2. Tabela. Całościowe zaburzenia rozwojowe (Pisula, 2012)
DSM-IV-TR ICD-10
Zaburzenie autystyczne
Inne całościowe zaburzenia
rozwojowe, nieujęte w pozostałych
kategoriach diagnostycznych
Zaburzenie Retta
Dziecięce zaburzenie dezintegracyjne
Zaburzenie Aspergera
Autyzm dziecięcy
Autyzm atypowy (ze względu na wiek
wystąpienia, symptomatologię, ze względu na
wiek i symptomatologię)
Zespół Retta
Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym
upośledzeniem umysłowym i ruchami
stereotypowymi
Zespół Aspergera
Inne całościowe zaburzenia rozwojowe
Całościowe zaburzenia rozwojowe,
nieokreślone

3. Autystyczne spektrum zaburzeń (ASD)
to kontinuum, na którym można opisać osoby z mniejszym lub
większym natężeniem zaburzeń autystycznych
autorką terminu jest Wing, ale jako pierwsza użyła go Allen,
w odniesieniu do dzieci, które przejawiały zaburzenia w trzech
sferach:
1. uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych
2. komunikowania się
3. wyobraźni, której wzorce były ograniczone, co manifestowało się
m.in. „sztywnością” zabawy
Według klasyfikacji ICD- 10 i DSM- IV- TR u osób
z autystycznego spektrum zaburzeń występują:
1. nieprawidłowości w rozwoju społecznym, szczególnie w zakresie
zdolności do uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach
społecznych
2. deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się, tak werbalnym, jak
i niewerbalnym
3. obecność sztywnych wzorów zachowania, aktywności
i zainteresowań

4. Niektóre terminy używane w odniesieniu do autyzmu
autyzm klasyczny/ zespół Kannera- terminy historyczne, niewiele
wnoszą do aktualnej wiedzy na temat autyzmu; bywają stosowane
w odniesieniu do ciężkiej postaci autyzmu, z dużymi deficytami
rozwoju społecznego i brakiem mowy czynnej;
autyzm wczesnodziecięcy- termin także historyczny, sugerował
bardzo wczesne pojawienie się symptomów; dostrzeżono jednak, że
te symptomy mogą się pojawiać znacznie później;
cechy/ tendencje/ zachowania autystyczne- w przypadku
wątpliwości diagnostów, co do istoty występujących u dziecka
problemów; wiąże się z unikaniem jednoznacznej diagnozy, gdy
u dziecka występują objawy, ale nie wszystkie, aby całkowicie spełnić
kryteria diagnostyczne; bardziej adekwatne zachowania (czyli, co
obserwujemy, a nie coś trwałego, czyli cechy);
autyzm dziecięcy- krytyka, gdyż sugeruje, że autyzm występuje
wyłącznie u dzieci podczas, gdy symptomy zazwyczaj utrzymują się
przez całe życie;
zaburzenie autystyczne- nazwa stosowana w DSM- IV –TR;
autyzm nietypowy, atypowy- brak zaburzeń w jednym z trzech
osiowych obszarów- interakcji społecznych, komunikowania się,
wyobraźni lub dotyczy czasu wystąpienia symptomów.

5. Autyzm- epidemiologia
współcześnie obserwuje się wzrost liczby osób z autyzmem
ASD- między 2 a 7 osób na 1000
stosunek dziewcząt/ kobiet do chłopców/ mężczyzn zazwyczaj
1:3 lub 1:4, zwłaszcza u osób z prawidłowym rozwojem
umysłowym, potem te proporcje się wyrównują
w Polsce brak badań na szerszą skalę- szacuje się, że 1 lub 2 na
1000 dzieci
częstość zespołu Aspergera jest wyższa niż częstość zaburzenia
autystycznego
Różnice indywidualne:
stopień nasilenia dysfunkcji i ich rodzaj
czas ich ujawnienia się
poziom rozwoju umysłowego- od głębokiego upośledzenia po
normę intelektualną
etiologia- czynniki konstytucjonalne/ środowiskowe

