Монгол Банк

1. ÌÎÍÃÎË ÁÀÍÊ
ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013

3. 3ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ¯Ã
Ýðõýìñýã õàòàãòàé, íî¸ä îî!
ªíãºðñºí 2013 îí áèäýíä ìàêðî ýäèéí çàñãèéí
áîäëîãûí òîì ñîðèëòûí æèë áàéëàà. Åâðîïûí ºðèéí
õÿìðàë óæãèðñàí, Õÿòàäûí ýäèéí çàñàã óäààøèðñàí,
ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí ¿íý áóóðñàí, õºãæèæ áóé
îðíóóäààñ õºðºí㺠ãàäàãøëàõ ¿çýãäýë ¿ðãýëæèëñýí
çýðýã íü ìàíàé ýäèéí çàñàãò ñºð㺺ð íºëººëæ áàéâ.
Èéì òîäîðõîéã¿é îð÷èíä Òºâ áàíêíû ¿¿ðýã íü
çºâõºí ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ õ¿ðýýãýýð
õÿçãààðëàãäàõã¿é, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, á¿òöèéí øèíý÷ëýë, áîäèò ñåêòîðûí èäýâõæèëèéã
äýìæèæ, äîòîîäûí õóðèìòëàë, õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýëýý.
Ìîíãîë Óëñûí óðñãàë äàíñ 2010-2012 îíä æèëä äóíäæààð 3.1 òýðáóì àì.äîëëàðûí
àëäàãäàëòàé, ¿¿íýýñ áàðààíû ãàäààä õóäàëäàà æèë á¿ð 2 òýðáóì àì.äîëëàðûí àëäàãäàëòàé
áàéñíûã ñàíõ¿¿ãèéí äàíñíû àøãààð áóþó ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí óðñãàëààð
ãîëëîí íºõºæ èðñýí þì. Ãýòýë 2013 îíä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 2.4 òýðáóì
àì.äîëëàðààð, ýêñïîðòûí îðëîãî 0.8 òýðáóì àì.äîëëàðààð òóñ òóñ áóóðñíû çýðýãöýý
Ìîíãîë Óëñ 2011-2012 îíä èðýýä¿éí ýêñïîðòûí îðëîãûã áàðüöààëæ áîãèíî õóãàöààò
çýýë àâñàí áàéñàí íü ýäèéí çàñàãò îðæ èðýõ ãàäààä âàëþòûí óðñãàëûã çºâõºí 2013 îíä 4
òýðáóì àì.äîëëàðààð áóþó 6.1 èõ íàÿä òºãðºãººð, Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä öýâýð àêòèâûã
78.5 õóâèàð áóþó 3.5 èõ íàÿä òºãðºãººð òóñ òóñ îãöîì áóóðóóëàõàä íºëººëºâ. Èéíõ¿¿
òºëáºðèéí òýíöýëä 2012 îíîîñ ýõëýí ¿¿ññýí äàðàìò, õ¿íäðýë íü 2013 îíä õÿìðàëûí
øèíæòýé áîëñîí íü ýäèéí çàñàãò áèé áîëñîí õ¿íäðýëèéí ñóóðü øàëòãààí áîëñîí þì.
2012 îíû òºãñãºëä çýýëèéí òàñàëäàë áèé áîëîõ, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð õ¿íäðýõ, 2013 îíä
ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò îãöîì áóóðàõ, óëìààð ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë áèé áîëîõ
áîäèò àþóë áàéñàí ó÷ðààñ áîëçîøã¿é õÿìðàëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ýäèéí çàñàã,
ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåìýý á¿õýëä íü òîãòâîðæóóëàõ çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíê 2012 îíû 11
ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí õóóëèéí õ¿ðýýíä, áèå äààæ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîé ¿å
øàòòàéãààð, õóâèéí õýâøëýýð äàìæóóëæ õèéâ. ¯¿íä:
Íýãä, Ìîíãîëáàíê “Ãîë íýðèéí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ”
õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 677 òýðáóì òºãðºãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã ýäèéí çàñàãò íèéë¿¿ëñýí íü ìàõ,
ãóðèë, æèæèãëýíãèéí øàòàõóóí çýðýã õýðýãëýýíèé ñóóðü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòèéã
ºìíºõ îíóóäûíõààñ ñààðóóëàõ, óëìààð òîãòâîðòîé áàéëãàõàä ýåðýãýýð íºëººëñºí.
Õî¸ðò, Áàíêíû ñèñòåìèéí òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûã äýìæèõ, ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðûí èòãýëèéã ñýðãýýõ, çýýëèéí òàñàëäëààñ ñýðãèéëýõèéí òóëä 900 òýðáóì òºãðºãèéí
õàäãàëàìæèéã áàíêóóäàä áàéðøóóëàí, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûã õàìãààëëàà.
