http://kritiria.blogspot.gr/ Γλώσσα Γ΄ - Επανάληψη 2ης ενότητας:΄΄Στο σπίτι και στη γειτονιά΄΄

1. Επιμέλεια : Χρήστος Χαρμπής
http://kritiria.blogspot.gr/
Γλώσσα Γ΄- Επανάληψη 2ης
Ενότητας:
΄΄Στο σπίτι και στη γειτονιά΄΄
 Θεωρία - Γραμματική
 Φύλλα εργασιών των μαθημάτων
 Επαναληπτικά

2. Περιεχόμενα
Θεωρία - Γραμματική σελ.
Φύλλα εργασιών σελ.
Επαναληπτικά σελ.
3 - 48
49 - 180
181 - 230
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 1

3. Θεωρία -
Γραμματική
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 2

4. Γραμματική της ενότητας από :
Τα κύρια ονόματα
Τα ουσιαστικά που φανερώνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα
λέγονται κύρια ονόματα.
Κύρια ονόματα είναι:
1. τα ονόματα των ανθρώπων:
πχ: Δημήτρης, Λεωνίδας, Άννα, Παπαδόπουλος, Φωτίου
2. τα ονόματα των μηνών και των ημερών
πχ: Μάρτιος, Ιούλιος, Τρίτη, Σάββατο
3. τα ονόματα των γιορτών
πχ: Χριστούγεννα, Πάσχα, Θεοφάνια, Άγιος Σπυρίδωνας
οι λέξεις: Χρηστός, Παναγιά, Θεός
και τα συνώνυμά τους: Πανάγαθος, Μεγαλόχαρη, Παντοδύναμος
4. τα ονόματα των χωρών, των πόλεων και των δρόμων
πχ: Ελλάδα, Αθήνα, Ελευσίνα, Πανεπιστημίου
5. τα εθνικά ονόματα
πχ: Έλληνας, Άγγλος, Κερκυραίος, Ολλανδός αλλά ελληνικός, αγγλικός
6. τα ονόματα νησιών, των βουνών, των ποταμών και των λιμνών
πχ: Ρόδος, Όλυμπος, Αχελώος, Υλίκη
7. τα ονόματα έργων τέχνης και λογοτεχνικών έργων
πχ: Παρθενώνας, Τζοκόντα, Ο Μικρός Πρίγκιπας, Άξιον Εστί
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 3

5. Οι πτώσεις των ουσιαστικών
Οι διάφορες μορφές που παίρνει το ουσιαστικό όταν κλίνεται λέγονται πτώσεις και
είναι τέσσερις: η ονομαστική, η γενική, η αιτιατική και η κλητική.
Ονομαστική Πτώση
Για να βρεις τα ουσιαστικά που είναι σε ονομαστική πτώση, απάντησε στην
ερώτηση «ποιος; ποια; ποιοι; ποιες;». Π.χ.:
- Ποιος γαβγίζει; Ο σκύλος.
- Ποια τραγουδάει; Η αδερφή μου.
- Ποιοι παίζουν; Τα παιδιά.
Γενική Πτώση
Η γενική πτώση μας δείχνει σε ποιον ανήκει κάτι, γι’ αυτό πολλές φορές απαντά
στην ερώτηση ποιανού, ποιανής, τίνος; Π.χ.:
- Η δασκάλα πήρε το χάρακα της Μαρίας. (ποιανής;)
- Μας φώναξε από το παράθυρο του σπιτιού της. (τίνος;)
Προσοχή: Όλα τα ουσιαστικά σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ων. πχ: ο
φρουρός - των φρουρών, η χώρα - των χωρών, το κουτί - των κουτιών
Αιτιατική Πτώση
Για να βρω τα ουσιαστικά που είναι σε αιτιατική πτώση απαντώ στην
ερώτηση "τι;" . Π.χ.:
- Κοιτάζω τ' αστέρια. (Τι κοιτάζεις; -Τ' αστέρια)
- Πήρα το μολύβι σου. (Τι πήρες; -Το μολύβι)
Προσοχή: της (γενική πτώση) - τις (αιτιατική πτώση)
- Βάζουμε "της" όταν μιλάμε για ένα αντικείμενο (πχ: της τσάντας).
- Βάζουμε "τις" όταν μιλάμε για πολλά αντικείμενα (πχ: τις τσάντες).
Κλητική Πτώση
Κλητική πτώση χρησιμοποιούμε όταν καλούμε ή προσφωνούμε κάποιον. Π.χ.:
- Παιδιά, ελάτε μέσα. Τελείωσε το διάλειμμα.
- Γιώργο, διάβασε την εκφώνηση της άσκησης.
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 4

6. Τα επίθετα
Επίθετα ονομάζουμε τις λέξεις που συνοδεύουν τα ουσιαστικά και μας δίνουν
πληροφορίες γι’ αυτά. Κλίνονται και στα τρία γένη. Π.χ.: ο μικρός – η μικρή – το
μικρό.
Τα επίθετα μπορεί να φανερώνουν:
- χρώμα, πχ: Η τσάντα μου είναι κόκκινη.
- μέγεθος πχ: Το μολύβι μου είναι μικρό.
- αίσθηση πχ: Το λεμόνι είναι ξινό.
- κατάσταση πχ: Η θάλασσα είναι γαλήνια.
- σχήμα πχ: Το τετράδιο είναι ορθογώνιο.
- ύλη πχ: Το ποτήρι είναι γυάλινο.
- αξία πχ: Αυτό το παιχνίδι είναι ακριβό.
- ιδιότητα πχ: Ο Βασίλης είναι έξυπνος
Παραθετικά Επιθέτων (βαθμοί επιθέτων)
Οι βαθμοί του επιθέτου είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός και
ο υπερθετικός. Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός ενός επιθέτου
ονομάζονται παραθετικά του επιθέτου.
Θετικός Βαθμός Επιθέτων
Ο Γιάννης είναι ψηλός.
Το επίθετο «ψηλός» φανερώνει ότι ο Γιάννης έχει απλώς μια ιδιότητα, ένα
χαρακτηριστικό γνώρισμα (το ύψος), χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλο πρόσωπο.
Συγκριτικός Βαθμός Επιθέτων
Ο Γιάννης είναι ψηλότερος (ή πιο ψηλός) από τον Κώστα.
Το επίθετο «ψηλότερος (ή πιο ψηλός)» φανερώνει ότι ο Γιάννης έχει το γνώρισμα
ή την ιδιότητα του ύψους σε μεγαλύτερο βαθμό από τον Κώστα. Όταν λοιπόν
συγκρίνονται δύο ουσιαστικά και το επίθετο φανερώνει ότι το ένα από αυτά έχει
μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από το άλλο, λέγεται επίθετο συγκριτικού
βαθμού.
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 5

7. Για να συγκρίνουμε λοιπόν δύο ουσιαστικά υπάρχουν δύο τρόποι:
1ος τρόπος:
Προσθέτουμε στο επίθετο την κατάληξη -ότερος, -ότερη, ότερο ή -ύτερος, -
ύτερη, -ύτερο και βάζουμε δίπλα του τη λέξη «από». Π.χ.:
Ο Κωνσταντίνος είναι μεγαλύτερος από τον Τάσο.
Η Ερμιόνη είναι ψηλότερη από τη Σοφία.
Το παιχνίδι μου είναι μεγαλύτερο από του αδερφού μου.
2ος τρόπος:
Χρησιμοποιούμε το επίθετο όπως είναι, χωρίς να το αλλάξουμε, αλλά πριν από
αυτό βάζουμε το επίρρημα «πιο». Π.χ.:
Ο Κωνσταντίνος είναι πιο μεγάλος από τον Τάσο.
Η Ερμιόνη είναι πιο ψηλή από τη Σοφία.
Το παιχνίδι μου είναι πιο μεγάλο από του αδερφού μου.
Υπερθετικός Βαθμός Επιθέτων
Ο Γιάννης είναι ο ψηλότερος (ή ο πιο ψηλός) από τους φίλους του. / Ο Γιάννης
είναι ψηλότατος.
Οι τύποι «ο ψηλότερος (ή ο πιο ψηλός)», «ψηλότατος» φανερώνουν ότι ο Γιάννης
έχει μια ιδιότητα, το ύψος, σε πολύ μεγάλο βαθμό ή στο μεγαλύτερο βαθμό σε
σχέση με τους φίλους του. Όταν λοιπόν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό
έχει ένα γνώρισμα στον πιο μεγάλο βαθμό, λέγεται επίθετο υπερθετικού βαθμού.
Ο υπερθετικός μπορεί να σχηματιστεί με δύο τρόπους: μονολεκτικά (δηλαδή με
μία λέξη) ή περιφραστικά (δηλαδή με περισσότερες από μια λέξεις)
1ος τρόπος:
Μονολεκτικά: Προσθέτουμε στο θέμα του θετικού βαθμού τις καταλήξεις:
-ότατος, -ότατη, -ότατο (στα επίθετα σε -ος)
πχ: ωραιότατος, ωραιότατη, ωραιότατο
φρεσκότατος, φρεσκότατη, φρεσκότατο
-ύτατος, -ύτατη, -ύτατο (στα επίθετα σε -ύς)
πχ: βαρύτερος, βαρύτερη. βαρύτατο
φαρδύτατος, φαρδύτατη, φαρδύτατο
-έστατος, έστατη, -έστατο (στα επίθετα σε -ης)
πχ: υγιέστατος, υγιέστατη, υγιέστατο
επιεικέστατος, επιεικέστατη, επιεικέστατο
2ος τρόπος:
Περιφραστικά: Βάζουμε το άρθρο ο, η, το μπροστά από το μονολεκτικό ή
περιφραστικό συγκριτικό. πχ: ο μικρότερος ή ο πιο μικρός
ζωηρότερες ή οι πιο ζωηρές
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 6