6. Autyzm- etiologia
 teorie mówiące o negatywnym wpływie rodziców (głównie lata 50. i 60.)-
chłód emocjonalny, niezdolność do okazywania uczuć, pedanteria,
koncentracja na własnym rozwoju zawodowym, traktowanie dziecka bez
okazywania mu uczuć
 rola czynników genetycznych- np. znacznie częściej występuje u bliźniąt
monozygotycznych niż dwuzygotycznych, rodzinne występowanie autyzmu;
nie znaleziono dotąd genu autyzmu, ale wskazuje się chromosomy mogące
być szczególnie powiązane z tym zaburzeniem- najczęściej dotyczy to
chromosomu 15; ale raczej chodzi o współdziałanie kilku pozostających
w interakcji genów; one też wchodzą w interakcje z innymi czynnikami
 rola dysfunkcji mózgowych, ale dotychczas nie udało się jednoznacznie
określić leżących u ich podłoża mechanizmów; wiele danych wskazuje na
związek autyzmu z nieprawidłowościami w budowie i funkcjonowaniu takich
struktur mózgowych, jak ciało migdałowate, hipokamp, móżdżek, płaty
skroniowe i czołowe
 teorie mówiące o większej objętości mózgu- zaburzenie mechanizmów
regulujących przebieg procesów rozwoju mózgu we wczesnym okresie życia-
nadmierne tempo rozwoju jednych i zahamowanie innych struktur mózgu,
pewne struktury znacznie mniejsze niż norma np. móżdżek i pień mózgu
 mikrouszkodzenia w okresie życia prenatalnego
 komplikacje porodowe
 związek autyzmu ze szczepieniami

7. Rozwój dzieci z autyzmem
rozwój nieharmonijny- dobry rozwój
pewnych funkcji i deficyty, dysfunkcje w innych
wysepkowe zdolności- pamięciowe,
arytmetyczne, muzyczne, plastyczne,
przestrzenne (w wąskich obszarach)- tylko u ok.
5- 15% osób z autyzmem
przebieg wczesnego rozwoju- opóźnienie lub
regres
obraz zaburzeń może się też zmieniać w toku
życia osoby, czasem początkowe rozpoznanie
jest inne

8. Rozwój społeczny dzieci z autyzmem
1. Symptomy przed ukończeniem 6 m-ca:
 nie uspokajają się, kiedy są brane na rękę
 nie odpowiadają na próby inicjowania kontaktu społecznego przez matkę
 nie uśmiechają się do ludzi lub czynią to bardzo rzadko
 nie wyciągają rąk i nie zmieniają postawy ciała w oczekiwaniu aż ktoś je
przytuli
 Przytulane- sztywnieją i odsuwają się od przytulającej je osoby
2. W okresie późniejszym:
 zaburzenie zdolności monitorowania uwagi drugiej osoby i jej
ukierunkowania przez dziecko na pewne obiekty
 brak zainteresowania ludźmi, ignorowanie ich obecności
 niektóre potrafią zainicjować kontakt lub odpowiedzieć na próby
podejmowane przez innych przy zaburzeniach kontaktu wzrokowego oraz
nie potrafią uczestniczyć w interakcji na przemian z partnerem
 jeszcze inne nie zachowują dystansu w relacjach z obcymi, traktując obcych,
jak osoby dobrze znane, czasem dotykając i wykorzystując jako przedmioty

9.  trudności z naśladowaniem zachowania innych osób
 trudności w odczytywaniem gestów, wyrazu twarzy i postawy ciała
 często objawy zaburzonego rozwoju społecznego mogą być
bagatelizowane przez rodziców- przypisują je nieśmiałości czy
preferowaniu samotności
3. Relacje z rówieśnikami:
 brak zainteresowania rówieśnikami
 czasem całkowite ignorowanie ich obecności
 nie podejmowanie wspólnej aktywności
 brak rozumienia prostych zasad zabaw i gier
 zabawa „obok”, pochłonięcie własnymi zajęciami, często mało
atrakcyjnymi dla innych
 brak zainteresowania aktywnością innych i umiejętności
zaciekawienia własnym zajęciem
 częściej poszukiwanie kontaktu z osobami dorosłymi lub dziećmi
dużo starszymi albo młodszymi od siebie
 ale też łatwiej nawiązują kontakt ze zdrowymi rówieśnikami, niż
tymi z autyzmem

10. Komunikacja dzieci z autyzmem
 w fazie prewerbalnej rzadko używają gestów, wokalizują lub
komunikują się za pomocą spojrzenia, brak ekspresji mimicznej,
uśmiechu wspomagających komunikację, brak odpowiedzi na
kierowane do nich sygnały; często wokalizują
i powtarzają usłyszane dźwięki, ale nie ma to znaczenia
komunikacyjnego; rola komunikatu- samouszkadzanie, zachowania
agresywne, krzyk albo płacz;
 nie potrafią kompensować braku mówienia;
 nie chodzi tutaj o brak motywacji do komunikowania się, ale raczej o
brak wiedzy o tym, do czego ta komunikacja służy i brak umiejętności
do właściwego jej wykorzystania w kontakcie z drugą osobą;
 u dzieci posługujących się mową- jej rozwój jest mocno opóźniony
i zaburzony; duże zróżnicowane umiejętności mówienia- od braku
(większość między 2 a 3 r.ż. w ogóle nie mówi), opóźnienia do
płynnego mówienia z bogatym słownictwem, ale bez zdolności
inicjowania i podtrzymywania rozmowy