Ãóðàâò, èíôëÿöèéí õýòèéí õàíäëàãà íü çîðèëòîò ò¿âøèíòýé íèéöòýé áàéñàí ¿åä
ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ã 3 óäàà, íèéò 2.75 íýãæ õóâèàð áóóðóóëæ, ýäèéí çàñãèéí
èäýâõæèëèéã äýìæèõèéí çýðýãöýý ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã áîäèò ñåêòîðò ýðãýëòèéí

4. 4 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
õºðºíãèéí çýýë îëãîõ õýëáýðýýð íýìýãä¿¿ëýâ.
Äýýðõ öîãö àðãà õýìæýýã ¿å øàòòàé õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä 2013 îíä íèéò Ì2 ìºí㺠24.3
õóâèàð, ¿¿íýýñ îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí òîãòâîðòîé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ
õºòºëáºðèéí çýýëèéã õàñ÷ òîîöâîë 12.1 õóâèàð, ÄÍÁ 11.7 õóâèàð òóñ òóñ ºñ÷, 2012 îíû
ñ¿¿ë ¿åýñ ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é áàéñàí çýýëèéí òàñàëäàë, ñèñòåìèéí øèíæòýé ýðñäýëýýñ á¿ðýí
ñýðãèéëæ, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûã ñàéæðóóëæ ÷àäëàà.
Èíôëÿöèä ¿ëýìæ íºëººòýé íèéë¿¿ëýëòèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí äàðàìòûã áóóðóóëàõûí
òóëä “Ãîë íýðèéí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ õºòºëáºð”-èéã
Ìîíãîëáàíêíààñ òýðã¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áºãººä ýíý íü ãîë íýðèéí áàðààíû ¿íèéí
ºñºëòèéã òîãòâîðæóóëàõ, íèéë¿¿ëýëòèéí ñààä, äýä á¿òöèéí õÿçãààðëàëòûã àðèëãàõ,
õóâèéí õýâøèëä ñóóðèëñàí, óðò õóãàöààíä ¿ð àøèãòàé àæèëëàõ ìåõàíèçìûã áèé áîëãîõ
çîðèëãîòîé áèëýý.
Ñàíõ¿¿ãèéí ¿¿ñìýë õýðýãñëýýð õàíøèéí ýðñäýëèéã áóóðóóëàí ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ
á¿ðýí áîëîìæòîéã “Øàòàõóóíû æèæèãëýíãèéí ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ äýä õºòºëáºð”-
èéí ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéãàà áîë “Õ¿íñíèé ãîë íýðèéí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã
òîãòâîðæóóëàõ” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èíôëÿöèä
¿ç¿¿ëýõ íºëºº ºìíºõ îíîîñ 3.1 äàõèí áóóðñàí áàéíà. ¯¿íèé ñàöóó ¿ð òàðèàíû íººö, ìàõ
çýðýã á¿òýýãäýõ¿¿íèé àãóóëàõûí ¿ëäýãäëýýð áàòàëãààæèõ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äèéã
çàõ çýýëä öîî øèíýýð íýâòð¿¿ëñíýýð áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàíãàìæ, íèéë¿¿ëýëòèéí
çàõ çýýëèéí ìåõàíèçì, õóâèéí õýâøèëä ñóóðèëñàí áàéíãûí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ ýõëýë
òàâèãäàæ áàéíà. Õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð Õ¯È-ýýð èëýðõèéëýãäñýí èíôëÿöè
ºìíºõ îíîîñ Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä 1.9 íýãæ õóâèàð áóóð÷ 12.3 õóâüä õ¿ðñýí áîë
óëñûí õýìæýýíä 1.5 íýãæ õóâèàð áóóð÷ 12.5 õóâüòàé ãàðëàà. Õýðýâ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷,
äóëààí, óñàí õàíãàìæèéí ¿íý òàðèô çýðýã òºðèéí çîõèöóóëàëòòàé áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé
¿íý áîëîí áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý íýìýãäýýã¿é áàéñàí áîë 2013 îíû ýöýñò
æèëèéí èíôëÿöè óëñûí õýìæýýíä íýã îðîíòîé òîîíä ãàðàõ á¿ðýí áîëîìæòîé áàéñàí þì.
Ìîíãîëáàíê ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé õºãæëèéã äýìæèõ, äóíäàæ äàâõàðãûí
õóðèìòëàëûã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä áàðèëãûí ñàëáàðûã ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí
àëü àëü òàëààñ íü äýìæèõýä àíõààð÷ àæèëëàâ. Òóõàéëáàë, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí
äîòîîäûí ¿éëäâýðëýë, îðîí ñóóöíû áàðèëãûí íèéë¿¿ëýëòèéã ýõýëæ äýìæñýíýýð
2013 îíä àøèãëàëòàíä îðñîí îðîí ñóóöíû òîî ºìíºõ îíîîñ 60 õóâèàð ºñ÷ýý. ͺ㺺
òàëààñ Ìîíãîëáàíê îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí òîãòâîðòîé òîãòîëöîîã
á¿ðä¿¿ëñíýýð îíû ýöñèéí áàéäëààð áàíêóóä 739.1 òýðáóì òºãðºãèéí îðîí ñóóöíû
èïîòåêèéí çýýë øèíýýð îëãîæ, 474.5 òýðáóì òºãðºãèéí çýýëèéã äàõèí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæýý.
