http://kritiria.blogspot.gr/ Γλώσσα Γ΄. Επανάληψη 3ης ενότητας:΄΄Στη γη και στη θάλασσα΄΄

1. Επιμέλεια : Χρήστος Χαρμπής
http://kritiria.blogspot.gr/
Γλώσσα Γ΄- Επανάληψη 3ης
Ενότητας:
΄΄Στη γη και στη θάλασσα΄΄
 Θεωρία - Γραμματική
 Φύλλα εργασιών των μαθημάτων
 Επαναληπτικά

2. Περιεχόμενα
Θεωρία - Γραμματική σελ.
Φύλλα εργασιών σελ.
Επαναληπτικά σελ.
3 - 31
31 - 129
130 - 178

3. Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.1

4. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
17
ΕΕννόόττηητταα 33ηη :: ««ΣΣττηη γγηη κκααιι σσττηη θθάάλλαασσσσαα»»
Η απόστροφος .........................................................................................................17
Αόριστο άρθρο ........................................................................................................18
Αιτιατική πτώση ουσιαστικών .................................................................................18
Κλητική πτώση ουσιαστικών ..................................................................................19
Σημεία στίξης: κόμμα – αποσιωπητικά ...................................................................19
Συνώνυμες λέξεις ....................................................................................................19
Κυριολεξία – Μεταφορά .........................................................................................20
Παρομοίωση – Διάκριση από χρονικές προτάσεις .................................................20
Παράγραφος............................................................................................................8
Οικογένειες λέξεων .................................................................................................9
Το επίθετο ...............................................................................................................11
ΗΗ ααππόόσσττρροοφφοοςς
Πολλές φορές, όταν μιλάμε ή όταν γράφουμε, θέλουμε να πούμε κάποιες λέξεις πιο
σύντομα και γι' αυτό "κόβουμε" κάποιο γράμμα. Όταν μιλάμε "κόβουμε" απλά το
γραμματάκι. Όταν όμως γράφουμε, πρέπει να το δείξουμε κιόλας. Τότε τη θέση του
γράμματος που χάνεται την παίρνει ένα σημαδάκι ( ' ).
πχ: Σ' ευχαριστώ πολύ.
Το σημαδάκι ' λέγεται απόστροφος και μπαίνει όταν χάνεται το πρώτο ή το
τελευταίο γράμμα μιας λέξης. Έτσι, ακούγονται καλύτερα οι λέξεις.
 Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν, η
πρώτη λέξη χάνει το τελικό της φωνήεν και στη θέση του μπαίνει απόστροφος.
Τότε λέμε ότι έχουμε έκθλιψη.
πχ: για αυτό  γι' αυτό
 Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόμενη λέξη αρχίζει από σύμφωνο,
η πρώτη λέξη χάνει το τελικό της φωνήεν και στη θέση του μπαίνει
απόστροφος. Τότε λέμε ότι έχουμε αποκοπή.
πχ: δώσε μου  δωσ' μου
 Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν, η
δεύτερη λέξη χάνει το αρχικό της φωνήεν και στη θέση του μπαίνει
απόστροφος. Τότε λέμε ότι έχουμε αφαίρεση.
πχ: το έφερα  το 'φερα
Παρασκευή ΑντωνίουΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.2

5. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
18
ΤΤοο ααόόρριισσττοο άάρρθθρροο
Οι λέξεις που μπαίνουν μπροστά από τα ονόματα και δεν ορίζουν κάτι συγκεκριμένο,
δηλαδή κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, αλλά φανερώνουν κάτι αόριστο και γενικό
λέγονται αόριστα άρθρα. Τα αόριστα άρθρα είναι τα εξής: ένας, μία, ένα.
πχ: Ήρθε ένας κύριος και σε ζήτησε.
Είδα μια όμορφη μπλούζα.
Ζω σε ένα μικρό σπίτι.
Κλίση αόριστου άρθρου
Πτώσεις Ενικός Αριθμός
Ονομαστική ένας μια ένα
Γενική ενός μιας ενός
Αιτιατική ένα(ν) μια ένα
Κλητική - - -
Προσοχή: Το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό.
Προσοχή: Το άρθρο ένα(ν) διατηρεί το τελικό -ν όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από
φωνήεν ή από κ ,π, τ, ξ, ψ, μπ ,ντ, γκ, τσ, τζ.
πχ: έναν κήπο, αλλά ένα χρόνο
ΑΑιιττιιααττιικκήή ΠΠττώώσσηη
Για να βρω τα ουσιαστικά που είναι σε αιτιατική πτώση απαντώ στην ερώτηση
"τι;"
πχ: Κοιτάζω τ' αστέρια. (Τι κοιτάζεις; -Τ' αστέρια  αιτιατική πτώση)
Πήρα το μολύβι σου. (Τι πήρες; -Το μολύβι  αιτιατική πτώση)
Προσοχή: της (γενική πτώση) - τις (αιτιατική πτώση)
- Βάζουμε "της" όταν μιλάμε για ένα αντικείμενο (πχ: της τσάντας).
- Βάζουμε "τις" όταν μιλάμε για πολλά αντικείμενα (πχ: τις τσάντες).
Παρασκευή ΑντωνίουΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.3

6. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
19
ΚΚλληηττιικκήή ΠΠττώώσσηη
Κλητική πτώση χρησιμοποιούμε όταν καλούμε ή προσφωνούμε κάποιον.
πχ: Παιδιά, ελάτε μέσα. Τελείωσε το διάλειμμα.  κλητική πτώση
Γιώργο, διάβασε την εκφώνηση της άσκησης. κλητική πτώση
ΤΤοο κκόόμμμμαα -- ΤΤαα ααπποοσσιιωωππηηττιικκάά
Το κόμμα ( , ) και τα αποσιωπητικά ( ... ) είναι σημεία στίξης δηλαδή σημαδάκια που
χρησιμοποιούνται στο τέλος λέξεων ή προτάσεων και μας βοηθούν να καταλάβουμε
καλύτερα το νόημά του.
 Πότε χρησιμοποιούμε το κόμμα;
 Όταν θέλουμε να χωρίσουμε ασύνδετες λέξεις ή φράσεις που είναι στη σειρά.
πχ: Τα αγαπημένα μου χρώματα είναι το κόκκινο, το πράσινο, το κίτρινο, το ροζ
και το μωβ.
 Όταν θέλουμε να χωρίσουμε την κλητική προσφώνηση από την υπόλοιπη
πρόταση.
πχ: Μάρκο, δώσε μου την ξύστρα.
 Όταν θέλουμε να χωρίσουμε μικρότερες φράσεις που εξηγούν κάτι μέσα σε μία
πρόταση.
πχ: Η Αθήνα, η πρωτεύουσα της Ελλάδας, οργάνωσε τους Ολυμπιακούς αγώνες
του2004.
Προσοχή: Δεν μπαίνει κόμμα πριν απ' το και, το ούτε, το μήτε και το ή.
 Πότε χρησιμοποιούμε τα αποσιωπητικά;
 Όταν θέλουμε να δείξουμε συγκίνηση ή έντονα συναισθήματα (ντροπή ή
φόβο).
πχ: Τη στιγμή που κάποιος ήταν έτοιμος να με πιάσει ... ξύπνησα.
 Όταν θέλουμε να αποσιωπήσουμε κάτι ή δε λέμε κάτι επειδή είναι γνωστό.
πχ: Μην το ξανακάνεις αυτό γιατί θα ...
ΣΣυυννώώννυυμμεεςς ΛΛέέξξεειιςς
Οι λέξεις που έχουν παρόμοια σημασία λέγονται συνώνυμα ή συνώνυμες λέξεις.
πχ: κατοικία - σπίτι
άρρωστος - ασθενής
ίδιος - όμοιος
Παρασκευή ΑντωνίουΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.4

7. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
20
ΚΚυυρριιοολλεεξξίίαα κκααιι ΜΜεεττααφφοορράά
Όταν οι λέξεις μιας πρότασης χρησιμοποιούνται με την πραγματική τους σημασία,
τότε έχουμε κυριολεξία.
Όταν όμως οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την πραγματική τους σημασία, αλλά
αποδίδουν μια διαφορετική ιδιότητα, που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, τότε
έχουμε μεταφορά. πχ:
Κυριολεξία Μεταφορά
Μέθυσε από το πολύ κρασί. Μέθυσε από ευτυχία.
Αγόρασε ένα χρυσό δαχτυλίδι. Η Όλγα έχει χρυσή καρδιά.
ΠΠααρροομμοοίίωωσσηη
ΔΔιιάάκκρριισσηη ππααρροομμοοίίωωσσηηςς ααππόό χχρροοννιικκέέςς ππρροοττάάσσεειιςς
Πολλές φορές χρησιμοποιούμε στο λόγο μας διάφορες εκφράσεις, τα σχήματα λόγου,
που μας βοηθούν να κάνουμε το κείμενό μας πιο όμορφο. Ένα από αυτά είναι η
παρομοίωση. Την παρομοίωση τη χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να τονίσουμε
ιδιαίτερα ένα πρόσωπο, ένα ζώο ή ένα πράγμα, να το παρομοιάσουμε ή να το
συγκρίνουμε με κάποιο άλλο πολύ γνωστό, το οποίο έχει την ίδια ιδιότητα σε
μεγαλύτερο βαθμό. Για να κάνουμε μια παρομοίωση χρησιμοποιούμε τις λέξεις σαν,
όπως, καθώς, μοιάζει με, όμοιος, παρόμοιος.
Πχ: Ο Μάνος κολυμπά σαν δελφίνι.
Λάμπει όπως ο ήλιος.
Περπατάει σαν χελώνα.
ΟΜΩΣ:
Η λέξη σαν δε χρησιμοποιείται μόνο όταν θέλουμε να κάνουμε παρομοιώσεις.
Πολλές φορές χρησιμοποιείται για να δείξουμε χρόνο. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η
λέξη σαν έχει την έννοια της λέξης όταν.
Πχ: Τρόμαξα σαν τον είδα (σαν = όταν)
Παρασκευή ΑντωνίουΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.5

