycę do
nanoszenia wyników badao wg wzoru poniżej.
Po naniesieniu danych na matrycę należy ustalid odsetek, jaki stanowią
głosy otrzymane w danej kategorii przez interesujące nas dziecko, w
stosunku do wszystkich, możliwych do uzyskania w danym zespole
(klasie szkolnej, grupie wychowawczej) głosów.
Lp. Nazwisko i
imię dziecka
1 2 3 4 5 6 7 …32
1.
2.
…n

27. Chcąc obliczyd ten odsetek należy najpierw ustalid maksymalną liczbę głosów, jaką
dziecko może uzyskad w danej kategorii. Sumę głosów otrzymanych przez badane
dziecko w danej kategorii mnoży się razy 100 a następnie ten iloczyn dzieli się przez
liczbę głosów możliwych do uzyskania w danej kategorii. Wartośd tę uzyskujemy
mnożąc liczbę uczniów biorących udział w badaniu (wyłączając interesujące nas
dziecko) razy liczbę pytao wchodzących w skład danej kategorii.
Odsetek głosów, jaki stanowią wszystkie głosy uzyskane przez badane dziecko w
określonej kategorii oblicza się zatem według niżej zamieszczonego wzoru:
liczba głosów uzyskanych przez badane dziecko x 100%
n – 1 (liczba biorących udział w badaniu, bez badanego dziecka) x liczba pytao w
kategorii

28. Każde badanie socjometryczne powinno zostad zakooczone
skompletowaniem pełnej dokumentacji na jego temat.
Powinna ona zawierad nazwę zespołu i listę jego członków,
datę badania, nazwisko osoby prowadzącej badania, dokładne
brzmienie zastosowanych kryteriów socjometrycznych, opis
warunków badania, krótką charakterystykę sytuacji w zespole,
przedstawienie analizy wyników z prezentacją legendy zapisu i
stosowanymi wzorami wskaźników.

29. BIBLIOGRAFIA
1. Góralski A., Metody badao pedagogicznych, Warszawa 1994.
2. Niemierko B., Diagnostyka dydaktyczno-wchowawcza, Warszawa
1993.
3. Paluchowski W. w: Włoch S., Diagnoza całościowa w edukacji
przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Warszawa 2009.
4. Skałbania B., Diagnostyka pedagogiczna, Kraków 2011.
5. Skorny Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1976.
6. Słownik języka polskiego, 2001.

30. Dziękujemy za uwagę.