1. Masterclass Participatie
Masterclass Bewonersparticipatie 1 juni 2010 – Joop Hofman
Deze presentatie is voor gebruik voor deelnemers bijeenkomst Open Innovatiefestival Enschede – 1 juni 2010
De presentatie of delen er van, mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden zonder toestemming van de Rode Wouw

2. Joop Hofman

4. Programma
De masterclass
Wat is participatie en historie
Drie dilemma’s voor planners
Functies
Procesontwerp: vuistregels en valkuilen

5. • Wijkmanagement
• School van Enschede
• Afdelingen en diensten
• Masterclass en meer ‘klassen’

7. “Interactieve beleidsvorming mobiliseert de kennis “ Burgerparticipatie is een proces waarbij
en steun van betrokkenen bij beleidsproblemen gemeenten, betrokken burgers en
waarvan de overheid op voorhand niet weet - of eventueel externe deskundigen via een
nog niet wil bepalen - hoe zij ze moet oplossen. open houding naar elkaar en een vooraf
Ook biedt het de mogelijkheid om duurzame afgesproken aanpak samen vorm en
oplossingen te ontwikkelen met lage inhoud geven aan (delen van) plannen of
maatschappelijke kosten, omdat het samen beleid. Het proces is gericht op het
ontwikkelen draagvlak en medewerking stimuleert.” benutten van elkaars deskundigheid en
www.vernieuwingsimpuls.nl het verhogen van draagvlak voor te
nemen beslissingen.”
Burgerparticipatie, een praktische
handleiding voor gemeenten; Mark
Hendrikx, Rob Eijsermans
Burgerparticipatie
is een begrip met
vele definities
“par·ti·ci·pa·tie (de
~ (v.), ~s) het
deelhebben in iets
In het rapport van de commissie => deelneming”
Wallage “Toekomst Van Dale
Deelnemen
Overheidscommunicatie”, gebruiken ze woordenboek Deelhebben
de term interactieve beleidsvorming.

8. - 500 Griekse Oudheid
Democratie ‐ ‘het volk regeert’
‐Participatie ‐ ‘deelhebben’
0
Steden met eigen bestuur
Bijv. Athene
De boule : 500 atheense burgers, 1 jaar lang, 1x in je leven
Voorbereiden van de maandelijkse volksraadpleging (2 dagen)
Volksraadpleging: voor ieder (M) die mee wilde doen.
500
13 en 14e eeuw
stadsstaat
Republiek der Nederlanden (Ned en Vlaanderen)
1000
Stadssamenlevingen (wetten, verordeningen)
Conflicten tussen steden, met de koning (het land)
Revolutie Noordelijke Nederlanden – stadhouders
19e en 20e eeuw
1500 Staat wordt sterker dan stad
Algemeen kiesrecht
Verzuiling: eigen politieke partijen, eigen herkenbare leiders
Burgers laten besturen over aan de gekozen vertegenwoordigers
2000

9. 1960/
1970 Democratisering. Maatschappelijke roep om invloed (Werkgroep 2000)
Centralisering
Ontzuiling
Politiek op verschillende schalen (land, gemeente, provincie)
INSPRAAK
1980
Professionalisering middenveld
Apparaatsgroei overheden
Centrale planningsmodellen (Welzijnsplanning, Stadsvernieuwing)
PARTICIPATIE (meedoen, oog en oor, buurtbeheer)
1990 Decentralisatie van beleid en uitvoering en terug naar de stad (Verzelfstandiging corporaties,
Sociale Vernieuwingsbeleid)
Multiculturele samenleving
Burger: co‐producent als (lokaal) deskundige (Internet)
Poldermodel (samen met iedereen)
INTERACTIEVE BELEIDSVORMING (meepraten en oordelen, workshops, coproducties)
2000
Dynamische netwerksamenleving
Contactkloof systeemwereld en leefwereld (Fortuyn‐revolte, dualisme, opkomst lokale partijen)
Omslag naar meer wisselwerking en ‘het sociale’
Druk in de buurt met professionals en bureau’s
Beroep op eigen inzet en verantwoordelijkheid (WMO)
INITIATIEFKRACHT, CREATIE (eigen oplossingen, bewonersbudgetten,..)

