θεωρία των δευτερευουσών προτάσεων : ονοματικές και επιρρηματικές

1. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ
ΔΕΤΣΕΡΕΤΟΤ΢Ε΢
ΠΡΟΣΑ΢ΕΙ΢
ΟΝΟΜΑΣΙΚΕ΢ - ΕΠΙΡΡΗΜΑΣΙΚΕ΢
gina zaza
2013
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

2. ΓΔΤΣΔΡΔΤΟΤ΢Δ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Α) ΟΝΟΜΑΣΙΚΔ΢
1. ΔΙΓΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εμάξηεζε απφ Φξήζε σο Εηζαγσγή κε Παξαδείγκαηα
1. ξήκαηα ιεθηηθά, αληηθείκελν φηη, πσο, πνπ, λα (αλ 1.α) Ννκίδσ φηη ζα
αηζζεηηθά, δνμαζηηθά, εθθξάδεη ακθηβνιία) θχγεη. β) Πηζηεχσ λα
γλσζηηθά, δεηθηηθά, ή κελ έκαζε ηελ
πεξηθξάζεηο κε αιήζεηα.
παξφκνηα ζεκαζία
2.Απξφζσπα ξήκαηα ή ππνθείκελν 2.α) Φαίλεηαη φηη
απξφζσπεο εθθξάζεηο είρα δίθην. β)Είλαη
κε ζεκαζία παξφκνηα ςέκα πσο πήξε ην
κε ηα παξαπάλσ βξαβείν.
ξήκαηα
3.νπζηαζηηθά κε επεμήγεζε 3. Η θήκε, πσο ζα
παξφκνηα ζεκαζία έξζεη , ήηαλ ςεχηηθε.
4.δεηθηηθέο ή αφξηζηεο επεμήγεζε 4.Απηφ κφλν ήμεξε,
αλησλπκίεο νπδεηέξνπ φηη νη γνλείο ηνπ ηνλ
γέλνπο ιάηξεπαλ.
2. ΒΟΤΛΗΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εμάξηεζε απφ Φξήζε σο Εηζαγσγή Παξαδείγκαηα
1. ξήκαηα πνπ αληηθείκελν λα 1. α) Δελ κπνξψ λα
ζεκαίλνπλ ζέισ, δηαβάζσ. β) Έρσ ηελ
εκπνδίδσ, αλάγθε λα ζε δσ.
αλαγθάδνκαη, κπνξψ,
αξρίδσ ή
πεξηθξάζεηο κε
παξφκνηα ζεκαζία 2. Πξέπεη λα
2. απξφζσπα ξήκαηα ππνθείκελν πξνζέρεηο.
ή απξφζσπεο
εθθξάζεηο κε
παξφκνηα ζεκαζία
3. νπζηαζηηθά ή επεμήγεζε 3. Επηζπκνχζε πνιχ
αλησλπκίεο δεηθηηθέο απηφ, λα πάξεη
ή αφξηζηεο γξήγνξα ην πηπρίν
νπδεηέξνπ γέλνπο ηνπ.
4.νπζηαζηηθά ή ζπκπιήξσκα 4. Ο πφζνο ηνπ ήηαλ
επίζεηα κε παξφκνηα νλφκαηνο έλαο, λα ηαμηδέςεη
ζεκαζία γξήγνξα.
5. πξνζέζεηο: δίρσο, επηξξεκαηηθή ζρέζε 5. Δηάβαζε θάηη αληί
ρσξίο, αληί, απφ, κε λα παίδεηο.
(ην)
~2~

3. 3. ΔΝΓΟΙΑ΢ΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εμάξηεζε απφ Φξήζε σο Εηζαγσγή Παξαδείγκαηα
1. ξήκαηα ή αληηθείκελν, κελ, λα κελ, κήπσο, 1. α)Φνβάκαη κήπσο
πεξηθξάζεηο πνπ ππνθείκελν κήπσο δελ ζε θνξντδέςεη. β) Με
εθθξάδνπλ θφβν ή αλεζπρεί κήπσο δελ
αλεζπρία γξάςεη θαιά.
2. νλφκαηα κε επεμήγεζε 2. α)Έλαλ θφβν είρε,
ζπγγεληθή ζεκαζία ή κήπσο δελ πξνιάβεη.