11.  często nawet jeśli wypowiadają słowa, to mają trudności w ich rozumieniu
 zaburzenia zdolności rozumienia i nadawania komunikatów niewerbalnych-
dotyczy głównie kontaktu wzrokowego i łączenia go z innymi zachowaniami
 brak wskazywania pozwalającego na ukierunkowanie uwagi innej osoby,
radzą sobie z tym poprzez ciało innej osoby
 echolalie- powtarzanie natychmiastowe lub odroczone (powtarza
zapamiętane wcześniej wypowiedzi, czasem długie, przy słabym rozumieniu
treści, znaczenia jej poszczególnych składników) słów lub zdań
wypowiedzianych przez kogoś innego (zjawisko rozwojowe do ukończenia
dwóch lat), jeśli jednak pozostaje jedynym lub dominującym sposobem
komunikowania się staje się zjawiskiem patologicznym
 zamienianie zaimków- zastępowanie zaimka „ja” innym zaimkiem lub
mówienia o sobie, jak o kimś obcym; może to wynikać ze schematyzmu
i sztywności języka, też trudności w rozumieniu perspektywy innej osoby
 stereotypie językowe- wielokrotne powtarzanie tekstów reklam, fragmentów
filmów lub programów telewizyjnych bez znaczenia komunikacyjnego
 oglądanie TV u nich nie ma znaczenia komunikacyjnego, ale jako
autostymulacja!!; nie skupiają się na akcji czy treści filmu; źródło dużego
pobudzenia redukowanego później za pomocą stereotypowych zachowań

12. Przywiązanie u dzieci z autyzmem
 w związku z tym, iż autyzm stanowi
zaburzenie szczególnie wpływające na
kontakty dziecka i jego opiekunów, można
spodziewać się trudności lub niemożności
w zakresie powstania takiej więzi;
 Kanner uważał, iż dzieci z autyzmem sprawiają
wrażenie obojętnych, wrodzenie niezdolnych
do tworzenia więzi emocjonalnych, ale dziś
wiadomo, że dotyczy to tylko pewnej populacji
osób z tym zaburzeniem (duże różnice
indywidualne).

13. Wyniki badań w zakresie przywiązania
1. Dzieci te przejawiają zachowania świadczące o przywiązaniu do
opiekuna!- inne zachowanie wobec matki i osoby obcej, reakcja na separację
i powrót matki- zauważają jej brak, choć nie tak intensywnie, poszukiwanie
oparcia w matce w sytuacji zagrożenia
2. Nietypowość oznak przywiązania należy spostrzegać przez pryzmat
dysfunkcji biologicznych uniemożliwiających prawidłowy rozwój społeczno-
emocjonalny; czasem wrażenie zbyt mocno przywiązanych- lęk czy panika
podczas prób rozdzielenia
3. U dzieci z autyzmem występują różne wzorce przywiązania (u ponad 40%
występuje ufne przywiązanie), co wskazuje na znaczenie zachowań
opiekuna przejawianych wobec dziecka i ich reakcji adaptacyjnych na
trudności dziecka
4. Sytuacja opiekuna dziecka z autyzmem- doświadcza stresu i jego
konsekwencji (depresja, wyczerpanie emocjonalne, wysoki poziom
lęku), co może negatywnie wpływać na rozwój przywiązania, działając
w interakcji z innymi czynnikami ryzyka; także lęk w sytuacjach
społecznych (teoria umysłu!!); trudności w skonstruowaniu
wewnętrznego modelu matki!
5. Rodzice często twierdzą, że dzieci okazują im uczucie na „swój sposób”, deklarują
przekonanie o istnieniu silnych więzi, ale odczuwają duży niedosyt- poczucie bycia
traktowanym przedmiotowo, ale większość jest także przekonana, że dzieci
rozpoznają je jako matki, odróżniają od innych ludzi i otaczają uczuciem

14. Rozwój ruchowy dzieci z autyzmem
 nie wyodrębniono dotychczas wzorca rozwoju
ruchowego charakterystycznego dla tych dzieci-
cześć rozwija się prawidłowo wg norm
rozwojowych dla danego wieku, czasem ten
rozwój jest przyspieszony, ale tu też duże
dysharmonie rozwojowe
 sprawność ruchowa zazwyczaj niewspółmierna
do rozwoju społecznego czy mowy
 znaczenie rozwoju ruchowego dla
samopoczucia, wykorzystać jako mocny punkt
terapii