Ìîíãîëáàíê îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí òîãòâîðòîé òîãòîëöîîã öààøèä ÷
¿ðãýëæë¿¿ëýõ áºãººä ýíý õ¿ðýýíä ¿ë õºäëºõ õºðºí㺺ð áàòàëãààæñàí ¿íýò öààñíû çàõ
çýýë õºãæèæ, Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàí äàõèí õºðºíãºæèí, õºäºëìºðèéí çàõ çýýë, òàòâàð,
øèìòãýëèéí îð÷èí èë¿¿ èë òîä, òóíãàëàã áîëíî.
̺íãºíèé áîäëîãûí õ¿¿íèé íºëººã ñàéæðóóëàõ, áàíê õîîðîíäûí çàõûí õ¿¿íèé
õýëáýëçëèéã áóóðóóëàõ ¿¿äíýýñ Ìîíãîëáàíê 2013 îíû 3 äóãààð ñàðààñ 4 íýãæ õóâèéí
ºðãºíòýé õ¿¿íèé êîðèäîðûã íýâòð¿¿ëýýä áàéíà. Èíãýñíýýð òºâ áàíêíààñ áàíêóóäàä

5. 5ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
îâåðíàéò õàäãàëàìæ, îâåðíàéò ðåïî õýðýãñëèéã öîî øèíýýð ñàíàë áîëãîæ, íººöºº èë¿¿
îíîâ÷òîé óäèðäàõ áîëîìæèéã íü á¿ðä¿¿ëýâ.
2013 îíä òºãðºãèéí íýðëýñýí ¿éë÷èëæ áóé õàíø 15.5 õóâèàð, áîäèò õàíø 7.2 õóâèàð
òóñ òóñ ñóëàðñàí íü ãàäààä õóäàëäààíû íºõöºë ìóóäñàí, ãàäààäûí øóóä õºðºíãº
îðóóëàëò ýðñ áóóðñíû èëðýë òºäèéã¿é 7 äóãààð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð âàëþòûí çàõàä ¿¿ññýí
îãöîì öî÷ðîë, ñºðºã õ¿ëýýëòèéí ¿ð äàãàâàð áàéâ. Õàíøèéí ýíýõ¿¿ ººð÷ëºëò íü áîãèíî
õóãàöààíä òîäîðõîé çàðäëûã äàãóóëñàí õýäèé ÷, óðò õóãàöààíä ìàíàé ýäèéí çàñãèéí
ºðñºëäºõ ÷àäâàð áîëîí ýêñïîðòûí áîëîìæèéã àëäàãäóóëàõã¿é áàéõ, ãàäààä âàëþòûí
óëñûí íººöèéã õàìãààëàõ, ãàäààä õóäàëäàà, óðñãàë òýíöëèéí àëäàãäëûã áóóðóóëàõ,
óëìààð ýäèéí çàñàãò á¿òöèéí øèíæòýé òîìîîõîí øèíý÷ëýë õèéõ óðüäà÷ íºõöºëèéã
õàíãàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé þì. ͺ㺺 òàëààñ Ìîíãîë øèã ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëò íü
ÄÍÁ-ýýñýý äàâñàí ýäèéí çàñãèéí õóâüä âàëþòûí õàíøèéí õýò îãöîì ººð÷ëºëò íü ýäèéí
çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäàëä ñºðºã íºëººòýé ó÷ðààñ Ìîíãîëáàíê õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí
õàíäëàãûã íü ººð÷ëºëã¿éãýýð, çºâõºí îãöîì õýëáýëçëèéã 纺ëð¿¿ëýõ çîðèëãîîð âàëþòûí
çàõàä îðîëöîõ áîäëîãûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèëëàâ. Èíãýñíýýð ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò ¿¿ñ÷
áîëçîøã¿é áàéñàí ñºðºã íºëººëëèéã 纺ëð¿¿ëæ, ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã õàìãààëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëñýí áîëíî.
2013 îíä áàíêíû ñåêòîðûí íèéò àêòèâ 74.1 õóâèàð ºñ÷ 20.1 èõ íàÿä òºãðºãò, çýýëèéí
ºðèéí ¿ëäýãäýë 54.1 õóâèàð ºñ÷ 10.8 èõ íàÿä òºãðºãò, òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí ýõ ¿¿ñâýð
77.7 õóâèàð ºñ÷ 19.6 èõ íàÿä òºãðºãò òóñ òóñ õ¿ðëýý. 2013 îíîîñ ýõëýí ìàíàé á¿õ áàíê
çîõèñòîé õàðüöààíû áîëîí ººðèéí õºðºíãèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýý á¿ðýí õàíãàæ,
áàíêíû ñèñòåìèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä óðüä õîæèä áàéãààã¿éãýýð ñàéæèðñíûã ýíä îíöëîí
òýìäýãëýõèéã õ¿ñ÷ áàéíà. Áàíêóóäûí òºãðºãèéí çýýëèéí æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ 2013
îíû ýöýñò 14.9 õóâü áîëæ, 2013 îíû õàìãèéí ºíäºð ò¿âøíýýñ 4.6 íýãæ õóâèàð áóóðñàí
¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí ºñºëòòýé õîëáîîòîéãîîð òºëáºð
òîîöîîíû ñèñòåìýýð äàìæèí õèéãäýæ áóé áàíê õîîðîíäûí ã¿éëãýýíèé òîî æèëýýñ æèëä
ºñºí íýìýãäýæ áàéíà. Òóõàéëáàë, 2013 îíä áàíê õîîðîíä õèéãäñýí ã¿éëãýýíèé òîî ºìíºõ
îíîîñ 2.5 äàõèí, ä¿í íü 82 õóâèàð ºñ÷ýý.