αλησλπκίεο δεηθηηθέο β)Απηφ ηνλ ηξφκαδε,
ή αφξηζηεο κε ράζεη ζηνπο
νπδεηέξνπ γέλνπο αγψλεο.
4. ΠΛΑΓΙΔ΢ ΔΡΩΣΗΜΑΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εμάξηεζε απφ Εηζαγσγή Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
1. ξήκαηα πνπ α)νιηθήο άγλνηαο:νη αληηθείκελν 1. Μαο ξψηεζε ηη ζα
ζεκαίλνπλ ξσηψ, απιέο κε αλ, κε, θάλνπκε.
απνξψ, ζαπκάδσ, κήπσο, κελ ηπρφλ/
εμεηάδσ, ακθηβάιισ, νη δηκειείο αλ…ή αλ
μέξσ, ζθέθηνκαη, β)κεξηθήο
αηζζάλνκαη θ.ά. άγλνηαο:εξσηεκαηηθέο
2. απξφζσπεο αλησλπκίεο, ππνθείκελν 2. Είλαη παξάμελν
εθθξάζεηο κε εξσηεκαηηθά πφζν ζθιεξά
παξφκνηα ζεκαζία επηξξήκαηα εξγάδεηαη.
(δελ είλαη βέβαην,
είλαη παξάμελν, δελ
ππάξρεη πιεξνθνξία
θ.ά.)
3. νπζηαζηηθά φπσο επεμήγεζε 3. α)Μηα απνξία
απνξία, ακθηβνιία, είρα, πψο ηα
εξψηεζε, ζθέςε θαηάθεξε. β)Απηφ
θ.ά., δεηθηηθέο δελ μέξσ, ηη ζα
αλησλπκίεο θάλσ.
νπδεηέξνπ γέλνπο
5.ΑΝΑΦΟΡΙΚΔ΢ ΟΝΟΜΑΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
αλαθνξηθέο αλησλπκίεο α)ππνθείκελν, α) Όπνηνο ζέιεη αο έξζεη.
β)αληηθείκελν, β) Κάλε φ,ηη ζνπ αξέζεη.
γ)θαηεγνξνχκελν, γ) Σήκεξα είζαη φ,ηη
δειψζεηο.
δ)νκνηφπησηνο δ) Πέηαμε ηα κήια πνπ
πξνζδηνξηζκφο, ζάπηζαλ.(ηα ζάπηα)
ε)εηεξφπησηνο ε) Να ζέβεζαη ηε γλψκε
πξνζδηνξηζκφο φπνηνπ ζε πξνζέρεη.
~3~

4. Β) ΔΠΙΡΡΗΜΑΣΙΚΔ΢
1.ΑΙΣΙΟΛΟΓΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
Γηαηί, δηφηη, επεηδή, πνπ, Επηξξεκαηηθφο 1.Είκαη ραξνχκελε πνπ ζα
αθνχ, κηα θαη, κηα πνπ, πξνζδηνξηζκφο ηεο αηηίαο έξζεη ν ζείνο (=επεηδή)
θαζψο, γηα λα θ.ά. 2.Δελ κπνξψ λα ζνπ αξλεζψ,
γηαηί ην ζέιεηο ηφζν πνιχ.
2. ΣΔΛΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
Να, γηα λα Επηξξεκαηηθφο 1.Τα παηδηά πεγαίλνπλ ζην
πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ ζρνιείν, γηα λα κάζνπλ
γξάκκαηα.
2.Έζθπςε ην θεθάιη, γηα λα
κε θαλνχλ ηα δάθξπα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Δελ πξέπεη λα ζπγρένπκε ην βνπιεηηθφ λα κε ην ηειηθφ λα. Π.ρ. 1.Πήγα λα
(γηα λα) ςσλίζσ (ηειηθή πξφηαζε). 2. Θέισ λα θχγσ (βνπιεηηθή πξφηαζε). Η βνπιεηηθή
πξφηαζε είλαη νλνκαηηθή (ππνθείκελν, αληηθείκελν, επεμήγεζε) θαη εμαξηάηαη απφ ξήκαηα
επηζπκίαο θ.ι.π., ελψ ε ηειηθή είλαη επηξξεκαηηθφο πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ.
3. ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΙΚΔ΢ Ή ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
Ώζηε , πνπ, ψζηε λα, πνπ λα, Επηξξεκαηηθφο 1.Μαο κηινχζε ηφζν ζηγά,
γηα λα θ.ι.π. (κεξηθέο θνξέο πξνζδηνξηζκφο πνπ εθθξάδεη ψζηε δελ αθνπγφηαλ
πξνεγνχληαη ιέμεηο κε απνηέιεζκα θαζφινπ.
πνηνηηθή ή πνζνηηθή 2.Καλείο δελ είλαη ηφζν
ζεκαζία: ηέηνηνο, ηφζνο, κεγάινο, γηα λα ηα βάιεη κε
ηφζν θ.ά. ην Θεφ (ψζηε λα)
΢ημείωση: 1. Ο ζχλδεζκνο ψζηε ζηελ αξρή πεξηφδνπ ή εκηπεξηφδνπ εηζάγεη θχξηα πξφηαζε.
Π.ρ. Δελ ην πηζηεχσ. Ώζηε ιέεη ηέηνηα πξάγκαηα γηα κέλα;
2.Οη πξνηάζεηο πνπ εηζάγνληαη κε ην γηα λα κπνξεί λα είλαη:
α) αηηηνινγηθέο: Γηα λα κε δηαβάδεηο, έκεηλεο κεηεμεηαζηένο.
β) ηειηθέο: Φψλαδε, γηα λα επηβάιιεη ηε γλψκε ηνπ.
γ) ζπκπεξαζκαηηθέο: Ο Γηψξγνο δελ είλαη ηφζν θαιφο, γηα λα γίλεη πξντζηάκελνο.
4. ΤΠΟΘΔΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Παξαδείγκαηα
Αλ, εάλ, ζαλ, άκα 1. Εάλ έξζεηο λσξίο, ζα πξνιάβνπκε.
2.Άκα βηάδεζαη, ζθνληάθηεηο.
΢ημείωση: 1.Υπνζεηηθέο ιέγνληαη νη πξνηάζεηο πνπ θαλεξψλνπλ ηνλ φξν (πξνυπφζεζε) πνπ
πξέπεη λα ηζρχεη γηα λα ζπκβαίλεη απηφ πνπ δειψλεη ε θχξηα πξφηαζε.
2.Η ππνζεηηθή πξφηαζε ιέγεηαη ππφζεζε, ελψ ε πξφηαζε πνπ πξνζδηνξίδεη ιέγεηαη απφδνζε.
Υπφζεζε θαη απφδνζε ζρεκαηίδνπλ ηνλ ππνζεηηθφ ιφγν.
3.Δχν ή πεξηζζφηεξεο ππνζέζεηο ζε έλαλ ππνζεηηθφ ιφγν εηζάγνληαη κε δηαρσξηζηηθνχο
ζπλδέζκνπο ρσξίο ππνζεηηθφ ζχλδεζκν ή κε ην «θαη» θαη ππνζεηηθφ ζχλδεζκν. Π.ρ. Είηε
θχγεηο είηε κείλεηο, ην ίδην κνπ θάλεη. Κη αλ ην θάλεηο θη αλ δελ ην θάλεηο, ζα ζε
θαθνινγήζνπλ.
4.Κάπνηεο θνξέο κπνξεί λα ιείπεη ε ππφζεζε ή ε απφδνζε. Π.ρ. Θα ζνπ ηειεθσλήζσ.
Αιιηψο επηθνηλψλεζε εζχ καδί κνπ. (ελλνείηαη: αλ δε ζνπ ηειεθσλήζσ)
5.Αληί γηα ππφζεζε κπνξεί λα ππάξρεη επζεία εξψηεζε. Π.ρ. Έρεηο πγεία; Είζαη πινχζηνο.
6.Πνιινί ππνζεηηθνί ιφγνη δειψλνπλ: παξνκνίσζε, ηζρπξή αληίζεζε, αίηην ή απνηέιεζκα,
αλάπηπμε ελφο αφξηζηνπ λνήκαηνο κηαο αλησλπκίαο, απεηιή.
7. Ο ζχλδεζκνο αλ κπνξεί λα εθθξάδεη επρή ή λα εηζάγεη πιάγηα εξψηεζε. Π.ρ. Αλ κνπ ην
έιεγεο λσξίηεξα… (καθάξη). Με ξψηεζε αλ έδσζα ην δέκα ζην ηαρπδξνκείν.