15. Rozwój poznawczy
 znaczące deficyty uwagi np. brak zdolności do jej przenoszenia z jednego
bodźca na inny; trudności w przenoszeniem uwagi z osoby na przedmiot lub
wydarzenie; tworzenie wspólnego pola uwagi, ukierunkowywanie uwagi innej
osoby na określony obiekt celem dzielenia z nią zainteresowania tym
obiektem oraz śledzenia, na czym skupia uwagę inna osoba
 deficyty w zakresie zdolności do udawania - gorzej posługują się teorią
umysłu niż dzieci z upośledzeniem umysłowym w tym samym wieku
umysłowym; bardzo rzadko spontanicznie udają coś w zabawie, a jeśli to
robią to zazwyczaj w sposób mało twórczy- schematyczny, z wieloma
powtórzeniami; ta zdolność wzrasta przy instrukcji
i zachęcaniu; częściej zabawy samotne, rzadziej inicjują i podtrzymują
zabawę; głównie uderzanie przedmiotami, kręcenie nimi, lizanie ich-
wielokrotne powtarzanie celem dostarczenia sobie stymulacji
 nie widzą związku między patrzeniem na coś a pragnieniem jego posiadania-
unikanie kontaktu wzorkowego lub nie wykorzystywanie go w sposób
właściwy- pusty, „szklany” wzrok, zwłaszcza u młodszych dzieci; problemy
z kontaktem wzorkowym wpływają na rozwój mowy!!! (kojarzenie słów
z obiektem, na który się patrzy)
 poziom inteligencji– nie wiadomo czy pozostaje w związku z symptomami
autyzmu- trudności diagnostyczne skutkujące nieustaleniem albo dużymi
wątpliwościami po diagnozie; wskazuje się, że u ok. 70- 75% osób występuje
niepełnosprawność intelektualna

16. Deficyty w zakresie teorii umysłu
nie rozumie zjawisk zachodzących w umyśle własnym i rozmówcy, istnienia
jego potrzeb i zainteresowań (też intencje, uczucia, pragnienia przekonania),
co utrudnia przewidywanie ich zachowania i wyjaśnienia motywów ich
zachowania; powoduje lęk w sytuacjach społecznych i próby jego
zlikwidowania przez stereotypie i schematy- czyli aktywność
o przewidywanych konsekwencjach
skutkuje problemami w komunikacji- w zakresie podtrzymywania dialogu
i uwzględniania w nim potrzeb rozmówcy, także przedmiotowe traktowanie
innych, problemy w rozumieniu przyczyn własnego zachowania
i autorefleksji
Centralna koherencja
neuropoznawczy deficyt zaburzający zdolność integracji elementów
informacji w spójną całość
koncentracja na istocie rzeczy z pominięciem szczegółów- można rozpoznać
sens wieloznacznych słów, wykorzystując kontekst, w jakim się one znajdują
osoby z autyzmem w przetwarzaniu informacji kierują się szczegółami,
detalami, nie wykorzystują kontekstu, co utrudnia wyodrębnienie całości
są jednak zdolne do przetwarzania całościowego w przypadku dokładnej
instrukcji

17. Poziom aktywności, odbiór i przetwarzanie informacji
1. Dwa skrajne wzorce aktywności
 niemal całkowita bierność- posadzone siedzi, bez prób
przemieszczenia, zabawy, podążania za oddalającym się opiekunem,
brak ciekawości, zainteresowania otoczeniem fizycznym
i społecznym, niemal całkowite wyobcowanie;
 nadaktywność, niezdolność do skupienia się na czymś przez chwilę,
wciąż w ruchu, biega, skacze, wspina się na meble, chaotyczna
aktywność, pozbawiona celu, bez przerwy się zmienia; bardzo
wysoki poziom pobudzenia, „samonapędzanie”.
2. Brak celowości działania- zaburzenia funkcji wykonawczych, brak
płynności, elastyczności, persewerowanie, koncentracja na
szczegółach, impulsywność, trudności z planowaniem działania,
organizowaniem zachowania, wykonaniem planu, korzystaniem
z informacji zwrotnych, przestawieniu się na nowe zadania
3. Fascynacja obiektami dostarczającymi specyficznych wrażeń
zmysłowych (dźwięki, świecące, obracające się), także
w nadwrażliwości czy braku wrażliwości na określone bodźce
sensoryczne czy paradoksalnych reakcjach na nie (brak reakcji na
silne bodźce, silne reakcje na słabe)- zaburzenia sensoryczno-
motoryczne;

18.  trzepotanie rękoma, obracanie się w kółko, kręcenie przedmiotami,
które pozornie nie dają się wprowadzić w ruch wirowy, chodzenie na
palcach, obsesyjna zabawa fragmentami zabawek, zadawanie pytań
bez chęci uzyskania odpowiedzi
 może być zainteresowane samymi włosami bez zwracania uwagi na
osobę
 większość wykazuje potrzebę posiadania talizmanu- ulubionego
przedmiotu, z którym nie rozstają się nawet na sekundę
 problemy z regulacją emocji- często agresja w sytuacji frustracji,
samouszkodzenia, niszczenie rzeczy, zwłaszcza u małych dzieci;
napady złego humoru połączone z długotrwałym płaczem lub
krzykiem, negatywizm
 problemy z regulacją rytmu okołodobowego- koszmary nocne, nagłe
wybuchy połączone często z krzykiem i płaczem, w konsekwencji
wzmożona senność w ciągu dnia
 preferowanie określonych pokarmów i odrzucanie innych- kolor,
konsystencja, temperatura albo preferowanie kilku ulubionych; często
preferowanie płynnych, niewymagających rozdrabniania; może być
także utrwalone przyzwyczajenie do określonych pokarmów (sposobu
przygotowania, podawania) i opór wobec zmian- skutkuje zbyt ubogą
i niewłaściwą dietą