8. Σχηματισμός παραθετικών
Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός
ωραίος ωραιότερος ωραιότατος
πιο ωραίος ο ωραιότερος
ο πιο ωραίος
βαθύς βαθύτερος βαθύτατος
πιο βαθύς ο βαθύτερος
ο πιο βαθύς
σαφής σαφέστερος σαφέστατος
πιο σαφής ο σαφέστερος
Ενεστώτας
Ο Ενεστώτας είναι ο χρόνος που χρησιμοποιούμε για να φανερώσουμε τι κάνει
κάποιος τώρα, δηλαδή στο παρόν.
Πχ: Ακούω μουσική. (τώρα)
Γράφω την ορθογραφία μου. (τώρα)
Ενεργητική φωνή και Παθητική Φωνή
Τα ρήματα χωρίζονται σε δύο ομάδες που λέγονται φωνές:
Ενεργητική φωνή: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι κάποιος
ενεργεί (δηλαδή, η πράξη που γίνεται στη φωνή αυτή πηγαίνει σε κάποιον άλλον ή
κάπου αλλού) και τελειώνουν στο α’ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα σε –ω, π.χ.
γεμίζω, πηδώ.
Παθητική φωνή: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι κάποιος
παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση (δηλαδή, η πράξη που γίνεται στη
φωνή αυτή γυρίζει πίσω στο πρόσωπο που την κάνει) και τελειώνουν στο α’ ενικό
πρόσωπο του ενεστώτα σε –μαι, π.χ. λούζομαι, γελιέμαι, φοβάμαι.
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 7

9. Ενεργητική Φωνή Παθητική φωνή
Ενικός Αριθμός
Εγώ λύνω λύνομαι
Εσύ λύνεις λύνεσαι
Αυτός, -ή, -ό λύνει λύνεται
Πληθυντικός Αριθμός
Εμείς λύνουμε λυνόμαστε
Εσείς λύνετε λύνεστε
Αυτοί, -ές, -ά λύνουν λύνονται
Π.χ.:
Ο Γιάννης λύνει τα παπούτσια του.
Αυτά τα παπούτσια λύνονται εύκολα.
Προσοχή: "με" ή "μαι"
Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-μαι'' στην Παθητική Φωνή στο α' πρόσωπο ενικού
του ενεστώτα, δηλαδή στο "εγώ". Π.χ.: Εγώ κόβο-μαι
Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-με'' στην Ενεργητική Φωνή στο α' πρόσωπο
πληθυντικού του ενεστώτα, δηλαδή στο "εμείς". Π.χ.: Εμείς κόβου-με
Προσοχή: "τε" ή "ται"
Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-ται'' στην Παθητική Φωνή στο γ' πρόσωπο ενικού
του ενεστώτα, δηλαδή στο "αυτός,-ή,-ό". Π.χ.: Αυτός κόβε-ται
Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-τε'' στην Ενεργητική Φωνή στο α' πρόσωπο
πληθυντικού του ενεστώτα, δηλαδή στο "εσείς". Π.χ.: Εσείς κόβε-τε
Το ρήμα είμαι
Το βοηθητικό ρήμα «είμαι» στον ενεστώτα:
Εγώ είμαι
Εσύ είσαι
Αυτός είναι
Εμείς είμαστε
Εσείς είστε
Αυτοί είναι
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 8

10. Το βοηθητικό ρήμα «είμαι» στον παρατατικό και στον
αόριστο
(Κλίνεται με τον ίδιο τρόπο)
Εγώ ήμουν
Εσύ ήσουν
Αυτός ήταν
Εμείς ήμαστε (ήμασταν)
Εσείς ήσαστε (ήσασταν)
Αυτοί ήταν
Το ρήμα έχω
Το βοηθητικό ρήμα «έχω» στον ενεστώτα:
Εγώ έχω
Εσύ έχεις
Αυτός έχει
Εμείς έχουμε
Εσείς έχετε
Αυτοί έχουν
Το βοηθητικό ρήμα «έχω» στον παρατατικό και στον
αόριστο
(Κλίνεται με τον ίδιο τρόπο)
Εγώ είχα
Εσύ είχες
Αυτός είχε
Εμείς είχαμε
Εσείς είχατε
Αυτοί είχαν
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 9

11. Ονομασία συλλαβών και Συλλαβισμός
Ονομασία συλλαβών
Ανάλογα με τη θέση που έχει μια συλλαβή μέσα στη λέξη, ονομάζεται λήγουσα,
παραλήγουσα και προπαραλήγουσα.
Λήγουσα λέγεται η τελευταία συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο, εφημερίδα,
φυτρώνω
Παραλήγουσα λέγεται η προτελευταία συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο,
εφημερίδα, φυτρώνω
Προπαραλήγουσα λέγεται η τρίτη από το τέλος συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο,
εφημερίδα, φυτρώνω
Αρχική λέγεται η πρώτη συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω
Για να μπορούμε να πούμε ποια συλλαβή είναι η λήγουσα, η παραλήγουσα και η
προπαραλήγουσα, πρέπει να ξέρουμε να χωρίζουμε σωστά τις λέξεις σε συλλαβές.
Συλλαβισμός
Το χώρισμα μιας λέξης σε συλλαβές λέγεται συλλαβισμός.
Κανόνες συλλαβισμού:
Α. Για τα φωνήεντα
1. Ένα φωνήεν μπορεί μόνο του να αποτελέσει συλλαβή μιας λέξης: Π.χ.: Ι-ω-α-κείμ,
α-έ-ρας, έ-χω.
Αντίθετα, ένα ή περισσότερα σύμφωνα δεν μπορούν μόνα τους (χωρίς φωνήεν) να
αποτελέσουν συλλαβή.
2. Τα δίψηφα φωνήεντα (ου, αι, ει, οι, υι), οι κύριοι και καταχρηστικοί δίφθογγοι και
οι συνδυασμοί (αυ, ευ), στον συλλαβισμό λογαριάζονται ως ένα φωνήεν. Π.χ.: ου-
ρα-νός, αί-θου-σα (δίψηφα φωνήεντα), αη-δό-νι, βόη-θα (δίφθογγοι), γυα-λί, νιώ-
θω (καταχρηστικοί δίφθογγοι), αυ-το-κί-νη-το, ευ-λο-γί-α (συνδυασμοί αυ, ευ)
B. Για τα σύμφωνα
1. Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δυο φωνήεντα συλλαβίζεται με το δεύτερο φωνήεν.
Π.χ.: θέ-λω, έ-να.
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 10

12. 2. Δύο σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν,
εφόσον αρχίζει απ' αυτά τα σύμφωνα ελληνική λέξη. Π.χ.: βι-βλί-ο (βλέπω),
έ-στε-κε (στάση). Αλλιώς χωρίζονται και το πρώτο σύμφωνο πάει με το
προηγούμενο φωνήεν, ενώ το δεύτερο με το ακόλουθο. Π.χ.: βαθ-μός (δεν αρχίζει
ελληνική λέξη από θμ), περ-πα-τώ (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρπ), έρ-χο-μαι
(δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρχ)
3. Τρία ή περισσότερα σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το
δεύτερο φωνήεν, εφόσον αρχίζει ελληνική λέξη τουλάχιστον από τα δύο πρώτα
σύμφωνα. Π.χ.: ε- χθρός (αρχίζει ελληνική λέξη από χθ: χθεσινός), ά-σπρος
(αρχίζει ελληνική λέξη από σπρ: σπρώχνω. Αλλιώς, χωρίζονται και το πρώτο
σύμφωνο πάει με το προηγούμενο φωνήεν, τα δε άλλα συλλαβίζονται υποχρεωτικά
με το ακόλουθο. Π.χ.: άν-θρω-πος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από νθ), παν-στρα-
τιά (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από νσ).
4. 4. Τα όμοια σύμφωνα χωρίζονται, γιατί δεν αρχίζει ελληνική λέξη από δύο
όμοια σύμφωνα. Π.χ.: θάρ-ρος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρρ), άλ-λος (δεν
αρχίζει ελληνική λέξη από λλ).
5. Τα δίψηφα σύμφωνα (μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) δεν χωρίζονται, γιατί αρχίζει ελληνική
λέξη από αυτά. Π.χ.: α-μπέ-λι (μπαίνω), πέ-ντε (ντύνω), α-γκα-λιά (γκρεμίζω), κα-
τσα-βί-δι (τσακίζω), τζί-τζι-κας (τζάμι).
Αντίθετες λέξεις
Οι λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία, δηλαδή εντελώς διαφορετική,
λέγονται αντίθετες λέξεις ή αντίθετα.Π.χ.:
άσπρο – μαύρο
κοντά – μακριά
αριστερά – δεξιά
κρύος – ζεστός
Σύνθετες λέξεις
Σύνθεση λέγεται η ένωση δύο (ή και τριών) διαφορετικών λέξεων ώστε να
σχηματιστεί μια νέα λέξη. Η νέα αυτή λέξη που θα προκύψει λέγεται σύνθετη λέξη.
Π.χ.:
μαχαίρια + πιρούνια: μαχαιροπίρουνα
μπαίνω + βγαίνω: μπαινοβγαίνω
παρά + μένω: παραμένω
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 11

13. Οι απλές λέξεις που ενώνονται λέγονται συνθετικά. Πχ:
βουνό
(απλή λέξη)
α’ συνθετικό
+
κορφή
(απλή λέξη)
β’ συνθετικό
= βουνοκορφή
(σύνθετη λέξη)
Προσοχή: Πολλές λέξεις όταν ενώνονται, παίρνουν ανάμεσά τους ένα φωνήεν,
το -ο- , το οποίο μπαίνει στη θέση της κατάληξης της πρώτης λέξης. Π.χ.:
νύχτα + λουλούδι: νυχτολούλουδο
χελιδόνι + φωλιά: χελιδονοφωλιά
Προσοχή: Οι μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις που δε γράφονται ποτέ μόνες
τους αλλά πάντοτε ως πρώτο συνθετικό σε μία σύνθετη λέξη λέγονται αχώριστα
μόρια.
Οικογένειες λέξεων
Όλες οι λέξεις, παράγωγες και σύνθετες, που γίνονται από μία λέξη λέγονται
συγγενικές λέξεις. Οι συγγενικές λέξεις αποτελούν όλες μαζί μια οικογένεια
λέξεων.Πχ:
ψάρι
Παράγωγες λέξεις Σύνθετες λέξεις
ψαρεύω
ψαράς
ψάρεμα
ψαραγορά
ψαρόσουπα
ψαροπούλι
Οικογένεια λέξεων
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 12

14. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
10
ΕΕννόόττηητταα 22ηη :: ««ΣΣττοο σσππίίττιι κκααιι σσττηη γγεειιττοοννιιάά»»
Κύρια ονόματα ........................................................................................................10
Γενική πτώση ουσιαστικών .....................................................................................11
Επίθετα....................................................................................................................11
Συγκριτικός Βαθμός επιθέτων ................................................................................11
Ενεστώτας: οριστική ενεργητικής και παθητικής φωνής.........................................12
Βοηθητικό ρήμα «είμαι» .........................................................................................13
Βοηθητικό ρήμα «έχω» ...........................................................................................13
Ονομασία συλλαβών – συλλαβισμός ......................................................................14
Αντίθετες λέξεις.......................................................................................................15
Σύνθετες λέξεις........................................................................................................16
Οικογένειες λέξεων .................................................................................................9
ΚΚύύρριιαα οοννόόμμαατταα
Τα ουσιαστικά που φανερώνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα λέγονται
κύρια ονόματα. Κύρια ονόματα είναι:
1) τα ονόματα των ανθρώπων:
πχ: Δημήτρης, Λεωνίδας, Άννα, Παπαδόπουλος, Φωτίου
2) τα ονόματα των μηνών και των ημερών
πχ: Μάρτιος, Ιούλιος, Τρίτη, Σάββατο
3) τα ονόματα των γιορτών
πχ: Χριστούγεννα, Πάσχα, Θεοφάνια, Άγιος Σπυρίδωνας
4) οι λέξεις: Χρηστός, Παναγιά, Θεός
και τα συνώνυμά τους: Πανάγαθος, Μεγαλόχαρη, Παντοδύναμος
5) τα ονόματα των χωρών, των πόλεων και των δρόμων
πχ: Ελλάδα, Αθήνα, Ελευσίνα, Πανεπιστημίου
6) τα εθνικά ονόματα
πχ: Έλληνας, Άγγλος, Κερκυραίος, Ολλανδός αλλά ελληνικός, αγγλικός
7) τα ονόματα νησιών, των βουνών, των ποταμών και των λιμνών
πχ: Ρόδος, Όλυμπος, Αχελώος, Υλίκη
8) τα ονόματα έργων τέχνης και λογοτεχνικών έργων
πχ: Παρθενώνας, Τζοκόντα, Ο Μικρός Πρίγκιπας, Άξιον Εστί
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 13

15. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
11
Γενική Πτώση
Η γενική πτώση μας δείχνει σε ποιον ανήκει κάτι, γι’ αυτό πολλές φορές απαντά
στην ερώτηση ποιανού, ποιανής, τίνος;
Πχ: Η δασκάλα πήρε το χάρακα της Μαρίας. (ποιανής;)
Μας φώναξε από το παράθυρο του σπιτιού της. (τίνος;)
Προσοχή: Όλα τα ουσιαστικά σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ων.
πχ: ο φρουρός - των φρουρών, η χώρα - των χωρών, το κουτί - των κουτιών
ΕΕππίίθθεετταα
Επίθετα ονομάζουμε τις λέξεις που συνοδεύουν τα ουσιαστικά και μας δίνουν
πληροφορίες γι’ αυτά. Κλίνονται και στα τρία γένη.
Πχ: ο μικρός – η μικρή – το μικρό.
Τα επίθετα μπορεί να φανερώνουν:
 χρώμα, πχ: Η τσάντα μου είναι κόκκινη.
 μέγεθος πχ: Το μολύβι μου είναι μικρό.
 αίσθηση πχ: Το λεμόνι είναι ξινό.
 κατάσταση πχ: Η θάλασσα είναι γαλήνια.
 σχήμα πχ: Το τετράδιο είναι ορθογώνιο.
 ύλη πχ: Το ποτήρι είναι γυάλινο.
 αξία πχ: Αυτό το παιχνίδι είναι ακριβό.
 ιδιότητα πχ: Ο Βασίλης είναι έξυπνος.
ΣΣυυγγκκρριιττιικκόόςς ΒΒααθθμμόόςς ΕΕππιιθθέέττωωνν
Για να συγκρίνουμε δύο ουσιαστικά υπάρχουν δύο τρόποι:
1ος
τρόπος:
Προσθέτουμε στο επίθετο την κατάληξη -ότερος, -ότερη, ότερο ή -ύτερος, -ύτερη, -
ύτερο και βάζουμε δίπλα του τη λέξη «από».
πχ: Ο Κωνσταντίνος είναι μεγαλύτερος από τον Τάσο.
Η Ερμιόνη είναι ψηλότερη από τη Σοφία.
Το παιχνίδι μου είναι μεγαλύτερο από του αδερφού μου.
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 14

16. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
12
2ος τρόπος:
Χρησιμοποιούμε το επίθετο όπως είναι, χωρίς να το αλλάξουμε, αλλά πριν από αυτό
βάζουμε το επίρρημα «πιο».
πχ: Ο Κωνσταντίνος είναι πιο μεγάλος από τον Τάσο.
Η Ερμιόνη είναι πιο ψηλή από τη Σοφία.
Το παιχνίδι μου είναι πιο μεγάλο από του αδερφού μου.
ΕΕννεεσσττώώττααςς
Ο Ενεστώτας είναι ο χρόνος που χρησιμοποιούμε για να φανερώσουμε τι κάνει
κάποιος τώρα, δηλαδή στο παρόν.
Πχ: Ακούω μουσική. (τώρα)
Γράφω την ορθογραφία μου. (τώρα)
ΕΕννεερργγηηττιικκήή φφωωννήή κκααιι ΠΠααθθηηττιικκήή ΦΦωωννήή
Τα ρήματα χωρίζονται σε δύο ομάδες που λέγονται φωνές:
Ενεργητική φωνή: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι κάποιος
ενεργεί (δηλαδή, η πράξη που γίνεται στη φωνή αυτή πηγαίνει σε κάποιον άλλον ή
κάπου αλλού) και τελειώνουν στο α’ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα σε –ω,
π.χ. γεμίζω, πηδώ.
Παθητική φωνή: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι κάποιος
παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση (δηλαδή, η πράξη που γίνεται στη φωνή
αυτή γυρίζει πίσω στο πρόσωπο που την κάνει) και τελειώνουν στο α’ ενικό πρόσωπο
του ενεστώτα σε –μαι, π.χ. λούζομαι, γελιέμαι, φοβάμαι.
Ενεργητική Φωνή Παθητική φωνή
Ενικός Αριθμός
Εγώ λύνω λύνομαι
Εσύ λύνεις λύνεσαι
Αυτός, -ή, -ό λύνει λύνεται
Πληθυντικός Αριθμός
Εμείς λύνουμε λυνόμαστε
Εσείς λύνετε λύνεστε
Αυτοί, -ές, -ά λύνουν λύνονται
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 15

17. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
13
Πχ: Ο Γιάννης λύνει τα παπούτσια του.
Αυτά τα παπούτσια λύνονται εύκολα.
Προσοχή: "με" ή "μαι"
 Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-μαι'' στην Παθητική Φωνή στο α' πρόσωπο ενικού
του ενεστώτα, δηλαδή στο "εγώ".
πχ: Εγώ κόβο-μαι
 Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-με'' στην Ενεργητική Φωνή στο α' πρόσωπο
πληθυντικού του ενεστώτα, δηλαδή στο "εμείς".
πχ: Εμείς κόβου-με
Προσοχή: "τε" ή "ται"
 Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-ται'' στην Παθητική Φωνή στο γ' πρόσωπο ενικού
του ενεστώτα, δηλαδή στο "αυτός,-ή,-ό".
πχ: Αυτός κόβε-ται
 Χρησιμοποιώ την κατάληξη ''-τε'' στην Ενεργητική Φωνή στο α' πρόσωπο
πληθυντικού του ενεστώτα, δηλαδή στο "εσείς".
πχ: Εσείς κόβε-τε
ΤΤοο ββοοηηθθηηττιικκόό ρρήήμμαα ««εείίμμααιι»» σσττοονν εεννεεσσττώώτταα
Εγώ είμαι
Εσύ είσαι
Αυτός είναι
Εμείς είμαστε
Εσείς είστε
Αυτοί είναι
ΤΤοο ρρήήμμαα ««έέχχωω»» σσττοονν εεννεεσσττώώτταα
Εγώ έχω
Εσύ έχεις
Αυτός έχει
Εμείς έχουμε
Εσείς έχετε
Αυτοί έχουν
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 16

18. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
14
ΟΟννοομμαασσίίαα σσυυλλλλααββώώνν
Ανάλογα με τη θέση που έχει μια συλλαβή μέσα στη λέξη, ονομάζεται λήγουσα,
παραλήγουσα και προπαραλήγουσα.
 Λήγουσα λέγεται η τελευταία συλλαβή μιας λέξης:
ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω
 Παραλήγουσα λέγεται η προτελευταία συλλαβή μιας λέξης:
ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω
 Προπαραλήγουσα λέγεται η τρίτη από το τέλος συλλαβή μιας λέξης:
ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω
 Αρχική λέγεται η πρώτη συλλαβή μιας λέξης:
ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω
Για να μπορούμε να πούμε ποια συλλαβή είναι η λήγουσα, η παραλήγουσα και η
προπαραλήγουσα, πρέπει να ξέρουμε να χωρίζουμε σωστά τις λέξεις σε συλλαβές.
ΣΣυυλλλλααββιισσμμόόςς
Το χώρισμα μιας λέξης σε συλλαβές λέγεται συλλαβισμός.
 Κανόνες συλλαβισμού:
Α. Για τα φωνήεντα
1. Ένα φωνήεν μπορεί μόνο του να αποτελέσει συλλαβή μιας λέξης:
Π.χ.: Ι- ω- α- κείμ, α- έ- ρας, έ-χω.
Αντίθετα, ένα ή περισσότερα σύμφωνα δεν μπορούν μόνα τους (χωρίς φωνήεν) να
αποτελέσουν συλλαβή.
2. Τα δίψηφα φωνήεντα (ου, αι, ει, οι, υι), οι κύριοι και καταχρηστικοί δίφθογγοι και
οι συνδυασμοί (αυ, ευ), στον συλλαβισμό λογαριάζονται ως ένα φωνήεν.
Π.χ.: ου-ρα-νός, αί-θου-σα (δίψηφα φωνήεντα)
αη-δό-νι, βόη-θα (δίφθογγοι)
γυα-λί, νιώ-θω (καταχρηστικοί δίφθογγοι)
αυ-το-κί-νη-το, ευ-λο-γί-α (συνδυασμοί αυ, ευ)
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 17

19. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
15
B. Για τα σύμφωνα
1. Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δυο φωνήεντα συλλαβίζεται με το δεύτερο φωνήεν.
Π.χ. θέ- λω, έ- να.
2. Δύο σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν,
εφόσον αρχίζει απ' αυτά τα σύμφωνα ελληνική λέξη.
Π.χ.: βι- βλί- ο (βλέπω), έ- στε- κε (στάση).
Αλλιώς χωρίζονται και το πρώτο σύμφωνο πάει με το προηγούμενο φωνήεν, ενώ το
δεύτερο με το ακόλουθο.
Π.χ. βαθ- μός (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από θμ)
περ- πα- τώ (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρπ)
έρ- χο- μαι (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρχ)
3. Τρία ή περισσότερα σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το
δεύτερο φωνήεν, εφόσον αρχίζει ελληνική λέξη τουλάχιστον από τα δύο πρώτα
σύμφωνα.
Π.χ. ε- χθρός (αρχίζει ελληνική λέξη από χθ: χθεσινός)
ά- σπρος (αρχίζει ελληνική λέξη από σπρ: σπρώχνω)
Αλλιώς, χωρίζονται και το πρώτο σύμφωνο πάει με το προηγούμενο φωνήεν, τα δε
άλλα συλλαβίζονται υποχρεωτικά με το ακόλουθο.
Π.χ. άν-θρω-πος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από νθ).
παν-στρα-τιά (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από νσ).
4. Τα όμοια σύμφωνα χωρίζονται, γιατί δεν αρχίζει ελληνική λέξη από δύο όμοια
σύμφωνα.
Π.χ. θάρ- ρος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρρ).
άλ- λος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από λλ).
5. Τα δίψηφα σύμφωνα (μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) δεν χωρίζονται, γιατί αρχίζει ελληνική
λέξη από αυτά.
Π.χ.: α-μπέ-λι (μπαίνω), πέ-ντε (ντύνω), α-γκα-λιά (γκρεμίζω), κα-τσα-βί-δι (τσακίζω),
τζί-τζι-κας (τζάμι).
ΑΑννττίίθθεεττεεςς λλέέξξεειιςς
Οι λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία, δηλαδή εντελώς διαφορετική, λέγονται
αντίθετες λέξεις ή αντίθετα.
Πχ: άσπρο – μαύρο, αριστερά – δεξιά,
κοντά – μακριά, κρύος – ζεστός
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 18

20. Γραμματική και Συντακτικό Γ’ Δημοτικού ανά ενότητα - Παρασκευή Αντωνίου
16
ΣΣύύννθθεεττεεςς λλέέξξεειιςς
Σύνθεση λέγεται η ένωση δύο (ή και τριών) διαφορετικών λέξεων ώστε να
σχηματιστεί μια νέα λέξη. Η νέα αυτή λέξη που θα προκύψει λέγεται σύνθετη λέξη.
Πχ: μαχαίρια + πιρούνια  μαχαιροπίρουνα
μπαίνω + βγαίνω  μπαινοβγαίνω
παρά + μένω  παραμένω
Οι απλές λέξεις που ενώνονται λέγονται συνθετικά.
Πχ: βουνό + κορφή  βουνοκορφή
(απλή λέξη) (απλή λέξη) (σύνθετη λέξη)
α’ συνθετικό β’ συνθετικό
Πολλές λέξεις όταν ενώνονται, παίρνουν ανάμεσά τους ένα φωνήεν, το -ο- , το οποίο
μπαίνει στη θέση της κατάληξης της πρώτης λέξης.
Πχ: νύχτα + λουλούδι  νυχτολούλουδο
χελιδόνι + φωλιά  χελιδονοφωλιά
Οι μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις που δε γράφονται ποτέ μόνες τους αλλά
πάντοτε ως πρώτο συνθετικό σε μία σύνθετη λέξη λέγονται αχώριστα μόρια.
Τα συνηθισμένα αχώριστα μόρια είναι:
 Το α- (αν-) το στερητικό που δηλώνει στέρηση.
πχ: άτυχος, άκαρδος, ανήσυχος, ανάξιος
 Το ανά- που σημαίνει απάνω ή πάλι
πχ: αναπηδώ, ανακαλώ, ανασηκώνω
 Το ξε- που σημαίνει έξω, πολύ, εντελώς ή δηλώνει στέρηση.
πχ: ξεφορτώνω, ξεπουλώ, ξεκουράζομαι
Παρασκευή Αντωνίου
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 19

21. 20
Ασκήσεις
1. Να βάλεις τις λέξεις στην οικογένεια που ανήκουν.
ψάρι ταξίδι δρόµος
…………………………….. …………………………….. ……………………………..
…………………………….. …………………………….. ……………………………..
…………………………….. …………………………….. ……………………………..
…………………………….. …………………………….. ……………………………..
…………………………….. …………………………….. ……………………………..
2. Να σχηµατίσεις οικογένειες λέξεων για καθεµιά από τις παρακάτω
λέξεις.
κήπος: …………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………..
σπίτι: …………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………
ΑΑΑγγγαααπππηηητττόόό µµµοοουυυ ηηηµµµεεερρροοολλλόόόγγγιιιοοο
Κύρια ονόµατα ή ουσιαστικά βλ. σελ. 8
Η δοµή της πρότασης βλ. σελ. 5
Τα βοηθητικά ρήµατα έχω και είµαι
Τα ρήµατα έχω και είµαι λέγονται βοηθητικά, γιατί µας βοηθούν να
σχηµατίσουµε τους χρόνους: παρακείµενο, υπερσυντέλικο και συντελεσµένο
µέλλοντα.
πεζοδρόµιο, ταξιδεύω, ψαραγορά,
πολυταξιδεµένος, ψαράς, δροµέας,
ταξιδιώτης, ταχυδρόµος, ψαρόσουπα,
δροµολόγιο, ψαρεύω, καλοτάξιδος,
διαδροµή, ταξιδιωτικός, ψάρεµα
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 20

22. 21
είµαι
Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας
Εγώ είµαι ήµουν θα είµαι
Εσύ είσαι ήσουν θα είσαι
Αυτός είναι ήταν θα είναι
Εµείς είµαστε ήµαστε θα είµαστε
Εσείς είστε ήσαστε θα είστε
Αυτοί είναι ήταν θα είναι
έχω
Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας
Εγώ έχω είχα θα έχω
Εσύ έχεις είχες θα έχεις
Αυτός έχει είχε θα έχει
Εµείς έχουµε είχαµε θα έχουµε
Εσείς έχετε είχατε θα έχετε
Αυτοί έχουν είχαν θα έχουν
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Το ρήµα είµαι όταν αναφέρεται στο παρόν (τώρα) και
στο µέλλον γράφεται µε ει.
π.χ. είµαι, θα είναι κλπ.
Στο παρελθόν (χτες) γράφεται µε η.
π.χ. ήµουν, ήµαστε κλπ.
ΗΗΗ φφφίίίλλληηη µµµαααςςς ηηη ΑΑΑρρργγγυυυρρρώώώ...
Οι φωνές των ρηµάτων
Τα ρήµατα κλίνονται ανάλογα µε τη φωνή στην οποία ανήκουν. Φωνές
είναι οι οµάδες στις οποίες χωρίζονται τα ρήµατα ανάλογα µε την κατάληξή
τους στο α΄ πρόσωπο του ενικού αριθµού.
Οι φωνές είναι δύο: η ενεργητική και η παθητική.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 21

23. 22
Ενεργητική φωνή
Στην ενεργητική φωνή ανήκουν τα ρήµατα που τελειώνουν σε –ω στον
ενεστώτα.
π.χ. πίνω, γελώ, διαβάζω κλπ.
Παθητική φωνή
Στην παθητική φωνή ανήκουν τα ρήµατα που τελειώνουν σε –µαι στον
ενεστώτα.
π.χ. κάθοµαι, κρύβοµαι, πλένοµαι.
Τα περισσότερα ρήµατα σχηµατίζονται και στις δυο φωνές.
π.χ. κόβω – κόβοµαι
Ενεστώτας ενεργητικής και παθητικής φωνής
Ενεστώτας
Ενεργητική φωνή Παθητική φωνή
Εγώ πλένω Εγώ πλένοµαι
Εσύ πλένεις Εσύ πλένεσαι
Αυτός πλένει Αυτός πλένεται
Εµείς πλένουµε Εµείς πλενόµαστε
Εσείς πλένετε Εσείς πλένεστε
Αυτοί πλένουν Αυτοί πλένονται
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
• ∆εν πρέπει να µπερδεύουµε τις καταλήξεις – µε
και –µαι. Την κατάληξη -µε την
χρησιµοποιούµε στο εµείς, ενώ την κατάληξη
–µαι την χρησιµοποιούµε στο εγώ.
π.χ. εµείς ντύνουµε – εγώ ντύνοµαι
εµείς λούζουµε – εγώ λούζοµαι
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 22

24. 23
• ∆εν πρέπει να µπερδεύουµε τις καταλήξεις –τε και –ται. Την
κατάληξη –τε την χρησιµοποιούµε στο εσείς, ενώ την κατάληξη
–ται την χρησιµοποιούµε στο αυτός, αυτή, αυτό.
π.χ. εσείς ντύνετε – αυτός ντύνεται
εσείς λούζετε – αυτή λούζεται
• Όλα τα ρήµατα που τελειώνουν σε –ω γράφονται µε ω.
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε –ώνω και –ώνοµαι γράφονται µε
–ω.
π.χ. απλώνω, σηκώνω, σηκώνοµαι κλπ.
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε –αίνω και -αίνοµαι γράφονται µε
–αι.
π.χ. πηγαίνω, κατεβαίνω, ζεσταίνοµαι
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : µένω, δένω, πλένω αλλά και τα σύνθετά τους
(παραµένω, ξεπλένω, ξεδένω κλπ.)
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε –έρνω και –έρνοµαι γράφονται µε
–ε.
π.χ. φέρνω, γέρνω, δέρνω, σέρνοµαι κλπ.
Ε ξ α ι ρ ε ί τ α ι το παίρνω.
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε –εύω και – εύοµαι γράφονται µε
–ευ.
π.χ. δουλεύω, παγιδεύω, ψαρεύω, µαζεύοµαι
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : κλέβω και σέβοµαι
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε –άβω γράφονται µε –β.
π.χ. σκάβω, ράβω
Ε ξ α ι ρ ε ί τ α ι το παύω
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε – ίζω και -ίζοµαι γράφονται µε –ι.
π.χ. αρχίζω, βαδίζω, αγωνίζοµαι
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : δακρύζω, σφύζω, αναβλύζω, συγχύζω, δανείζω,
αθροίζω, πήζω, πρήζω κ.ά.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 23