Ìîíãîë óëñ áóñàä îðíû àäèë ýäèéí çàñãàà óðò õóãàöààíä òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõèéã çîðüæ
áàéãàà áèëýý. Áèäíèé ýöñèéí çîðèëãî íü ºíººãèéí õýðýãëýýíä ñóóðèëñàí, ò¿¿õèé ýäèéí
¿íý, óóë óóðõàéí ñàëáàð äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààñ ¿ëýìæ õàìààðàëòàé
ýäèéí çàñãèéí çîõèñã¿é á¿òöèéã ººð÷èëæ, äîòîîäûí ¿éëäâýðëýë, õàäãàëàìæ, õóðèìòëàë,
õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæñýí, á¿òýýìæèä òóëãóóðëàñàí, òºðºëæñºí, ºðñºëäºõ ÷àäâàð,
äàðõëààòàé ýäèéí çàñàã áîëãîõîä îðøèæ áàéãàà áºãººä ÷óõàìõ¿¿ ýíý çîðèëãîä
Ìîíãîëáàíê òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã ÷èãë¿¿ëñýýð áàéõ áîëíî.
Í.ÇÎËÆÀÐÃÀË
Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷

6. 6 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒÛÍ Á¯ÒÝÖ
ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×
ÒÝÐï¯Í ÄÝÄ
ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×
ÇÀÕÈÐËÓÓÄÛÍ
ǪÂ˪Ë
̪ÍêÍÈÉ
ÁÎÄËÎÃÛÍ ÇªÂ˪Ë
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ
ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ
ÁÀÉÄËÛÍ ÇªÂ˪Ë
ÄÝÄ
ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×
Á¿òöèéí ººð÷ëºëò,
áîäëîãûí õýëòýñ
Õÿíàëò øàëãàëòûí
õýëòýñ
Çàéíààñ õÿíàëò
òàâèõ õýëòýñ
¯éë÷èëãýý àæ
àõóéí õýëòýñ
Íóóö, àþóëã¿é
áàéäëûí àëáà
Àâëàãà áàðàãäóóëàõ
ò¿ð àëáà
Òóñãàé òàñàã
Îëîí íèéòòýé
õàðèëöàõ õýëòýñ
Ëîíäîí äàõü
òºëººëºã÷èéí ãàçàð
̺íãºíèé áîäëîãûí
õýëòýñ
̺íãºí òýìäýãòèéí
õýëòýñ
Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ
çýýëèéí õýëòýñ
Ýðäýíýñèéí ñàí
Òºëáºðèéí òýíöýë,
ñòàòèñòèê ñóäàëãààíû
õýëòýñ
¯éë àæèëëàãààíû
ýðñäýëèéí õýëòýñ
Äîòîîä õÿíàëò
øàëãàëòûí õýëòýñ
Òºëáºðèéí áîäëîãî
çîõèöóóëàëòûí õýëòýñ
Á¿ðòãýëèéí
õýëòýñ
¯íäýñíèé öàõèì
ã¿éëãýýíèé òºâ
Ïðîãðàìì õàíãàìæ
áîëîâñðóóëàëòûí àëáà
Ñóäàëãàà
¿éë÷èëãýýíèé àëáà
Ñóäàëãààíû õýëòýñ
ÕßÍÀËÒ
ØÀËÃÀËÒÛÍ
ÃÀÇÀÐ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ
ÀËÁÀ
ÒÀÌÃÛÍ
ÃÀÇÀÐ
ÄÎÒÎÎÄ ÕßÍÀËÒ,
¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ
ÝÐÑÄÝËÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
̪ÍêÍÈÉ
ÁÎÄËÎÃÎ,
ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ
ÃÀÇÀÐ
̪ÍÃªÍ ÒÝÌÄÝÃÒ,
¯ÍÝÒ Ç¯ÉËÑÈÉÍ
ÃÀÇÀÐ
ÂÀËÞÒ, ÝÄÈÉÍ
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
ÒªËÁªÐ ÒÎÎÖÎÎ,
Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ
ÃÀÇÀÐ
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ
ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ
ÃÀÇÀÐ
ÎÐÎÍ ÍÓÒÀÃ
ÄÀÕÜ ÕÝËÒÝÑ (2)
ÑÀËÁÀÐÓÓÄ (15)
ÝÐÑÄÝËÈÉÍ
ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ
ÀËÁÀ
ÕÓÓËÜ ÝÐÕǯÉÍ
ÃÀÇÀÐ

7. 7ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
ÃÀÐ×ÈÃ
1. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÎÉÌ
1.1 Áîäèò ñåêòîð 9
1.2 Ãàäààä ñåêòîð 13
1.3 ̺íãº, ñàíõ¿¿ãèéí ñåêòîð 18
1.4 Óëñûí òºñºâ 32
2. ÒªÐÈÉÍ ÌªÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ
2.1 ̺íãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëò, àðãà õýìæýý, ¿ð ä¿í 33
2.2 Ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë 37
2.3 Âàëþòûí áîäëîãî 40
2.4 Ãàäààä âàëþòûí óëñûí íººöèéí óäèðäëàãà 41
2.5 Ìîíãîë Óëñûí òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåì 43