19. Sztywność w zachowaniu i zainteresowaniach
 rytmiczne, stereotypowe powtarzanie ruchów własnego ciała lub poruszanie
w ten sposób obiektami- jako przejaw dysfunkcji neurologicznych
 sztywne, ograniczone wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności,
bezcelowe ruchy
 zaabsorbowanie pewnymi obiektami (obsesyjna koncentracja na nich,
czasem połączona z kolekcjonowaniem przedmiotów, ciągłym
manipulowaniem nimi, zbieraniem informacji związanych z przedmiotem
zainteresowań), naleganie na przestrzeganie rytuałów, schematów,
stereotypie ruchowe
 zachowania stereotypowe, autostymulacyjne, agresywne i autoagresywne
 u małych dzieci rzadziej manieryzmy ruchowe- ruchy rąk i palców
(trzepotanie w sytuacji podekscytowania) albo obejmują inne części ciała
(kręcenie się kółko, chodzenie na palcach); u starszych częściej złożone
sekwencje ruchowe (zbieranie rzeczy i rozrzucanie ich po pokoju, budowanie
z klocków, układanie z puzzli); u małych dzieci sztywność głównie jako
proste, powtarzane schematy ruchowe, chociaż one i tak znacznie częściej
występują u małych dzieci
 sztywne stereotypowe zachowania częściej występują u małych dzieci, rzadko
też przybierają postać stereotypii językowych lub powtarzanych pytań

20.  częściej przywiązanie do pewnych schematów-
rutynowe zachowania w określonych sytuacjach np.
naleganie na siedzenie zawsze na tym samym krześle,
proste stereotypie ruchowe i sztywność wzorów
zabawy
 zachowania stereotypowe głównie w sytuacjach
warunków nadmiernie stymulujących i nie radzenia
sobie z nadmiarem bodźców lub przy zbyt ubogiej
stymulacji; optymalne- warunki dające umiarkowany
poziom pobudzenia
 badania- sztywność polegająca na powtarzaniu tych
samych ruchów czy stereotypowym wykorzystywaniu
przedmiotów jest związana z poziomem rozwoju
zdolności poznawczych

21. Zabawa dzieci z autyzmem
w relacjach z najbliższymi bardziej aktywni,
przejawiają więcej zachowań społecznych, ale
i tak jest to mała aktywność społeczna
wg badań preferują gry o wyraźnej strukturze,
zabawy konstrukcyjne niż wymagające
uruchomienia wyobraźni
WAŻNA: otwartość wobec różnych przejawów
aktywności dziecka oraz stwarzanie mu okazji
do zdobywania nowych, atrakcyjnych
doświadczeń

22. Emocje u dzieci z autyzmem
 większość rozpoznaje emocje podstawowe, jak
radość, złość, smutek, strach, obrzydzenie,
zaskoczenie
 trudności w odczytywaniu bardziej złożonych,
jak wstyd i zazdrość
 nawet jeśli odczytają emocje, to nie potrafią
zinterpretować zachowania drugiego człowieka!
 trudności z rozpoznawaniem i nazywaniem
własnych emocji

23. Rozpoznawanie autyzmu
Zwykle zwracają uwagę rodziców w 2 r.ż.:
1. niepokój związany z trudnościami komunikacyjnymi
(niereagowanie na własne imię, nieumiejętność komunikowania
własnych potrzeb, ogólne opóźnienie rozwoju mowy, brak gestów
społecznych np. pa-pa, czasem zanikanie wcześniej posiadanych
umiejętności)
2. relacjami społecznymi (nie uśmiechają się do innych, preferowanie
samotności, brak zainteresowania rówieśnikami, nie nawiązują
kontaktu wzorkowego, ignorowanie ludzi, brak wokalizacji celem
porozumiewania się, nie wskazują obiektów, nie potrafią śledzić
wzorkiem tego, co pokazuje ktoś inny)
3. nietypowy sposób bawienia się
4. także zaburzenia słuchu, opóźnienia w tempie rozwoju ruchowego
dotyczące umiejętności siadania i chodzenia, napady złego humoru,
hiperaktywność, brak współdziałania, niebawienie się zabawkami,
niezwykłe przywiązanie do przedmiotów, nadwrażliwość na niektóre
bodźce, manieryzmy ruchowe, bardzo rzadko stereotypowe,
rytualistyczne zachowania

