1. ESPAINIAK AMERIKAN ZITUEN KOLONIEN INDEPENDENTZIA
Europan Napoleonen porrota gertatzen ari zen bitartean, Amerikako goi- mailako
intelektual eta militar kreoloak Frantziako iraultzan eta AEB-ren independentziak
bultzatutako ideia liberaletan oinarritu ziren.
XIX. mendean (1810- 1825) Espainiak eta Portugalek Ameriketan zituzten kolonia ia
guztiak, Kuba , Puerto Rico eta beste zenbait uharte txiki izan ezik, estatu
independente bihurtu ziren. Prozesu horren kausa garrantzitsuenak:
Egitura politiko- administratibo desegokia. XIX. Mendean Amerika lau
erregeordetzatan banaturik zegoen: Espainia Berria, Granada Berria, Peru eta
Zilarraren Ibaia. Europatik iristen ziren ordenen arabera agintzen zuten han
agintariek. Kargu politiko eta administratibo nagusi guztiak espainolen eskuetan
zeuden. Horrek kreolen haserrea zekarren.
Kausa sozialak. Penintsulatik joandakoak ziren gizarteko buruak. Bertako
jatorrizko biztanleria, esklabo afrikarrak eta kreolak, bazterturik uzten zituzten.
Kausa ekonomikoak. Espainia merkataritza monopolioan oinarrituta zegoen.
Metropoliaren interesen arabera antolatuta zegoen ekonomia ez kolonien
interesen arabera.
Kausa ideologikoak. Ilustrazioaren ideiek eragin handiak izan zuten elite
kreolean, eta ideia horiek kolokan jartzen zuen inposatutako egitura absolutista
eta koloniala.
Estatu Batuen independentzia. Estatu Batuen independentzia, Ilustrazioaren
ideietan oinarritua, eredu bihurtu zen, independentzia lortu zen lehen kolonia
izan baitzen.
Independentzia prozesua bizkorra izan zen. Napoleonen garaian hasi
zen. Napoleonek Espainia eta Portugal okupaturik zituela baliatuz, Espainiar kolonia
guztien, kreolek batzarrak sortu zituzten, Espainian bezala. Hasieran, frantsesek
inposatutako erakunde politikoen aurka borrokatzeko sortu zituzten, baina
metropolitik bereizteko tresna gisa baliatu zituzten, berehala.
1814an frantsesen okupazioa amaitu ondoren, koloniak berreskuratu nahian ezezkoa
jaso zuten. Buruzagi kreolak (Bolibar, San Martin) Espainiari aurre egin zioten.
1825ean independentzia lortzean barne antolaketa zehazteko garaian sortu ziren
gatazkak. Batasuna ezinezkoa zen, eta estatu berrien barruan gerra zibilak eta zatitzeprozesuak gertatu ziren denbora laburrean. Paraguai eta Uruguai, Argentinatik
bereizita; Kolonbiatik bereizita, gaurko Kolonbia, Venezuela eta Ekuador sortu ziren;
eta abar. Gatazka horien ondorioz, herrialdeak oso ahul geratu ziren, eta horrek
aukera eman zien estatubatuarrei eta Britainiarrei kolonialismo berri bat ezartzeko,
Kolonialismo ekonomikoa ezartzeko, hain zuzen.

2. Lehendabizi independizatu ziren herrialdeak: Venezuela, Mexico, Colombia, Ecuador,
Paraguay, Argentina. Independizatu zen azken herrialdea Panama izan zen.
SAN MARTIN
San Martin Argentinako militarra izan zen, Argentina, Txile, eta Peruko
independentzia lortu zuena.
Argentinako Independentzia Gerran matxinoen alde egin eta Iparraldeko Armadaren
buruzagi izendatu zutenean, Hego Amerikako independentzia lortzeko bere kanpaina
hasi zuen.
Buenos Airesen 1813an garaipena lortu zuen San Lorenzo de Parana-ko oste
espainiarren aurrean. Buenos Airesen eroso ez zegoenez, Perura jo zuen. 1814an
Cuyoko herrialdeko gobernari egin zuten eta urte hartan sartu zen Santiagoko hirian.
1818an amaitu zen Txileko independentziaren aldeko gerra Maipu-n.
Lima eraso eta 1821ean Peruko independentzia aldarrikatu zuen. Guayaquilen
SimónBolívarrekin elkarrizketa bat izan ondoren, bere armada eman zion eta honek
Peruko independentzia lortu zuen. 1822ko irailean, Limara itzulirik, Perun zituen
kargu guztiak utzi zituen. Europara joan zen, eta ez zen berriro Amerikara itzuli. San
Martinek Europara ihes egin zuen, non 1850ean hil zen.

3. SIMON BOLIVAR
SimónBolívar, Caracasen, Venezuelan jaio zen 1783an. Latinoamerikako herrialdeen
Espainiarekiko independentziaren bultzatzaile nagusia izan zen. Venezuela,
Kolonbiako eta Boliviako presidentea izendatu zuten. Peru askatu eta bertako
konstituzioa idatzi zuen. Euskal Herriko arbasoak zituen, Ziortza-Bolibar(Bizkaia)
herriko jatorrikoa baitzuen familia.
1813an Caracasen sartu eta “Askatzaile” titulua eman zioten, baina hurrengo urtean
espainiarrek garaitu eta erbestera jo behar izan zuen. Kolonbia Handiko errepublika
sortu zuen gero. Ekuador konkistatu ondoren (1822), Peruko gobernari izendatu
zuten. (1824) Bolivia estatuaren sorrera ekarri zuen.(1825). Amerika osoko lehen
batzarra bildu zuen Bolívarrek (Panama, 1826), Kolonbia eta Peruren arteko gerraren
ondorioz Kolonbia Handia bitan banatu zen; haietako bat Venezuelako Errepublika
(1829). Bolívarrek agintea utzi zuen 1830ean eta urte horretan hil zen.