Τεύχος Γλώσσας Δ΄ Δημοτικού από τις εσωτερικές εκδόσεις των Εκπαιδευτηρίων Γεωργίου Ζώη

1. ΓΛΩΣΣΙΚΕΣΑΣΚΗΣΕΙΣ
Δ΄Δημοτικού
Ατεύχος
Α

2. ΣΕΛΙΔΑ 1
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
Ένα ακόμα σκαλί

3. ΣΕΛΙΔΑ 2
Ο ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ
 Τα ρήματα σε –αίνω γράφονται με –αι-.
Εξαιρούνται: μένω, δένω, πλένω
 Η λέξη φύλλο (του δέντρου) γράφεται με -υ- και -λλ-, ο φίλος (μου) με -ι-και
-λ- και το φύλο (αρσενικό ή θηλυκό) με -υ- και -λ-.
 Η μετοχή του ενεστώτα στην ενεργητική φωνή έχει κατάληξη –οντας όταν
το ρήμα είναι α’ συζυγίας (το –ο- δεν τονίζεται) και κατάληξη –ώντας όταν
το ρήμα είναι β΄ συζυγίας (το –ω- τονίζεται).
π.χ. μένω – μένοντας, μιλώ – μιλώντας
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Συμπληρώνω τα κενά με –ε- ή –αι- και τονίζω όπου χρειάζεται:
 Όποτε κατεβ__νω τις σκάλες, λαχανιάζω.
 Μ__νεις κοντά στο σχολείο;
 Μην ξεχνάτε να πλ__νετε τα χέρια σας πριν φάτε.
 Όταν αρρωστ__νω, ανεβάζω πυρετό και βήχω ασταμάτητα.
 Ο μικρός μου αδερφός δεν ξέρει να δ__νει τα κορδόνια των παπουτσιών.
 Τον χειμώνα πρέπει να ντυνόμαστε καλά όταν βγ__νουμε έξω, γιατί
κάνει πολύ κρύο.
2. Σχηματίζω τις μετοχές της ενεργητικής φωνής των παρακάτω ρημάτων:
διαβάζω _______________ φυσώ ________________
σταματώ _______________ ηρεμώ ________________
γοητεύω _______________ γυρίζω ________________
κλειδώνω _______________ ενοχλώ ________________
οδηγώ _______________ ψαρεύω ________________
Ο Σεπτέμβρης κατεβαίνει από τα δάση φορώντας παπούτσια από ολόχρυσα
φύλλα. Το κουδούνι χτύπησε και οι συμμαθητές με τη σάκα στον ώμο
επιστρέφουν στο σχολείο.
Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος, Ιούλιος,
Αύγουστος, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
Ορθογραφία

4. ΣΕΛΙΔΑ 3
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ
 Όλες οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας ανήκουν σε δέκα ομάδες λέξεων,
που λέγονται μέρη του λόγου. Από αυτά τα μέρη, τα έξι περιλαμβάνουν
λέξεις που κλίνονται και λέγονται κλιτά, ενώ τα άλλα τέσσερα
περιλαμβάνουν λέξεις που δεν κλίνονται και λέγονται άκλιτα.
Μέρη του λόγου
Κλιτά Άκλιτα
άρθρο επίρρημα
ουσιαστικό πρόθεση
επίθετο σύνδεσμος
αντωνυμία επιφώνημα
ρήμα άκλιτη μετοχή
κλιτή μετοχή
Πιο συγκεκριμένα:
Οριστικό [ο, η, το, του, της, τον, την, οι, τα, των, τους, τις,
1. Άρθρο στον, στη(ν), στο]
Αόριστο (ένας, μια, ένα, ενός, μιας, έναν)
2. Ουσιαστικό (π.χ. ο σκύλος, η γόμα, το τετράδιο)
3. Επίθετο (π.χ. καλός, –ή, –ό / ωραίος, –α, –ο)
Προσωπική (εγώ, εσύ, αυτός, εμείς, εσείς, μου, σου κλπ.)
4. Αντωνυμία
Κτητική (δικός μου, δικός σου, μου, σου, του, μας, σας κλπ.)
5. Ρήμα (π.χ. γράφω, κοιμάμαι, τραγουδώ)
6. Μετοχή (π.χ. τρέχοντας, μιλώντας, χαρούμενος)
Σημείωση: Κλίνονται μόνο οι μετοχές με κατάληξη –μένος, -μένη, -μένο.
Χρονικά (π.χ. σήμερα, χθες, αύριο, τώρα κλπ.)
7. Επιρρήματα Τοπικά (π.χ. πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, μέσα κλπ.)
Τροπικά (π.χ. έτσι, μαζί, αργά, γρήγορα, ξαφνικά κλπ.)
8. Προθέσεις (π.χ. με, σε, για, κατά, μετά, παρά, αντί κλπ.)
9. Σύνδεσμοι (π.χ. και, ούτε, αλλά, όμως, δηλαδή, γιατί, ότι, όταν, για να,
αν, μήπως, μόλις, επειδή, αφού κλπ.)
10. Επιφωνήματα (π.χ. Ω!, Αλίμονο!, Άντε!, Μακάρι!, Ε!, Άου!, Οχ!, Μπράβο!)
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

5. ΣΕΛΙΔΑ 4
 Επιφωνήματα λέγονται οι άκλιτες λέξεις που εκφράζουν έντονα
συναισθήματα (χαρά, λύπη, πόνο κλπ.).
π.χ. Αχ! Οχ! Μπα! Αα!
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά που φανερώνουν τόπο (κατάστημα, τόπο άσκησης
επαγγέλματος κλπ.) ή χώρο-δοχείο όπου βάζουμε κάτι, τονίζονται στην
παραλήγουσα και τελειώνουν σε –είο.
π.χ. σχολείο, δοχείο, αγγείο, μουσείο κ.ά.
 Τα ρήματα σε –εύω, (-εύομαι) γράφονται με –ευ-.
π.χ. ψαρεύω, μαζεύω
Εξαιρούνται: κλέβω, σέβομαι
 Τα θηλυκά ουσιαστικά που λήγουν σε –ισσα γράφονται με γιώτα –ι- και δύο
σίγμα –σσ- (π.χ. πριγκίπισσα, Ηπειρώτισσα, γειτόνισσα κ.ά.).
Λάρισα, σάρισα(=μακρύ δόρυ), γόησσα, κνίσα (τσίκνα),
αφίσα, πουκαμίσα, λύσσα, κόμησσα
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Στις παρακάτω προτάσεις βρίσκω τι μέρος του λόγου είναι καθεμιά από
τις υπογραμμισμένες λέξεις και το σημειώνω από πάνω:
 Μπράβο! Έλυσες σωστά την άσκηση.
 Οχ! Ξέχασα να σου φέρω την μπλούζα που μου είχες δανείσει.
 Μακάρι να μη βρέχει αύριο για να πάμε εκδρομή!
 Ααα! Τι όμορφο φόρεμα είναι αυτό!
 Όταν διαβάσεις, θα παίξεις με τους φίλους σου.
 Ουφ! Σε βαρέθηκα να μουρμουρίζεις.
 Ο μπαμπάς σηκώνεται νωρίς για να πάει στην δουλειά.
 Αουτς! Με τσίμπησε μια μέλισσα.
Μετά τα επιφωνήματα βάζουμε πάντοτε
θαυμαστικό (!).
Εξαιρούνται:

6. ΣΕΛΙΔΑ 5
2. Σχηματίζω τα θηλυκά των αρσενικών ουσιαστικών:
 ο βασιλιάς - ______________
 ο φοιτητής - ______________
 ο καθηγητής – ______________
 ο γείτονας – ______________
 ο φούρναρης – ______________
 ο μάγος – ______________
 ο συμμαθητής - ______________
3. Γράφω τα ουδέτερα ουσιαστικά που παράγονται από τις παρακάτω λέξεις
και φανερώνουν τόπο:
 κουρέας ________________
 ζαχαροπλάστης ________________
 λιμενάρχης ________________
 ιχθυοπώλης ________________
 μάγειρας ________________
 γιατρός ________________
 νοσοκόμος ________________
 νηπιαγωγός ________________
 ξενοδόχος ________________
 γραμματέας ________________
Πέρασα ωραία το καλοκαίρι. Έπαιζα με τα κύματα, έκανα μακροβούτια,
μάζευα κοχύλια, ψάρευα και άνοιγα με τη βάρκα μου δρόμους στη θάλασσα.
καλοκαιρινός,-ή,-ό/ανοιξιάτικος,-η,-ο/φθινοπωρινός,-ή,-ό/χειμωνιάτικος-η-ο
Ορθογραφία
Ορ
Ορθογραφία
θογραφία

7. ΣΕΛΙΔΑ 6
ΕΝΑ ΑΚΟΜΑ ΣΚΑΛΙ
 Οι σύνθετες λέξεις που δηλώνουν ότι το δεύτερο συνθετικό τους
υπάρχει δύο φορές γράφονται με δι(σ)-, ενώ αυτές που δηλώνουν
δυσκολία ή κακό αποτέλεσμα γράφονται με δυσ-.
π.χ. δι(σ) + εγγονός = δισέγγονος (δύο φορές εγγονός)
δι(σ) + χρώμα = δίχρωμος (αυτός που έχει δύο χρώματα)
δυσ + οσμή = δυσοσμία (άσχημη μυρωδιά)
δυσ + κίνηση = δυσκίνητος (αυτός που δυσκολεύεται να κινηθεί)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Συμπληρώνω τα κενά με –ι- ή –υ-:
 Η λέξη «σκαλί» είναι δ__σύλλαβη.
 Το μονοπάτι ήταν δ__σβατο και δυσκολευτήκαμε να φτάσουμε στην
κορυφή του βουνού.
 Η δασκάλα μάς έδωσε για το σπίτι ένα δ__σέλιδο φυλλάδιο στη Γλώσσα.
 Κάθε τέσσερα χρόνια το έτος είναι δ__σεκτο, δηλαδή ο Φλεβάρης έχει 29
μέρες αντί για 28.
 Μπήκα στην τουαλέτα να πλύνω τα χέρια μου και είχε μια αφόρητη
δ__σοσμία.
 Η κυρία Μάρω έχει δύο δ__σέγγονα.
 Όταν την πιάνει αλλεργία, νιώθει δ__σπνοια.
 Τα αι, ει, οι, ου, υι λέγονται δ__ψηφα φωνήεντα.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

8. ΣΕΛΙΔΑ 7
2. Τοποθετώ τις παρακάτω λέξεις στην κατάλληλη στήλη του πίνακα:
καλάμι, εργατικός, αστερίας, μικρός, κατακόκκινες, ψαρεύουν, ένας, των,
προσπαθεί, πανιά, παραμυθένιος, ξεγέλασε, γεμάτος, στροφές, μια,
δρόμος, βιβλία, κλειδώνω, ανοιχτή, έναν, πηγαίνω, έπαιζαν, τους, την
Ο επιστάτης κρυφοκοίταζε τα παιδιά που ανέβαιναν από το ισόγειο στους
πάνω ορόφους του διώροφου κτιρίου. Πρόσεχε να μη συμβεί τίποτα
δυσάρεστο.
δισέγγονος, δίχρωμος, δυσοσμία, δυσκίνητος
ΡΗΜΑΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΑΡΘΡΑ
Ορθογραφία