24. rodzice zazwyczaj dostrzegają niepokojące objawy
między 15 a 22 m- cem więc, do specjalistów
zwracają się między 20 a 27 m- cem, choć
rozpoznanie podczas pierwszej wizyty dotyczy tylko
10%; druga wizyta- rozpoznanie u ok. 40%;
przeciętnie między pierwszą wizytą a diagnozą
upływa ponad 2 lata; zazwyczaj przed diagnozą
odwiedzają 3-4 specjalistów, czasem nawet 6 i więcej
dane z Polski- diagnoza stawiana zazwyczaj między
4 a 6 r.ż., a nawet jeszcze później, stąd ważne
propagowanie wiedzy z zakresu rozwoju dziecka
i jego zakłóceń
nawet jeśli objawów zgłaszanych przez rodziców
obiektywnie nie stwierdza się, może to wskazywać
na konieczność objęcia tą rodzinę pomocą

25. Przyczyny późnego rozpoznawania autyzmu
brak dostatecznej liczby placówek specjalizujących się
w diagnozie i terapii
wielomiesięczne oczekiwania na wizytę
brak dostatecznej wiedzy specjalistów mających pierwszy
kontakt z dzieckiem- duże wątpliwości, stąd stwierdzanie
autystycznych cech czy tendencji
Ważne określenie grup ryzyko i objecie ich szczególną obserwacją
!! (np. poprzez badania przesiewowe wykonywane przez
pediatrów)
Rozpoznawanie autyzmu w 3 a nawet 2 r.ż. zazwyczaj jest trafne–
ryzyko popełnienia błędu mniejsze gdy rozpoznanie
autystycznego spektrum zaburzeń czy całościowych zaburzeń
rozwoju bez prób różnicowania w obrębie kategorii

26. Diagnoza autyzmu
WAŻNE- jak najwcześniejsza diagnoza i terapia-
plastyczność mózgu w początkowym okresie życia!!
diagnoza różnicowa u małego dziecka np. zaburzenie rozwoju
umysłowego, schizofrenia, zaburzenia rozwoju mowy i języka,
mutyzm selektywny, głuchota
czasami trudno postawić jednoznaczną diagnozę- nie czynić
tego na siłę, przekazać informację o charakterze trudności, ale
bez prób nazwania problemu, co nie wyklucza terapii; w miarę
upływu czasu i poznawania dziecka łatwiej postawić diagnozę
WAŻNE- wiedza i doświadczenie diagnosty, gotowość rodziców
do dostarczenia pełnych i prawdziwych informacji, zespół
specjalistów- psychiatra dziecięcy, psycholog kliniczny,
pediatra, specjalista z zakresu zaburzeń mowy, ewentualnie
neurolog, pedagog, terapeuta zajęciowy
szczegółowy wywiad z rodzicami, obserwacja dziecka
w różnych okolicznościach, badania

27. Wywiad z rodzicami
 dokładna analiza jego rozwoju od pierwszych chwil życia oraz
aktualne funkcjonowanie w różnych sytuacjach społecznych;
 historia życia i rozwoju dziecka, jego aktywności codziennej oraz
zachowania w różnych okolicznościach w interakcjach z różnymi
osobami oraz dane dotyczące sytuacji rodzinnej;
 okres prenatalny, poród, wczesny okres życia, historia rodziny, jej
aktualna sytuacja- zaburzenia rozwoju i choroby innych członków,
przebieg interakcji w rodzinie, klimat emocjonalny, oczekiwania
wobec dziecka, co najwcześniej zaniepokoiło;
 wywiad powinien oddawać poszczególne kryteria diagnostyczne!;
 prosić o podawanie przykładów konkretnych zachowań dziecka
z tych trzech obszarów;
 określić także częstość i nasilenie objawów;
 tworzone są wystandaryzowane procedury wywiadu, ale brak ich
adaptacji do warunków polskich np. Autism Diagnostic Interview-
Revised (ADI- R), Parent Interview for Autism (PIA);
 warto wywiad z rodzicem uzupełnić o rozmowę z inną osobą np.
wychowawcą z przedszkola.