8. 36
ΣΣΣτττηηη νννέέέααα µµµαααςςς γγγεεειιιτττοοονννιιιάάά
Οικογένειες λέξεων βλέπε σελ. 19
ΣΣΣπππίίίτττιιι µµµεεε κκκήήήππποοο
Η απόστροφος
Πολλές φορές, όταν µιλάµε ή όταν γράφουµε, θέλουµε να πούµε κάποιες
λέξεις πιο σύντοµα και γι’ αυτό «κόβουµε» κάποια γράµµατα. Όταν µιλάµε,
κόβουµε αυτό το γράµµα χωρίς να χρειαστεί να κάνουµε τίποτα άλλο. Όταν
γράφουµε όµως, πρέπει να το δείξουµε κιόλας. Γι’ αυτό όταν χάνεται το γράµµα
µιας λέξης, στη θέση του µπαίνει ένα σηµαδάκι που λέγεται απόστροφος. Μ’
αυτό τον τρόπο ακούγονται καλύτερα οι λέξεις.
π.χ. Σ΄ ευχαριστώ για την πρόσκληση αλλά δε θα ‘ρθω.
Περιµένω ν’ ακούσω τη δικαιολογία σου.
Πότε χρησιµοποιούµε την απόστροφο;
Όταν µια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόµενη λέξη αρχίζει από
φωνήεν, η πρώτη λέξη χάνει το τελικό της φωνήεν και στη θέση του
µπαίνει απόστροφος. Το φαινόµενο αυτό λέγεται έκθλιψη.
π.χ. για αυτό – γι’ αυτό
θα ακούσω – θ’ ακούσω
Όταν µια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόµενη λέξη αρχίζει από
σύµφωνο, η πρώτη λέξη χάνει το τελικό της φωνήεν και στη θέση
του µπαίνει απόστροφος. Το φαινόµενο αυτό λέγεται αποκοπή.
π.χ. δώσε µου – δωσ’ µου
κόψε το – κόψ’ το
Όταν µια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόµενη λέξη αρχίζει από
φωνήεν, η δεύτερη λέξη χάνει το αρχικό της φωνήεν και στη θέση του
µπαίνει απόστροφος. Το φαινόµενο αυτό λέγεται αφαίρεση.
π.χ. το έφερα – το ‘φερα
µου έδωσε – µου ‘δωσε
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.6

9. 37
Το και είναι η µοναδική λέξη που χάνει γράµµα χωρίς να
πάρει απόστροφο και γίνεται κι µπροστά από φωνήεν.
π.χ. και άλλο – κι άλλο
και εκείνη – κι εκείνη
Το µέσα παθαίνει έκθλιψη.
π.χ. µέσα από – µεσ’ από
Όταν όµως παθαίνει αποκοπή, γράφεται µε τελικό –ς και
χωρίς απόστροφο.
π.χ. µέσα στο σπίτι – µες στο σπίτι
Ασκήσεις
1. Να γράψεις πιο σύντοµα τις παρακάτω λέξεις, βάζοντας απόστροφο
όπου χρειάζεται.
α) που έχεις - ……………………………………..
β) στα άρµατα - ……………………………………..
γ) το άφησα - ……………………………………..
δ) και εµένα - ……………………………………..
ε) από όλα - ……………………………………..
στ) άσε τα - ……………………………………..
ζ) το έκλεισα - ……………………………………..
η) πάρε το - ……………………………………..
θ) µέσα στα - ……………………………………..
ι) µέσα από - ……………………………………..
2. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις όπως ήταν πριν µπει η απόστροφος.
α) σου ‘στρωσα - ……………………………………..
β) σ’ άκουσα - ……………………………………..
γ) µέσ’ από - ……………………………………..
δ) ξύσ’ το - ……………………………………..
ε) µου ‘λειψες - ……………………………………..
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.7

10. 38
Συνώνυµα
Οι λέξεις που προφέρονται διαφορετικά, αλλά έχουν την ίδια περίπου
σηµασία λέγονται συνώνυµα ή συνώνυµες λέξεις.
π.χ. ίδιος – όµοιος
σπίτι – κατοικία
Τα συνώνυµα εκφράζουν το ίδιο νόηµα αλλά έχουν κάποιες µικρές διαφορές
µεταξύ τους. Γι’ αυτό πρέπει κάθε φορά να βρίσκουµε ποια από τις συνώνυµες
λέξεις ταιριάζει καλύτερα σ’ εκείνο που θέλουµε να πούµε.
π.χ. καρέκλα – κάθισµα
Η καρέκλα είναι ένα είδος επίπλου στο οποίο καθόµαστε, ενώ µε τη λέξη
κάθισµα εννοούµε την καρέκλα, την πολυθρόνα ή οτιδήποτε άλλο στο οποίο
µπορούµε να καθίσουµε.
Παραδείγµατα συνωνύµων
κανονικός – φυσικός, φυσιολογικός, οµαλός, σωστός, ορθός
κύκλος – δακτύλιος, ρόδα, στεφάνι, στρογγυλό
βαδίζω – περπατώ, βηµατίζω, προχωρώ, πορεύοµαι
Ασκήσεις
1. Να γράψεις συνώνυµες λέξεις για τα παρακάτω ουσιαστικά.
α) φόβος - ……………………………………………………………………………………………
β) καβγάς - ……………………………………………………………………………………………
γ) κόρη - ……………………………………………………………………………………………
2. Να γράψεις συνώνυµες λέξεις για τα παρακάτω επίθετα.
α) γοργός - ……………………………………………………………………………………………
β) γερός - ……………………………………………………………………………………………
3. Να γράψεις συνώνυµα για τα παρακάτω ρήµατα.
α) φεύγω - ……………………………………………………………………………………………
β) γυρίζω - ……………………………………………………………………………………………
γ) καταστρέφω - ……………………………………………………………………………………………
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.8

11. 39
ΓΓΓάάάτττοοοςςς αααπππόόό σσσπππίίίτττιιι ζζζηηητττάάά νννέέέααα οοοιιικκκοοογγγέέένννεεειιιααα
Το αόριστο άρθρο
Οι λέξεις που µπαίνουν µπροστά από τα ονόµατα και δεν ορίζουν κάτι
συγκεκριµένο, δηλαδή κάποιο πρόσωπο, ζώο η πράγµα, αλλά φανερώνουν κάτι
αόριστο λέγονται αόριστα άρθρα.
Τα αόριστα άρθρα είναι τα εξής: ένας, µια, ένα.
π.χ. Ήρθε ένας κύριος και σε ζήτησε.
Χτες πήγαµε σε µια πολύ καλή ταβέρνα.
Το αόριστο άρθρο δε µένει πάντα το ίδιο σε όλες τις πτώσεις. Αλλάζει και
παρουσιάζεται µε διάφορες µορφές.
κλίση του αόριστου άρθρου
Πτώσεις Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
ονοµαστική ένας µια ένα
γενική ενός µιας ενός
αιτιατική ένα(ν) µια ένα
κλητική - - -
Τα αόριστα άρθρα δεν έχουν κλητική πτώση και δεν έχουν πληθυντικό
αριθµό.
∆εν πρέπει να µπερδεύουµε τα αόριστα άρθρα ένας, µια, ένα µε τα
αριθµητικά ένας, µία, ένα.
π.χ. Τηλεφώνησε µια κυρία. (µια – αόριστο άρθρο)
Αγόρασα µία τσάντα. (µία – αριθµητικό)
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Το αόριστο άρθρο ένας διατηρεί το τελικό –ν στην
αιτιατική όταν η επόµενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από κ,
π, τ, ξ, ψ, µπ, ντ, γκ, τσ, τζ.
π.χ. έναν άνθρωπο, έναν κύριο, έναν ψαρά
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.9

12. 40
Ασκήσεις
1. Να γράψεις µπροστά από ουσιαστικά τον κατάλληλο τύπο του αόριστου
άρθρου.
α) ……………… λαγός β) ……………… κιθάρας
γ) ……………… βιολί δ) ……………… δίσκο
ε) ……………… φίλη στ) ……………… τροχονόµου
2. Να ξαναγράψεις τις προτάσεις αλλάζοντας το οριστικό άρθρο µε τον
κατάλληλο τύπο του αόριστου άρθρου.
α) Το µωρό κλαίει.
……………………………………………………………………………………………………………………
β) Με τσίµπησε η µέλισσα.
……………………………………………………………………………………………………………………
γ) Οι φωνές του παιδιού ακούστηκαν από µακριά.
……………………………………………………………………………………………………………………
3. Να υπογραµµίσεις στο κείµενο όλες τις µορφές του αόριστου άρθρου.
Ένα απόγευµα η Αλέκα πήγε για ψώνια µε τις φίλες της. Πέρασαν αρκετές
ώρες στα µαγαζιά και µετά κάθισαν σε µια καφετέρια να πιουν κάτι. Εκεί
συνάντησαν ένα συµµαθητή τους, ο οποίος τους πρότεινε να πάνε να δουν
µια καινούρια ταινία. Τα κορίτσια δέχτηκαν και ξεκίνησαν για το σινεµά.
Τα ουσιαστικά
(η αιτιατική και η κλητική πτώση)
Όπως έχουµε αναφέρει οι πτώσεις είναι τέσσερις: η ονοµαστική, η γενική,
η αιτιατική και η κλητική.
Για να βρεις τα ουσιαστικά που είναι σε αιτιατική πτώση, απάντησε στην
ερώτηση «ποιον; ποια; ποιο; ποιους; ποιες; ποια; τι;»
π.χ. Ποιον άκουσες να φωνάζει; - Τον Ανέστη.
Ποια µέρα τα πάµε στο γιατρό; - Την Παρασκευή.
Ποιο τετράδιο είναι δικό σου; - Το κόκκινο.
Τι κοιτάζεις; - Τον ουρανό.
Τα άρθρα της αιτιατικής
Γένος Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός
αρσενικό το(ν) τους
θηλυκό τη(ν) τις
ουδέτερο το τα
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.10