9. ΣΕΛΙΔΑ 8
ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΕΡΑ... ΩΡΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΕΙΟ
 Για να διακρίνουμε πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα, υπάρχουν
ξεχωριστοί ρηματικοί τύποι, που ονομάζονται χρόνοι. Οι χρόνοι του
ρήματος είναι τριών ειδών: α) παροντικοί, β) παρελθοντικοί και
γ) μελλοντικοί.
α) Παροντικοί χρόνοι (ενεστώτας – παρακείμενος)
 Ο ενεστώτας φανερώνει ότι κάτι συμβαίνει τώρα, σήμερα ή
επαναλαμβάνεται συνήθως.
π.χ. Διαβάζω τα μαθήματά μου.
 Ο παρακείμενος φανερώνει κάτι που άρχισε στο παρελθόν και έχει
τελειώσει τη στιγμή που μιλάμε.
π.χ. Έχω διαβάσει τα μαθήματά μου.
β) Παρελθοντικοί (παρατατικός – αόριστος – υπερσυντέλικος)
 Ο παρατατικός φανερώνει κάτι που γινόταν στο παρελθόν συνέχεια ή
επαναλαμβανόμενα.
π.χ. Το καλοκαίρι ξυπνούσα κάθε μέρα στις 9.
 Ο αόριστος φανερώνει κάτι που έγινε στο παρελθόν για μια στιγμή.
π.χ. Περάσαμε υπέροχα το καλοκαίρι στο χωριό.
 Ο υπερσυντέλικος φανερώνει κάτι που άρχισε στο παρελθόν και είχε
τελειώσει πριν γίνει κάτι άλλο.
π.χ. Όταν ήρθαν τα ξαδέρφια μου, εγώ είχα διαβάσει τα μαθήματά μου.
γ) Μελλοντικοί (εξακολουθητικός – συνοπτικός ή στιγμιαίος – συντελεσμένος)
 Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνεται στο μέλλον
συνέχεια ή επαναλαμβανόμενα.
π.χ. Όλο το απόγευμα θα διαβάζω για το διαγώνισμα των Μαθηματικών.
 Ο συνοπτικός ή στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνει στο
μέλλον για μια στιγμή.
π.χ. Αύριο θα ξυπνήσω πολύ πρωί.
 Ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα έχει τελειώσει στο
μέλλον πριν αρχίσει κάτι άλλο.
π.χ. Μέχρι να γυρίσεις σπίτι, θα έχω τελειώσει τις εργασίες μου.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

10. ΣΕΛΙΔΑ 9
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Γράφω τα ρήματα στους άλλους χρόνους διατηρώντας το ίδιο πρόσωπο
και τον ίδιο αριθμό:
Ενεστώτας βγαίνεις αθροίζετε βρίσκουμε
Παρατατικός
Αόριστος
Εξακολουθητικός
Μέλλοντας
Στιγμιαίος
Μέλλοντας
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Συντελεσμένος
Μέλλοντας
2. Γράφω σε ποιον χρόνο βρίσκεται καθένα από τα παρακάτω ρήματα:
τραγουδούσαμε: ________________
έχουμε φάει: ________________
είχαν κοιμηθεί: ________________
θα φύγω: ________________
θα έχεις τελειώσει: ________________
σκοτείνιασε: ________________
θα έχουμε δει: ________________
θα ψάχνω: ________________
είχαμε καθίσει: ________________
τράβηξε: ________________
έφτιαχνε: ________________
θα μπεις: ________________
έχει βάψει: ________________
«Στο σχολείο του μέλλοντος η ανάγνωση και η αριθμητική θα γίνονται με
ηλεκτρονικό υπολογιστή» υπογράμμισε ο σχολικός σύμβουλος στην ομιλία του.
Ορθογραφία

11. ΣΕΛΙΔΑ 10
ΑΣΤΡΑΔΕΝΗ
Κύριοι όροι πρότασης
Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο Κατηγορούμενο
(Υ) (Ρ) (Α) (Κ)
 Μια πρόταση μπορεί να μην έχει αντικείμενο ή κατηγορούμενο και οι
κύριοι όροι της να είναι μόνο το υποκείμενο και το ρήμα.
π.χ. Ο ήλιος λάμπει.
(Υ) (Ρ)
 Υ Ρ Α ή Κ
(ποιος;) (τι; ή ποιον;) (τι;)
 Κάποιες φορές το υποκείμενο του ρήματος παραλείπεται, γιατί εννοείται.
Συνήθως είναι η προσωπική αντωνυμία εγώ, εσύ, αυτός, εμείς, εσείς,
αυτοί και αυτό το καταλαβαίνουμε από την κατάληξη του ρήματος.
π.χ. Θα γυρίσουμε νωρίς.
Ρ ποιοι; εμείς (εννοείται) – Υποκείμενο
 Για να βρούμε το Κατηγορούμενο απαντάμε στην ερώτηση «τι;».
Υ Ρ Κ
π.χ. Η Μαρία είναι μαθήτρια.
(ποιος;) (τι;)
 Πώς βρίσκουμε το κατηγορούμενο χωρίς να το μπερδεύουμε με το
αντικείμενο;
1) Το κατηγορούμενο βρίσκεται στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην
ίδια πτώση με το υποκείμενο του ρήματος, δηλ. σε ονομαστική.
Υ Ρ Κ
π.χ. Ο Γιάννης είναι ηλεκτρολόγος.
2) Συνδετικά ρήματα Κατηγορούμενο
(είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, θεωρούμαι, λέγομαι, διορίζομαι, ονομάζομαι,
εκλέγομαι κλπ.)
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

12. ΣΕΛΙΔΑ 11
 Τα επίθετα σε –ινος, -ινη, -ινο φανερώνουν το υλικό από το οποίο είναι
φτιαγμένο το ουσιαστικό που συνοδεύουν και γράφονται με ι (γιώτα).
π.χ. μάλλινος, -η, -ο, ξύλινος, -η, -ο, πέτρινος, -η, -ο
Εξαιρούνται τα: ανεύθυνος, -η, -ο και υπεύθυνος, -η, -ο (σύνθετα με
το ουσιαστικό «ευθύνη»), καθώς και ακίνδυνος, -η, -ο και επικίνδυνος,
-η, -ο (σύνθετα με το ουσιαστικό «κίνδυνος»).
 Τα επίθετα σε –ινός, -ινή, -ινό τονίζονται στη λήγουσα και γράφονται
με ι (γιώτα).
π.χ. αληθινός, -ή, -ό, φετινός, -ή, -ό
Εξαιρούνται: φτηνός, -ή, -ό,
ορεινός, -ή, -ό
υγιεινός, -ή, -ό
φωτεινός, -ή, -ό
σκοτεινός, -ή, -ό
ταπεινός, -ή, -ό
ελεεινός, -ή, -ό κ.ά.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Βρίσκω το Υποκείμενο, το Ρήμα, το Αντικείμενο και το Κατηγορούμενο:
 Το σπίτι είναι πέτρινο.
 Νερό και τρόφιμα έφεραν τα παιδιά.
 Ο Κώστας διορίστηκε δάσκαλος.
 Ονομάζομαι Κατερίνα.
 Η αδερφή μου κολυμπάει πολύ γρήγορα.
 Το βιβλίο είναι μουντζουρωμένο.
 Η μικρή Αλίκη έγινε κατακόκκινη από την ντροπή της.
 Η Ντίνα φαινόταν πραγματικά αναστατωμένη.
 Η παρέα της Ελπίδας αναστάτωσε όλη τη γειτονιά.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

13. ΣΕΛΙΔΑ 12
2. Συμπληρώνω με τον σωστό τύπο επιθέτων τα κενά που σχηματίζονται
από τα ουσιαστικά της παρένθεσης:
 Στο μουσείο υπήρχαν δεκάδες ___________(από κερί) ομοιώματα.
 Ο Νίκος φόρεσε τη __________ (από μαλλί) μπλούζα, γιατί έκανε κρύο.
 Η μητέρα έβαλε νερό στο _____________ (από γυαλί) βάζο.
 Ανέβηκε γρήγορα τη μεγάλη _____________ (από μάρμαρο) σκάλα της
αυλής.
 Τοποθετήσαμε τις ____________ (από χαρτί) συσκευασίες στον κάδο
ανακύκλωσης.
 Η ____________ (από δέρμα) τσάντα που αγόρασες είναι πολύ όμορφη.
3. Από τις παρακάτω λέξεις σχηματίζω τα επίθετα που προκύπτουν (και στα
τρία γένη):
πηλός: _____________________________
φθινόπωρο: _____________________________
φως: _____________________________
κοντά: _____________________________
υγεία: _____________________________
σήμερα: _____________________________
σκοτάδι: _____________________________
Ο υπεύθυνος του καταστήματος τύλιξε το γυάλινο βάζο καλά, επειδή ήταν
επικίνδυνο να σπάσει και μετά το έβαλε σ’ ένα φτηνό, χάρτινο κουτί με
φωτεινά χρώματα.
υγιεινός,-ή,-ό / σκοτεινός,-ή,-ό / ορεινός,-ή,-ό / αίτηση, διεύθυνση
Ορθογραφία

14. ΣΕΛΙΔΑ 13
ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Ρώτα το νερό... τι τρέχει

15. ΣΕΛΙΔΑ 14
ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΥΣΤΗΝΕΤΑΙ
 Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ίζω γράφονται με -ι- (π.χ. δροσίζω).
Εξαιρούνται: δανείζω, αθροίζω, δακρύζω, πήζω, πρήζω, κατακλύζω,
συγχύζω, αναβλύζω, γογγύζω, κελαρύζω κ.ά.
 Το ρήμα ωφελώ (=χρησιμεύω σε κάποιον ή σε κάτι) και τα παράγωγά του
(ωφέλιμος, ωφέλεια, ανώφελος) γράφονται με -ω- . Αντίθετα, το ρήμα
οφείλω (=χρωστώ σε κάποιον) και τα παράγωγά του (οφειλέτης, οφειλή,
όφελος) γράφονται με -ο- .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Σημειώνω (Ρ) για το ρήμα, (Υ) για το υποκείμενο, (Α) για το αντικείμενο
και (Κ) για το κατηγορούμενο στις παρακάτω προτάσεις:
 Ο Βασίλης φώναξε τον αδερφό του.
 Έχετε το εισιτήριό σας;
 Ο πατέρας μου εκλέχτηκε πρόεδρος.
 Ο παππούς στέκεται σιωπηλός.
 Στο σχολείο συναντήθηκαν τα παιδιά.
 Την παράσταση έκλεψε ένα σκυλάκι.
 Οι θεατές χειροκρότησαν τους ηθοποιούς.
 Η Άννα έγινε γιατρός.
 Ο Παναγιώτης ήταν διαβασμένος.
 Η φίλη μου τραγουδάει ωραία.
 Ακούγεται ο θόρυβος της μηχανής.
 Ο αδερφός μου στάθηκε τυχερός.
 Το ασθενοφόρο ερχόταν με τα φώτα αναμμένα.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