28.  czasem już w 1 r.ż. można obserwować niepokojące symptomy,
ale czasem początkowo rozwój przebiega bez zakłóceń,
a dopiero później następuje zahamowanie lub regres jako
częściowa utrata posiadanej wcześniej umiejętności (nawet do
40% dzieci wg badań);
 najszybciej dostrzegany regres w porozumiewaniu się-
przestaje mówić lub komunikuje się coraz rzadziej przy
pomocy coraz mniejszej liczby słów, brak uczenia się nowych
słów (najczęściej między 15 a 19 m- cem), wycofanie
z kontaktów społecznych i izolowanie się, sztywność
w zachowaniu, protest przeciw wszelkim zmianom, problemy
ze snem i jedzeniem, zdolności ruchowe bez zmian;
 czynniki współwystępujące z kryzysem- hospitalizacja
z bolesnymi zabiegami medycznymi, separacja od matki albo
innej osoby, z którą dziecko jest silnie związane emocjonalnie,
przyjście na świat młodszego rodzeństwa związane
z koncentracją rodziców na nim (trauma)

29. Obserwacja
 nie może mieć charakteru jednorazowego, ale
jako kilka sesji obserwacyjnych, najlepiej
w różnych środowiskach;
 skale obserwacyjne- rodzice, rodzeństwa,
nauczyciel, terapeuta np. Childhood Autism
Rating Scale (CARS)- Skala Ocen Autyzmu
Dziecięcego; Autism Behaviour Checklist
(ABC); Autism Diagnostic Observation
Schedule (ADOS); Gilliam Autism Rating
Scale (GARS).

30. Prognoza
w miarę upływu lat- stopniowe zanikanie pewnych zaburzeń, wyrównywanie
deficytów, ale też nasilanie nieprawidłowości
w innych obszarach; zmiany głównie w zakresie komunikacji
i społecznego funkcjonowania, nawet może przestać spełniać kryteria
diagnostyczne, choć nadal doświadczać trudności; tendencja do
utrzymywania rytualnych zachowań;
w prognozie istotny poziom rozwoju umysłowego, czynniki wpływające na
zaburzenie; najsłabsze prognozy- u dzieci z wyraźnymi dysfunkcjami
mózgowymi i niepełnosprawnością intelektualną; lepsze prognozy- gdy
zaczęły posługiwać się mową przed ukończeniem 5 r.ż. i inteligencja
w granicach normy, prawidłowy rozwój ruchowy;
młodzież i osoby dorosłe czują się samotne, ale nie dostrzegają związku
między samotnością a uczestniczeniem w interakcjach społecznych; mają
motywację do nawiązywania kontaktów społecznych, ale brakuje im
umiejętności; poczucie alienacji, frustracja, depresja, przygnębienie
z powodu własnych ograniczeń, lęk w sytuacjach społecznych, nawet próby
samobójcze;
przy niewielkim wsparciu wielu z nich może żyć samodzielnie, zakładają
rodziny, pracują zawodowo

31. Terapia
duże znaczenie wczesnej interwencji i terapii z uwagi na plastyczność mózgu
małych dzieci
efekty terapii zwiększa wczesne wykrycie autyzmu oraz otoczenie wsparciem
dziecka i jego rodziny; im dziecko młodsze, tym w większym stopniu
zdobywane doświadczenia mogą wpływać na kształtowanie się schematów
jego funkcjonowania
zdolności językowe (mówienie i rozumienie mowy), zdolności społeczne
(umożliwiają uczestniczenie w interakcjach), spadek nasilenia symptomów
autyzmu
wczesna interwencja- wsparcie dla dziecka, ale także dla rodziny- pomoc
w przystosowaniu się do problemów w rozwoju dziecka, wyposażenie
rodziców w umiejętności, wszechstronna pomoc
nie jako izolowane działania, ale dobrze skoordynowane, wielospecjalistyczne
różne szkoły i podejścia terapeutyczne, ale żaden nie jest tak samo skuteczny
wobec wszystkich dzieci- z uwagi na ogromne zróżnicowanie charakteru
i nasilenia problemów rozwojowych
terapia najmłodszych (do 3 rż) powinna odbywać się w środowisku
domowym- naturalnym, główna rola rodziców, rozkład zajęć
podporządkowany naturalnej aktywności dziecka (pory snu, posiłków), sesje
krótsze, realizowane wielokrotnie w ciągu dnia
łączenie elementów różnych koncepcji i metod; z jednej strony dyrektywność
sprzyja rozwojowi, ale ogranicza jego spontaniczność

32. program zindywidualizowany i ustrukturyzowany w zakresie
otoczenia i aktywności pracujących osób
starszym można udostępnić plan zajęć (np. w postaci obrazków)
ważne wtedy przestrzeganie kolejności zaplanowanych działań;
aby mogło kontrolować otoczenie i radzić sobie z napływem
wielu informacji
na początek nawiązanie kontaktu, ale niektóre nie mają z tym
trudności, bardzo ważne rozwijanie zdolności do uczestniczenia
w interakcjach społecznych, zaburzenia kontaktu wzrokowego,
tworzenie wspólnego pola uwagi, ukierunkowywanie uwagi,
monitorowanie obiektu zainteresowania partnera interakcji to
jedne z pierwszych i podstawowych problemów
w niektórych programach akcent na nauczenie gotowych
schematów zachowań, zwłaszcza w wieku przedszkolnym,
dzięki instrukcjom, modelowaniu i wzmacnianiu sposobu
wykonywania określonych czynności oraz zachowywania się
w różnych sytuacjach
uwzględniać możliwość dokonywania przez dziecko wyborów-
jego preferencje, zainteresowania, ulubione formy aktywności