13. 41
Την κλητική πτώση τη χρησιµοποιούµε όταν καλούµε ή προσφωνούµε
κάποιον.
π.χ. Παιδιά, ελάτε µέσα γρήγορα.
Έλλη, διάβασε αυτό το κείµενο.
Τάσο, σε ζητάνε στο τηλέφωνο.
Το οριστικό και το αόριστο άρθρο δεν έχουν κλητική πτώση.
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Όλα τα αρσενικά σχηµατίζουν την αιτιατική και την
κλητική του ενικού χωρίς το τελικό –ς της ονοµαστικής.
π.χ. ο άνδρας – τον άνδρα – άνδρα
Όλα τα θηλυκά σχηµατίζουν την αιτιατική και την κλητική
του ενικού και του πληθυντικού όµοια µε την ονοµαστική.
π.χ. η χαρά – τη χαρά – χαρά
Όλα τα θηλυκά έχουν κατάληξη –ες στην αιτιατική και την κλητική του
πληθυντικού.
π.χ. τις µητέρες – µητέρες
Όλα τα θηλυκά σε –ος έχουν κατάληξη –ους στην αιτιατική και την
κλητική πληθυντικού.
π.χ. οι είσοδοι – τις εισόδους
Τα ουδέτερα σε –ος έχουν κατάληξη – η στην αιτιατική και την κλητική
του πληθυντικού.
π.χ. τα κράτη – κράτη
τα δάση – δάση
Όλα τα ουδέτερα σχηµατίζουν την αιτιατική και την κλητική του ενικού
και του πληθυντικού όµοια µε την ονοµαστική.
π.χ. το βιβλίο – τα βιβλία – βιβλία
τα παιδιά – τα παιδιά – παιδιά
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.11

14. 42
Το οριστικό άρθρο διατηρεί το τελικό – ν στην αιτιατική του ενικού στο
αρσενικό και στο θηλυκό γένος όταν η επόµενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή κ,
π, τ, ξ, ψ, µπ, ντ, γκ, τσ, τζ.
π.χ. τον ελέφαντα, τον ξιφία, την καρέκλα
Το αόριστο διατηρεί το τελικό – ν στην αιτιατική του ενικού στο αρσενικό
και όταν η επόµενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή κ, π, τ, ξ, ψ, µπ, ντ, γκ, τσ,
τζ.
π.χ. έναν οδηγό, έναν τζίτζικα.
∆εν πρέπει να µπερδεύουµε τα άρθρα τον και των, που αν και
ακούγονται το ίδιο, γράφονται διαφορετικά. Το τον χρησιµοποιείται στην
αιτιατική του ενικού για το αρσενικό γένος, ενώ το των χρησιµοποιείται στην
γενική πληθυντικού για όλα τα γένη.
τον – για έναν
των – για πολλά
π.χ. τον κηπουρό – των κηπουρών.
∆εν πρέπει να µπερδεύουµε τα άρθρα την και τις, που αν και ακούγονται
το ίδιο, γράφονται διαφορετικά. Το της χρησιµοποιείται στην γενική του ενικού
για το θηλυκό γένος, ενώ το τις χρησιµοποιείται στην αιτιατική πληθυντικού
για το θηλυκό γένος.
της – για µία
τις – για πολλές
π.χ. της πόλης – τις πόλεις
Ασκήσεις
1. Να γράψεις τα παρακάτω ουσιαστικά στον πληθυντικό αριθµό.
α) τον αθλητή - ……………………………………………
β) το σώµα - ……………………………………………
γ) την πρόταση - …………………………………………..
δ) το αηδόνι - ……………………………………………
ε) τη φωλιά - ……………………………………………
στ) την αλεπού - ……………………………………………
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.12

15. 43
2. Να συµπληρώσεις τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε το άρθρο της,
τις, τον, ή των.
α) Καθώς φεύγεις, πρόσεξε το σκύλος ………… γειτόνισσας.
β) Η δασκάλα διορθώνει τα τετράδια ………… µαθητών.
γ) Το καλοκαίρι µ’ αρέσει να κάθοµαι στο µπαλκόνι και ν’ ακούω …………
ήχο ………… κυµάτων.
δ) Να έχετε λύσει ………… ασκήσεις ως το τέλος ………… ώρας.
ΟΟΟιιι ααακκκρρροοοβββάάάτττεεεςςς τττηηηςςς θθθάάάλλλααασσσσσσαααςςς
οικογένειες λέξεων βλέπε σελ. 19
ΓΓΓηηη κκκαααιιι θθθάάάλλλααασσσσσσααα
το κόµµα – τα αποσιωπητικά βλέπε σελ. 2
Κυριολεξία και µεταφορά
Όταν οι λέξεις µιας πρότασης χρησιµοποιούνται µε την πραγµατική τους
σηµασία, τότε έχουµε κυριολεξία. Όταν όµως οι λέξεις δε χρησιµοποιούνται µε
την πραγµατική τους σηµασία, αλλά αποδίδουν µια ιδιότητα διαφορετική, που
δεν υπάρχει στην πραγµατικότητα, τότε έχουµε µεταφορά.
Κυριολεξία
Μέθυσε από το πολύ κρασί.
Αγόρασε ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Στα παραπάνω παραδείγµατα έχουµε κυριολεξία, δηλαδή έχουµε κάτι το
πραγµατικό, γιατί πράγµατι µπορεί κάποιος να µεθύσει από κρασί ή να
αγοράσει ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Παραδείγµατα κυριολεξίας
α) ο αετός πετούσε µε τα φτερά του ανοιγµένα.
β) Η Ελένη έριξε κάτω το ποτήρι µε το νερό.
γ) Ο Κώστας τρώει πίτσα.
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.13

16. 44
Μεταφορά
Μέθυσε από ευτυχία.
Ο Τάκης έχει χρυσή καρδιά.
Στα παραπάνω παραδείγµατα, όµως, έχουµε µεταφορά, διότι η ευτυχία δεν
είναι κρασί για να µεθύσει κάποιος ούτε µπορεί κάποιος να έχει χρυσή καρδιά.
Απλώς χρησιµοποιούµε τη λέξη αυτή για να δείξουµε τη µεγάλη ευτυχία που
έχει κάποιος ή πόσο καλός είναι κάποιος. Με τη µεταφορά µπορούµε να
αποδώσουµε πιο έντονα κάποια συναισθήµατα κι έτσι να κάνουµε το λόγο µας
πιο ζωντανό.
Παραδείγµατα µεταφοράς
α) Σήµερα η οµάδα πετάει.
β) Ρίξε µια µατιά στο βιβλίο.
γ) Η Αλέκα δεν τρώει κουτόχορτο, όλα τα καταλαβαίνει.
Ασκήσεις
1. Να σηµειώσεις δίπλα σε κάθε πρόταση Κ, αν είναι κυριολεξία και Μ,
αν είναι µεταφορά.
α) Το άλογο τρέχει. (……)
β) Έβαλε τα κλάµατα. (……)
γ) Ταξιδεύει µε το τρένο. (……)
δ) Ο Γιάννης φουσκώνει το µπαλόνι. (……)
ε) Που ταξιδεύει ο νους σου; (……)
στ) Έφαγα τούµπα. (……)
ζ) Βάζω τα ρούχα στη ντουλάπα. (……)
η) Έρχεται καταιγίδα. (……)
θ) Τι κολόνια φοράς; (……)
ι) Θα έρθεις στην εκδροµή; (……)
ΟΟΟιιι µµµιιικκκρρροοοίίί ττταααξξξιιιδδδιιιώώώτττεεεςςς ααανννεεεβββαααίίίνννοοουυυννν σσστττοοο βββοοουυυνννόόό...
Η λειτουργία του επιθέτου σε περιγραφικά κείµενα
Όπως έχουµε αναφέρει οι λέξεις που περιγράφουν τα ουσιαστικά λέγονται
επίθετα. Τα επίθετα δεν πηγαίνουν ποτέ µόνα τους στο λόγο. Πάντα
πηγαίνουν µαζί µε τα ουσιαστικά, για τα οποία µας δίνουν πληροφορίες.
π.χ. Ο απέραντος ουρανός, η ωραία κοπέλα, το µεγάλο σπίτι.
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.14

17. 45
Τα επίθετα χρησιµοποιούνται για να τονίσουµε κάποια ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά των ουσιαστικών, γι’ αυτό και µε κάθε ουσιαστικό µπορούν να
συνδυαστούν πολλά επίθετα.
Κάθε φορά όµως ανάλογα µε αυτό που θέλουµε να περιγράψουµε,
χρησιµοποιούµε το κατάλληλο επίθετο.
π.χ. µικρό
µεγάλο
ξύλινο
πέτρινο σπίτι
φωτεινό
τεράστιο
σκοτεινό
Τι φανερώνουν τα επίθετα;
Τα επίθετα µπορεί να φανερώνουν :
χρώµα Το τετράδιό σου είναι πράσινο.
µέγεθος Το σπίτι µου είναι µεγάλο.
αίσθηση Το λεµόνι είναι ξινό.
κατάσταση Η θάλασσα είναι ήρεµη.
σχήµα Η κορνίζα είναι τετράγωνη.
ύλη Ο κουβάς είναι πλαστικός.
αξία Αυτό το αυτοκίνητο είναι πανάκριβο.
ιδιότητα Ο Γιώργος είναι φιλόδοξος άνθρωπος.
Ασκήσεις
1. Να αντιστοιχίσεις τα επίθετα της πρώτης στήλης µε τα ουσιαστικά της
δεύτερης στήλης και να σχηµατίσεις µια πρόταση µε το κάθε ζευγάρι.
πολύχρωµη µαξιλάρι
κατσαρά ζωγραφιά
µαλακό καναπές
ασηµένια µαλλιά
ακριβό κορνίζα
δερµάτινος δαχτυλίδι
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.15