16. ΣΕΛΙΔΑ 15
2. Συμπληρώνω τα κενά με τις λέξεις της παρένθεσης:
(οφείλω, ωφελώ, ωφέλεια, όφελος)
α) Πρόσφερε εθελοντική εργασία χωρίς να έχει προσωπικό ___________ .
β) Προτιμάμε τις υγιεινές τροφές, που ____________ τον οργανισμό μας.
γ)Οι ειδικοί συχνά αναφέρουν τις _______________ της άθλησης.
δ) Οι ναυαγοί _____________ ευγνωμοσύνη στους ψαράδες της περιοχής.
3. Συμπληρώνω τα κενά με ι, υ, η, οι ή ει και τονίζω όπου χρειάζεται:
 Μόλις άκουσε ότι θα έρθει ο θείος του από την Αμερική, δάκρ__σε από
την χαρά του.
 Μαρία, πόσο κάνει το άθρ__σμα «25 + 75»;
 Η μαμά σκούπ__σε, σφουγγάρ__σε και έστρωσε τα κρεβάτια.
 Όταν γυρ__σεις από το σχολείο θα σε περιμένει μια έκπληξη.
 Θα μου δαν__σεις 1€ να πάρω μια τυρόπιτα;
 Χτύπησε το πόδι του ενώ έπαιζε ποδόσφαιρο και τώρα έχει πρ__στεί.
 Αν δε συγυρ__σεις το δωμάτιό σου, δε θα πας στη φίλη σου να παίξετε.
 Τι ώρα θα αρχ__σεις να ετοιμάζεσαι για το πάρτι;
Το νερό είναι πηγή ζωής. Το βρίσκουμε στη λίμνη, στο πέλαγος και στον
αλμυρό ωκεανό. Είναι η βροχή που μας δροσίζει, το χιόνι, το χαλάζι και η
υγρασία στην ατμόσφαιρα.
Ορθογραφία

17. ΣΕΛΙΔΑ 16
ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΤΡΕΧΕΙ ΝΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
 Τα ρήματα δεν κλίνονται όλα με τον ίδιο τρόπο. Έτσι, ανάλογα με τον
τρόπο που κλίνονται, χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τις συζυγίες.
ΣΥΖΥΓΙΕΣ
α΄ συζυγία β΄ συζυγία
Ενεργητική Φωνή
-ω
π.χ. γράφω
-ώ (ή –άω)
π.χ. κρατάω – κρατώ
Παθητική Φωνή
-ομαι
π.χ. γράφομαι
-ιέμαι, -ουμαι, -αμαι
π.χ. κρατιέμαι, κινούμαι,
θυμάμαι
β΄ συζυγία – Ενεργητική Φωνή
Οριστική
Ενεστώτας Παρατατικός
ρωτάω ή ρωτώ ρωτούσα ή ρώταγα
ρωτάς ρωτούσες ή ρώταγες
ρωτάει ή ρωτά ρωτούσε ή ρώταγε
ρωτάμε ή ρωτούμε ρωτούσαμε ή ρωτάγαμε
ρωτάτε ρωτούσατε ή ρωτάγατε
ρωτάνε ή ρωτούν(ε) ρωτούσαν ή ρώταγαν
 ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Πολλές φορές, θέλοντας να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου
ή πράγματος, το συγκρίνουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια
ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό. Τότε δημιουργείται το σχήμα λόγου που
λέγεται παρομοίωση. Στην παρομοίωση χρησιμοποιούμε για τη σύγκριση
τις λέξεις: σαν, όπως, μοιάζει με, λες και, όμοιος με κ.ά.
π.χ. Το πρόσωπό του έγινε κόκκινο σαν παντζάρι.
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε το μόριο σαν που χρησιμοποιούμε στην
παρομοίωση με τον χρονικό σύνδεσμο σαν, που ισοδυναμεί με το όταν
και εισάγει δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις.
π.χ. Σαν (=όταν) με είδε, σηκώθηκε όρθιος.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

18. ΣΕΛΙΔΑ 17
Κυριολεξία έχουμε όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ή τις φράσεις με την
πραγματική τους σημασία.
π.χ. Φοράει ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Μεταφορά έχουμε όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ή τις φράσεις με
διαφορετική σημασία και όχι με την πραγματική τους, για να κάνουμε τον
λόγο μας πιο ζωντανό.
π.χ. Η αδερφή μου έχει χρυσή καρδιά.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Κατατάσσω τα ρήματα στις στήλες του παρακάτω πίνακα:
περνώ, ζεσταίνομαι, γέρνω, φορώ, χτυπιέμαι, συμβουλεύω, λούζομαι,
πίνω, προχωράω, αναρωτιέμαι, γράφω, ξεχνώ, φοβάμαι, ανακυκλώνω,
μιλώ, σκέφτομαι
Α’ ΣΥΖΥΓΙΑ Β’ ΣΥΖΥΓΙΑ
2. Σημειώνω δίπλα σε κάθε πρόταση Κ για κυριολεξία, Μ για μεταφορά ή Π
για παρομοίωση:
 Θα ταξιδέψουμε με τρένο. ( __ )
 Το φαγητό είναι έτοιμο; Πεινάω σαν λύκος. ( __ )
 Πού ταξιδεύει ο νου σου; ( __ )
 Η ομάδα βόλεϊ πετάει. Βγήκε πρώτη στους πανελλήνιους αγώνες. ( __ )
 Ο μικρός μου αδερφός κολυμπάει λες και είναι δελφίνι. ( __ )
 Το μωρό δε μασάει ακόμα, αφού δεν έχει βγάλει δοντάκια. ( __ )
 Ο Νίκος μασάει τα λόγια του. ( __ )

19. ΣΕΛΙΔΑ 18
 Η Μαρία είναι αδύνατη όπως η μαμά της. ( __ )
 Χθες ο Δημήτρης έφαγε μια τούμπα στο σχολείο. ( __ )
 Θας φας όλο το φαγητό σου. ( __ )
3. Γράφω δύο προτάσεις σε κάθε σχήμα λόγου:
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ
α) __________________________________________________
β) __________________________________________________
ΜΕΤΑΦΟΡΑ
α) __________________________________________________
β) __________________________________________________
ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ
α) __________________________________________________
β) __________________________________________________
4. Σημειώνω Π όπου υπάρχει παρομοίωση:
 Σαν με είδε μπροστά του ξαφνικά, τρόμαξε. ( __ )
 Τα μάτια του είναι μεγάλα σαν της κουκουβάγιας. ( __ )
 Προσπαθεί να σε ξεγελάσει. Είναι πονηρή όπως η αλεπού. ( __ )
 Έτρεχε γρήγορα λες και ήταν λαγός. ( __ )
 Σαν φτάσεις σπίτι, τηλεφώνησέ μου. ( __ )
 Καθόταν ακίνητος σαν άγαλμα. ( __ )
 Το πρόσωπό του έγινε κόκκινο σαν παντζάρι. ( __ )
 Σαν άκουσε ότι πέρασε στις εξετάσεις, πέταξε από την χαρά του. ( __ )
 Στο Ιράν γίνονται συνέχεια διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις. Η κατάσταση
μοιάζει με καζάνι που βράζει. ( __ )
 Σαν έρθεις, θα σου πω όλα τα νέα. ( __ )

20. ΣΕΛΙΔΑ 19
5. Βάζω τα ρήματα των παρενθέσεων στο σωστό πρόσωπο και στον χρόνο
που ζητείται:
 Η Μελίνα __________ (νικώ, αόριστος) την αδερφή της στο σκάκι.
 Ποιοι ____________ (κουβαλώ, αόριστος) τα έπιπλα;
 Δεν _________ (τολμώ, ενεστώτας) να μπεις μόνος σου στη σπηλιά.
 Εμείς όλο το καλοκαίρι _______________ (κολυμπώ, παρατατικός) σε
υπέροχες παραλίες.
 Οι θεατές ____________ (χειροκροτώ, αόριστος) τους ηθοποιούς.
 Σε ____________ (χαιρετώ, παρατατικός) από μακριά, αλλά δε με
έβλεπες.
 Η μαμά τον _________ (μαλώνω, αόριστος) για τη σκανταλιά που έκανε.
 Όταν ήταν μικρός έκανε παρέα μόνο με τα αδέρφια του, αλλά όταν πήγε
σχολείο ____________ (προτιμώ, αόριστος) τη συντροφιά των
συνομιλήκων του.
6. Μεταφέρω τα παρακάτω ρήματα από την ενεργητική στην παθητική φωνή
και αντίστροφα:
ξεχνώ _____________ γελιέμαι _____________
χτυπώ _____________ κρύβομαι _____________
ξεγελιέμαι _____________ χτενίζω _____________
συναντιέμαι _____________ φορώ _____________
αγαπώ _____________ μιλιέμαι _____________
ζεσταίνω _____________ στενοχωρώ _____________
Ο ποταμός κυλάει στα βουνά και στις κοιλάδες, πλημμυρίζει τη γη, ξεδιψάει
τα πουλιά, παγώνει με το κρύο, γίνεται χείμαρρος και τελικά χύνεται στη
θάλασσα.
Ορθογραφία

21. ΣΕΛΙΔΑ 20
ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΣΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
 ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
Κόμμα(,): Το χρησιμοποιούμε για να χωρίσουμε:
(1) λέξεις και προτάσεις που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία και δε
συνδέονται μεταξύ τους.
π.χ. Ο Νίκος αγόρασε μολύβια, τετράδια και ξυλομπογιές.
(2) ασύνδετες προτάσεις.
π.χ. Το πρωί σηκώνεται, ετοιμάζεται, πίνει το γάλα του και πηγαίνει
στο σχολείο.
(3) την κλητική προσφώνηση από την υπόλοιπη πρόταση.
π.χ. Μαρία, κλείσε την πόρτα.
(4) κάποιες δευτερεύουσες προτάσεις από τις κύριες.
π.χ. Έφυγε από τη δουλειά, γιατί ένιωθε άρρωστος.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Δε χωρίζονται με κόμμα όλες οι δευτερεύουσες προτάσεις από τις
κύριες. Περισσότερες λεπτομέρειες σε μεγαλύτερες τάξεις.
(5) μια φράση που επεξηγεί ή συμπληρώνει μια άλλη μέσα στην πρόταση.
π.χ. Η δασκάλα μας, η κυρία Ελένη, μας εξήγησε πώς να κάνουμε την
άσκηση.
Παρένθεση ( ): Τη χρησιμοποιούμε για να κλείσουμε μέσα σ’ αυτήν
λέξεις ή προτάσεις οι οποίες επεξηγούν ή συμπληρώνουν τα λεγόμενά μας.
π.χ. Η Αλεξανδρούπολη (η πρωτεύουσα του νομού Έβρου) είναι μια
πανέμορφη πόλη κοντά στα σύνορα με την Τουρκία.
Διπλή παύλα (- -): Τη χρησιμοποιούμε κυρίως όπως και την
παρένθεση, μόνο που αυτά που κλείνονται μέσα στις δύο παύλες είναι πιο
σημαντικά για την κατανόηση του κειμένου από αυτά που κλείνονται μέσα
στην παρένθεση.
π.χ. Αυτό το τραγούδι –που βραβεύτηκε και στον διαγωνισμό– είναι πρώτο
σε πωλήσεις.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