25. 24
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε:
-ίνω και –ίνοµαι: πίνω, δίνω, κρίνω, γίνοµαι
-ήνω και -ήνοµαι: σβήνω, στήνω, αφήνω, ψήνοµαι
-είνω και -είνοµαι: κλείνω, κλείνοµαι
-ύνω και -ύνοµαι: λύνω, λύνοµαι, µολύνω, διευθύνω, µεγεθύνω
• Τα ρήµατα που τελειώνουν σε –ιάζω και –ιάζοµαι γράφονται µε
–ι .
π.χ. τεµπελιάζω, κοπιάζω, αγκαλιάζοµαι
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : αδειάζω, µονοιάζω, µοιάζω, νοιάζοµαι,
χρειάζοµαι κ.ά.
Ασκήσεις
1. Να γράψεις τα ρήµατα από το πλαίσιο στη σωστή στήλη.
κοιµάµαι, αγγίζω, ξύνω, ψήνοµαι, αφήνω, ράβω,
σκέφτοµαι, σκουπίζω, χτενίζοµαι, βάφοµαι, σηκώνω, πληγώνοµαι
Ενεργητική φωνή Παθητική φωνή
………………………………………… …………………………………………
………………………………………… …………………………………………
………………………………………… …………………………………………
………………………………………… …………………………………………
………………………………………… …………………………………………
………………………………………… …………………………………………
3. Να συµπληρώσεις τα κενά µε –µε ή –µαι.
α) Έρχο…… να δού…… µαζί τον αγώνα.
β) Πήγα…… όλοι µαζί να αγοράσου…… ρούχα.
γ) Θα εί…… απέναντι. Πρέπει να βρού…… και τους άλλους.
4. Να συµπληρώσεις τα κενά µε –τε ή –ται.
α) Το ιατρείο βρίσκε…… κοντά στην πλατεία.
β) Από εδώ που καθόµασ…… φαίνε…… το γήπεδο.
γ) Μη µιλά…… δυνατά, γιατί κοιµά…… το µωρό.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 24

26. 25
Αντίθετα
Οι λέξεις που έχουν αντίθετη σηµασία, δηλαδή εντελώς διαφορετική,
λέγονται αντίθετες λέξεις ή αντίθετα.
π.χ. µαύρο – άσπρο, ψηλός – κοντός, κρύο – ζέστη
Ασκήσεις
1. Να γράψεις δίπλα από κάθε λέξη την αντίθετή της.
φτωχός ……………………………. πίσω …………………………….
εχθρός ……………………………. ζεστός…………………………….
φως ……………………………. πηγαίνω …………………………….
2. Συµπλήρωσε Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) για τα παρακάτω ζευγάρια
αντίθετων λέξεων.
α) όµορφος – ωραίος (…) β) νύχτα – µέρα (…)
γ) κοντά – µακριά (…) δ) µισώ – αγαπώ (…)
ε) φασαρία – ησυχία (…) στ) δουλειά – εργασία (…)
Σύνθετες λέξεις
Η λέξη που δηµιουργείται αν ενώσουµε δύο απλές λέξεις λέγεται σύνθετη.
Κάθε λέξη που δεν είναι σύνθετη είναι απλή.
π.χ. παιδί (απλή λέξη)
πλούσιος + παιδί → πλουσιόπαιδο (σύνθετη λέξη)
Οι απλές λέξεις που ενώνονται λέγονται συνθετικά.
π.χ. βουνό + κορφή → βουνοκορφή
(απλή) (απλή) (σύνθετη)
α΄ συνθετικό β΄ συνθετικό
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Πολλές φορές κατά τη σύνθεση δύο λέξεων γίνεται κάποια
αλλαγή. Τα δύο συνθετικά ενώνονται µε το φωνήεν ο.
π.χ. µπαλκόνι + πόρτα → µπαλκονόπορτα
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 25

27. 26
Ασκήσεις
1. Να σχηµατίσεις σύνθετες λέξεις ενώνοντας τις παρακάτω λέξεις.
α) χελιδόνι + φωλιά ……………………………………………….
β) γλυκός + ξινός ……………………………………………….
γ) κουµπί + τρύπα ……………………………………………….
δ) τρέµω + σβήνω ……………………………………………….
2. Να γράψεις τα συνθετικά των παρακάτω λέξεων.
α) ψαρόβαρκα ……………………….. + …………………………
β) σελιδοδείκτης ……………………….. + …………………………
γ) αγριόχοιρος ……………………….. + …………………………
δ) βατραχοπέδιλα ……………………….. + …………………………
3. Να ξαναγράψεις τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις
υπογραµµισµένες φράσεις µε τις κατάλληλες σύνθετες λέξεις.
α) Ήταν ένας γέρος µε γκρίζα µαλλιά και µαύρα µάτια.
……………………………………………………………………………………………………………………
β) Η Φωτεινή είναι ψηλή και λιγνή.
……………………………………………………………………………………………………………………
γ) Ο δρόµος είναι στενός και µακρύς.
……………………………………………………………………………………………………………………
ΤΤΤααα πππαααιιιδδδιιικκκάάά µµµοοουυυ πππαααιιιχχχνννίίίδδδιιιααα
Τα ουσιαστικά (γενική πτώση)
Όπως έχουµε πει, οι διάφορες µορφές που παίρνει το ουσιαστικό όταν
κλίνεται λέγονται πτώσεις. Οι πτώσεις των ουσιαστικών είναι τέσσερις: η
ονοµαστική, η γενική, η αιτιατική και η κλητική.
Για να βρεις τα ουσιαστικά που είναι στη γενική πτώση, απάντησε στην
ερώτηση «ποιανού; ποιανής; τίνος; ποιανών;».
π.χ. Ποιανού είναι αυτό το τετράδιο; - Του Νίκου.
Ποιανής είναι αυτή η τσάντα; - Της Αλίκης.
Τίνος είναι το καρότσι; - Του µωρού.
Ποιανών είναι τα φορέµατα; - Των κοριτσιών.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 26

28. 27
Τα άρθρα της γενικής
Γένος Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός
αρσενικό του επιβάτη των επιβατών
θηλυκό της συλλογής των συλλογών
ουδέτερο του σαλονιού των σαλονιών
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Όλα τα ουσιαστικά (αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα)
σχηµατίζουν τη γενική του πληθυντικού σε –ων.
π.χ. των φρουρών, των χωρών, των κουτιών
Όλα τα αρσενικά σχηµατίζουν τη γενική του ενικού χωρίς το
τελικό –ς της ονοµαστικής.
π.χ. ο αγώνας – του αγώνα
ο φρουρός – του φρουρού
Όλα τα θηλυκά σχηµατίζουν τη γενική του ενικού προσθέτοντας ένα –ς στην
ονοµαστική του ενικού.
π.χ. η χαρά – της χαράς
η τέχνη – της τέχνης
Τα ουδέτερα σε –ος στη γενική του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα.
π.χ. το δάσος – των δασών
το έδαφος – των εδαφών
Τα ουδέτερα σε –µα, -ας, -ος και –ως στη γενική του πληθυντικού τονίζονται
στην παραλήγουσα.
π.χ. το σώµα – των σωµάτων
το κρέας – των κρεάτων
το γεγονός – των γεγονότων
το φως – των φώτων
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 27

29. 28
Ασκήσεις
1. Να γράψεις τη γενική του ενικού και του πληθυντικού των παρακάτω
ουσιαστικών.
Ονοµαστική ενικού γενική ενικού γενική πληθυντικού
α) ο άνθρωπος …..………………………….. ……………………………………….
β) το κουδούνι …..………………………….. ……………………………………….
γ) η εφηµερίδα …..………………………….. ……………………………………….
δ) η συνταγή …..………………………….. ……………………………………….
ε) ο χωριό …..………………………….. ……………………………………….
2. Να ξαναγράψεις τις παρακάτω φράσεις όπως το παράδειγµα.
α) Το χρώµα του σπιτιού. Το χρώµα των σπιτιών.
β) Οι παίκτες της οµάδας. ………………………………………………………………..
γ) Τα χωράφια του αγρότη. ………………………………………………………………..
δ) Το φως του κεριού. ………………………………………………………………..
ε) Το άρωµα του καφέ. ………………………………………………………………..
3. Να συµπληρώσεις τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε το κατάλληλο
ουσιαστικό από το πλαίσιο, γράφοντάς το στη γενική (ενικού ή
πληθυντικού) µαζί µε το άρθρο του.
το κοπάδι, η µητέρα, η διακοπή, το δόντι, το µοσχάρι,
το καράβι, ο µαθητής, ο δρόµος
α) Το κρέας …………………………………… είναι πολύ νόστιµο.
β) Οι ηµέρες …………………………………… σε λίγο τελειώνουν.
γ) Σήµερα δίνονται οι έλεγχοι …………………………………… .
δ) Ο σκύλος του βοσκού είναι φύλακας …………………………………… του.
ε) Οι ταχυδρόµοι ξέρουν τα ονόµατα όλων …………………………………… .
στ) Μερικά δελφίνια ακολουθούσαν την πορεία …………………………………… µας.
ζ) Το βούρτσισµα …………………………………… πρέπει να γίνεται καθηµερινά.
η) Το Μάιο γιορτάζουµε τη γιορτή …………………………………… .
Τα επίθετα
Οι λέξεις που συνοδεύουν τα ουσιαστικά και µας δίνουν πληροφορίες γι’
αυτά, δηλαδή φανερώνουν τι λογής είναι, λέγονται επίθετα.
π.χ. Ο αυστηρός δάσκαλος.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 28

30. 29
Τα επίθετα δεν τα βρίσκουµε ποτέ µόνα τους στο λόγο. Πάντα συνοδεύουν
και προσδιορίζουν κάποιο ουσιαστικό.
Τα επίθετα έχουν τρία γένη: αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο.
Κάθε επίθετο µπορεί να σχηµατιστεί και στα τρία γένη!!!
π.χ. ο καλός (αρσενικό), η καλή (θηλυκό), το καλό (ουδέτερο)
Τα επίθετα κλίνονται, όπως και τα ουσιαστικά, και στους δύο αριθµούς και
σε όλες τις πτώσεις.
Τα επίθετα βρίσκονται στο ίδιο γένος, στην ίδια πτώση και στον ίδιο αριθµό
µε τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν.
π.χ. οι ισχυροί άνεµοι
της έξυπνης γυναίκας
τα µεγάλα σπίτια
Τα επίθετα, όταν κλίνονται, τονίζονται στην ίδια συλλαβή που τονίζεται η
ονοµαστική του αρσενικού.
π.χ. ο ωραίος
του ωραίου τονίζεται στην παραλήγουσα
τον ωραίο
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ικος, -ικη, -ικο
γράφονται µε ι .
π.χ. µικρούτσικος, µικρούτσικη, µικρούτσικο
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : δανεικός, θηλυκός, γλυκός
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ιµος, -ιµη, -ιµο
γράφονται µε ι.
π.χ. νόστιµος, νόστιµη, νόστιµο
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : άσχηµος, διάσηµος, έρηµος, επίσηµος,
περίφηµος, έτοιµος, πρόθυµος, εύθυµος, ανώνυµος, επώνυµος κ.ά.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 29