~4~

5. 5. ΔΝΑΝΣΙΩΜΑΣΙΚΔ΢ ΚΑΙ ΠΑΡΑΥΩΡΗΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
Ελαληησκαηηθέο: αλ θαη, 1.Ελαληησκαηηθέο:Επηξξεκαηηθφο 1.Αλ θαη είρε παηδηά,
εάλ θαη, ελψ, κνινλφηη, πξνζδηνξηζκφο πνπ δειψλεη έκεηλε κφλνο ζην ηέινο.
κφιν πνπ, θαη πνπ, θη αο ελαληίσζε ηζρπξή πξνο απηφ πνπ 2.Καη λα κε κνπ ην έιεγεο,
Παξαρσξεηηθέο: θαη αλ, θαλεξψλεη ε πξφηαζε πνπ εγψ ζα πεξλνχζα.
θαη λα , πνπ λα, αο … θαη πξνζδηνξίδεηαη θαη ην ζεσξνχκε
πξαγκαηηθφ
2.Παξαρσξεηηθέο: Η ελαληίσζε
γίλεηαη πξνο απηφ πνπ δειψλεη ε
πξφηαζε πνπ πξνζδηνξίδεηαη, ην
νπνίν δελ ην ζεσξνχκε
πξαγκαηηθφ αιιά ελδερφκελν ή
αδχλαην.
6. ΥΡΟΝΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
Όηαλ, ζαλ ελψ, θαζψο, αθνχ, Επηξξεκαηηθφο 1.Παξαθνινπζνχζε
αθφηνπ, πξηλ, πξηλ λα, κφιηο, πξνζδηνξηζκφο ηνπ ρξφλνπ ηειεφξαζε θαζψο έηξσγε
πξνηνχ, ψζπνπ, σζφηνπ, φζν πνπ δειψλεη ην ζχγρξνλν, ην (ζπκβαίλνπλ θαη ηα δχν
πνπ, φπνηε, άκα, φζν, φζν πξνηεξφρξνλν ή ην ζπγρξφλσο)
πνπ λα, έσο φηνπ λα, θάζε πζηεξφρξνλν 2.Ήξζα ζαλ έκαζα φηη
πνπ θ.ά. αξξψζηεζεο (πξψηα έκαζα
φηη αξξψζηεζεο θαη χζηεξα
ήξζα).
3. Πξηλ λα θχγεη,
ζπκθηιηψζεθε (πξψηα
ζπκθηιηψζεθε θαη χζηεξα
έθπγε)
7. ΑΝΑΦΟΡΙΚΔ΢ ΔΠΙΡΡΗΜΑΣΙΚΔ΢ ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢
Εηζαγσγή κε Φξήζε σο Παξαδείγκαηα
Αλαθνξηθά επηξξήκαηα επηξξεκαηηθφο 1.Πήγαηλε φπνπ ζέιεηο.
πξνζδηνξηζκφο πνπ δειψλεη 2.Να έξζεηο φ,ηη ψξα ζέιεηο.
ηφπν, ρξφλν, ηξφπν, πνζφ, 3.Πιήξσζέ κε φπσο ζέιεηο.
ζπκθσλία, ελαληίσζε ή 4.Πηεο φζν ζέιεηο.
παξαρψξεζε, παξνκνίσζε, 5.Θα δερηψ κφλν φπσο ζνπ
αηηία, ζθνπφ, απνηέιεζκα, είπα.
πξνυπφζεζε. 6.Δε ζα ζνπ θάλσ ην ραηίξη,
φζν θη αλ κε παξαθαιάο.
7.Πήγε φπσο ην ζθπιί ζη’
ακπέιη.
8.Μηζεί ηνλ εαπηφ ηνπ πνπ
(επεηδή) θαηάληεζε έηζη.
9.Φξεηάδνκαη θάπνηνλ πνπ λα
(γηα λα) κνπ κεηαθξάζεη ην
θείκελν.
10.Δελ είλαη ηέηνηνο
άλζξσπνο πνπ λα (ψζηε λα)
ζπλελλνεζείο καδί ηνπ.
11.Όπνηνο πεηλάεη, αο έξζεη
ζην ηξαπέδη. (αλ θάπνηνο…)
~5~