10. Ongrijpbare werkelijkheid
Netwerkaanpak Representatieve afvaardigingsmodellen
Onvoorspelbaar
Situationele oplossingen Eenheid
Onzekerheid
Directheid van bewoners Controlerende cultuur
Spontaniteit
Kleine zaken Abstracte concepten
Tijdelijk en thematisch Duurzaam en integraal
Dagdagelijkse werkelijkheid Toekomstspiegelingen
Verscheidenheid : spanningen Grootste gemene deler: graag één stem
Versus
Institutionele oplossingsgerichte
benadering

11. “ Breed, visie, kwaliteit, duurzaam, concept, samenhangend “
onderwerpen
bewoners
“ Situationeel, alledaagse, practisch, hier‐en‐nu”

12. Linksom of rechtsom
Ontwikkelen en Ontwerpen
Twee ‘klassieke’ scholen voor veranderingskunde: de Ontwerpers en de Ontwikkelaars.
Ontwikkelen over Ontwerpen Ontwerpen over Ontwikkelen
“Dit soort modellen doet geen recht aan onze “Als jullie niet oppassen blijven jullie in een
situatie; bij ons gaat dit soort dingen anders” kringetje rondlopen. Er is kennis beschikbaar voor
een sprong voorwaarts”
“Veranderen lukt alleen als de mensen er zelf “Op deze manier lukt het nooit om bestaande
iets mee hebben en erbij betrokken zijn” patronen en verhoudingen bij ons te doorbreken.”
“Je kunt niet alles vanuit één positie in een “Door iedereen er bij te betrekken kom je er nooit,
organisatie overzien en bepalen, daarvoor is meningen divergeren alleen maar. Je zult toch
de variëteit en complexiteit te groot.” knopen moeten doorhakken.”
De kunst van het veranderen is niet het “Precies!. En doordat mensen dat zo lastig vinden,
maken van het nieuwe ontwerp maar het valt het ze vaak zo moeilijk iets nieuws te
loslaten van het oude.” bedenken. Ze zijn te gehecht aan het bestaande.”
“Theorieën en modellen zijn gebaseerd op “Experimenteren kost veel tijd en levert ook
het verleden, wie zegt dat ze bruikbaar zijn frustraties op.”
voor de toekomst? “
Eric Reynders in ‘Samen Veranderen”

13. Eén model
n met bewoners
Permanente s amenwerkinge
n
Drie partici patiestrategieë
… gericht op
1) signalering, ,
2) interactief samenwerken
itiatiefkracht
3) versterken in
Model Buurtvertegenwoordigers Model Buurtbijeenkomst Model Meervoudige participatie

14. De buurt als model
Model Buurtvertegenwoordigers Model Meervoudige participatie

15. Klant Partner Creator
“Maak het beter voor mij/ons” “Samen iets doen” “Ik ga iets maken”

18. Politieke participatie
‐Invloed
‐Inbreng
‐Zeggenschap
‐Draagvlak

19. Sociale participatie
11 Bezitten en beheren van voorzieningen Tegenspreken
Beslissen
‐Sociale groei buurtenbeleidsmakers
10 Interactie met ‐Deelname aan het sociale
Mee-beslissen
‐relatievorming ‐meer mensen lid van… Adviseren
9 Samenwerking met andere buurtgroepen Consulteren
‐buurtactiviteiten ‐onderwijsdeelname, cursussen
Reageren
8 In buurtgroepen zitten
‐wederzijdse hulp ‐sport, cultuurdeelname,…
Informeren
‐… 7 ‐Vrijwilligerswerk
Meedoen aan buurtactiviteiten Tegenspreken
11
10 6
‐…
Bezitten en beheren van voorzieningen
Informele wederzijdse hulp
Interactie met beleidsmakers
Beslissen
Mee-beslissen
Adviseren
Consulteren
9 Samenwerking met andere buurtgroepen Reageren
8 5 Deelnemen aan informele netwerken
In buurtgroepen zitten
Informeren
7 Meedoen aan buurtactiviteiten
6 4 Sociale contacten, buurtcentrum, soos, kerk,…
Informele wederzijdse hulp
5 Deelnemen aan informele netwerken
4 3 Routinecontacten, kinderen van school halen,…
Sociale contacten, buurtcentrum, soos, kerk,…
3 Routinecontacten, kinderen van school halen,…
2 2 Toevallige contacten, supermarkt, wachten op de bus
Toevallige contacten, supermarkt, wachten op de bus
1 Elkaar (her)kennen
1 Elkaar (her)kennen

20. Financiële participatie

21. Individuele participatie
‐Individuele stijgingsambities
‐Sociale stijging
‐…

22. 1 Politieke participatie 2 Sociale participatie
‐Zeggenschap
1 Sociale groei buurten
‐Inbreng • relatievorming
‐Invloed • buurtactiviteiten
‐Draagvlak • wederzijdse hulp
• …
2 Deelname aan het sociale
• meer mensen lid van…
• onderwijsdeelname, cursussen
• sport, cultuurdeelname,…
• vrijwilligerswerk
• …
3 Individuele participatie 4 Financiële participatie
• Individuele stijgingsambities
• Sociale stijging
• Empowerment