2.6 Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õóóëü ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýë 45
3. ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÌªÍêÍÈÉ ÇÀÕ ÇÝÝË ÄÝÕ
¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ
3.1 Òºâáàíêíû ¿íýò öààñ 47
3.2 Òºâáàíêíû ñàíõ¿¿æèëò 47
3.3 Çàñãèéí ãàçðûí ¿íýò öààñ 49
3.4 Ãàäààä âàëþòûí äóóäëàãà õóäàëäàà 50
3.5 Äîòîîä çàõ çýýëýýñ àëò õóäàëäàí àâàõ ¿éë àæèëëàãàà 50
4. ÃÎË ÍÝÐÈÉÍ ÁÀÐÀÀ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ¯ÍÈÉÃ
ÒÎÃÒÂÎÐÆÓÓËÀÕ
4.1 Õ¿íñíèé ãîë íýðèéí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ
äýä õºòºëáºð 53
4.2 Áàðèëãûí ñàëáàðûã äýìæèõ, óëìààð îðîí ñóóöíû ¿íèéã
òîãòâîðæóóëàõ äýä õºòºëáºð 54
4.3 ªðãºí õýðýãëýýíèé èìïîðòûí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã
áóóðóóëàõ äýä õºòºëáºð 56
4.4 Øàòàõóóíû æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ
äýä õºòºëáºð 59
4.5 Í¿¿ðñíèé àþóëã¿é íººö á¿ðä¿¿ëýõ, ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé
ñàëáàðûí ºâºëæèëòèéí áýëòãýë õàíãàõ, ýð÷èì õ¿÷íèé
¿íý, òàðèôûã òîãòâîðæóóëàõ äýä õºòºëáºð 61

8. 8 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
5. ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ Á¯ÒÝÖ, ÁÓÑÀÄ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ,
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
5.1 Ìîíãîëáàíêíû á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò 63
5.2 Îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ õàðèëöàà 63
5.3 Ãàäààä õàðèëöàà 64
5.4 ̺í㺠óãààõ áîëîí òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé
òýìöýõ àðãà õýìæýý 65
5.5 Äîòîîä õÿíàëò, ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýëèéí óäèðäëàãà 67
5.6 Áýëýí ìºíãºíèé õàíãàëò 68
5.7 Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè 69
5.8 Ìîíãîëáàíêíààñ 2013 îíä áàòàëñàí ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿ä 69
6. ÀÓÄÈÒÛÍ ÒÀÉËÀÍ 73
7. ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ 163

9. 9ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
1.1 Áîäèò ñåêòîð
ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëò
Ìîíãîë Óëñûí äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í (ÄÍÁ)-èé áîäèò ºñºëò 2013 îíä 11.7% ãàð÷, 3 äàõü
æèëäýý äàðààëàí 2 îðîíòîé òîîíä õàäãàëàãäëàà. Ìîíãîë Óëñàä îðæ èðýõ ãàäààä âàëþòûí óðñãàë
áîëîí ãàäààä öýâýð àêòèâûí õýìæýý áóóðàõ õàíäëàãàòàé áîëñîí 2012 îíîîñ ýõëýí ýäèéí çàñãèéí
ºñºëò óëèðàë á¿ð ñààðñààð 2013 îíû 1 ä¿ãýýð óëèðàëä 7.1% áîëæ áóóðñàí þì. Ãýâ÷ Ìîíãîëáàíê
ýäèéí çàñãèéã á¿õýëä íü òîãòâîðæóóëàõ, ó÷èð÷ áîëçîøã¿é õÿìðàëûí ýðñäýëýýñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð
ìº÷ëºã ñºðñºí ìºíãºíèé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õàíãàñíû çýðýãöýý ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé ºñºëòºä äýìæëýã
¿ç¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëò 2013 îíû 2 äóãààð óëèðëààñ ýõëýí òîãòâîðæèæ, óëìààð
ñýðãýñýýð îíû ýöýñò õî¸ð îðîíòîé òîîíä õàäãàëàãäàâ. Èíãýñíýýð ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñåêòîðò
ó÷ðóóëàõ ãàäààä ýäèéí çàñãèéí ñºðºã íºëººëëèéã ñààðìàãæóóëæ, 180 îð÷èì ìÿíãàí àæëûí áàéðàà
àëäàõ áîäèò àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ ÷àäñàí áîëíî.
