1. 6 april 2011, De Reehorst te Ede
Oogst 3
Scholen in beweging
VO
Miriam van Etteger
Linda Odenthal

2. Opzet workshop 6 april 2011
• Inleiding
• Veranderen als water.
• De verschillende gezichten van de werkelijkheid.
• De instrumenten, hoe zijn ze gebruikt in het project en
hoe kunt u ze gebruiken?
• Afsluiting

3. Scholen in beweging
Aanleiding
• Pas als je begrijpt waarom veranderprocessen zijn
verlopen zoals ze verlopen kun je in de toekomst
veranderingen effectiever inrichten en aansturen.
(Fullan, 2004)
Hoofdvragen
• Hoe kunnen scholen meer inzicht krijgen in hun eigen
veranderprocessen?
• Welke instrumenten kunnen hierbij worden ingezet?
• Welke praktische consequenties voor de verandering
verbinden scholen aan het verkregen inzicht in hun eigen
veranderproces?

4. Werkwijze
Startonderzoek
• Kwalitatief onderzoek, 12 cases
• Semigestructureerde interviews met schoolleiding,
middenmanagers, docenten.
• Resultaten van het onderzoek voorgelegd in een
reflectiebijeenkomst en samen met de scholen
consequenties voor de verandering en/of vervolgvragen
geformuleerd.
• Verschillende perspectieven meegenomen.

5. Werkwijze 2
Vervolgonderzoek:
• Kwalitatief onderzoek 10 cases.
• Verdieping op een of meerdere facetten van de
verandering, leiderschap, inbedding van de verandering,
betrokkenheid
• Inzet diverse methoden voor stimulated respons en
andere instrumenten.

6. Wat heeft het onderzoek opgeleverd?
• Inzichten in veranderingsprocessen. “Leren uit het
verleden geeft handvatten voor de toekomst”.
• 10 instrumenten
• Onderbouwing uit de literatuur.
• We hebben met de deelnemende scholen bewezen dat
inzicht in de verandering groeit en dat dit inzicht zich
vertaald naar concrete acties in de dagelijkse praktijk.
• Dit geeft nieuwe beweging in de schoolontwikkeling,
meer focus, meer grip.

7. Veranderen als Water
"How can I know what I think until I see what I say?"
(Weick, 2001)

8. Verandering als water
Kies de kaart die past bij een verandering die zich op dit
moment in jouw organisatie voltrekt of zich recentelijk heeft
voltrokken.
Wissel uit met jouw buurman

9. De verschillende gezichten van de
werkelijkheid

13. De thermometer van betrokkenheid
Belangrijke factoren die betrokkenheid bepalen zijn:
• Respectvolle benadering
• Heldere verwachtingen
• Gevoel hebben erbij te horen
• Open feedback (communicatie)
• Juiste en tijdige informatie (communicatie)
• Training om goed te kunnen functioneren
• Erkenning
Factoren gerelateerd aan de persoon zelf:
• Diens vermogen de verandering te begrijpen en er betekenis
aan te geven
• Het vertrouwen dat de persoon heeft in wat hij/zij ziet en hoort
in relatie tot de verandering
• De mate van vertrouwen in de schoolorganisatie om de
verandering succesvol uit te voeren

14. De thermometer van betrokkenheid
1) Vragenlijst met 19 vragen.
2) De dialoog
De richtinggevende vragen kunnen betrekking
hebben op de persoon zelf:
• In hoeverre ervaar ik invloed op hoe deze
verandering verloopt?
• Wat maakt dat mijn betrokkenheid en/of invloed
veranderde?
• Wat deden anderen waardoor mijn
betrokkenheid of invloed wijzigde?
• Wat deed ik zelf om mijn betrokkenheid of
invloed te beïnvloeden?

15. De thermometer van betrokkenheid
Voorbeelden van richtinggevende vragen die
aansluiten op de beleving als team of subgroep:
• Wat hebben jullie als collega’s nodig hebben om
de verandering beter te begrijpen?
• Waar hebben jullie als collega’s behoefte aan in
de communicatie door de teamleiders?
• Voelen jullie je als collega’s voldoende
uitgedaagd om de onderwijsinhoud verder door
te ontwikkelen?

16. De instrumenten
• De fotowandmethode’ De fotowand is een instrument dat
geschikt is om vast te stellen of de praktijk na enige tijd nog
voldoet aan de oorspronkelijke uitgangspunten van de
innovatie.
• ‘De rich picture-methode’ Met dit instrument kan een beeld
worden gekregen van het geheel van processen in een
verandering.
• ‘De evaluatiematrix’, Dit instrument stimuleert een dialoog over
de doelen van de verandering en maakt het mogelijk vast te
houden aan de koers.
• Kaartenset ‘Verandering als water’, Betekenisgeving vraagt
aandacht en ruimte. Een instrument dat dit proces kan
ondersteunen is de set met kaarten ‘Verandering als water’.
• Vragenlijst ‘Van pionieren naar organiseren’ Een instrument
dat meer inzicht kan geven in de fase van ontwikkeling waarin
een verandering verkeert.

17. Instrumenten
• Vragenlijst ’Inbedding’ Een instrument om de focus op
stabiliteit van een innovatie te richten.
• ‘Leiderschap: actie en reactie’ Een instrument om acties van
leidinggevenden en de reactie erop van medewerkers in beeld
te brengen.
• ‘Thermometer van betrokkenheid’ De thermometer van
betrokkenheid is een instrument om vast te stellen wie bij de
verandering is betrokken en hoe deze betrokkenheid zich
tijdens het proces ontwikkelt.
• ‘Terugkijken op veranderen’ Een aantal interviewformats met
een handleiding om met de verschillende betrokkenen op een
verandering terug te kijken.
• Draaiboekje reflectiebijeenkomst. De inzet van vrijwel alle
hierboven genoemde instrumenten wordt gevolgd door een
reflectiebijeenkomst. Deze is bedoeld om echt te kunnen leren
van de resultaten.

18. Dank u en succes!
Linda Odenthal CPS
l.odenthal@cps.nl
Miriam van Etteger CPS
m.vanEtteger@cps.nl
Meer info op:
www.onderwijsinontwikkeling.nl
Kijk onder: Schoolorganisaties in beweging