18. 46
α) ………………………………………………………………………………………………………
β) ………………………………………………………………………………………………………
γ) ………………………………………………………………………………………………………
δ) ………………………………………………………………………………………………………
ε) ………………………………………………………………………………………………………
στ) ………………………………………………………………………………………………………
Η παροµοίωση
Πολλές φορές χρησιµοποιούµε στο λόγο µας διάφορες εκφράσεις, τα σχήµατα
λόγου, που µας βοηθούν να κάνουµε το κείµενό µας πιο όµορφο.
Ένα από αυτά τα σχήµατα λόγου είναι η παροµοίωση. Την παροµοίωση την
χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να τονίσουµε ιδιαίτερα ένα πρόσωπο, ένα ζώο ή
ένα πράγµα, να το παροµοιάσουµε ή να το συγκρίνουµε µε κάποιο άλλο πολύ
γνωστό το οποίο έχει την ίδια ιδιότητα σε µεγαλύτερο βαθµό.
Για να κάνουµε µια παροµοίωση, χρησιµοποιούµε τις λέξεις σαν, όπως,
καθώς, µοιάζει µε, όµοιος, παρόµοιος.
π.χ. Ο Θοδωρής κολυµπάει γρήγορα σαν δελφίνι.
Το πρόσωπό σου είναι κόκκινο σαν παπαρούνα.
Η Αθηνά µοιάζει µε την µαµά της.
Το πρόσωπό της έλαµπε όπως ο ήλιος.
Ο Αποστόλης είναι όµοιος µε τον παππού του.
Έτρεµε σαν το ψάρι έξω από το νερό.
Το µωρό κοιµάται ήσυχα σαν πουλάκι.
Η λέξη σαν δε χρησιµοποιείται µόνο όταν θέλουµε να κάνουµε παροµοιώσεις.
Πολλές φορές χρησιµοποιείται και για να δείξουµε χρόνο. Σ’ αυτές τις
περιπτώσεις η λέξη σαν έχει την έννοια της λέξης όταν.
π.χ. Πήγαινε να ψωνίσεις και, σαν έρθεις, θα τα πούµε.
Τρόµαξα σαν σε είδα έτσι.
Και στις δύο προτάσεις η λέξη σαν µπορεί να αντικατασταθεί µε
τη λέξη όταν. Σε αυτή την περίπτωση δεν έχουµε παροµοίωση.
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.16

19. 47
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Η λέξη σαν διατηρεί πάντα το τελικό –ν.
Ασκήσεις
1. Να αντιστοιχίσεις τα επίθετα της πρώτης στήλης µε τις σωστές
παροµοιώσεις της δεύτερης.
σκληρό σαν τον άνεµο
απαλό σαν µαχαίρι
κοφτερό σαν χελώνα
ψηλό σαν πέτρα
γρήγορο σαν βελούδο
αργό σαν κυπαρίσσι
2. Να διαβάσεις προσεχτικά τις προτάσεις και να υπογραµµίσεις τις
παροµοιώσεις.
α) Είναι ελαφρύς σαν πούπουλο.
β) Κοιµάται σαν πουλάκι.
γ) Άσπρισε σαν πανί όταν άκουσε τα νέα.
δ) Σαν πας στο χωριό, να δώσεις χαιρετίσµατα σε όλους.
ε) Τα σταφύλια ήταν γλυκά όπως το µέλι.
στ) Μοιάζεις µε την αδερφή σου όταν γελάς.
ΠΠΠώώώςςς υυυιιιοοοθθθεεετττήήήσσσαααµµµεεε έέένννααα κκκοοοµµµµµµάάάτττιιι γγγηηηςςς...
Ουδέτερα ουσιαστικά σε –ο
Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ο είναι οξύτονα, παροξύτονα και
προπαροξύτονα.
π.χ. νερό (οξύτονο)
γραφείο (παροξύτονο)
θέατρο (προπαροξύτονο)
mgavalaΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.17

20. Ονοματεπώνυμο ..............................................................................................
Α Π Ο Σ Τ Ρ Ο Φ Ο Σ ( ’ )
Κάποιες φορές στο λόγο μας [γραπτό ή προφορικό], φεύγει το τελευταίο ή το πρώτο φωνήεν
από μία λέξη και στη θέση του μπαίνει αυτό το σημαδάκι( ’ ), που λέγεται απόστροφος.
Αντί για φωνήεν μπορεί να φύγει κι ένα δίψηφο φωνήεν.
Π.χ. Ανεβήκαμε στα άλογα και φύγαμε για τα αμπέλια.
Ανεβήκαμε στ’ άλογα και φύγαμε για τ’ αμπέλια.
Το χρώμα του ουρανού είναι γαλάζιο.
Το χρώμα τ’ ουρανού είναι γαλάζιο.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Κάποιες φορές το και, όταν το ακολουθεί λέξη που αρχίζει από φωνήεν,
γίνεται κι χωρίς απόστροφο. π.χ. και αυτό – κι αυτό, και έφυγε – κι έφυγε
1. Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις βάζοντας απόστροφο.
- Μαμά, με ακούς. …………………………………………………………………
- Ναι, σε ακούω. ………………………………………………………………….
- Δε μου έφερες την τσάντα μου. …………………………………………………
- Να έρθεις να την πάρεις μόνος σου. ……………………………………………
- Μαμά, μου ήρθε μια ιδέα. …………………………………………………………
- Τι ιδέα σου ήρθε πάλι; ……………………………………………………………..
- Θα φάω και ύστερα θα παίξω. ……………………………………………………
- Μπράβο! Να κάνεις το ίδιο και αύριο! ……………………………………………
Μανόλης Ράντος 7-11-2008
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.18

21. Σ Υ Ν Ω Ν Υ Μ Ε Σ Λ Ε Ξ Ε Ι Σ
2. Αντιστοιχίζω τις συνώνυμες λέξεις.
στενοχώρια • • δυστύχημα
γενναίος • • εργάζομαι
ατύχημα • • μαγαζί
δουλεύω • • θλίψη
κατάστημα • • περπατώ
βαδίζω • • θαρραλέος
3. Βάζω Σ για τις συνώνυμες λέξεις και Α για τις αντίθετες λέξεις
φοβάμαι – δειλιάζω εξερευνώ – ψάχνω
δίνω – παίρνω άρρωστος – ασθενής
ευχάριστος – δυσάρεστος αδιάθετος - ευδιάθετος
τεράστιος – πελώριος κεφάτος – άκεφος
4. Συμπληρώνω τις παρακάτω προτάσεις με την κατάλληλη παρομοίωση.
Έγινε κόκκινος …………………………..
Πεινάω …………………………………….
Τρέχει ……………………………………..
Πάει σιγά …………………………………
Στριφογυρίζει ……………………………
Ψηλός ……………………………………..
σαν ελάφι, σαν λύκος,
σαν σβούρα, σαν κυπαρίσσι
σαν χελώνα, σαν παντζάρι
Μανόλης Ράντος 7-11-2008
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.19

22. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Συνώνυμες είναι οι λέξεις που έχουν περίπου την ίδια σημασία.
Π.χ. συντροφιά – παρέα, γελαστός – χαρούμενος, μπαστούνι – ραβδί,
κοιτάζω – βλέπω.
 Μπορείς να αντιστοιχίσεις τα συνώνυμα;
 Μπορείς να γράψεις συνώνυμες λέξεις ;
 κομψός ⇒ ______________________________________________
 δυνατός ⇒ ______________________________________________
 εύθυμος ⇒ ______________________________________________
 περπατώ ⇒ ______________________________________________
 βλάπτω ⇒ ______________________________________________
 φεύγω ⇒ ______________________________________________
 μυαλό ⇒ ______________________________________________
 βράδυ ⇒ ______________________________________________
μερίδα • • μελαχρινός
καβγάς • • μέρος
μελανός • • δάπεδο
παχύς • • φιλονικία
πάτωμα • • καημός
λύπη • • χοντρός
ακαταστασία • • χτύπημα
πλήγμα • • αταξία
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕ
ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΣΟΥ!!!
Όνομα______________
Επώνυμο___________
Ημερομηνία_________
Βαθμός __
ΤΡΕΧΩ ΚΑΙ
ΔΕ ΦΤΑΝΩ!!
ΔΑΣΚΑΛΟΣ:
ΣΤΑΜΟΣ ΦΩΤΗΣ
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.20