31. 30
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ινος, -ινη, -ινο γράφονται µε ι.
π.χ. ξύλινος, ξύλινη, ξύλινο
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : φτηνός, ελεεινός, σκοτεινός, βορεινός,
ανεύθυνος, επικίνδυνος κ.ά.
Τα επίθετα σε -αίος, -αία, -αίο γράφονται µε αι.
π.χ. ωραίος, ωραία, ωραίο
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : νέος, ανίδεος, υπόχρεος
Τα επίθετα που τελειώνουν σε – ωπός, - ωπή, - ωπό και –ωτός,
- ωτή, -ωτό γράφονται µε ω .
π.χ. κοκκινωπός, κοκκινωπή, κοκκινωπό
στρωτός, στρωτή, στρωτό
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –λέος, -λέα, -λέο γράφονται µε ε.
π.χ. ρωµαλέος, ρωµαλέα, ρωµαλέο
Ε ξ α ι ρ ε ί τ α ι το κεφαλαίος
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ηρός, -ηρή, -ηρό γράφονται µε η.
π.χ. ζωηρός, ζωηρή, ζωηρό
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : αλµυρός, γλαφυρός, ισχυρός, αργυρός, κ.ά.
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ίσιος, -ίσια, -ίσιο γράφονται µε ι.
π.χ. βουνίσιος, βουνίσια, βουνίσιο
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα : γνήσιος, ηµερήσιος, ετήσιος, κ.ά.
Το θηλυκό των επιθέτων σε –ός, -ιά, -ό, γράφεται στον πληθυντικό
χωρίς το ι.
π.χ. η γλυκιά – οι γλυκές
η ξανθιά – οι ξανθές
Αρκετά επίθετα σε –ός, -ιά, -ό, σχηµατίζουν τα θηλυκά σε -ιά και σε
–ή.
π.χ. η ξανθιά – η ξανθή
η κακιά – η κακή
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 30

32. 31
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ύς, - ιά, -ύ διατηρούν το υ της
κατάληξης µόνο στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού του
αρσενικού και ουδέτερου γένους. Στις άλλες πτώσεις γράφονται µε ι.
π.χ. ο βαθύς – (του βαθιού) – το βαθύ- βαθύ
το βαθύ – (του βαθιού) – το βαθύ- βαθύ
οι βαθιοί – οι βαθιές – τα βαθιά
Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ής, -ιά, -ί διατηρούν το η της
κατάληξης µόνο στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού του
αρσενικού γένους. Στις άλλες πτώσεις γράφονται µε ι.
π.χ. ο σταχτής – (του σταχτιού) – το σταχτή – σταχτή
οι σταχτιοί – οι σταχτιές – τα σταχτιά
Τα παραθετικά των επιθέτων
Το επίθετο δε φανερώνει απλώς κάποιο χαρακτηριστικό γνώρισµα που έχει
ένα ουσιαστικό, αλλά και σε πιο βαθµό σε σύγκριση µε άλλα ουσιαστικά που
έχουν το ίδιο γνώρισµα. για να συγκρίνουµε δυο ουσιαστικά, υπάρχουν δύο
τρόποι.
1ος τρόπος
Προσθέτουµε στο επίθετο την κατάληξη –ότερος, -ότερη, -ότερο ή
– ύτερος, -ύτερη, -ύτερο και βάζουµε δίπλα του τη λέξη από.
π.χ. Ο ∆ήµος είναι ψηλότερος από τον Τάσο.
Η µητέρα είναι µεγαλύτερη από τη θεία.
Το γραφείο µου είναι µικρότερο από της αδερφής µου.
2ος τρόπος
Χρησιµοποιούµε το επίθετο όπως είναι, χωρίς να το αλλάξουµε, αλλά πριν
από αυτό βάζουµε το επίρρηµα πιο.
π.χ. Ο ∆ήµος είναι πιο ψηλός από τον Τάσο.
Η µητέρα είναι πιο µεγάλη από τη θεία.
Το γραφείο µου είναι πιο µικρό από της αδερφής µου.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 31

33. 32
∆εν πρέπει να µπερδεύουµε τους δύο τρόπους και να χρησιµοποιούµε
το επίρρηµα πιο µαζί µε την κατάληξη – ότερος.
∆ηλαδή είναι λάθος να λέµε: πιο ψηλότερος, πιο µεγαλύτερος, πιο
µικρότερο!!!!!
Το σωστό είναι : ψηλότερος ή πιο ψηλός, µεγαλύτερος ή πιο µεγάλος,
µικρότερο ή πιο µικρό!!!
Ασκήσεις
1. Να υπογραµµίσεις τα επίθετα στο κείµενο και µετά να τα γράψεις στα
3 γένη.
Τα τελευταία χρόνια ο Παναγιώτης ζει µαζί µε την οικογένειά του. Πριν
από αρκετά χρόνια οι γονείς του αντιµετώπιζαν οικονοµικές δυσκολίες και
πήραν τη µεγάλη απόφαση να µεταναστεύσουν αναζητώντας µια καλύτερη
ζωή.
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
………………………… ………………………………… ………………………………
………………………… ………………………………… ………………………………
………………………… ………………………………… ………………………………
………………………… ………………………………… ………………………………
………………………… ………………………………… ………………………………
2. Να ξαναγράψεις τις παρακάτω προτάσεις αλλάζοντας τις
υπογραµµισµένες λέξεις µε το κατάλληλο επίθετο.
α) Αυτό το βάζο είναι από πηλό.
……………………………………………………………………………………………….
β) Είναι από δέρµα το σακάκι του Θωµά;
……………………………………………………………………………………………….
γ) Τα παντζούρια του σπιτιού είναι από ξύλο;
……………………………………………………………………………………………….
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 32

34. 33
3. Να συµπληρώσεις τα κενά των προτάσεων, χρησιµοποιώντας το
επίθετο της παρένθεσης, µε τον πρώτο τρόπο σύγκρισης.
α) (φωτεινός)
Αυτό το δωµάτιο είναι ………………………………………. το διπλανό.
β) (απαλός)
Αυτή η κουβέρτα είναι ………………………………………………. τη δική µου.
γ) (βαρύ)
Αυτό το κιβώτιο είναι ……………………………………………. το άλλο.
4. Να ξαναγράψεις τις προτάσεις αλλάζοντας τον τρόπο σύγκρισης.
α) Αυτή η παραλία είναι καθαρότερη από αυτή που πήγαµε χτες.
…………………………………………………………………………………………………………………………
β) Ο θείος µου είναι νεότερος από τον πατέρα µου.
…………………………………………………………………………………………………………………………
γ) Το αεροπλάνο είναι πιο γρήγορο από το τρένο.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Συλλαβισµός
Κάθε λέξη αποτελείται από µικρότερα γράµµατα που λέγονται συλλαβές.
π.χ. πα–τέ-ρας
Ο χωρισµός µιας λέξης σε συλλαβές λέγεται συλλαβισµός.
Ο χωρισµός των λέξεων σε συλλαβές γίνεται µε βάση κάποιους κανόνες,
τους κανόνες συλλαβισµού.
Κανόνες συλλαβισµού
• Ένα φωνήεν µπορεί ν’ αποτελεί µόνο του µια συλλαβή σε µια λέξη.
π.χ. ά-νε-µος, γρα-φεί-ο
• ∆ύο συνεχόµενα φωνήεντα χωρίζονται.
π.χ. α-ε-τός, ή-ρω-ας
• Ένα σύµφωνο, όταν βρίσκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, πηγαίνει
στο δεύτερο φωνήεν.
π.χ. α-γά-πη, έ-χω
• ∆ύο όµοια σύµφωνα χωρίζονται.
π.χ. κόκ-κι-νο, µέ-λισ-σα
• ∆ύο σύµφωνα δεν χωρίζονται αν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη.
π.χ. έ-πι-πλο, ά-στε-ρι
Αν όµως δεν αρχίζει ελληνική λέξη από αυτά τότε χωρίζονται
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 33

35. 34
π.χ. πόρ- τα, στιγ-µη
• Το ίδιο συµβαίνει και όταν έχουµε τρία σύµφωνα στη σειρά. ∆εν
χωρίζονται όταν αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο πρώτα.
π.χ. α- στρα-πή, ε-χθρός
Αλλά αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο πρώτα σύµφωνα,
χωρίζονται.
π.χ. άν-θρω-πος, Νο-έµ-βρι-ος
• Τα δίψηφα φωνήεντα (αι, ει, οι, ου, υι), οι σύνδεσµοι αυ και ευ, τα
δίψηφα σύµφωνα (µπ, ντ, γκ, τα, τζ), οι δίφθογγοι (αη, οη, άι, όι)
και οι καταχρηστικοί δίφθογγοι (ια, ιο, ιου, ειος, εια, ειο, οιος, οια,
οιο, υα, υου) δε χωρίζονται.
π.χ. παι-δεί-α, ναυ-τι-κό, τα-µπέ-λα, κε-λαη-δά, κά-ποιος, λα-λιά,
γυά-λα, στα-χυού
Οι σύνθετες λέξεις χωρίζονται όπως και οι απλές!!!
π.χ. κα-τέ-χω, ε-πί-λο-γος
Ονοµασία λέξεων
(ανάλογα µε των αριθµό των συλλαβών)
Ανάλογα µε τον αριθµό των συλλαβών τους, οι λέξεις χωρίζονται σε :
α) µονοσύλλαβες (αυτές που έχουν µια συλλαβή)
π.χ. και, µε, ναι
β) δισύλλαβες (αυτές που έχουν δύο συλλαβές)
π.χ. ό-χι, µέ-σα, πι-κρός
γ) τρισύλλαβες (αυτές που έχουν τρεις συλλαβές)
π.χ. κα-ρέ-κλα, γρα-φεί-ο
δ) πολυσύλλαβες (αυτές που έχουν περισσότερες από τρεις συλλαβές)
π.χ. πο-δή-λα-το, φω-το-γρα-φεί-α
Ονοµασία συλλαβών
Η τελευταία συλλαβή µιας λέξης λέγεται λήγουσα.
Η προτελευταία συλλαβή λέγεται παραλήγουσα.
Η Τρίτη συλλαβή από το τέλος λέγεται προπαραλήγουσα.
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 34