22. ΣΕΛΙΔΑ 21
 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ – ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ – ΕΠΙΘΕΤΩΝ
 Ρήματα
Χρόνοι: Ενεστώτας, Παρατατικός, Αόριστος, Εξ. Μέλλοντας, Συνοπτικός
Μέλλ., Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος Μέλλοντας
Εγκλίσεις: Οριστική, Υποτακτική, Προστακτική
Φωνές: Ενεργητική Φωνή, Παθητική Φωνή
Πρόσωπα: α’ (εγώ – εμείς), β’ (εσύ – εσείς), γ’ (αυτός – αυτοί)
Αριθμοί: Ενικός, Πληθυντικός
Συζυγίες: α’ συζυγία (-ω, -ομαι), β’ συζυγία (-ώ, -ιέμαι, -ούμαι, -άμαι)
 Ουσιαστικά
Πτώσεις: Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική, Κλητική
Αριθμός: Ενικός, Πληθυντικός
Γένος: Αρσενικό, Θηλυκό, Ουδέτερο
 Επίθετα
Πτώσεις: Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική, Κλητική
Αριθμός: Ενικός, Πληθυντικός
Γένος: Αρσενικό, Θηλυκό, Ουδέτερο
Βαθμός: Θετικός, Συγκριτικός, Υπερθετικός
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
 Αναγνωρίζω τις λέξεις: ανθρώπους, μεγαλύτερης, έχει διαβάσει
ανθρώπους: ουσιαστικό, πτώσης αιτιατικής, αριθμού πληθυντικού, γένους
αρσενικού του ουσιαστικού «ο άνθρωπος»
μεγαλύτερης: επίθετο, πτώσης γενικής, αριθμού ενικού, γένους θηλυκού,
βαθμού συγκριτικού του επιθέτου «μεγάλος, –η, -ο»
έχει διαβάσει: ρήμα, χρόνου παρακειμένου, έγκλισης οριστικής, ενεργητικής
φωνής, προσώπου γ’, ενικού αριθμού, α’ συζυγίας του ρήματος «διαβάζω»

23. ΣΕΛΙΔΑ 22
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Βάζω κόμμα, παρένθεση ή διπλή παύλα όπου νομίζω ότι χρειάζεται:
 Νίκο κλείσε την πόρτα.
 Η Μαρία η καλύτερή μου φίλη είναι άριστη μαθήτρια.
 Η μπαμπάς μου παρόλο που ήταν κουρασμένος έπαιξε μαζί μας
«μονόπολη».
 Όλοι οι αρχαίοι λαοί Έλληνες Αιγύπτιοι Βαβυλώνιοι θεωρούσαν το νερό
πηγή ζωής.
 Η κυρία Ματίνα η δασκάλα μας είναι πολύ αυστηρή.
 Ο Αλέξανδρος αγόρασε από το βιβλιοπωλείο δύο τετράδια μια ξύστρα
ένα μπλοκ ζωγραφικής και μαρκαδόρους.
 Η αδερφή μου πήρε μαζί της αν και οι γονείς μας δε συμφωνούσαν το
νεογέννητο μωρό της.
 Έκανε μια στάση στα μισά της διαδρομής παρόλο που δεν το συνηθίζει
για να ξεμουδιάσει.
 Η Χρύσα η γυναίκα του Βασίλη πήγε ένα επαγγελματικό ταξίδι.
 Ο κακός ο γείτονας είναι μεγάλη συμφορά ενώ ο καλός είναι μεγάλος
θησαυρός Ησίοδος .
2. Μεταφέρω τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του πληθυντικού αριθμού:
του σιδερά __________________
του ψαρά __________________
του καστανά __________________
του βαρκάρη __________________
του τσαγκάρη __________________
του καναπέ __________________

24. ΣΕΛΙΔΑ 23
3. Αναγνωρίζω τις παρακάτω λέξεις:
θα ζήσουμε: ___________________________________________
____________________________________________________
θα έχουν εξασκηθεί: _____________________________________
____________________________________________________
ανανέωνες: ___________________________________________
____________________________________________________
τους αγώνες: __________________________________________
____________________________________________________
σκαρφαλώστε: __________________________________________
____________________________________________________
οι σφουγγαράδες: _______________________________________
____________________________________________________
να μαθαίνεις: __________________________________________
____________________________________________________
της ομορφότερης: _______________________________________
____________________________________________________
ο ταχύτατος: ___________________________________________
____________________________________________________
Στο διάφανο και γλυκό νερό του Ιορδάνη ποταμού βαφτίστηκε ο Χριστός. Σε
ανάμνηση αυτού του γεγονότος η βάφτιση κάθε νέου ορθόδοξου χριστιανού
γίνεται στην κολυμπήθρα.
Ορθογραφία

25. ΣΕΛΙΔΑ 24
Ο ΝΕΡΟΥΛΑΣ
Αρσενικά ουσιαστικά
Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα
α) –ας (ο αγώνας) α) –ας (ο μαρμαράς, οι μαρμαράδες)
β) –ης (ο πολίτης) β) –ης (ο βαρκάρης, οι βαρκάρηδες)
γ) –ος (ο καιρός) γ) –ες (ο καναπές, οι καναπέδες)
δ) –ους (ο παππούς, οι παππούδες)
 Ισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών
και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό.
π.χ. α - γώ - νας / α - γώ - νες
1 2 3 / 1 2 3
 Ανισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν στον πληθυντικό αριθμό
μια συλλαβή παραπάνω απ’ ό,τι στον ενικό.
π.χ. μαρ - μα - ράς / μαρ - μα - ρά - δες
1 2 3 / 1 2 3 4
 Τα παροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην παραλήγουσα) και τα
προπαροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα) ουσιαστικά
σε –ας τονίζονται στη γενική πληθυντικού στην παραλήγουσα.
π.χ. ο αγώνας – των αγώνων, ο πίνακας – των πινάκων
Εξαίρεση:
Τα δισύλλαβα παροξύτονα σε –ας και όσα λήγουν σε –ίας τονίζονται στη
γενική πληθυντικού στη λήγουσα.
π.χ. ο άντρας – των αντρών, ο ταμίας – των ταμιών
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Συμπληρώνω τις καταλήξεις των παρακάτω ουσιαστικών:
α) των αγών___ στ) τους σφουγγαρ___
β) τους νερουλ___ ζ) τον αγών___
γ) τους καβγ___ η) των μπαμπ____
δ) οι σωλήν___ θ) τους οδοστρωτήρ____
ε) τον κανόν___ ι) οι σιδερ___
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

26. ΣΕΛΙΔΑ 25
2. Συμπληρώνω τον πίνακα με τα ακόλουθα αρσενικά ουσιαστικά:
ψαράς, αγώνας, κανόνας, φύλακας, νερουλάς, σφουγγαράς, μυλωνάς,
σωλήνας, χειμώνας, καστανάς, ρήτορας, σιδεράς, καβγάς, μπαμπάς,
οδοστρωτήρας, επιστήμονας
ΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ ΑΝΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ
3. Συμπληρώνω τα κενά των παρακάτω προτάσεων με ένα από τα παρακάτω
αρσενικά ουσιαστικά σε –ας στη σωστή πτώση και αριθμό:
αγώνας, κανόνας, επιστήμονας, χειμώνας, νερουλάς, σφουγγαράς
α) Η Κάλυμνος είναι γνωστή και ως το «νησί των _________________».
β) Επιτεύχθηκε η αποκωδικοποίηση του γενετικού υλικού του ανθρώπου μετά
από πολυετείς έρευνες των _____________ .
γ) Ο Σπύρος βγήκε νικητής του __________ δρόμου.
δ) Φέτος είχαμε έναν από τους πιο κρύους ____________ των τελευταίων
χρόνων.
ε) Πριν αρχίσουμε το παιχνίδι, διαβάσαμε τους _____________ του.
στ) Οι ______________ υπήρχαν μέχρι τη δεκαετία του 1930 στις πόλεις.
4. Βρίσκω το Υ, το Ρ, το Α ή το Κ:
 Ο Κώστας είναι φαρμακοποιός.
 Οι αστυνομικοί έπιασαν τον κλέφτη.
 Το αεροπλάνο χάθηκε μέσα στα σύννεφα.
 Οι μαθητές παίζουν βόλους.

27. ΣΕΛΙΔΑ 26
 Ο Κώστας και η Μαρίνα ποτίζουν τα λουλούδια.
 Ξέχασα τη τσάντα μου. (το Υ εννοείται: ________ )
 Τα παιδιά παίζουν στην αυλή του σχολείου.
 Ο ελαιοχρωματιστής βάφει τον τοίχο.
 Τα λουλούδια είναι ανθισμένα.
 Ο Δημήτρης φαίνεται χλωμός.
5. Κλίνω τις φράσεις: η ευχάριστη σκέψη, ο ευτυχισμένος μαθητής
Ενικός αριθμός
Ον.: ______________________ _______________________
Γεν.: ______________________ _______________________
Αιτ.: ______________________ _______________________
Κλητ.: ______________________ _______________________
Πληθυντικός αριθμός
Ον.: _______________________ ________________________
Γεν.: _______________________ ________________________
Αιτ.: _______________________ ________________________
Κλητ.: _______________________ ________________________
Όταν δεν υπήρχε εμφιαλωμένο νερό και οι άνθρωποι δεν είχαν φτιάξει
υδραγωγεία και σωλήνες ύδρευσης, το πόσιμο νερό το μετέφεραν σε δοχεία
στα σπίτια οι νερουλάδες. Τον χειμώνα ο κόσμος έπαιρνε νερό από τα ρυάκια.
Ορθογραφία

28. ΣΕΛΙΔΑ 27
ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ
 Μερικές φορές, κάποιες λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά τις γράφουμε
κομμένες για συντομία. Αυτές οι λέξεις λέγονται συντομογραφίες.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Στις περισσότερες συντομογραφίες σημειώνουμε συνήθως
τελεία ύστερα από σύμφωνο.
ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
άγ. = άγιος κ.ο.κ. = και ούτω καθεξής
αρ. = αριθμός κυβ. = κυβικά
αι. = αιώνας λ.χ. = λόγου χάρη
βλ. = βλέπε ΥΓ. = υστερόγραφο
κλπ. = και λοιπά μ.μ. = μετά μεσημβρίαν (μετά το μεσημέρι)
δηλ. = δηλαδή π.μ. = προ μεσημβρίας (πριν απ’ το μεσημέρι)
μ. = μέτρα κ. = κιλό
δεκ. = δέκατα γραμμ. = γραμμάριο
εκ. = εκατοστά τ. = τόνος
χιλ. = χιλιοστά π.Χ. = προ Χριστού
εκατ. = εκατομμύρια μ.Χ. = μετά Χριστόν
κ. = κύριος, κυρία σελ. ή σ.= σελίδα
κ.ά. = και άλλα τ.μ. = τετραγωνικά μέτρα
κεφ. = κεφάλαιο τ.δεκ.= τετραγωνικά δέκατα
χλμ. ή χμ.= χιλιόμετρα τ.εκ. = τετραγωνικά εκατοστά
στρ. = στρέμματα π.χ. = παραδείγματος χάρη
 Άλλες φορές, οι συντομογραφίες σχηματίζονται από τα αρχικά των
λέξεων. Τότε λέγονται αρκτικόλεξα. Αυτά:
α) διαβάζονται σαν μια λέξη
β) γράφονται πάντα με κεφαλαία
γ) ανάμεσα στα γράμματα μπορούμε να βάλουμε τελεία.
π.χ. Δ.Ε.Η. και ΔΕΗ
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