23. Κυριολεξία και μεταφορά
Όταν οι λέξεις μιας πρότασης χρησιμοποιούνται με την πραγματική τους σημασία, τότε έχουμε
κυριολεξία. Όταν όμως οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την πραγματική τους σημασία, αλλά
αποδίδουν μια ιδιότητα διαφορετική, που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, τότε έχουμε
μεταφορά.
Παράδειγμα κυριολεξίας
Μέθυσε από το πολύ κρασί. Αγόρασε ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Στα παραπάνω παραδείγματα έχουμε κυριολεξία, δηλαδή έχουμε κάτι πραγματικό, γιατί πράγματι
μπορεί κάποιος να μεθύσει από κρασί ή να αγοράσει ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Παράδειγμα μεταφοράς
Μέθυσε από ευτυχία. Ο Τάκης έχει χρυσή καρδιά.
Στα παραπάνω παραδείγματα έχουμε μεταφορά, διότι η ευτυχία δεν είναι κρασί για να μεθύσει
κάποιος ούτε μπορεί κάποιος να έχει χρυσή καρδιά. Απλώς χρησιμοποιούμε τη λέξη αυτή για να
δείξουμε τη μεγάλη ευτυχία ή πόσο καλός είναι κάποιος. Με τη μεταφορά μπορούμε να
αποδώσουμε πιο έντονα κάποια συναισθήματα κι έτσι να κάνουμε το λόγο μας πιο ζωντανό.
Παραδείγματα κυριολεξίας και μεταφοράς
Κυριολεξία Μεταφορά
Ο αετός πετάει με τα φτερά του ανοιγμένα και ακίνητα. Σήμερα η ομάδα πετάει
Η Ελένη έριξε κάτω τα πράγματα που κρατούσε. Ρίξε μια ματιά σε αυτό το βιβλίο.
Ράβει το κουμπί στο παντελόνι της. Βρήκε το κουμπί του και τον κάνει ότι θέλει.
Γελάσαμε με το ανέκδοτο που μας είπε ο κύριός μας. Απ’ τη χαρά του γελάνε και τα μουστάκια του.
1. Να σημειώσεις δίπλα σε κάθε πρόταση Κ για κυριολεξία ή Μ για
μεταφορά.
α. Το άλογο τρέχει. ( ) στ. Έφαγα μια τούμπα. ( )
β. Έβαλε τα κλάματα. ( ) ζ. Βάζω τα ρούχα στην ντουλάπα. ( )
γ. Ταξιδεύει με τρένο. ( ) η. Έχει σιδερένια θέληση. ( )
δ. Ο Νίκος φουσκώνει το μπαλόνι. ( ) θ. Τι κολόνια φορά; ( )
ε. Πού ταξιδεύει ο νους σου; ( ) ι. Θα έρθεις στην εκδρομή; ( )
2. Να γράψεις τις φράσεις στη σωστή στήλη.
(το πουλί πετάει, έχασε το κουράγιο της, τον έστρωσε στη δουλειά, η φαντασία του
καλπάζει, έχασε την τσάντα της, τα άλογα καλπάζουν, πετάει η ομάδα, στρώνει το
σεντόνι, μασάει τα λόγια του, το μωρό δε μασάει ακόμα)
Κυριολεξία Μεταφορά
Τάξη Γ΄
Όνομα______________________
Επώνυμο__________________
ΠΑΛΑΝΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.21

24. 3. Να γράψεις μια μεταφορική φράση για καθεμιά από τις παρακάτω
κυριολεξίες.
α. Τρώει όλο το φαγητό του.
Τον τρώει η ζήλια.
β. Η μητέρα έπεσε από το κρεβάτι.
……………………………………………………………………………..
γ. Το φως άναψε.
……………………………………………………………………………..
δ. Έσπασε δύο ποτήρια.
……………………………………………………………………………..
ε. Ο ήλιος λάμπει.
……………………………………………………………………………...
4. Να γράψεις μια κυριολεξία για καθεμιά από τις παρακάτω μεταφορές.
α. Μπήκε γρήγορα στο νόημα.
Ο πατέρας μπήκε στο σπίτι.
β. Τα τελευταία χρόνια κολυμπάει στο χρήμα.
……………………………………………………………………………...
γ. Αντάλλαξαν βαριά λόγια.
……………………………………………………………………………...
δ. Σκέφτεται με καθαρό μυαλό.
……………………………………………………………………………...
ε. Κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα.
……………………………………………………………………………...
5. Να βάλεις κόμμα στις παρακάτω προτάσεις.
 Μέσα στο μαγαζί υπήρχαν κούκλες αυτοκινητάκια μπάλες ηλεκτρονικά
παιχνίδια.
 Μαρία μάζεψε τα πράγματά σου.
 Κάθε μέρα κάναμε μπάνιο παίζαμε στην αμμουδιά μαζεύαμε κοχύλια ψαρεύαμε
με τη βάρκα και κάναμε βόλτες.
 Πήγαινε Σίμο να ανοίξεις την πόρτα.
 Άρχισε να βγάζει από την τσάντα της βιβλία τετράδια μολύβια μπογιές παιχνίδια
και χαρτιά.
 Η μητέρα του είναι νέα ψηλή όμορφη και αδύνατη.
6. Να βάλεις στο παρακάτω κείμενο κόμμα, όπου χρειάζεται.
Ο Νικήτας ο θείος του Παναγιώτη ζει στο εξωτερικό. Γεννήθηκε στην Κρήτη
μεγάλωσε σπούδασε και κάποια στιγμή αποφάσισε να πάει στην Αμερική. Εκεί
τα πράγματα δεν ήταν εύκολα. Δεν ήξερε τη γλώσσα δεν είχε κανένα γνωστό
ήταν δύσκολο να βρει δουλειά και τα χρήματα ήταν λιγοστά. Τώρα όμως ζει
καλά μαζί με την οικογένειά του. Συχνά νοσταλγεί την πατρίδα του την Ελλάδα
γι’ αυτό ο πατέρας του Νικήτα του στέλνει καφέ τσίπουρο λουκούμια και ό,τι
άλλο ξέρει ότι του αρέσει πολύ.
ΠΑΛΑΝΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.22

25. Ας θυμηθούμε πως κλίνονται τα ουσιαστικά
1.Να κλίνεις τα παρακάτω ουσιαστικά: ο σκίουρος,η ακρίδα,το σκουλήκι
Ενικός αριθμός
Πτώσεις Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
Ονομαστική
Γενική
Αιτιατική
Κλητική
Πληθυντικός αριθμός
Πτώσεις Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
Ονομαστική
Γενική
Αιτιατική
Κλητική
2.Να γράψεις τα παρακάτω ουσιαστικά στην ίδια πτώση στον άλλο αριθμό.
Ενικός αριθμός(αιτιατική) Πληθυντικός αριθμός(αιτιατική)
την ουρά
το λαιμό
τον κήπο
την αγκαλιά
τον καναπέ
τη βεράντα
τον τρόπο
την μπάλα
την καρέκλα
την αυλή
τη ράχη
τον αδερφό
Χατζημανώλη Αγγελική
Όνομα_______________
Επώνυμο_____________
Hμ/νία 3-11-2009
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.23

26. ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Ειρήνη Κομνηνού
Τα επίθετα είναι οι λέξεις που φανερώνουν τι λογής είναι το ουσιαστικό. Τα επίθετα δεν υπάρχουν μόνα τους, πηγαίνουν
πάντα μαζί με ένα ουσιαστικό, το συνοδεύουν, γι’ αυτό και συμφωνούν μαζί του στο γένος και στον αριθμό. Δηλαδή: αν
είναι αρσενικό το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρεται το επίθετο, τότε και το επίθετο θα είναι αρσενικό.
π.χ. ο μεγάλος κήπος κήπος = ουσιαστικό αρσενικό μεγάλος = επίθετο αρσενικό
Αν είναι σε πληθυντικό αριθμό το ουσιαστικό που συνοδεύει το επίθετο, τότε και το επίθετο είναι σε πληθυντικό αριθμό.
π.χ. οι μεγάλοι κήποι κήποι = ουσιαστικό αρσενικό σε πληθυντικό αριθμό
μεγάλοι = επίθετο αρσενικό σε πληθυντικό αριθμό
Τα επίθετα πλουτίζουν το λόγο μας γιατί μας πληροφορούν για τα ουσιαστικά και μας λένε για τα γνωρίσματά τους, όπως:
τη μορφή, το υλικό, το μέγεθος, το σχήμα, τη θέση, το χρώμα, τη γεύση, την οσμή, την αφή, το χρόνο, την ποιότητα και
άλλα χαρακτηριστικά.
Τα επίθετα έχουν κάποιες καταλήξεις, που καλό είναι να θυμόμαστε πώς γράφονται:
-αίος (γενναίος) -λέος (ρωμαλέος) -είος (αστείος) -ηρός (πονηρός) -ητός (αγαπητός)
-ικός (ευγενικός) -ιμος (χρήσιμος) -ινός (μακρινός) -ινος (ξύλινος) -ιος (τίμιος)
-ίσιος (βουνίσιος) -ωπός (κιτρινωπός) -ωτός ( μεταξωτός) -ίσιμος(νηστίσιμος)
Υπάρχουν όμως και μερικές εξαιρέσεις στον παραπάνω κανόνα, δηλαδή στην ορθογραφία των καταλήξεων.
Όπως: νέος, κεφαλαίος, επιπόλαιος και τελευταίος, αλμυρός, ισχυρός, δανεικός, γλυκός και θηλυκός, άσχημος, επώνυμος
και ανώνυμος, συνώνυμος, διάσημος, επίσημος,έτοιμος, φτηνός, φωτεινός και σκοτεινός, ορεινός και υγιεινός, επικίνδυνος,
υπεύθυνος, άδειος, τέλειος, όμοιος, υπόγειος, γνήσιος, Πελοποννήσιος και Επτανήσιος-γιατί το νησί γράφεται με: η.
Τα επίθετα έχουν βαθμούς. Δηλαδή, ανάλογα με το βαθμό που γίνεται κάτι ή πόσο πολύ συμβαίνει κάτι.
π.χ. Ο Γιώργος είναι εργατικός. θετικός βαθμός
Ο Γιώργος είναι εργατικότερος από το Θανάση. [ λέμε και: πιο εργατικός από…] συγκριτικός βαθμός
Ο Γιώργος είναι ο εργατικότερος από την τάξη του. [ λέμε και: ο πιο εργατικός από…] υπερθετικός βαθμός
Βέβαια, βαθμούς έχουν όλα τα επίθετα που φανερώνουν ότι κάτι μπορεί να αλλάξει. Δηλαδή, αν μιλάμε για καταγωγή,
υλικό, τόπο ή χρόνο, τότε δεν έχουμε βαθμούς. Γιατί δεν γίνεται να πούμε π.χ. το τραπέζι είναι πιο ξύλινο, ή το πιο ξύλινο!
Ούτε : πιο θαλασσινός ή πιο χθεσινός!
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.24

27. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ: Ειρήνη Κομνηνού
Ας συμπληρώσουμε τα κενά με τη σωστή κατάληξη:
κεφαλ……ος, βραδ…ός, χαρ…πός, αθλητ…κός, νόστ…μος, μακρ…νός, αγρι…πός, ευγεν…κός, τίμ…ος, ζω…ρός,
υπεύθ…νος, επικίνδ…νος, διάσ…μος, αστ…..ος, μάλλ…νος, άδ…..ος, σκοτ…..νός, νηστίσ…μος, τέλ….ος, όμ….ος
Να σχηματίσεις το θηλυκό και το ουδέτερο των παρακάτω επιθέτων: (γράψε μαζί και τα άρθρα η και το )
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
ο φοβητσιάρης …………………………………………………………………………………………………………………..
ο άδειος…………………………………………………………………………………………………………………………..
ο αθώος…………………………………………………………………………………………………………………………..
ο εργατικός………………………………………………………………………………………………………………………
ο μεσαίος………………………………………………………………………………………………………………………...
Γράψε από δύο δικά σου επίθετα που να χαρακτηρίζουν το κάθε ουσιαστικό:
άνθρωπος …………………………………….. ………………………………………
θάλασσα …………………………………….. ………………………………………
βουνό …………………………………….. ………………………………………
Να μεταφέρεις σε γενική πτώση και σε αιτιατική πτώση τη φράση: ο θηλυκός αετός
του……………………………………………………… το………………………………………………………..
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.25

28. ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ, ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ Ειρήνη Κομνηνού
Ο Γιώργος είναι εργατικός.
Ο Γιώργος είναι εργατικότερος ( ή πιο εργατικός) από το Δημήτρη.
Ο Γιώργος είναι ο εργατικότερος ( ή ο πιο εργατικός) από τους φίλους του.
Ο Γιώργος είναι εργατικότατος ( ή πολύ εργατικός).
Τα πρόσωπα στα παραπάνω παραδείγματα δεν είναι εργατικά στον ίδιο βαθμό. Το επίθετο φανερώνει το διαφορετικό
βαθμό με ξεχωριστούς τύπους: εργατικός, εργατικότερος ( ή πιο εργατικός), ο εργατικότερος ( ή ο πιο εργατικός),
εργατικότατος ( ή πολύ εργατικός). Τους τύπους αυτούς τους ονομάζουμε βαθμούς του επιθέτου.
1. εργατικός : όταν το επίθετο φανερώνει απλά πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα, λέγεται θετικού βαθμού επίθετο ή
θετικό.
2. εργατικότερος ( ή πιο εργατικός) : όταν το επίθετο φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο
βαθμό από ένα άλλο, όταν δηλαδή συγκρίνουμε ένα ουσιαστικό με ένα άλλο, λέγεται συγκριτικού βαθμού ή
συγκριτικό.
3. ο εργατικότερος ( ή ο πιο εργατικός) : όταν το επίθετο φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε
μεγαλύτερο βαθμό από πολλά άλλα, δηλαδή έχουμε συγκρίνει το ουσιαστικό με πολλά και βρίσκουμε ότι υπερτερεί
από όλα, τότε λέγεται σχετικό υπερθετικό.
εργατικότατος ( ή πολύ εργατικός) : όταν το επίθετο φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε πολύ
μεγάλο βαθμό, αλλά δεν το συγκρίνουμε με άλλα, τότε λέγεται απόλυτο υπερθετικό.
Το συγκριτικό και το υπερθετικό μαζί, λέγονται παραθετικά του επιθέτου. Τα παραθετικά του επιθέτου μπορούν να
σχηματισθούν μονολεκτικά ( με μια λέξη) ή περιφραστικά (με δυο λέξεις). Όπως είδαμε στο παραπάνω παράδειγμα,
μονολεκτικά στο συγκριτικό βαθμό, σχηματίζονται τα επίθετα με τις καταλήξεις: -ότερος, -ύτερος, -έστερος. Ενώ
περιφραστικά με τη λέξη πιο και το θετικό του επιθέτου, δηλαδή : πιο εργατικός. Στον υπερθετικό βαθμό, το σχετικό
υπερθετικό σχηματίζεται από το συγκριτικό αφού πάρει μπροστά του το άρθρο : ο πιο εργατικός, ο εργατικότερος. Το
απόλυτο υπερθετικό μπορεί να σχηματισθεί με τις λέξεις : πολύ, πολύ πολύ, πάρα πολύ ( περιφραστικά) ή μονολεκτικά
με τις καταλήξεις: -ότατος, -ύτατος, -έστατος. Το απόλυτο υπερθετικό μπορεί να σχηματισθεί και με σύνθετες λέξεις οι
οποίες θα έχουν για πρώτο συνθετικό τα εξής: Θεός ( θεοσκότεινος), όλος (ολομόναχος), κατά ( κατάμαυρος), παν
(πανέξυπνος), παγ (παγκόσμιος), παμ (πάμπλουτος), υπέρ (υπεραρκετός), τρισ ( τρισάθλιος), τετρα ( τετράπαχος), πεντα
( πεντανόστιμος).
σημείωση: οι λέξεις που βοηθούν στον περιφραστικό σχηματισμό των επιθέτων είναι ποσοτικά επιρρήματα
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.26

29. Η κυρα – Γραμματική
Πού ( με τόνο ) Που ( χωρίς τόνο )
Όταν το πού το
χρησιμοποιούμε για να ρωτάμε
παίρνει τόνο .
Παράδειγμα
Πού θα πας ;
…………………………………..
Μερικές φορές ,όμως , το πού
παίρνει τόνο χωρίς να φαίνεται
άμεσα η ερώτηση.
Παράδειγμα
Θέλω να μου πεις πού είσαι.
( είναι σαν να ρωτάμε : Πού
είσαι ; )
Η φράση πού και πού
παίρνει πάντα τόνο.
Όταν μέσα σε μια πρόταση το
που σημαίνει ο οποίος , η
οποία , το οποίο , οι οποίοι ,
οι οποίες , τα οποία , τότε
δεν παίρνει τόνο.
Παράδειγμα
Έφερα το βιβλίο που μου
δάνεισες.
( είναι σαν να λέμε : Έφερα το
βιβλίο ,το οποίο μου
δάνεισες.)
Πώς ( με τόνο ) Πως ( χωρίς τόνο )
Όταν το πώς το
χρησιμοποιούμε για να
ρωτάμε , παίρνει τόνο.
Παράδειγμα
Πώς πήγες μέχρι εκεί ;
…………………………………….
Μερικές φορές , όμως , το πώς
παίρνει τόνο χωρίς να
φαίνεται άμεσα η ερώτηση .
Παράδειγμα
Θέλω να μου πεις πώς ήρθες.
( είναι σαν να λέμε : Πώς
ήρθες ; )
Η φράση πώς και πώς
παίρνει πάντα με τόνο.
Όταν μέσα σε μια πρόταση το
πως σημαίνει ότι , τότε δεν
παίρνει τόνο.
Παράδειγμα
Μου είπαν πως με θέλεις .
( είναι σαν να λέμε : Μου
είπαν ότι με θέλεις .)
Ελένη Τσιαμπούλα
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.27

30. Ασκήσεις
Βάλε τόνο στο που και το πως , όπου χρειάζεται :
Αυτό που είπες το άκουσα κι εγώ .
Απορώ πως το διάβασες τόσο γρήγορα.
Που το άκουσες αυτό ;
Μου είπε πως δεν θα έρθει σήμερα.
Περιμένω πως και πως τις διακοπές.
Αυτό που είπες δεν είναι αλήθεια.
Πως το είπες αυτό το τραγούδι;
Είναι τόσο χάλια το σπίτι, ώστε δεν ξέρω από που να
αρχίσω.
Μου κάνει που και που κανένα τηλεφώνημα.
Σου είπα πως αυτό που ζητάς δεν γίνεται.
Από που αγόρασες αυτό το βιβλίο ;
Ελένη Τσιαμπούλα
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.28

31. Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.29

32. Σπίτι με κήπον
1
Απόστροφος
Συνώνυμα
Πρέπει να ξέρω :
 Η απόστροφος ( ’ ) είναι ένα ορθογραφικό σημάδι που βάζουμε στη θέση κάποιου
φωνήεντος που έφυγε. Απόστροφο βάζουμε στις παρακάτω περιπτώσεις :
στην έκθλιψη στην αφαίρεση στην αποκοπή.
 Έκθλιψη έχουμε όταν χάνεται το τελικό φωνήεν μιας λέξης, όταν η επόμενη λέξη
αρχίζει από φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω).
π.χ. θα αρχίσω  θ’ αρχίσω
 Αφαίρεση έχουμε όταν χάνεται το αρχικό φωνήεν μιας λέξης, όταν η προηγούμενη
λέξη τελειώνει σε φωνήεν.
π.χ. να έρθω  να ’ρθω
 Αποκοπή έχουμε όταν χάνεται το τελικό φωνήεν μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει
από σύμφωνο (β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ).
π.χ. δώσε τα  δώσ’ τα
 Σημείωση: 1) Η λέξη μέσα παθαίνει αποκοπή και γίνεται μες, χωρίς τόνο,
χωρίς απόστροφο, με τελικό σίγμα (ς).
π.χ. μέσα στο σπίτι  μες στο σπίτι
2) Η λέξη μέσα παθαίνει έκθλιψη και γίνεται μέσ’, με τόνο
και απόστροφο.
π.χ. μέσα απ’ το σπίτι  μεσ’ απ’ το σπίτι
3) Η λέξη και παθαίνει έκθλιψη και γίνεται κι χωρίς απόστροφο
π.χ. και έφυγα  κι έφυγα
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:______________
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.30