Ýäèéí çàñãèéí áîäèò ºñºëò äýõ óóë óóðõàéí ñàëáàðûí íºëººëºë 2013 îíä ýðñ áóóðñíûã áàðèëãà,
õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí ºñºëòººð ãîëëîí íºõ뺺.
Çóðàã 1: Çýñ, í¿¿ðñíèé ¿íèéí èíäåêñ (2007=1.0)
áîëîí ýêñïîðò (áàðóóí òýíõëýãò)
Çóðàã 2: ÄÍÁ-èé ºñºëòèéí çàäàðãàà
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Ýêñïîðò Í¿¿ðñ
Òýðáóìàì.äîëëàð
Çýñ
7%
14%
12% 12%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
2010 2011 2012 2013
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé öýâýð òàòâàð
Óóë óóðõàéí áóñ ÄÍÁ
Óóë óóðõàéí ÄÍÁ
Áîäèò ÄÍÁ
I II III IV I II III IVI II III IV I II III IV
Ýõ ñóðâàëæ: ¯ÑÕ Ýõ ñóðâàëæ: ¯ÑÕ, Äýëõèéí áàíê
2013 îíû ýöñèéí áàéäëààð ÄÍÁ-èé ºñºëòèéã á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë, Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí
õóäàëäàà, óóë óóðõàé, áàðèëãà, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí ÄÍÁ-èé ºñºëòºä ýçëýõ õóâü ºíãºðñºí
îíòîé õàðüöóóëàõàä ºñ÷, á¿òýýãäýõ¿¿íèé öýâýð òàòâàð, òýýâýð áà àãóóëàõûí ¿éë àæèëëàãààíû ºñºëò
áóóðñàí áàéíà.
Ñàëáàðûí àíãèëëààð íü àâ÷ ¿çâýë ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð ÄÍÁ-èé ºñºëòèéí äèéëýíõ õýñãèéã ýçýëæ
áàéãàà õýäèé ÷, æèëèéí ýöýñò áóóðñàí, õàðèí íèéò ºñºëòºä óóë óóðõàéí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü
æèëèéí 2 äóãààð õàãàñò íýìýãäñýí áàéíà.
Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òîéì
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÎÉÌ
1

10. 10 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Õ¿ñíýãò 1: ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòèéí çàäàðãàà Çóðàã 3: ÄÍÁ-èé çàäàðãàà (ýöñèéí àøèãëàëòààð)
2013
I II III IV
ÄÍÁ-èé áîäèò
ºñºëò
10.7% 11.6% 12.2% 11.7%
պ人 àæ àõóé 2.9% 3% 2.6% 2%
Óóë óóðõàé 1.1% 0.8% 2.1% 3.2%
Àæ ¿éëäâýð (óóë
óóðõàéãààñ áóñàä)
1.3% 1.7% 2.5% 1.9%
¯éë÷èëãýý 5.5% 5.6% 4.3% 4.3%
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé
öýâýð òàòâàð
0.6% 1.1% 2% 1.4%
5.4
3.9
-3.2-4
-2
0
2
4
6
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013èõíàÿä¥
Ýöñèéí õýðýãëýý Íèéò õóðèìòëàë Öýâýð ýêñïîðò
Ýõ ñóðâàëæóóä: ¯ÑÕ
ÄÍÁ-èé çàäàðãààã ýöñèéí àøèãëàëòûí àðãààð àâ÷ ¿çýõýä ýöñèéí õýðýãëýý 5.4 èõ íàÿä, íèéò
õóðèìòëàë 4 èõ íàÿä, õàðèí öýâýð ýêñïîðò -3.2 èõ íàÿä òºãðºã áàéãàà íü ýäèéí çàñàãò õýðýãëýý
äàâàìãàéëñàí õýâýýð áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Öààøèä õýðýãëýýíýýñ õóðèìòëàëä øèëæèõ, äóíäàæ
äàâõàðãûí õóðèìòëàëûã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ìàêðî áîäëîãûã òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëñíýýð
äîòîîäûí ¿éëäâýðëýë, á¿òýýìæ, öýâýð ýêñïîðò íýìýãäýõ, íèéò õóðèìòëàë ºñºõ ýåðýã õàíäëàãà áèé
áîëíî.
Ýðäýñ áàÿëãèéí áóñ ñàëáàð
Áàðèëãà óãñðàëò, Ẻíèé áà æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò ãàðñàí ºñºëòèéí
íºëººãººð ýðäýñ áàÿëãèéí áóñ ñàëáàð 2013 îíä ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä 10.1%-èàð ºññºíººð
ÄÍÁ-èé 11.7%-èéí áîäèò ºñºëòèéí 8.5 íýãæ õóâèéã á¿ðä¿¿ëæýý.