29. ΣΕΛΙΔΑ 28
ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΑ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ
Δ.Ε.Η.: Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού
Ε.Μ.Υ.: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία
Ε.Ρ.Τ.: Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση
Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση
Η.Π.Α.: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Η/Υ:Ηλεκτρονικός Υπολογιστής
Ι.Κ.Α.: Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων
Μ.Μ.Ε.: Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας
Ο.Ε.Δ.Β.: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων
Ο.Τ.Ε.: Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας
ΥΠ.Ε.Π.Θ.: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων
 Η λέξη «ύδωρ» είναι αρχαία ελληνική και σημαίνει νερό. Έχει μεγάλη
οικογένεια και περιλαμβάνει λέξεις όπως: υδραγωγείο, ύδρευση, υδρόβιος,
υδροπλάνο, υδρατμός, υδραυλικός, υδατοσφαίριση, υδρόγειος, υδροφόρα,
ενυδρείο, υδρόφυτο κ.ά.
Οι λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια γράφονται με ύψιλον (υ).
π.χ. Η υδατοσφαίριση είναι ένα ομαδικό άθλημα που παίζεται στο νερό.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις
συντομογραφίες με ολόκληρες τις λέξεις:
Αγόρασε μια έκταση 2 στρ., 5 χλμ. μακριά από εδώ, για να χτίσει ένα
μεγάλο σπίτι, γύρω στα 200 τ.μ.
___________________________________________________
___________________________________________________
Το γραφείο του κ. Παπαδόπουλου βρίσκεται στην οδό Αγ. Δημητρίου,
στον αρ. 45, 100 μ. από τον σταθμό του μετρό.
___________________________________________________
___________________________________________________

30. ΣΕΛΙΔΑ 29
2. Συμπληρώνω τα κενά με τον σωστό τύπο των ρημάτων που είναι στην
παρένθεση:
 Τις ώρες που έλειπε από την εταιρεία, το τηλέφωνο _____________
(χτυπώ, παρατατικός) ασταμάτητα.
 Όποτε εμφανιζόταν στη σκηνή, το κοινό τον ___________________
(χειροκροτώ, παρατατικός).
 Όλο εσείς __________ (κερνώ, ενεστώτας)! Αυτή τη φορά θα
κεράσουμε εμείς.
 Από την ώρα που γύρισε από το σχολείο, είναι κλεισμένη στο δωμάτιό
της και _______________ (μελετώ, ενεστώτας) τα μαθήματά της.
 Όσοι πηγαίνουν στα τοπικά πανηγύρια _________ (γλεντώ, ενεστώτας)
μέχρι το πρωί.
3. Συμπληρώνω τα γράμματα που λείπουν στις παρακάτω λέξεις:
 Το Σά___ατο πήγαμε μια βόλτα μέχρι την πλατεία.
 Το σπίτι του απέχει τέ___ερα τετράγωνα από την ε___λησία του Αγίου
Μηνά.
 Έξω από το σχολείο υπάρχει ένας κάδος απο__ρι__μάτων.
 Το σπίτι της θείας μου βρίσκεται κοντά στη θάλα___α.
4. Βάζω κόμμα όπου χρειάζεται στις παρακάτω προτάσεις:
 Ο Γιώργος ο καλύτερός μου φίλος γιορτάζει σήμερα.
 Κάτια ποιο είναι το αγαπημένο σου χρώμα;
 Η Άννα η ξαδέλφη μου που ζει στον Καναδά θα έρθει στο σπίτι μας τα
Χριστούγεννα.
 Όλοι οι καλεσμένοι στο πάρτι του Πέτρου τραγούδησαν χόρεψαν γέλασαν
και διασκέδασαν με την καρδιά τους.
5. Οικογένειες λέξεων:
ύδωρ οικία θάλασσα οφείλω ωφελώ

31. ΣΕΛΙΔΑ 30
6. Συμπληρώνω τα κενά στις παρακάτω προτάσεις διαλέγοντας από την
οικογένεια της λέξης «ύδωρ» την κατάλληλη λέξη, αφού τη βάλω στη
σωστή πτώση και στον σωστό αριθμό:
 Το νούφαρο είναι ____________ και το συναντάμε στις λίμνες.
 Η μαμά χθες φώναξε τον ____________ , για να επισκευάσει την
χαλασμένη βρύση στο μπάνιο.
 Η δασκάλα μάς έδειξε στην _________ σφαίρα τις πέντε ηπείρους.
 Όποτε κάνω μπάνιο, ο καθρέφτης θαμπώνει γιατί έχει πολλούς
___________ .
 Παλαιότερα το νερό το μετέφεραν με _____________ και το μοίραζαν
στα σπίτια.
 Σε κάποιες απομακρυσμένες περιοχές, ακόμα και σήμερα, δεν υπάρχει
δίκτυο __________ .
 Οι υδρατμοί δημιουργούνται από την εξάτμιση του νερού.
 Ο υδραυλικός επισκεύασε τον χαλασμένο σωλήνα του υδραγωγείου.
 Στην τάξη μας έχουμε μια υδρόγειο σφαίρα.
 Η μόλυνση των λιμνών απειλεί τα υδρόβια πουλιά.
Ορθογραφία

32. ΣΕΛΙΔΑ 31
ΕΝΟΤΗΤΑ 4
Εμένα με νοιάζει

33. ΣΕΛΙΔΑ 32
ΣΤΑΣΗ ΒΡΟΧΟΣΤΑΛΙΔΩΝ
 Ορισμένα ουσιαστικά σε πτώση γενική χρησιμοποιούνται για να
συμπληρώσουν την έννοια ενός άλλου ουσιαστικού μέσα στην πρόταση.
π.χ. Ήταν μεγάλη η χαρά της νίκης.
 Μερικά προπαροξύτονα ουσιαστικά σε –ος κατεβάζουν τον τόνο στην
παραλήγουσα σε τρεις πτώσεις: στη γενική ενικού, στη γενική
πληθυντικού και στην αιτιατική πληθυντικού.
π.χ. ο άνθρωπος του ανθρώπου – των ανθρώπων – τους ανθρώπους
Έτσι κλίνονται τα εξής: ο άνθρωπος, ο δάσκαλος, ο διάδρομος, ο πόλεμος,
ο όροφος, ο κάτοικος, ο άγγελος, ο άνεμος, ο διάλογος, ο έμπορος, ο
δήμαρχος κ.ά
 Κάποια άλλα προπαροξύτονα αρσενικά σε –ος όμως διατηρούν τον τόνο
στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού και του
πληθυντικού. Αυτά είναι συνήθως οι πολυσύλλαβες, οι λαϊκές και οι
σύνθετες λέξεις, καθώς και αρκετά κύρια ονόματα.
π.χ. ο νερόμυλος του νερόμυλου – των νερόμυλων – τους νερόμυλους
Έτσι κλίνονται τα εξής: ο ανήφορος, ο πεζόδρομος, ο παιδότοπος, ο
αυλόγυρος, ο καλόγερος, α ανθόκηπος, ο λαχανόκηπος, ο ανεμόμυλος, ο
χωματόδρομος, ο πλάτανος, ο Χαράλαμπος, ο Χριστόφορος κ.ά.
 Κάποια ουσιαστικά μπορούν και να διατηρήσουν τον τόνο στην
προπαραλήγουσα και να τον κατεβάσουν στην παραλήγουσα. Αυτό γίνεται
για λόγους ύφους.
π.χ. ο δήμαρχος του δημάρχου (επίσημο ύφος)
και του δήμαρχου (ανεπίσημο ύφος)
 Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ώνω (π.χ. ανακοινώνω) και τα παράγωγά
τους (π.χ. ανακοίνωση) γράφονται με -ω- .
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ος γράφονται με -η- στον πληθυντικό
(π.χ. το δάσος – τα δάση, το κράτος – τα κράτη, το άλσος – τα άλση).
Για καλύτερη απομνημόνευση:
«Τα ουδέτερα σε –ος, με ήτα (η) ο πληθυντικός».
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

34. ΣΕΛΙΔΑ 33
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Σχηματίζω φράσεις βάζοντας το δεύτερο ουσιαστικό σε πτώση γενική:
 τα λουλούδια – ο κήπος ___________________________
 το πουκάμισο – ο έφηβος ___________________________
 η απόφαση – ο δήμαρχος ___________________________
 το χρώμα – το σπίτι ___________________________
 ο πρόεδρος – ο σύλλογος ___________________________
 ο αυλόγυρος - ο μαντρότοιχος ___________________________
2. Συμπληρώνω τις προτάσεις βάζοντας το ουσιαστικό της παρένθεσης στον
σωστό τύπο:
 Απευθύνθηκα στον σχολικό μας _____________ (σύμβουλος) για την
άσχημη συμπεριφορά ενός μαθητή.
 Τους μίλησε για τους ___________ (κίνδυνος) που εγκυμονούν αν οι
____________ (άνθρωπος) συνεχίσουν να μολύνουν τον πλανήτη.
 Πολλοί _______________ (δάσκαλος) δίνουν ερωτήσεις κατανόησης
στα παιδιά, για να κάνουν το μάθημα πιο εύκολο.
 Οι απειλές του _____________ (προϊστάμενος) φόβισε τους
_________________ (υπάλληλος).
 Πρέπει να ακούμε και τη γνώμη των άλλων ____________ (άνθρωπος).
 Τα πανιά των _______________ (ανεμόμυλος) σκίστηκαν από τον
δυνατό αέρα.
 Γελάσαμε πολύ με τους αστείους _____________ (διάλογος) των
ταλαντούχων ηθοποιών.
 Ο παππούς καθημερινά φροντίζει τα φυτά του ______________
(ανθόκηπος).
 Μεγάλη πυρκαγιά απειλεί ν’ αφανίσει τα ________ (δάσος)
της Κεντρικής Ευρώπης.
 Ο Οδυσσέας τέντωσε την χορδή του τόξου του και
σκότωσε τους μνηστήρες με τα ________ (βέλος) του.
Οι βροχοσταλίδες έγραψαν στην ανακοίνωση ότι θα κάνουν στάση μέχρι να
σταματήσουν οι άνθρωποι να μολύνουν τις θάλασσες, να καίνε τα δάση και
γενικά μέχρι να καταλάβουν τον κίνδυνο που τους απειλεί.
Ορθογραφία