33. Σπίτι με κήπον
2
1. Ξαναγράφω τις φράσεις, σημειώνοντας απόστροφο (’), όπως στα παραδείγματα :
θα ανοίξω  θ’ ανοίξω
για άλλους  ___________________________________________
του ουρανού  ___________________________________________
από όλα  ___________________________________________
δώσε τα  δώσ’ τα
φέρε τον  ___________________________________________
κόψε το  ___________________________________________
διώξε τους  ___________________________________________
σου έδειξα  σου ’δειξα
μου έφερε  ___________________________________________
σου έδωσε  ___________________________________________
μου είπες  ______________________________________
2. Ξαναγράφω τις φράσεις, βάζοντας κι στη θέση του και :
και άλλος  ___________________________________________
και όμως  ___________________________________________
και ύστερα  _____________________________________
3. Ξαναγράφω τις φράσεις, χρησιμοποιώντας αντί για μέσα, μες ή μεσ’ :
μέσα στη θάλασσα  ___________________________________________
μέσα στο νερό  ___________________________________________
μέσα στο δρόμο  ___________________________________________
μέσα από τις πηγές ___________________________________________
μέσα από το κουτί  ___________________________________________
μέσα από το σπίτι  ___________________________________________
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.31

34. Σπίτι με κήπον
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕ
ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΣΟΥ!!!
Συνώνυμες είναι οι λέξεις που έχουν περίπου την ίδια σημασία.
π.χ. συντροφιά – παρέα, γελαστός – χαρούμενος,
μπαστούνι – ραβδί, κοιτάζω – βλέπω.
1. Μπορείς να αντιστοιχίσεις τα συνώνυμα;
2.Μπορείς να γράψεις συνώνυμες λέξεις ;
 δυνατός  ___________________________________
 εύθυμος  ___________________________________
 μυαλό  ____________________________________
 βράδυ  ____________________________________
Πολλές φορές χρησιμοποιούμε στο λόγο μας διάφορες εκφράσεις, τα
σχήματα λόγου, που μας βοηθούν να κάνουμε το κείμενό μας πιο όμορφο.
Ένα από αυτά τα σχήματα λόγου είναι η Παρομοίωση.
Την παρομοίωση την χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να τονίσουμε ιδιαίτερα
ένα πρόσωπο, ένα ζώο ή ένα πράγμα, να το παρομοιάσουμε ή να το συγκρίνουμε με
κάποιο άλλο πολύ γνωστό το οποίο έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό.
Για να κάνουμε μια παρομοίωση, χρησιμοποιούμε τις λέξεις:
σαν, όπως, καθώς, μοιάζει με, όμοιος, παρόμοιος
π.χ. Ο Θοδωρής κολυμπάει γρήγορα σαν δελφίνι.
Το πρόσωπό σου είναι κόκκινο σαν παπαρούνα.
Το πρόσωπό της έλαμπε όπως ο ήλιος.
1. Συμπληρώνω τις παρακάτω προτάσεις με την κατάλληλη παρομοίωση.
Έγινε κόκκινος …………………………..
Πεινάω …………………………………….
Τρέχει ……………………………………..
Πάει σιγά …………………………………
Στριφογυρίζει ……………………………
Ψηλός …………………………………….
καβγάς   δάπεδο
παχύς   φιλονικία
πάτωμα   καημός
λύπη   χοντρός
ακαταστασία   χτύπημα
πλήγμα   αταξία
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:______________
σαν ελάφι, σαν λύκος,
σαν σβούρα, σαν κυπαρίσσι
σαν χελώνα, σαν παντζάρι
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.32

35. Γάτος από σπίτι ζητά νέα οικογένεια
Το αόριστο άρθρο το χρησιμοποιούμε, όταν μιλάμε για ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα
που δεν είναι συγκεκριμένο, πολλές φορές άγνωστο.
π.χ. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια γριά κι ένας γέρος και ζούσαν σ’ ένα φτωχό
σπιτάκι.
Πώς κλίνεται το αόριστο άρθρο
Ενικός αριθμός
Πτώσεις αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
Ονομαστική ένας μια ένα
Γενική ενός μιας ενός
Αιτιατική ένα μια ένα
Κλητική _ _ _
1. Να ξαναγράψεις τις παρακάτω προτάσεις αλλάζοντας το οριστικό άρθρο με
τον κατάλληλο τύπο του αόριστου άρθρου.
Το μωρό κλαίει.
Ένα μωρό κλαίει.
Η τριανταφυλλιά μαράθηκε.
……………………………………………………………..
Χτύπησε το κουδούνι.
……………………………………………………………..
Με τσίμπησε η μέλισσα.
……………………………………………………………...
Οι φωνές του παιδιού ακουστήκαν από μακριά.
………………………………………………………………
Να ζητήσεις τη βοήθεια της γειτόνισσας.
………………………………………………………………
2. Να συμπληρώσεις τις παρακάτω προτάσεις με το κατάλληλο αόριστο άρθρο.
 Μία φορά κι έναν καιρό ήταν τρία γουρουνάκια.
 Το αυτοκίνητο αυτό είναι …………… φίλης μου.
 Το σπίτι τους είναι χτισμένο σε …….. πλαγιά, κοντά σ’ ………. μικρό ξωκλήσι.
 …………… άγνωστος άντρας ρωτούσε να μάθει για …………. γείτονά μας.
 Χθες στην εκδρομή ………. μαθήτρια τσιμπήθηκε από ………. σφήκα.
 Ξυπνήσαμε τη νύχτα από το κλάμα ………… μωρού.
 Αν χαθείς, ρώτησε ………… περαστικό να σου πει το δρόμο.
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:____________
Το αόριστο
άρθρο δεν έχει
πληθυντικό
αριθμό
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.33

36. Γάτος από σπίτι ζητά νέα οικογένεια
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:____________
Τα ουσιαστικά παρουσιάζουν διάφορους τύπους, διάφορες μορφές, που τις λέμε πτώσεις. Οι
πτώσεις είναι τέσσερις :
 Ονομαστική  Γενική  Αιτιατική  Κλητική
ΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ
Με την ονομαστική απαντάμε στην ερώτηση
ποιος , -α, -ο, -οι, -ες, -α ;
Ο λύκος μπαίνει στον κύκλο.
ΓΕΝΙΚΗ
Με την γενική απαντάμε στην ερώτηση
τίνος ; ποιανών ;
Το παιχνίδι έχει το όνομα του
λύκου.
ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ
Με την αιτιατική απαντάμε στην ερώτηση
ποιον, -α, -ο, -ους, -ες, -α ; τι ;
Τα παιδιά φωνάζουν το λύκο.
ΚΛΗΤΙΚΗ
Με την κλητική καλούμε, φωνάζουμε
κάποιον
Φωνάζουν : Λύκε, λύκε είσαι εδώ ;
Προσοχή !!!
Γράφουμε τον, με όμικρον (ο), όταν μιλάμε για έναν, ενώ των με ωμέγα (ω) όταν
μιλάμε για πολλούς, -ές, -ά.
π.χ. τον οδηγό (ένας)  των οδηγών, των αγελάδων, των δέντρων (πολλοί/ές/ά)
Προσοχή !!!
Γράφουμε της με ήτα (η) όταν μιλάμε για μία, ενώ τις με γιώτα (ι) όταν μιλάμε για
πολλές.
π.χ. της δασκάλας (μία)  τις δασκάλες (πολλές)
1. Να συμπληρώσεις τις προτάσεις με το άρθρο της, τις, τον ή των.
Η δασκάλα διορθώνει τα τετράδια ……… μαθητών.
Μ’ αρέσει να κάθομαι στο μπαλκόνι και ν’ ακούω …… ήχο ……. κυμάτων.
Να έχετε λύσει …….. ασκήσεις ως το τέλος ……… ώρας.
Συχνά θυμάμαι ……… ωραίες στιγμές ……… διακοπών.
Η Τροχαία αφαίρεσε ……… πινακίδες ……… αυτοκινήτων που πάρκαραν παράνομα.
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.34

37. Γάτος από σπίτι ζητά νέα οικογένεια
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:____________
2. Να αντιστοιχίσεις τα ουσιαστικά με την πτώση στην οποία βρίσκονται.
ο γιατρός   της χαράς
τον αγώνα   Ονομαστική  δάσκαλε
της πατρίδας   την κόρη
ο παππούς   Γενική  αδερφέ
του γιατρού   τις πηγές
τους λαγούς `  Αιτιατική  των ποταμών
οι μαθητές   τα σχολεία
την αλεπού   Κλητική  των αλόγων
του μολυβιού   των λουλουδιών
3. Να συμπληρώσεις τις προτάσεις με το κατάλληλο ουσιαστικό από το παρακάτω πλαίσιο,
γράφοντάς το στην αιτιατική (ενικού ή πληθυντικού) μαζί με το άρθρο του.
Οι μαθητές ακούν με προσοχή ______________ τους.
Τελείωσες ______________ για αύριο;
Πριν μπεις στο σπίτι, να καθαρίσεις ______________ από
______________ σου στο χαλάκι.
Ο πατέρας βάζει ______________ στο αυτοκίνητο.
Κάλεσε όλους ______________ του στο πάρτι.
Στη λαϊκή αγορά οι αγρότες πουλούν ______________ τους.
Ο διευθυντής πήγε στη γιορτή του σχολείου μαζί με ______________
του και ______________ του.
Αν χαθείς, να συμβουλευτείς ______________
4. Σχηματίζω την κλητική πτώση των παρακάτω ουσιαστικών και φτιάχνω μία πρόταση
για το καθένα:
 γιατρός : _________________________________________________
 φίλος :_________________________________________________
 κύριος : __________________________________________________
 γιαγιά : ___________________________________________________
ο φίλος,
η λάσπη,
ο χάρτης,
η κόρη,
το προϊόν,
το μάθημα,
το παπούτσι,
η αποσκευή,
η γυναίκα,
η δασκάλα
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.35