2013 îíä Õºãæëèéí áàíêíààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí äýä á¿òöèéí òºñë¿¿ä áîëîí îðîí ñóóöíû áàðèëãûí
íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýð
Ìîíãîëáàíêíààñ õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýýíèé íºëººãººð áàðèëãûí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë 66.5%-
èàð ºñ÷, ºñºëò íü 2010-2012 îíû äóíäæààñ 2.2 äàõèí íýìýãäýí, ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòèéí 1.4 íýãæ
õóâèéã äàíãààðàà á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. Èíãýñíýýð 2013 îíû ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòºä áàðèëãûí ñàëáàðûí
¿ç¿¿ëýõ õóâü íýìýð 2012 îíòîé õàðüöóóëàõàä 2 äàõèí íýìýãäñýí áàéíà.
ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòºä ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóäààñ Ẻíèé áà æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàð
õàìãèéí ºíäºð áóþó 2.1 íýãæ õóâèéí íºëººëºë ¿ç¿¿ëæýý. ¯éë÷èëãýýíèé áóñàä ñàëáàðóóäààñ
òýýâýð áà àãóóëàõûí ñàëáàð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã -0.2 íýãæ õóâèàð áóóðóóëàõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí
íü íèéò à÷àà ýðãýëò ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä 0.9%-èàð, íèéò çîð÷èã÷èéí ýðãýëò 6.8%-èàð òóñ òóñ
áóóðñíààð ãîëëîí òàéëáàðëàãäàæ áàéíà.
պ人 àæ àõóéí ñàëáàð ýäèéí çàñãèéí áîäèò ºñºëòèéí 2.0 íýãæ õóâèéã á¿ðä¿¿ëýâ. Ýíýõ¿¿
ºñºëòºä Ìîíãîëáàíêíààñ Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí “Õ¿íñíèé ãîë íýðèéí áàðàà,
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ” äýä õºòºëáºð ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áîëíî. 2013 îíä 15.7
ñàÿ òîëãîé õýýëòýã÷ ìàë òºëëºñíººñ 15.2 ñàÿ òîëãîé òºë ìàë áîéæèæ, 0.8 ñàÿ òîëãîé ìàëûí ç¿é áóñ
õîðîãäîë ãàðñíààð îíû ýöýñò 45.1 ñàÿ òîëãîé ìàë òîîëîãäîí, ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä 10.3%-èàð
ºñ÷ýý.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

11. 11ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
2013 îíû ÄÍÁ-èé áîäèò ºñºëòèéã çàðäëûí àðãààð òîîöîõîä 16.8 íýãæ õóâèéã ºðõèéí àæ àõóéí
õýðýãëýý äàíãààðàà á¿ðä¿¿ëñíýýð ýöñèéí õýðýãëýý 13.7%-èàð ºñ÷ýý (Çóðàã 5). Òºñâèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûí òóõàé õóóëü á¿ðýí àãóóëãààðàà 2013 îíîîñ ýõëýí õýðýãæèæ, òºñâèéí îãöîì òýëýëò,
ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí áýëýí ìºí㺠òàðààõ çîõèñã¿é ¿éë àæèëëàãàà çîãññîí íü çàñãèéí ãàçðûí õýðýãëýý
áóóðàõàä ýåðýãýýð íºëººëºâ. Ìîíãîë Óëñûã ÷èãëýñýí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ¿ëýìæ
õýìæýýãýýð áóóðñàí íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ¿íäñýí õºðºíãèéí íèéò õóðèìòëàëûí ýçëýõ õóâèéã
îãöîì áóóðóóëæ 1.5 íýãæ õóâüä õ¿ðãýæýý. Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ýêñïîðò íü ýäèéí çàñãèéã 8.9 íýãæ
õóâèàð ºñãºõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áîëîâ÷ èìïîðò -12.5 íýãæ õóâèàð áóóðóóëàõ íºëºº ¿ç¿¿ëñíýýð öýâýð
ä¿íãýýðýý ãàäààä õóäàëäàà ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä -3.6 íýãæ õóâèéí ñºðºã íºëººëºë ¿ç¿¿ëæýý.
Çóðàã 4: Áîäèò ÄÍÁ áà ¿éëäâýðëýëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í
ñàëáàðóóäûí ºñºëò 2010-2013 îíä
-20%
0%
20%
40%
60% 2010 2011
2012 2013*
ÄÍÁ
ºñºëò
պ人
àæ àõóé
Óóë
óóðõàé
Àæ
¿éëäâýð
Áàðèëãà ¯éë÷èë-
ãýý
Çóðàã 5: Áîäèò ÄÍÁ-èé ºñºëò áà ò¿¿íä çàðäëûí
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí ýçëýõ õóâü
-60%
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
ªðõèéí õýðýãëýý Çà õýðýãëýý
ÒÁÁ õýðýãëýý Íèéò õóðèìòëàë
Ýêñïîðò Èìïîðò
ÄÍÁ ºñºëò
Ýõ ñóðâàëæ: ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî
Àæèë ýðõëýëò
Íèéò õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí òîî ºìíºõ îíîîñ 5.6%-èàð ºñ÷, 2013 îíû 3 äóãààð óëèðëûí
áàéäëààð 1894.5 ìÿíãàä õ¿ðñýí áàéíà. ¯¿íýýñ ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àì áóþó íèéò àæèëëàõ
õ¿÷ 62.1%-èéã ýçýëæ áàéãàà áºãººä àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí ºìíºõ îíîîñ 0.5 íýãæ
õóâèàð íýìýãäæýý (Çóðàã 6). Õàðèí íèéò àæèë÷äûí òîî 2012 îíîîñ 68.2 ìÿíãààð ºñ÷ 1086.4 ìÿíãàä
õ¿ðñýí áîë íèéò àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîî 89.5 ìÿíãà áóþó àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí ºìíºõ îíîîñ áóóð÷
7.6% áîëæýý (Çóðàã 7).