33. Terapie biologiczne jako alternatywne lub uzupełniające
uzupełnienia witamin lub innych składników (np.
witaminy B6, magnez, witamina C i A)
diety eliminacyjne (eliminowanie z pożywienia
kazeiny lub glutenu)
diety uzupełniające (dostarczanie tłuszczów)
leczenie przeciwgrzybiczne oraz stosowanie
różnych leków(przeciwwirusowych, antybiotyków)
szczepionki (immunoglobuliny)
Ich pozytywne skutki nie są pewne,
mogą prowadzić do efektów ubocznych

34. Psychologiczna sytuacja rodziców dzieci z autyzmem
szczególnie duże wymagania związane z opieką nad
tymi dziećmi
poziom stresu w tej grupie rodziców wyższy niż
u rodziców dzieci zdrowych i z innymi zaburzeniami
źródła stresu: problemy związane z diagnozą, lęk
o przyszłość dziecka, brak akceptacji dziecka przez
otoczenie, małe wsparcie społeczne, ponadto trudności
w komunikowaniu się z dzieckiem, zrozumieniem jego
sposobu spostrzegania świata i funkcjonowania,
problemy z zachowaniem
często poczucie winy i krzywdy, gdy nie wiadomo skąd
się bierze, zaczynają szukać przyczyn w sobie i swoich
relacjach z dzieckiem
specyfika zaburzenia i jego nadal zbyt słabo poznany
charakter- trudno im wytworzyć spójny obraz dziecka
i nadać sens wydarzeniom w życiu rodziny

35. Pomoc dla rodziców
 reakcje rodziców na diagnozę często negatywne i bardzo silne-
najczęściej zaprzeczanie, złość, płacz, niewłaściwe rozumienie słów
specjalisty, niechęć do niego, podważanie jego kompetencji, choć
reakcje te zależą od tego, czy rodzice wcześniej przypuszczali, że
dziecko może mieć autyzm
 wsparcie dla rodziców: pomoc w zrozumieniu, na czym polegają
zaburzenia, wskazanie sposobów rozwiązywania problemów, wobec
których rodzice często czują się bezradni, czują zagubienie; aby
właściwie interpretować jego zachowania oraz dostosować środowisko
do jego potrzeb (np. trudności komunikacyjne nie wynikają z braku
motywacji, ale braku umiejętności)
 największa frustracja dla rodziców to brak zaufania do terapeuty,
poczucie, że coś ukrywa, że nie udostępnia wszystkich informacji
 terapeuci dają im wskazówki, ale także rodzice dają wskazówki
terapeutom, bo znają dziecko najlepiej; znaczenie psychologiczne-
z osoby bezradnej staje się kimś, kto ma kontrolę i potrafi skutecznie
działać- wpływ na poczucie kompetencji, sposób spostrzegania
dziecka jako posiadającego potencjał, zwiększenie oczekiwań
dotyczących dziecka, obniżenie poziomu stresu

36. Propozycja kryteriów diagnostycznych autystycznego
spektrum zaburzeń w roboczej wersji DSM- V
1) Klinicznie znaczące, trwale obecne deficyty w społecznym komunikowaniu się
i interakcjach społecznych przejawiające się w:
a) wyraźnych deficytach w komunikacji niewerbalnej i werbalnej,
wykorzystywanej w interakcjach społecznych
b) braku społecznej wzajemności
c) niepowodzeniach w tworzeniu i podtrzymywaniu związków rówieśniczych
odpowiednio do poziomu rozwoju
2) Ograniczone, uporczywe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności
występujące w postaci co najmniej dwóch z następujących objawów:
a) stereotypowe zachowania ruchowe lub werbalne albo niezwykłe
zachowania sensoryczne
b) nadmierne przywiązanie do rutyn i zrytualizowanych wzorców zachowania
c) ograniczone zainteresowania połączone z fiksacją
3) Symptomy muszą być obecne we wczesnym dzieciństwie (ale mogą nie
przejawiać się w pełni, dopóki wymagania społeczne nie przekroczą
ograniczonych możliwości dziecka)

37. Wybrana bibliografia
Gałkowski T. (1995). Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym
i szkolnym. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Gambin M., Łukowska E. (red.). (2009). Wspomaganie rozwoju
osób z autyzmem. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu
Warszawskiego.
Kendall P., C. (2004). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pisula E. (2003). Autyzm i przywiązanie. Studia nad interakcjami
dzieci z autyzmem i ich matek. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Pisula E. (2005). Małe dziecko z autyzmem. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Pisula E. (2012). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki
psychologicznej. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Zabłocki K., J. (2002). Autyzm. Płock: Wydawnictwo Naukowe
NOVUM.