23. Zeggenschap Verantwoordelijkheid
• Formeel vertegenwoordigerschap
Beslissen . met buurt regelen
Meebeslissen . • Opzetten permanente en actieve
dialoog met buurt
Gedelegeerd . • Organiseren overleg met buurt
(mee)beslissen
Adviseren . • Informatiekanalen met buurt
hebben en onderhouden
• Informatie naar
Consulteren . buurt zenden
Reageren . • Informatie ontvangen
en verwerken
1 • ---
© Joop Hofman

25. “de buurt doet het zelf” “de buurt stijgt”
“vraag bewoners staat centraal” “het wordt breed gedragen”

26. “de buurt doet het zelf” “de buurt stijgt”
“vraag bewoners staat centraal” “het wordt breed gedragen”

27. Buurt: bewoners, gebruikers
Initiatiefkracht versterken Sociale ontwikkeling
co‐)producent deelnemer/deelhebber
pro‐actief Leidt tot actief – doet mee
Stimuleren integrale beleidsprogrammering
Stimuleren integrale beleidsprogrammering
opwaarts handelen
dialogisch aansprekend
praten,doen, van…
ontwikkelen dromen, inspiratie, coachen
Stimuleren initiatiefkracht/zelfregie
zelfbeheerproject/ Input voor
samenleefprojecten/
speeltuinver. keuzestalentontwikkeling
van…
Sterker eigen Sociale positieverbetering
vermogen buurt
Starthouding klant lid/kiezer
responsief re‐actief
horizontaal neerwaarts
informatie geven & ‘oog en oor’
adviseren
klantpeilingen inspraak/inloopavonden
clientenraad/
kwaliteitspanels Legitimatie voor
Beter product aanpak/visie
Informatie ophalen Wederzijdse samenwerking
Overheid, dienstverleners,…

28. Buurt: bewoners, gebruikers
Gemeente/Corporatie: laat ruimte aan Gemeente/Corporatie: maakt
bewoners en andere partijen ‘overdrachtstrategie’ richting meer bewoners-
Leidt tot
Stimuleren integrale beleidsprogrammering
Bewoner: co- producent en invloed op invulling en toepassing
initiatiefnemer die beslist handelen programma’s
Stimuleren initiatiefkracht/zelfregie
Ambtenaar: ondersteuner en mogelijkmaker Bewoner: deelnemer, overlegpartner,
van…
Geld: werken met bestaand geld., (gelabeld) toepasser
budgetbestedingsrecht, adviesrecht. Ambtenaar: ambtenaar met mandaat en vrije
En verder: Uitgekiende methodes om speelruimte tot interactief handelen
bewoners te mobiliseren, uit te dagen en met Geld: (wijk)budgetten om bewoners te
elkaar in gesprek te gaan. Intensieve samen- verleiden tot initiatieven en betrokkenheid
werking met andere partijen als welzijnswerk
en politie.
Starthouding Gemeente/Corporatie: centrale aansturing vanuit
de gemeente
Gemeente/Corporatie: lichte vorm van Bewoner: inspreker, adviseur en
aansturing vanuit de gemeente onderzoeksobject
Bewoner: klant en meedoener, signaleerder Ambtenaar:(wijk)manager met sturingskwaliteiten
Ambtenaar: (contact)ambtenaar als Geld:budgetten uit bestaande programma’s
communicator met relationele kwaliteiten worden ingezet voor integrale beleidsuitvoering.
Geld: bewoners vragen subsidie aan voor En verder: Gemeente haalt vragen uit de
kleinschalige activiteiten samenleving naar zich toe aan de hand van
bijvoorbeeld schouwen, inspraakavonden en
enquêtes
Overheid, dienstverleners,…

29. Buurt: bewoners, gebruikers
Activerend Inspirerend en uitdagen
Achteroverleunend Aansluiten bij wat er is
Stimuleren integrale beleidsprogrammering
Faciliterend Direct aanspreken
Coachend
Stimuleren initiatiefkracht/zelfregie
Grote ideeen‐vijver om uit te vissen
Ritme en tempo van bewoners zijn Eigen ambities als worst
leidend Tempobewoners is stapsgewijs en
leidend
Verantwoordelijkheid bij bewoners
Verantwoordelijkheid bij bewoners
leggen
leggen
Doen ipv mening Oefenen
Informatief
Aanmoedigend
Over‐ & inzichtelijk
Naar binnen kijken: beroep doen op
Hapklaar
eigen inzicht, behoefte, wens van
Probleemstelling
bewoners
helder maken
Zoekend
Invloedsniveau en omvang bewoners
Geen keiharde uitspraken nodig
aangeven
Uitwisselend
Meningsstellend
Wil tot eigen vermogen (geld +
Beslislijn sterk neer
capaciteiten) onderzoeken
zetten
Overheid, dienstverleners,…