38. Οι ακροβάτες της θάλασσας
Το της είναι άρθρο της γενικής του ενικού αριθμού.
π.χ. της θάλασσας, της βροχής, της καρέκλας (ενικός αριθμός)
Το τις είναι άρθρο της αιτιατικής του πληθυντικού αριθμού.
π.χ. τις θάλασσες, τις βροχές, τις καρέκλες (πληθυντικός αριθμός)
1. Θυμήσου πότε γράφουμε της και πότε τις και συμπλήρωσε το κείμενο.
Οι δράκοι ……….δικής μου χώρας είναι πολλοί φιλικοί. …….. περισσότερες ώρες
……….. μέρας κοιμούνται και λιάζονται στον ήλιο. Ξυπνούν το μεσημέρι για να
φάνε και να κάνουν ……….. μεσημεριανές τους βόλτες. Το απόγευμα
συναντιούνται στην πλατεία ………. πόλης, κουβεντιάζουν και συναγωνίζονται
ποιος θα βγάλει …………. πιο εντυπωσιακές φλόγες. Το βραδάκι ποτίζουν τα
λουλούδια και τα δέντρα ……….αυλής τους καθώς με ………… δυνατές φλόγες
όλης …………ημέρας κινδυνεύουν να ξεραθούν. Τα αστέρια ……….νύχτας
φωτίζουν ………. αναμνήσεις τους και τους βοηθούν να σκεφτούν τι θα κάνουν
την επόμενη μέρα, καθώς αναπολούν στα κρεβάτια τους, ………... ευτυχισμένες
στιγμές.
2. Συμπλήρωσε το παρακάτω πίνακα:
Ενικός αριθμός Πληθυντικός Αριθμός
η κουρτίνα
η άγκυρα
η θάλασσα
η αρκούδα
η φωλιά
η σημαία
η μητέρα
η τροφή
η αυλή
3. Βρίσκω λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων με τις λέξεις:
παίζω__________________________________________________
θάλασσα_________________________________________________
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:____________
της τις
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.36

39. Διάβασε το παρακάτω κείμενο για την αλεπού και συμπλήρωσε το δελτίο
ταυτότητας της παρακάτω.
Η αλεπού είναι θηλαστικό και
τη συναντούμε μέσα σε πυκνά
δάση. Το πιο γνωστό είδος
είναι η Κόκκινη αλεπού. Έχει
κοκκινωπό τρίχωμα με
μαυριδερά αυτιά και πόδια, ενώ
η ουρά της είναι πάντα λευκή.
Εξωτερικά μοιάζει λίγο με
τον σκύλο, αλλά η ουρά της
είναι πολύ πιο φουντωτή και το τρίχωμά της πιο πυκνό, ενώ και το ρύγχος
της είναι πιο μακρόστενο. Το μήκος της είναι έως και τα 90 εκατοστά και
ζυγίζει 7 - 10 κιλά. Το εντυπωσιακό είναι ότι η ουρά της φτάνει σε μήκος έως
και τα 60 εκατοστά, δηλαδή είναι αρκετά μεγάλη συγκριτικά με το σώμα της.
Στα περισσότερα είδη, τα πόδια της είναι κοντά και λεπτά και έτσι η ουρά τη
βοηθά να ισορροπεί. Η αλεπού είναι επιδέξια κυνηγός. Τρώει
ποντίκια, λαγούς, κουνέλια, φίδια, χόρτα, μούρα ενώ δείχνει ιδιαίτερη
προτίμηση και σε φρούτα, ψάρια, πουλιά αυγά, σκαθάρια, έντομα και όλα
σχεδόν τα είδη μικρών ζώων. Όλες οι αλεπούδες έχουν την χαρακτηριστική
συνήθεια να θάβουν (συνήθως με φύλλα, χώμα ή χιόνι) υπολείμματα τροφής
όταν έχουν περίσσευμα, για να τα φάνε αργότερα. Εξαιτίας της συνήθειας της
αλεπούς να ζει κοντά στα χωριά, έχει συνδεθεί με πολλές ιστορίες και
παραμύθια. Είναι επίσης γνωστή και για την μεγάλη της πονηριά, σε τέτοιο
βαθμό ώστε να υπάρχει η χαρακτηριστική φράση «Είναι πονηρός σαν
αλεπού». Σημαντική απειλή, αν και πιθανά με μικρότερη ένταση, παραμένει
και σήμερα η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων από κτηνοτρόφους ύστερα
από περιπτώσεις επίθεσης στα κοπάδια τους, η χρήση παγίδων, δόκανων
κλπ.
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.37

40. Δελτίο ταυτότητας
Κοινό όνομα:……………………………………
Είδος: …………………………………….
Μήκος:………………………………………………
Βάρος:………………………………………………
Χρώμα:………………………………………………
Χαρακτηριστικά σώματος:
………………………………………………………………………………………………………...…………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Συνήθειες - Συμπεριφορά:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Αγαπημένο φαγητό:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Ιδιαίτερο Χαρακτηριστικό:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Κύριες απειλές:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.38

41. Γη και θάλασσα
Κυριολεξία και μεταφορά
Όταν οι λέξεις μιας πρότασης χρησιμοποιούνται με την πραγματική τους σημασία, τότε
έχουμε κυριολεξία. Όταν όμως οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την πραγματική τους
σημασία, αλλά αποδίδουν μια ιδιότητα διαφορετική, που δεν υπάρχει στην
πραγματικότητα, τότε έχουμε μεταφορά.
Παράδειγμα κυριολεξίας:
Μέθυσε από το πολύ κρασί. Αγόρασε ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Στα παραπάνω παραδείγματα έχουμε κυριολεξία, δηλαδή έχουμε κάτι πραγματικό, γιατί
πράγματι μπορεί κάποιος να μεθύσει από κρασί ή να αγοράσει ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Παράδειγμα μεταφοράς:
Μέθυσε από ευτυχία. Ο Τάκης έχει χρυσή καρδιά.
Στα παραπάνω παραδείγματα έχουμε μεταφορά, διότι η ευτυχία δεν είναι κρασί για να
μεθύσει κάποιος ούτε μπορεί κάποιος να έχει χρυσή καρδιά. Απλώς χρησιμοποιούμε τη
λέξη αυτή για να δείξουμε τη μεγάλη ευτυχία ή πόσο καλός είναι κάποιος. Με τη
μεταφορά μπορούμε να αποδώσουμε πιο έντονα κάποια συναισθήματα κι έτσι να κάνουμε
το λόγο μας πιο ζωντανό.
Παραδείγματα κυριολεξίας και μεταφοράς
Κυριολεξία Μεταφορά
Ο αετός πετάει με τα φτερά του ανοιγμένα και ακίνητα. Σήμερα η ομάδα πετάει.
Η Ελένη έριξε κάτω τα πράγματα που κρατούσε. Ρίξε μια ματιά σε αυτό το βιβλίο.
Ράβει το κουμπί στο παντελόνι της. Βρήκε το κουμπί του και τον κάνει ότι θέλει.
Γελάσαμε με το ανέκδοτο που μας είπε ο κύριός μας. Απ’ τη χαρά του γελάνε και τα μουστάκια του.
1. Να σημειώσεις δίπλα σε κάθε πρόταση Κ για κυριολεξία ή Μ για μεταφορά.
α. Το άλογο τρέχει. ( ) στ. Έφαγα μια τούμπα. ( )
β. Έβαλε τα κλάματα. ( ) ζ. Βάζω τα ρούχα στην ντουλάπα. ( )
γ. Ταξιδεύει με τρένο. ( ) η. Έχει σιδερένια θέληση. ( )
δ. Ο Νίκος φουσκώνει το
μπαλόνι.
( ) θ. Τι κολόνια φορά; ( )
ε. Πού ταξιδεύει ο νους σου; ( ) ι. Θα έρθεις στην εκδρομή; ( )
ONOMA:____________________
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:____________
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.39

42. Γη και θάλασσα
2. Να γράψεις τις φράσεις στη σωστή στήλη.
(το πουλί πετάει, έχασε το κουράγιο της, τον έστρωσε στη δουλειά, η φαντασία του
καλπάζει, έχασε την τσάντα της, τα άλογα καλπάζουν, πετάει η ομάδα, στρώνει το
σεντόνι, μασάει τα λόγια του, το μωρό δε μασάει ακόμα)
Κυριολεξία Μεταφορά
3. Να γράψεις μια μεταφορική φράση για καθεμιά από τις παρακάτω
κυριολεξίες.
α. Τρώει όλο το φαγητό του.
Τον τρώει η ζήλια.
β. Η μητέρα έπεσε από το κρεβάτι.
……………………………………………………………………………..………………………………………………………
γ. Το φως άναψε.
……………………………………………………………………………..………………………………………………………
δ. Έσπασε δύο ποτήρια.
……………………………………………………………………………..………………………………………………………
ε. Ο ήλιος λάμπει.
……………………………………………………………………………...………………………………………………………
4. Να γράψεις μια κυριολεξία για καθεμιά από τις παρακάτω μεταφορές.
α. Μπήκε γρήγορα στο νόημα.
Ο πατέρας μπήκε στο σπίτι.
β. Τα τελευταία χρόνια κολυμπάει στο χρήμα.
……………………………………………………………………………...………………………………………………………
γ. Αντάλλαξαν βαριά λόγια.
……………………………………………………………………………...………………………………………………………
δ. Σκέφτεται με καθαρό μυαλό.
……………………………………………………………………………...………………………………………………………
ε. Κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα.
……………………………………………………………………………...………………………………………………………
Η τάξη της κυρίας ΓεωργίαςΕπιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής http://kritiria.blogspot.gr σελ.40