35. ΣΕΛΙΔΑ 34
ΣΤΑΣΗ ΒΡΟΧΟΣΤΑΛΙΔΩΝ (συνέχεια...)
 Ονοματική λέγεται η φράση η οποία αποτελείται μόνο από ονόματα
(ουσιαστικά ή άλλες λέξεις που την αντικαθιστούν) και δεν υπάρχει ρήμα.
π.χ. η ρύπανση της θάλασσας
 Ρηματική λέγεται η φράση στην οποία υπάρχει ρήμα.
π.χ. η θάλασσα ρυπαίνεται
ΠΩΣ ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΥΜΕ ΜΙΑ ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ ΣΕ ΡΗΜΑΤΙΚΗ
 Για να μετατρέψουμε μια ονοματική φράση σε ρηματική:
α) μετατρέπουμε το όνομα σε ρήμα
β) η γενική που εξαρτάται από το όνομα μετατρέπεται είτε σε ονομαστική
(και είναι υποκείμενο του ρήματος) είτε σε αιτιατική (και είναι
αντικείμενο του ρήματος).
π.χ. η ρύπανση της ατμόσφαιρας η ατμόσφαιρα ρυπαίνεται
η προστασία του περιβάλλοντος προστατεύω το περιβάλλον
ΠΩΣ ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΥΜΕ ΜΙΑ ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ ΣΕ ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ
 Για να μετατρέψουμε μια ρηματική φράση σε ονοματική:
α) αντικαθιστούμε το ρήμα με ένα ουσιαστικό σε ονομαστική, που δηλώνει
την ενέργεα ή το αποτέλεσμα της ενέργειας του ρήματος.
β) μετατρέπουμε την αιτιατική (που λειτουργεί ως αντικείμενο στα ρήματα
της ενεργητικής φωνής) ή την ονομαστική (που λειτουργεί ως υποκείμενο
στα ρήματα της παθητικής φωνής) σε γενική.
π.χ. Κατεδαφίζουν τα αυθαίρετα κτίσματα. Απαγορεύεται η είσοδος
Κατεδάφιση των αυθαίρετων κτισμάτων. Απαγόρευση της εισόδου.
 ΠΑΡΑΓΩΓΗ έχουμε όταν μια λέξη σχηματίζεται από μια άλλη. Η αρχική
λέξη από την οποία παράγεται η νέα λέξη ονομάζεται «πρωτότυπη», ενώ
η λέξη που παράγεται από την πρωτότυπη λέγεται «παράγωγη».
π.χ. ζεστός (πρωτότυπη) ζεσταίνω (παράγωγη)
Τα ρήματα παράγονται είτε από ονόματα (ουσιαστικά και επίθετα) είτε από
άκλιτες λέξεις (π.χ. συχνά συχνάζω) είτε πιο σπάνια από άλλα ρήματα
(π.χ. φέγγω – φεγγίζω).
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

36. ΣΕΛΙΔΑ 35
Τα ρήματα που παράγονται από ουσιαστικά τελειώνουν σε:
-άζω, π.χ. αγορά αγοράζω
-ιάζω, π.χ. βράδυ βραδιάζω
-ίζω, π.χ. αρχή αρχίζω
-εύω, π.χ. ψαράς ψαρεύω
-ώνω, π.χ. στεφάνι στεφανώνω
-αίνω, π.χ. ζεστός ζεσταίνω
-ύνω, π.χ. μέγεθος μεγεθύνω
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά που τελειώνουν σε –ι γράφονται με γιώτα (ι).
ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: βράδυ, δάκρυ, στάχυ, δίχτυ, οξύ, δόρυ και άστυ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Οι λέξεις δάκρυ, στάχυ, δίχτυ διατηρούν το –υ- σε όλες τις πτώσεις του
ενικού και του πληθυντικού αριθμού, ενώ η λέξη βράδυ στη γενική ενικού
και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού αριθμού γράφεται με γιώτα (ι).
π.χ. το δάκρυ – τα δάκρυα, το στάχυ – τα στάχυα, το δίχτυ – τα δίχτυα
αλλά το βράδυ – του βραδιού, τα βράδια, των βραδιών
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Μετατρέπω τις ονοματικές φράσεις σε ρηματικές:
 Αναδάσωση των καμένων εκτάσεων. ________________________
 Απαγόρευση της στάθμευσης. _____________________________
 Άνοδος της τιμής της βενζίνης. ___________________________
 Υποδοχή της σχολικής ομάδας. ____________________________
 Αναβολή της εκδρομής. ________________________________
2. Μετατρέπω τις ρηματικές φράσεις σε ονοματικές:
 Μειώνονται οι μαθητές. _______________________________
 Αυξάνονται τα παιδιά στο σχολείο. _________________________
 Κατεδαφίζουν το σπίτι. _________________________________
 Προσγειώνεται το αεροπλάνο. ____________________________
 Εξερευνούν την σπηλιά. ________________________________

37. ΣΕΛΙΔΑ 36
3. Συμπληρώνω τα κενά με τον σωστό τύπο των ρημάτων που παράγονται
από τις λέξεις που είναι σε παρένθεση:
α) Ο κηπουρός αύριο _______________ (κλαδί) τα δέντρα του κήπου μας.
β) Αποφεύγω τα πολλά γλυκά, γιατί ________________ (παχύς) .
γ) Πρέπει να γυρίσουμε σπίτι, γιατί σε λίγο _____________ (νύχτα).
δ) Μόλις γύρισε από τη δουλειά, ___________ (αγκαλιά) τα δυο παιδιά του.
ε) Πολλά είδη φυτών και ζώων _________________ (κίνδυνος) σήμερα
να εξαφανιστούν εξαιτίας της απερισκεψίας των ανθρώπων.
4. Συμπληρώνω τα κενά:
α) Από το κατάστρωμα του καραβ__ού βλέπαμε τους ψαράδες να ρίχνουν τα
δίχτ__α τους.
β) Η ουρά του χελιδον__ού θυμίζει ψαλίδ__ .
γ) Το βιβλίο που διαβάζω έχει τίτλο: «Σαν στάχ__α στον χρόνο».
δ) Δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρ__ά της από τη συγκίνηση.
ε) Το γιαούρτι έχει γαλακτικό οξ__ .
στ) Το βράδ__ ξέσπασε μια δυνατή μπόρα.
Τα παιδιά κατάλαβαν πόσο κινδυνεύει το περιβάλλον από τη μόλυνση και
κάθε βράδυ προσπαθούσαν να πείσουν τους γονείς τους να φτιάξουν νόμους
για την προστασία του. Τελικά, τα κατάφεραν και οι βροχοσταλίδες
επέστρεψαν για να τους δροσίσουν.
Μπράβο, παιδιά!
Ορθογραφία

38. ΣΕΛΙΔΑ 37
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕ ΤΟ ΞΑΝΑ... ΚΑΙ ΞΑΝΑ... ΚΑΙ ΞΑΝΑ...
 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
1. ΑΠΛΗ ονομάζεται η πρόταση που περιλαμβάνει μόνο τους κύριους
όρους, δηλαδή υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο ή κατηγορούμενο.
2. ΣΥΝΘΕΤΗ ονομάζεται η πρόταση που έχει ένα ρήμα και περισσότερα
από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα, τα οποία
συνδέονται μεταξύ τους με κόμμα ή με τον σύνδεσμο «και».
π.χ. Ο Γιάννης και ο Κώστας είναι αδέλφια. (δύο υποκείμενα)
Η μαμά αγόρασε μήλα, πορτοκάλια και μανταρίνια. (τρία αντικείμενα)
Η ξαδέρφη μας είναι όμορφη, έξυπνη και ευγενική.
(τρία κατηγορούμενα)
3. ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΗ ονομάζεται η πρόταση από την οποία λείπει ένας ή
περισσότεροι κύριοι όροι, επειδή εννοούνται εύκολα από τα
συμφραζόμενα.
π.χ. Φύγε! (εννοείται το υποκείμενο «εσύ»)
Χρόνια πολλά! (εννοείται «εγώ σου εύχομαι»)
4. ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ ονομάζεται η πρόταση η οποία εκτός από τους
κύριους όρους (Υ, Ρ, Α, Κ) έχει κι άλλους προσδιορισμούς που λέγονται
δευτερεύοντες όροι της πρότασης.
π.χ. Η Μαρία διαβάζει στο δωμάτιό της.
Το αεροπλάνο πετάει ψηλά στον ουρανό.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
Μια απλή πρόταση μπορεί να περιέχει:
α) Υ + Ρ, π.χ. Ο μπαμπάς κοιμάται.
β) Υ + Ρ + Α, π.χ. Ο παππούς διαβάζει εφημερίδα.
γ) Υ + Ρ + Α1 + Α2, π.χ. Η Νίκη μού είπε ψέματα.
δ) Υ + Ρ (συνδετικό) + Κ, π.χ. Το ποδήλατο είναι καινούριο.

39. ΣΕΛΙΔΑ 38
 Πώς ξεχωρίζουμε τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας
από το οριστικό άρθρο;
Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου: το, του, της,
τον, τη(ν), τα, τους, τις μπαίνουν πριν ή μετά από ρήματα, ενώ τα
αντίστοιχα οριστικά άρθρα μπαίνουν πριν από ονόματα στα οποία
αναφέρονται.
π.χ. Τους προσκάλεσε στο πάρτι. (αντωνυμία)
Προσκάλεσέ τους στο πάρτι. (αντωνυμία)
Προσκάλεσε τους φίλους του στο πάρτι. (οριστικό άρθρο)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας (μου, σου, του, της, μας,
σας, τους) τονίζονται όταν θέλουμε να δείξουμε ότι είναι προσωπική
αντωνυμία και όχι κτητική.
π.χ. Η δασκάλα μού ζήτησε να κλείσω το παράθυρο.
(Η δασκάλα ζήτησε από εμένα να κλείσω το παράθυρο).
Η δασκάλα μου ζήτησε να κλείσω το παράθυρο.
(Η δικιά μου δασκάλα ζήτησε να κλείσω το παράθυρο).
 Οικογένεια λέξεων του ρήματος «ποιώ»
Από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ποιώ ( = φτιάχνω, δημιουργώ, κατασκευάζω)
παράγονται πολλές λέξεις.
Παράγωγες λέξεις: ποίημα, ποίηση, ποιητής, ποιήτρια, ποιητικός κ.ά.
Σύνθετες: χρησιμοποιώ, ειδοποίηση, αρτοποιός, επιπλοποιείο,
χειροποίητο, αχρησιμοποίητος κ.ά.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Χαρακτηρίζω τις παρακάτω προτάσεις ως προς τη δομή τους (απλή,
σύνθετη, επαυξημένη, ελλειπτική):
 Το νερό είναι παγωμένο. ( _______________ )
 Η Μαρία και η Αλίκη φαίνονται χαρούμενες. ( ________________ )
 Θα πάμε σινεμά; ( ________________ )
 Το διαγώνισμα των Μαθηματικών ήταν δύσκολο. ( _______________)
 Καλή Χρονιά! ( ________________ )
 Η μαμά μαγείρεψε κοτόπουλο στον φούρνο με πατάτες. ( ___________)
 Αυτό είναι περίεργο. ( _______________ )
 Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. ( ________________ )
 Ο Γιάννης φαίνεται καλό παιδί. ( _________________ )
 Ο Πέτρος αγόρασε μαρκαδόρους και ξυλομπογιές. ( ______________ )

40. ΣΕΛΙΔΑ 39
2. Ο Πέτρος και ο Γιώργος παίζουν ένα παιχνίδι. Ο ένας λέει μια απλή
πρόταση και ο άλλος φτιάχνει μια σύνθετη και το αντίστροφο.
Συμπληρώνω τις προτάσεις που λείπουν:
 Πέτρος: Η αδελφή μου είναι όμορφη.
Γιώργος: ______________________________________
 Πέτρος: Ο Κώστας, ο Γιάννης και ο Νίκος είναι φίλοι μου.
Γιώργος: ______________________________________
 Πέτρος: Ο Κυριάκος έλυσε την άσκηση.
Γιώργος: ______________________________________
3. Υπογραμμίζω τις προσωπικές αντωνυμίες στις παρακάτω προτάσεις:
 Η Νίκη της αγόρασε ένα φόρεμα για τα γενέθλιά της.
 Μου είπε το μυστικό της.
 Ό,τι κι αν τους πω, δε θα με καταλάβουν.
 Ακούστε τον προσεχτικά, έχει να σας πει κάτι σημαντικό.
 Να τις πλύνεις και να τις κόψεις σε μικρά κομματάκια.
 Αυτές είναι οι καλύτερες μαθήτριες στην τάξη.
 Η δασκάλα μας ήταν άρρωστη και μας έκανε μάθημα ο διευθυντής.
 Ο παππούς τού είπε ότι τον περιμένει πώς και πώς να έρθει στο χωριό.
 Εμένα δε μου αρέσει ο αρακάς.
 Η δασκάλα μάς ζήτησε να γράψουμε σε μια παράγραφο τις αιτίες μόλυνσης
του περιβάλλοντος.
 Εσύ πότε θα πας στο χωριό σου;
 Σου ζήτησα να κάνεις ησυχία, γιατί κοιμάται το μωρό και δε θέλω να το
ξυπνήσεις.
 Ο μπαμπάς μού ζήτησε να του φέρω ένα ποτήρι νερό.
 Εσείς συνέχεια με κοροϊδεύετε. Θα σας άρεσε να έκανα κι εγώ το ίδιο;
 Σε ψάχνω από το πρωί.