36. 35
π.χ. µε – λέ – τη
λήγουσα
παραλήγουσα
προπαραλήγουσα
Η πρώτη συλλαβή µιας λέξης λέγεται αρχική.
π.χ. κα-ρα-µε-λα
αρχική
Καµία πολυσύλλαβη λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα!!!
Ασκήσεις
1. Να χωρίσεις σε συλλαβές τις λέξεις.
α) φαγητό ……………………………….. β) αέρας ………………………………..
γ) πέτρινος ……………………………….. δ) Ιωάννινα ………………………………..
ε) αισχρός ……………………………….. στ) αέρας ………………………………..
ζ) σταθµός ……………………………….. η) ατµοµηχανή ………………………………..
θ) γυαλιά ……………………………….. ι) ευαγγελισµός ………………………………..
2. Να γράψεις 3 λέξεις σε κάθε οµάδα.
α) µονοσύλλαβες : ………………………….., ………………………….., …………………………..
β) δισύλλαβες : ………………………….., ………………………….., …………………………..
γ) τρισύλλαβες : ………………………….., ………………………….., …………………………..
δ) πολυσύλλαβες : ………………………….., ………………………….., …………………………..
3. Να γράψεις πώς λέγεται η υπογραµµισµένη συλλαβή.
α) στεριά …………………………………………………
β) θέατρο …………………………………………………
γ) αυλόπορτα …………………………………………………
δ) καροτσάκι …………………………………………………
ε) εξοχή …………………………………………………
στ) ακρογιαλιά …………………………………………………
mgavala
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 35

37. Τη δευτέρα τα παιδιά μίλησαν για τις διακοπές του
καλοκαιριού. Η μαρία είπε πως θα πάει διακοπές στην ελλάδα..
Ο σάκης είπε πως θα πάει στο χωριό της γιαγιάς του, στη
λεμεσό. Ο μιχάλης είπε πως τον αύγουστο θα πάει με τους
φίλους του στο τρόοδος.
-Εγώ θα περάσω τις διακοπές μου στην οδό αίγινας στη
λευκωσία, είπε γελώντας ο ιωάννης!
-Καλές διακοπές! ευχήθηκε η δασκάλα.
Τη δευτέρα τα παιδιά μίλησαν για τις διακοπές του
καλοκαιριού. Η μαρία είπε πως θα πάει διακοπές στην ελλάδα..
Ο σάκης είπε πως θα πάει στο χωριό της γιαγιάς του, στη
λεμεσό. Ο μιχάλης είπε πως τον αύγουστο θα πάει με τους
φίλους του στο τρόοδος.
-Εγώ θα περάσω τις διακοπές μου στην οδό αίγινας στη
λευκωσία, είπε γελώντας ο ιωάννης!
-Καλές διακοπές! ευχήθηκε η δασκάλα.
Τη δευτέρα τα παιδιά μίλησαν για τις διακοπές του
καλοκαιριού. Η μαρία είπε πως θα πάει διακοπές στην ελλάδα..
Ο σάκης είπε πως θα πάει στο χωριό της γιαγιάς του, στη
λεμεσό. Ο μιχάλης είπε πως τον αύγουστο θα πάει με τους
φίλους του στο τρόοδος.
-Εγώ θα περάσω τις διακοπές μου στην οδό αίγινας στη
λευκωσία, είπε γελώντας ο ιωάννης!
-Καλές διακοπές! ευχήθηκε η δασκάλα.
Τη δευτέρα τα παιδιά μίλησαν για τις διακοπές του
καλοκαιριού. Η μαρία είπε πως θα πάει διακοπές στην ελλάδα..
Ο σάκης είπε πως θα πάει στο χωριό της γιαγιάς του, στη
λεμεσό. Ο μιχάλης είπε πως τον αύγουστο θα πάει με τους
φίλους του στο τρόοδος.
-Εγώ θα περάσω τις διακοπές μου στην οδό αίγινας στη
λευκωσία, είπε γελώντας ο ιωάννης!
-Καλές διακοπές! ευχήθηκε η δασκάλα.
Το ξέρεις ότι το πρώτο γράμμα όλων των κύριων
ουσιαστικών, δηλαδή τα ονόματα ανθρώπων, χωρών,
πόλεων, οδών, βουνών, ποταμών, ημερών, μηνών και
γιορτών, γράφεται με κεφαλαίο;
Εξαίρεση οι εποχές, γράφονται με μικρό!
Με το κόκκινό σου βάλε κεφαλαίο όπου πρέπει...
Το ξέρεις ότι το πρώτο γράμμα όλων των κύριων
ουσιαστικών, δηλαδή τα ονόματα ανθρώπων, χωρών,
πόλεων, οδών, βουνών, ποταμών, ημερών, μηνών και
γιορτών, γράφεται με κεφαλαίο;
Εξαίρεση οι εποχές, γράφονται με μικρό!
Με το κόκκινό σου βάλε κεφαλαίο όπου πρέπει...
Το ξέρεις ότι το πρώτο γράμμα όλων των κύριων
ουσιαστικών, δηλαδή τα ονόματα ανθρώπων, χωρών,
πόλεων, οδών, βουνών, ποταμών, ημερών, μηνών και
γιορτών, γράφεται με κεφαλαίο;
Εξαίρεση οι εποχές, γράφονται με μικρό!
Με το κόκκινό σου βάλε κεφαλαίο όπου πρέπει...
Το ξέρεις ότι το πρώτο γράμμα όλων των κύριων
ουσιαστικών, δηλαδή τα ονόματα ανθρώπων, χωρών,
πόλεων, οδών, βουνών, ποταμών, ημερών, μηνών και
γιορτών, γράφεται με κεφαλαίο;
Εξαίρεση οι εποχές, γράφονται με μικρό!
Με το κόκκινό σου βάλε κεφαλαίο όπου πρέπει...
Ευρυδίκη Αννίβα
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 36

38. Όνομα_________________
Επώνυμο_______________
Hμ/νία 13-10-2009
1. Διάβασε το κείμενο,υπογράμμισε τα επίθετα που θα βρεις και στη
συνέχεια γράψε τα στα τρία γένη στον πίνακα που ακολουθεί.
Φτιάξε κι εσύ το δικό σου μαγικό ουράνιο τόξο.
Πάρε ένα διάφανο γυάλινο ποτήρι και γέμισέ το με νερό.Βάλε το σε ένα φωτεινό σημείο,
ώστε να το βλέπει ο ήλιος.Φρόντισε το ποτήρι να έχει μικρή κλίση,βάζοντας κάτω από τον
πάτο του σε μια μεριά ένα σκληρό χαρτί.Βάλε ση συνέχεια ένα μεγάλο κομμάτι χαρτί στο
πάτωμα,εκεί όπου πέφτουν οι ακτίνες του ήλιου και θα δεις να σχηματίζεται ένα μαγικό
ουράνιο τόξο.
2.Γράψε πώς λέγονται κι εσύ ,όπως το παράδειγμα.
• βιβλία από ύφασμα  υφασμάτινα βιβλία
• αγαλματάκι από γυαλί  ……………………………………………..
• σακούλες από πλαστικό ………………………………………………
• παπούτσια από δέρμα  ………………………………………………….
• Παιχνίδια από ξύλο  …………………………………………………..
• Λουλούδι από χαρτί  ………………………………………………….
• Τοίχος από πέτρα  …………………………………………………
3. Στις παρακάτω φράσεις υπογράμμισε τα ουσιαστικά που είναι στη γενική πτώση.
Βάλε τα μετά στη σωστή θέση στον πίνακα και γράψε τα και στον άλλο αριθμό
απέναντι.
Χατζημανώλη Αγγελική
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
Η σταγόνα της βροχής
Η αυλή του σπιτιούΤο καράβι των πειρατών
Το νερό της πηγής
Το νησί των πυροτεχνημάτων
Το κάστρο των ιπποτών
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 37

39. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
4. Βάλε τα ουσιαστικά που είναι μέσα στο συννεφάκι στις προτάσεις που ακολουθούν στη
γενική πτώση,όπου ταιριάζει το καθένα στον αριθμό που πρέπει.
 Τα νερά …………………………….χύνονται στη θάλασσα.
 Η γιορτή …………………………………είναι το Μάιο.
 Τα ονόματα ……………………………….γράφονται με κεφαλαίο.
 Έχασα την αλυσίδα ……………………………… μου.
 Οι κορυφές …………………………..ήταν χιονισμένες.
 Την ημέρα …………………..πήγα μαζί με τον πατέρα μου για να ψηφίσει.
 Πήρα το ποδήλατο ……………………………..μου για να κάνω βόλτα.
 Ο παππούς μου δεν μπορεί να διαβάσει τα ψιλά γράμματα …………………………….. .
 Οι τσάντες ………………………..μερικές φορές είναι πολύ βαριές.
 Το άρωμα ………………………… απλώθηκε σ’όλο το δωμάτιο.
Χατζημανώλη Αγγελική
κλειδί ποταμός βουνό
αδερφός μητέρα
μαθητής λουλούδι ημέρα
εκλογή εφημερίδα
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 38

40. Χρησιμοποιώ τα επίθετα της παρένθεσης και ζωντανεύω το κείμενο που ακολουθεί (
καταπράσινο, ολοστρόγγυλο ,σταχτιές, μικροί, βαθιά, καστανωποί, κοντόχοντρο,
σταχτιές, καλοχτισμένη, γρήγορο, καινούρια) :
Είναι νύχτα. Στο φεγγαρόφωτο γυάλιζε μια φωλιά πάνω στο κλαδί ενός πεύκου. Όλα τα
πουλιά και τα δέντρα κοιμούνται μέσα στο δάσος. Οι δυο τρυποφράχτες κοιμούνται κι
αυτοί τούτη τη νύχτα μέσα στη φωλιά τους και δεν μπορούν να ακούσουν τίποτα, μα
τίποτα. Είχαν αποκοιμηθεί πάνω στα πέντε αυγουλάκια τους.
Μόνο το φεγγάρι είδε…………
Είδε τον κούκο, το πουλί με τις γραμμές, να κρατάει στο ράμφος του ένα αυγό.
Ένα αυγό με βούλες.
Το φεγγάρι είδε ……………
Είδε τον κούκο να πηγαίνει με πέταγμα και να το αφήνει μέσα στη φωλιά, που
κοιμούνται οι δυο τρυποφράχτες.
( Ελένη Βαλαβάνη : Το χρυσό ρόδι)
Αννα Μουντράκη
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 39

41. ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Ειρήνη Κομνηνού
Τα επίθετα είναι οι λέξεις που φανερώνουν τι λογής είναι το ουσιαστικό. Τα επίθετα δεν υπάρχουν μόνα τους, πηγαίνουν
πάντα μαζί με ένα ουσιαστικό, το συνοδεύουν, γι’ αυτό και συμφωνούν μαζί του στο γένος και στον αριθμό. Δηλαδή: αν
είναι αρσενικό το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρεται το επίθετο, τότε και το επίθετο θα είναι αρσενικό.
π.χ. ο μεγάλος κήπος κήπος = ουσιαστικό αρσενικό μεγάλος = επίθετο αρσενικό
Αν είναι σε πληθυντικό αριθμό το ουσιαστικό που συνοδεύει το επίθετο, τότε και το επίθετο είναι σε πληθυντικό αριθμό.
π.χ. οι μεγάλοι κήποι κήποι = ουσιαστικό αρσενικό σε πληθυντικό αριθμό
μεγάλοι = επίθετο αρσενικό σε πληθυντικό αριθμό
Τα επίθετα πλουτίζουν το λόγο μας γιατί μας πληροφορούν για τα ουσιαστικά και μας λένε για τα γνωρίσματά τους, όπως:
τη μορφή, το υλικό, το μέγεθος, το σχήμα, τη θέση, το χρώμα, τη γεύση, την οσμή, την αφή, το χρόνο, την ποιότητα και
άλλα χαρακτηριστικά.
Τα επίθετα έχουν κάποιες καταλήξεις, που καλό είναι να θυμόμαστε πώς γράφονται:
-αίος (γενναίος) -λέος (ρωμαλέος) -είος (αστείος) -ηρός (πονηρός) -ητός (αγαπητός)
-ικός (ευγενικός) -ιμος (χρήσιμος) -ινός (μακρινός) -ινος (ξύλινος) -ιος (τίμιος)
-ίσιος (βουνίσιος) -ωπός (κιτρινωπός) -ωτός ( μεταξωτός) -ίσιμος(νηστίσιμος)
Υπάρχουν όμως και μερικές εξαιρέσεις στον παραπάνω κανόνα, δηλαδή στην ορθογραφία των καταλήξεων.
Όπως: νέος, κεφαλαίος, επιπόλαιος και τελευταίος, αλμυρός, ισχυρός, δανεικός, γλυκός και θηλυκός, άσχημος, επώνυμος
και ανώνυμος, συνώνυμος, διάσημος, επίσημος,έτοιμος, φτηνός, φωτεινός και σκοτεινός, ορεινός και υγιεινός, επικίνδυνος,
υπεύθυνος, άδειος, τέλειος, όμοιος, υπόγειος, γνήσιος, Πελοποννήσιος και Επτανήσιος-γιατί το νησί γράφεται με: η.
Τα επίθετα έχουν βαθμούς. Δηλαδή, ανάλογα με το βαθμό που γίνεται κάτι ή πόσο πολύ συμβαίνει κάτι.
π.χ. Ο Γιώργος είναι εργατικός. θετικός βαθμός
Ο Γιώργος είναι εργατικότερος από το Θανάση. [ λέμε και: πιο εργατικός από…] συγκριτικός βαθμός
Ο Γιώργος είναι ο εργατικότερος από την τάξη του. [ λέμε και: ο πιο εργατικός από…] υπερθετικός βαθμός
Βέβαια, βαθμούς έχουν όλα τα επίθετα που φανερώνουν ότι κάτι μπορεί να αλλάξει. Δηλαδή, αν μιλάμε για καταγωγή,
υλικό, τόπο ή χρόνο, τότε δεν έχουμε βαθμούς. Γιατί δεν γίνεται να πούμε π.χ. το τραπέζι είναι πιο ξύλινο, ή το πιο ξύλινο!
Ούτε : πιο θαλασσινός ή πιο χθεσινός!
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 40

42. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ: Ειρήνη Κομνηνού
Ας συμπληρώσουμε τα κενά με τη σωστή κατάληξη:
κεφαλ……ος, βραδ…ός, χαρ…πός, αθλητ…κός, νόστ…μος, μακρ…νός, αγρι…πός, ευγεν…κός, τίμ…ος, ζω…ρός,
υπεύθ…νος, επικίνδ…νος, διάσ…μος, αστ…..ος, μάλλ…νος, άδ…..ος, σκοτ…..νός, νηστίσ…μος, τέλ….ος, όμ….ος
Να σχηματίσεις το θηλυκό και το ουδέτερο των παρακάτω επιθέτων: (γράψε μαζί και τα άρθρα η και το )
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
ο φοβητσιάρης …………………………………………………………………………………………………………………..
ο άδειος…………………………………………………………………………………………………………………………..
ο αθώος…………………………………………………………………………………………………………………………..
ο εργατικός………………………………………………………………………………………………………………………
ο μεσαίος………………………………………………………………………………………………………………………...
Γράψε από δύο δικά σου επίθετα που να χαρακτηρίζουν το κάθε ουσιαστικό:
άνθρωπος …………………………………….. ………………………………………
θάλασσα …………………………………….. ………………………………………
βουνό …………………………………….. ………………………………………
Να μεταφέρεις σε γενική πτώση και σε αιτιατική πτώση τη φράση: ο θηλυκός αετός
του……………………………………………………… το………………………………………………………..
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 41

43. ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ, ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ Ειρήνη Κομνηνού
Ο Γιώργος είναι εργατικός.
Ο Γιώργος είναι εργατικότερος ( ή πιο εργατικός) από το Δημήτρη.
Ο Γιώργος είναι ο εργατικότερος ( ή ο πιο εργατικός) από τους φίλους του.
Ο Γιώργος είναι εργατικότατος ( ή πολύ εργατικός).
Τα πρόσωπα στα παραπάνω παραδείγματα δεν είναι εργατικά στον ίδιο βαθμό. Το επίθετο φανερώνει το διαφορετικό
βαθμό με ξεχωριστούς τύπους: εργατικός, εργατικότερος ( ή πιο εργατικός), ο εργατικότερος ( ή ο πιο εργατικός),
εργατικότατος ( ή πολύ εργατικός). Τους τύπους αυτούς τους ονομάζουμε βαθμούς του επιθέτου.
1. εργατικός : όταν το επίθετο φανερώνει απλά πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα, λέγεται θετικού βαθμού επίθετο ή
θετικό.
2. εργατικότερος ( ή πιο εργατικός) : όταν το επίθετο φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο
βαθμό από ένα άλλο, όταν δηλαδή συγκρίνουμε ένα ουσιαστικό με ένα άλλο, λέγεται συγκριτικού βαθμού ή
συγκριτικό.
3. ο εργατικότερος ( ή ο πιο εργατικός) : όταν το επίθετο φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε
μεγαλύτερο βαθμό από πολλά άλλα, δηλαδή έχουμε συγκρίνει το ουσιαστικό με πολλά και βρίσκουμε ότι υπερτερεί
από όλα, τότε λέγεται σχετικό υπερθετικό.
εργατικότατος ( ή πολύ εργατικός) : όταν το επίθετο φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε πολύ
μεγάλο βαθμό, αλλά δεν το συγκρίνουμε με άλλα, τότε λέγεται απόλυτο υπερθετικό.
Το συγκριτικό και το υπερθετικό μαζί, λέγονται παραθετικά του επιθέτου. Τα παραθετικά του επιθέτου μπορούν να
σχηματισθούν μονολεκτικά ( με μια λέξη) ή περιφραστικά (με δυο λέξεις). Όπως είδαμε στο παραπάνω παράδειγμα,
μονολεκτικά στο συγκριτικό βαθμό, σχηματίζονται τα επίθετα με τις καταλήξεις: -ότερος, -ύτερος, -έστερος. Ενώ
περιφραστικά με τη λέξη πιο και το θετικό του επιθέτου, δηλαδή : πιο εργατικός. Στον υπερθετικό βαθμό, το σχετικό
υπερθετικό σχηματίζεται από το συγκριτικό αφού πάρει μπροστά του το άρθρο : ο πιο εργατικός, ο εργατικότερος. Το
απόλυτο υπερθετικό μπορεί να σχηματισθεί με τις λέξεις : πολύ, πολύ πολύ, πάρα πολύ ( περιφραστικά) ή μονολεκτικά
με τις καταλήξεις: -ότατος, -ύτατος, -έστατος. Το απόλυτο υπερθετικό μπορεί να σχηματισθεί και με σύνθετες λέξεις οι
οποίες θα έχουν για πρώτο συνθετικό τα εξής: Θεός ( θεοσκότεινος), όλος (ολομόναχος), κατά ( κατάμαυρος), παν
(πανέξυπνος), παγ (παγκόσμιος), παμ (πάμπλουτος), υπέρ (υπεραρκετός), τρισ ( τρισάθλιος), τετρα ( τετράπαχος), πεντα
( πεντανόστιμος).
σημείωση: οι λέξεις που βοηθούν στον περιφραστικό σχηματισμό των επιθέτων είναι ποσοτικά επιρρήματα
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 42

44. Ε ιρήνη Κομνηνού
Ας φτιάξουμε ένα διαφημιστικό έντυπο για ένα εστιατόριο…
Ας προσθέσουμε μερικά επίθετα στα ουσιαστικά του εντύπου. Ίσως έτσι
δείχνουν πιο ελκυστικά και μπορεί να «λιγουρευτούν» αρκετοί…
Για δοκίμασε!
(αν δεν σου έρχεται κάποια καλύτερη ιδέα, μπορείς να διαλέξεις κάποιο
από τα παρακάτω επίθετα: τραγανός, νόστιμος, ζουμερός, φρέσκος,
σπιτικός, πεντανόστιμος, λαχταριστός, φρεσκότατος, υγιεινός, μεγάλος,
υπέροχος, όμορφος, τεράστιος, απίθανος)
ΤΟ …………………………….ΣΟΥΒΛΑΚΙ
Οι ………………………………………………… πατάτες μας,
το …………………………………………………. σουβλάκι μας,
το …………………………………………………... μπιφτέκι μας,
οι ………………………………………………………. σαλάτες μας,
το ……………………………………..…………………. κοτόπουλο,
οι ………………………………………….………………. πίτες μας
και οι ………………………………………..…………….. μεζέδες,
θα σας μείνουν αξέχαστα !
όλα είναι ……………………………….. και …………………………………!
ελάτε να τα δοκιμάσετε όλα!
Το κατάστημα διαθέτει …………………………………….. κήπο
και ……………………………………………. αίθουσα.
διανομή κατ’ οίκον
Επιμέλεια επανάληψης: Χρήστος Χαρμπής σελ. 43