41. ΣΕΛΙΔΑ 40
4. Ξαναγράφω τις προτάσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις ή
φράσεις με τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας:
 Η Δώρα ρώτησε αυτήν πού θα πάμε εκδρομή.
____________________________________________________
 Προσκάλεσε τους φίλους του να έρθουν σπίτι να δουν τον αγώνα
ποδοσφαίρου.
____________________________________________________
 Μετέφερα τον υπολογιστή στο δωμάτιό μου.
____________________________________________________
 Ζήτησα της δασκάλας να μου εξηγήσει την άσκηση.
____________________________________________________
 Φέρε τον χάρακα εδώ! ___________________________________
5. Γράφω πάνω από κάθε υπογραμμισμένη λέξη Ο.Α. αν είναι οριστικό άρθρο
ή Π.Α. αν είναι προσωπική αντωνυμία:
 Έβαλε τα πράγματα στο χαρτόκουτο, για να τα μεταφέρει.
 Διάβασε το μυθιστόρημα και το βρήκε συναρπαστικό.
 Να τις κόψεις σε κύβους και να προσθέσεις τις πιπεριές.
 Μην τους ακούς, αυτοί βάζουν τους κανόνες του παιχνιδιού.
 Σας τηλεφώνησα χθες, αλλά λείπατε.
 Τις έβαλε σε μεγάλα σακιά.
 Τα έπλυνες τα χεράκια σου;
 Κάλεσέ τους να έρθουν στο τραπέζι.
Στις μέρες μας πολλά πράγματα τα χρησιμοποιούμε μόνο μια φορά, όπως το
αλουμινόχαρτο, τα πλαστικά κ.ά. Η λύση θα ήταν να τα ανακυκλώνουμε, έτσι
ώστε να εξοικονομούμε ενέργεια και να μην εξαντλούμε τους θησαυρούς της
γης.
Ορθογραφία

42. ΣΕΛΙΔΑ 41
ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
 Σύνθετες λέγονται οι λέξεις που σχηματίζονται όταν ενώσουμε δύο ή
περισσότερες λέξεις:
π.χ. σγουρά + μαλλιά = σγουρομάλλης
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Το λέω με μια σύνθετη λέξη, όπως στο παράδειγμα:
 Η μητέρα μου έχει κόκκινα μαλλιά.
Η μητέρα μου είναι κοκκινομάλλα.
 Το φως ανάβει και σβήνει.
______________________________________
 Μάζεψα άγρια χόρτα από το χωράφι μας.
______________________________________
 Στο χωριό μου υπάρχει ένα δάσος με πεύκα.
______________________________________
 Μαρία, βάλε στο τραπέζι έξι ποτήρια του κρασιού.
______________________________________
 Ο Οδυσσέας ταξίδευε πολλές μέρες και νύχτες.
______________________________________
 Η γιαγιά μου έφτιαξε πίτα με σπανάκι.
______________________________________
 Η μαμά έφτιαξε σούπα με ψάρι.
______________________________________
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

43. ΣΕΛΙΔΑ 42
2. Πώς λέγεται:
 αυτός που έχει μαύρα μάτια: ___________________
 αυτός που φτιάχνει έπιπλα: ___________________
 ο γιατρός για τα δόντια: ______________________
 αυτός που αγαπάει πολύ τα ζώα: _______________
 o φύλακας του λιμανιού: ___________________
 εκεί που πουλάνε ψάρια: ____________________
 το δοχείο που έχει λουλούδια: _________________
3. Γράφω 4 παράγωγες λέξεις για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
 σκουπίδι: _____________________________________________
 πόλεμος: _____________________________________________
 δρόμος: ______________________________________________
 γιατρός (ιατρός): ________________________________________
Οι περιβαλλοντικές και οικολογικές οργανώσεις ζήτησαν να οργανωθούν
θαλάσσια πάρκα και να προστατευτούν οι βιότοποι των ζώων που
απειλούνται με εξαφάνιση.
Ορθογραφία

44. ΣΕΛΙΔΑ 43
ΕΝΟΤΗΤΑ 5
Ασφαλώς κυκλοφορώ

45. ΣΕΛΙΔΑ 44
ΜΑΘΗΜΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
 Μια πρόταση μπορεί να είναι απλή, ελλειπτική, σύνθετη ή επαυξημένη.
π.χ. Υ Ρ Α
Ο Νίκος βλέπει τηλεόραση. (απλή)
Ρ
Θα έρθεις; (ελλειπτική, εννοείται το υποκείμενο: εσύ)
Υ Υ Ρ Α
Ο Δημήτρης και ο Αλέξης παίζουν ποδόσφαιρο. (σύνθετη)
Υ Ρ Α τοπικός προσδ.
Η Ιωάννα άφησε τα τετράδια στην έδρα. (επαυξημένη)
 Η λέξη ασφάλεια, όπως και όλα τα θηλυκά ουσιαστικά που προέρχονται
από επίθετα σε –ής (ασθενής – ασθένεια, επιμελής – επιμέλεια, απρεπής –
απρέπεια κλπ.), γράφεται με -ει- .
 Η λέξη σταυροδρόμι (σταυρός + δρόμος) όπως κι όλες οι λέξεις της
οικογένειας του σταυρού γράφονται με -αυ- (π.χ. σταυρώνω,
διασταυρώνω, σταυρωμένος, Σταύρος, σταυροβελονιά κλπ.)
 παίζω = ασχολούμαι με ένα παιχνίδι, υποδύομαι κάποιον ρόλο
πεζός = αυτός που πηγαίνει κάπου περπατώντας
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Μετατρέπω τις παρακάτω προτάσεις σε ελλειπτικές:
 Εγώ δε φεύγω. __________________
 Λοιπόν, εσύ έχεις διαβάσει; __________________
 Για πού το έβαλες εσύ; __________________
 Ποιο είναι το όνομά σου; __________________
 Εγώ σου ζητώ συγγνώμη! __________________
 Ορίστε τα ρέστα σας, κυρίε. __________________
 Σας εύχομαι καλή επιτυχία! __________________
 Εγώ σου εύχομαι καλημέρα! __________________
 Εσύ να ζήσεις χρόνια πολλά! __________________
 Εμείς παίζουμε. __________________
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

46. ΣΕΛΙΔΑ 45
2. Συμπληρώνω στις παρακάτω ελλειπτικές προτάσεις τους όρους που
έχουν παραληφθεί:
 Ώρα για μάθημα! _________________________
 Τιμή ευκαιρίας! _________________________
 Καλή σχολική χρονιά! _________________________
 Καληνύχτα! _________________________
 Συμφωνούμε μαζί σου. _________________________
 Πότε ήρθες; _________________________
3. Βρίσκω το Υ, το Ρ, το Α ή το Κ στις παρακάτω προτάσεις και μετά γράφω
το είδος τους:
 Η Ελένη και η Χριστίνα μαγειρεύουν. ( ____________ )
 Ακούστηκε ένας θόρυβος. ( ____________ )
 Ο δρόμος μοιάζει μακρύς και ατελείωτος. ( _______________ )
 Η γιαγιά πλέκει ένα πουλόβερ για το εγγονάκι της. ( ____________ )
 Το παιδί ήταν καλά. ( ______________ )
 Τα αγόρια παίζουν κρυφτό στην αυλή του σχολείου. ( ___________ )
 Η μαμά και ο μπαμπάς κοιμούνται. ( _______________ )
 Τηλεφώνησε ο παππούς από το χωριό. ( ______________ )
 Καλή τύχη! ( ________________ )
 Θα φας παστίτσιο; ( __________________ )
4. Γράφω μια απλή πρόταση, μια ελλειπτική, μια σύνθετη και μια επαυξημένη:
 __________________________________________________
 __________________________________________________
 __________________________________________________
 __________________________________________________
Στο μάθημα της Κυκλοφοριακής Αγωγής τα παιδιά έμαθαν πώς να κινούνται
στον δρόμο με ασφάλεια. Η δασκάλα τούς εξήγησε ότι για να διασχίσουν ένα
σταυροδρόμι πρέπει να περνάνε από τη διάβαση των πεζών.
Ορθογddddd
ραoorφία

47. ΣΕΛΙΔΑ 46
ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΜΕ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΗ
 Τα ρήματα της β΄ συζυγίας (-ώ) σχηματίζουν το β΄ πληθυντικό
πρόσωπο της προστακτικής αορίστου με την κατάληξη –ήστε ενώ τα
ρήματα που τελειώνουν σε –ίζω έχουν κατάληξη –ίστε.
π.χ. ακολουθώ – ακολουθήστε
χτυπώ – χτυπήστε
διασχίζω – διασχίστε
 Όλα τα ρήματα στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο στην προστακτική αορίστου
τελειώνουν σε –είτε (π.χ. δείτε, δεθείτε).
 Τα ρήματα σε –έρνω και –ερνώ (π.χ. περνώ, σέρνω, γέρνω, κερνώ κ.ά.)
εκτός από το παίρνω γράφονται με -ε- .
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ημα (π.χ. όχημα, ποίημα, πάτημα, ξύπνημα,
ατύχημα, διήγημα, κλήμα = αμπέλι κ.ά.), εκτός από το κλίμα (= καιρός)
γράφονται με -η-.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Γράφω το β’ πληθυντικό των παρακάτω ρημάτων στην οριστική, στην
υποτακτική και στην προστακτική του ενεστώτα και του αορίστου:
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος
τρέχω
περπατώ
προσέχω
οδηγώ
προχωρώ
κοιτάζω
καβαλάω
διασχίζω
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

48. ΣΕΛΙΔΑ 47
2. Συμπληρώνω τις προτάσεις με τους τύπους των ρημάτων παίρνω ή
περνώ:
 Της είπα να προσέχει όταν __________ τον δρόμο για να πάει στο
σχολείο, αλλά δεν ___________ από λόγια.
 Κάθε μέρα γυρνώντας από τη δουλειά __________ από τον φούρνο
της γειτονιάς και ________ μισό κιλό ψωμί.
 Σιγά σιγά το σχέδιό μας _________ σάρκα και οστά.
3. Γράφω την προστακτική ενεστώτα και την οριστική και προστακτική
αορίστου ενικού αριθμού των παρακάτω ρημάτων. Προσέχω την
ορθογραφία:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Οριστική Προστακτική Οριστική Προστακτική
μιλώ μίλα μίλησα μίλησε
χτυπώ
ζητώ
αγαπώ
κυκλοφορώ
παρακαλώ
κρατώ
μαθαίνω
βάζω
διασχίζω
ρωτώ
ανεβαίνω
κατεβαίνω
φροντίζω
βγαίνω

49. ΣΕΛΙΔΑ 48
4. Υπογραμμίζω τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων και γράφω μέσα στην
παρένθεση σε ποια έγκλιση βρίσκονται:
 Ο Γιώργος δεν προσέχει στο μάθημα. ( ____________ )
 Προσέξτε! ( _______________ )
 Τι να φάω; ( ______________ )
 Ρώτα τον Νικόλα για την άσκηση. ( ____________ )
 Το φαγητό μυρίζει υπέροχα. ( _____________ )
 Μακάρι να πάμε εκδρομή. ( ______________ )
 Μη γράφετε στο θρανίο! ( ______________ )
 Βγάλε τα παπούτσια σου αμέσως! ( ______________ )
 Αρχίζει να μαθαίνει τον ρόλο του. ( _____________ )
 Πρόσεχε στον δρόμο, όταν πηγαίνεις στο σχολείο. ( ____________ )
5. Στην παρακάτω συνταγή υπογραμμίζω τα ρήματα τα οποία βρίσκονται
στην οριστική και τα γράφω στην υποτακτική και στην προστακτική του
ίδιου χρόνου:
Ζεσταίνεις σε κατσαρολάκι τη σοκολάτα και 1/2 κούπα κρέμα γάλακτος,
ώσπου να λιώσει και ανακατεύεις συνεχώς. Βάζεις το μίγμα σε μπολ και το
αφήνεις να κρυώσει τελείως. Σε μπολ χτυπάς την υπόλοιπη κρέμα (και το
μπράντι), ώσπου να αρχίσει να πήζει. Την προσθέτεις στο μίγμα
σοκολάτας και ανακατεύεις.
Οριστική Υποτακτική Προστακτική
ζεσταίνεις να ζεσταίνεις ζέσταινε
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________

50. ΣΕΛΙΔΑ 49
6. Παρακάτω δίνονται οδηγίες πρώτων βοηθειών. Συμπληρώνω τις
καταλήξεις στα ρήματα με ει, η ή ι και τονίζω όπου πρέπει:
 Μην επιχειρ__τε να μεταφέρετε εσείς τον τραυματία.
 Ρωτ__στε τον τραυματία για την κατάστασή του.
 Συνεχ__ στε να τον κρατάτε ακινητοποιημένο εκεί που βρίσκεται.
 Κρατ__στε τον ζεστό.
 Φροντ__στε για την άμεση μεταφορά του στο νοσοκομείο.
 Δροσ__στε το κεφάλι και το σώμα του αν έχει πυρετό.
 Βεβαιωθ___τε ότι δε διατρέχετε κανέναν κίνδυνο.
 Συνεννοηθ__τε με κάποιον ειδικό.
Το φυλλάδιο οδικής κυκλοφορίας λέει ότι οι πεζοί πρέπει να περνούν από τις
διαβάσεις, αφού πρώτα ελέγξουν τον δρόμο και δουν αν έρχονται οχήματα.
παίρνω – περνώ, σταματήστε, δεθείτε, δείτε, διασχίστε, ακολουθείτε,
κυκλοφορήστε
Ορθotογραoo
oφία

51. ΣΕΛΙΔΑ 50
ΕΝΑ ΑΛΛΙΩΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ
Ουδέτερα ουσιαστικά
Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα
 -ο (π.χ. το βιβλίο) -μα (π.χ. το μάθημα, τα μαθήματα)
 -ι (π.χ. το παιδί) -σιμο (π.χ. το δέσιμο, τα δεσίματα)
 -ος (π.χ. το δάσος) -ας (π.χ. το κρέας, τα κρέατα)
-ως (π.χ. το φως, τα φώτα)
ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΑΝΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ ΣΕ –μα
Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
Ον: το γράμμα το μάθημα τα γράμματα τα μαθήματα
Γεν: του γράμματος του μαθήματος των γραμμάτων των μαθημάτων
Αιτ: το γράμμα το μάθημα τα γράμματα τα μαθήματα
Κλητ: - γράμμα - μάθημα - γράμματα - μαθήματα
Τα ουδέτερα ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε –μα:
 έχουν μια συλλαβή παραπάνω στη γενική ενικού και στον πληθυντικό
αριθμό.
 στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο τους στην παραλήγουσα.
 γράφονται με δύο μ (-μμα) αν παράγονται από ρήματα των οποίων ο
χαρακτήρας του θέματος είναι π, β, φ και πτ.
π.χ. βλέπω – βλέμμα, γράφω - γράμμα
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ημα γράφονται με η (π.χ. μηχάνημα)
ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: ίδρυμα, κατάλυμα, μήνυμα κ.ά.
 Τα ρήματα που τελειώνουν σε –αίνω γράφονται με -αι- (π.χ. μαθαίνω).
Εξαιρούνται: μένω, δένω, πλένω
 Τα ρήματα στην παθητική φωνή τελειώνουν σε –αι στο α΄, β΄, γ΄ ενικό
και γ΄ πληθυντικό, ενώ στο α΄ και β΄πληθυντικό τελειώνουν σε –ε.
π.χ. (εγώ) κινούμαι, (εσύ) συμπεριφέρεσαι, (αυτός) συμπεριφέρεται,
(αυτοί) κινούνται, αλλά (εμείς) κινούμαστε, (εσείς) κινείστε
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

52. ΣΕΛΙΔΑ 51
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Μεταφέρω στον πληθυντικό αριθμό τα ονόματα στις παρακάτω φράσεις:
 το γράμμα του παππού ____________________________
 το ύψος του παιδιού ____________________________
 το χρώμα του παντελονιού ____________________________
 το ενοίκιο του διαμερίσματος ____________________________
 το κάταγμα του ποδιού ____________________________
 το σφύριγμα του διαιτητή ____________________________
 το βλέμμα του δασκάλου ____________________________
 το ερώτημα του μαθητή ____________________________
2. Συμπληρώνω τον παρακάτω πίνακα:
Ονομ. Ενικού Γεν. Ενικού Ονομ. Πληθ. Γεν. Πληθ.
το πάτωμα
του πλάσματος
τα στοιχήματα
των μηχανημάτων
το σήμα
του δικαιώματος
τα θεάματα
το κτήμα
3. Γράφω τα ουδέτερα ουσιαστικά σε -μα ή –μμα που παράγονται από τα
παρακάτω ρήματα:
βλέπω ___________ περνώ _____________
κλαίω ___________ ράβω _____________
κόβω ___________ θέλω _____________
φοράω ___________ μαθαίνω _____________
γράφω ___________ πράττω _____________
Στο Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής τα παιδιά μαθαίνουν πώς να κινούνται σε
έναν δρόμο που δε διαθέτει πεζοδρόμιο και πώς να συμπεριφέρονται όταν
είναι επιβάτες σ’ ένα όχημα. Μαθαίνουν ακόμα να αναγνωρίζουν τις ειδικές
πινακίδες και τα σήματα στον δρόμο που ρυθμίζουν την κυκλοφορία πεζών
και οχημάτων.
Ορθογραφία

53. ΣΕΛΙΔΑ 52
ΡΟΔΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΓΥΡΙΖΕΙ
 Έχουμε μάθει ότι κάποιες λέξεις προέρχονται από κάποια απλή, αρχική
λέξη (παράγωγες) και κάποιες άλλες είναι σύνθετες με αυτήν. Όλες
αυτές οι λέξεις μαζί λέμε ότι ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Χρησιμοποιώ τους κατάλληλους τύπους των λέξεων παίζω, πεζός,
παίρνω και περνώ για να συμπληρώσω τις παρακάτω προτάσεις:
 Οι οδηγοί πρέπει να δίνουν πάντα προτεραιότητα στους _________ .
 Να ___________ πάντα στα σοβαρά τις συμβουλές που σου δίνω.
 Ο ________ έχει πάντα προτεραιότητα, αλλά πρέπει κι αυτός να
προσέχει όταν διασχίζει τον δρόμο.
 Μόνο όταν ανάβει πράσινο για τους ____________ , μπορούμε να
____________ απέναντι με ασφάλεια.
 Τα παιδιά __________ κρυφτό στο προαύλιο του σχολείου.
2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις γράφω δύο παράγωγες και δύο
σύνθετες που ανήκουν στην ίδια οικογένεια:
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Αιτία του ατυχήματος ήταν η απροσεξία του Γρηγόρη και οι επικίνδυνες
ακροβασίες του με το ποδήλατο. Για λίγο καιρό δεν μπορούσε να περπατήσει
και χρησιμοποιούσε αναπηρικό καροτσάκι.
ήλιος τόπος
παίζω γιατρός
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
Ορθογραφία

54. ΣΕΛΙΔΑ 53
ΕΝΟΤΗΤΑ 6
Ιστορίες παιδιών

55. ΣΕΛΙΔΑ 54
ΚΟΡΙΤΣΙ
 Μερικές λέξεις άλλοτε διατηρούν το τελικό –ν κι άλλοτε το χάνουν. Οι
λέξεις αυτές είναι οι εξής:
α) τα άρθρα το(ν), τη(ν), ένα(ν)
β) το αριθμητικό ένα(ν)
γ) η προσωπική αντωνυμία αυτή(ν)
δ) οι άκλιτες λέξεις δε(ν), μη(ν)
Οι λέξεις αυτές διατηρούν το τελικό –ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει
από:
α) φωνήεν, π.χ. την ημέρα, έναν άνθρωπο, μην έρθεις, δεν ήρθα
β) τα σύμφωνα κ, π, τ, ψ, ξ (κάποτε ψάξε), π.χ. μην τρέχεις, δεν ξέρω
γ) τα δίψηφα σύμφωνα μπ, ντ, γκ, τσ, τζ, π.χ. τον μπαμπά, την τσάντα
Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από οποιοδήποτε άλλο σύμφωνο, τότε
οι παραπάνω λέξεις χάνουν το τελικό –ν.
π.χ. μη φύγεις, τη φωτιά, το βιβλίο
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Διατηρούν πάντα το τελικό –ν:
α) το επίρρημα σαν (π.χ. περπατάει σαν χελώνα)
β) η προσωπική αντωνυμία αυτόν – τον (π.χ. τον βρήκα, τον θυμήθηκα)
γ) η αόριστη αντωνυμία έναν (π.χ. είδα έναν να χορεύει)
δ) τα αρσενικά άρθρα «τον» και «έναν». Αυτό γίνεται για να μην υπάρξει
σύγχυση με τα ουδέτερα άρθρα «το» και «ένα».
(π.χ. τον θείο, έναν δάσκαλο αλλά το δώρο, ένα βρέφος)
 Καταλήξεις συνοπτικής προστακτικής
1) -είτε (β’ πληθυντικού, αόριστος παθητικής φωνής)
π.χ. δένομαι δεθείτε
2) –ήστε (β’ πληθυντικού, αόριστος ενεργητικής φωνής των ρημάτων
που λήγουν σε –ώ, δηλ. β΄ συζυγίας)
π.χ. αγαπώ αγαπήστε
3) –ίστε (β΄ πληθυντικού, αόριστος ενεργητικής φωνής των ρημάτων
που λήγουν σε –ίζω)
π.χ. χτίζω χτίστε
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