Íèéò àæèë÷äûí òîîã ýäèéí çàñãèéí ãîë ñàëáàðóóäûí àíãèëëààð àâ÷ ¿çâýë 2013 îíû áàéäëààð
353.1 ìÿíãà áóþó íèéò àæèë÷äûí 32.5% íü õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò, 229.6 ìÿíãà áóþó 21.1% íü
¿éëäâýðëýëä, 503.7 ìÿíãà áóþó 46.4% íü ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò òóñ òóñ àæèëëàæ áàéíà (Çóðàã 8).
̺í íèéò àæèë÷äûã õºäºëìºð ýðõëýëòèéí õýâ øèíæýýð àâ÷ ¿çâýë 514 ìÿíãà áóþó íèéò àæèë÷äûí
47.3% íü öàëèí õºëñòýé àæèë÷èä áàéãàà áîë 14.1 ìÿíãà áóþó 1.3% íü àæèë îëãîã÷ áàéíà. Õàðèí
õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷èä 203.3 ìÿíãà áóþó 18.7%, ºðõèéí ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýýíä öàëèí
õºëñã¿é îðîëöîã÷ 25.5 ìÿíãà áóþó 2.3% áàéãàà áîë ìàë àæ àõóé ýðõëýã÷èä 325.2 ìÿíãà áóþó íèéò
àæèë÷äûí 29.9%-èéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà (Çóðàã 9).
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

12. 12 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Çóðàã 6: Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí*
1 000
1 500
500
56%
58%
60%
62%
64%
66%
68%
70%
0
2010 2011 2012 2013.III
Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àì
ìÿí.õ¿í
Ýäèéí çàñãèéí èäýâõã¿é õ¿í àì
Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí, %
Çóðàã 7: Àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí
1 150
1 100
1 050
1 000
950
900
1 200
9.4%
7.0%
7.9% 7.6%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
2010 2011 2012 2013.III
Íèéò àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîî
ìÿí.õ¿í
Íèéò àæèë÷äûí òîî
Àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí, %
Çóðàã 8: Àæèë÷äûí òîî
(ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð)
31.8% 34.0% 31.2% 32.5%
16.6% 17.0% 17.9%
21.1%
51.6% 48.9% 50.9% 46.4%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2010 2011 2012 2013.III
պ人 àæ àõóé ¯éëäâýðëýë ¯éë÷èëãýý
Çóðàã 9: Àæèë÷äûí òîî
(õºäºëìºð ýðõëýëòèéí õýâ øèíæýýð)
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2010 2011 2012 2013.III
Öàëèí õºëñòýé
àæèëëàã÷
Àæèë îëãîã÷
Õóâèàðàà õºäºë-
ìºð ýðõëýã÷
ªðõèéí ¿éëäâýð-
ëýë ¿éë÷èëãýýíä
öàëèí õºëñã¿é
îðîëöîã÷
Ìàë àæ àõóé
ýðõëýã÷
Áóñàä
Çóðàã 10: Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí àæèë÷èä
3%
5%
9%
15%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2010 2011 2012 2013
Öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæ
Óóë óóðõàé, îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýð
Áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýð
ªñºëò
ìÿí.õ¿í
Õ¿ñíýãò 2: Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ
Õºäºëìºðèéí
á¿òýýìæ**
(2005 îíû çýðýãö¿¿ëýõ
¿íýýð, ìÿí.òºã)
2011 2012 2013
2013/
2012
Íèéò àæ ¿éëäâýðèéí
ñàëáàð
37,745 39,244 40,764 3.9%
Óóë óóðõàéí À¯ 70,472 69,805 71,422 2.3%
Áîëîâñðóóëàõ À¯ 26,467 29,048 28,307 -2.6%
Öàõèëãààí, äóëààí, ýð÷èì
õ¿÷ ¿éëäâýðëýë, óñàí
õàíãàìæ
16,526 17,140 17,714 3.3%
* - Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí íü ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé
õ¿í àìûí íèéò õºäºëìºðèéí íàñíû (15-ñ äýýø) õ¿íä ýçëýõ õóâèéã
èëýðõèéëíý.
** - Íýã àæèë÷èíä íîãäîõ íèéò ¿éëäâýðëýë (Àæèëëàã÷äûí òîî æèëèéí
äóíäæààð)
Ýõ ñóðâàëæóóä: ¯ÑÕ
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

13. 13ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò àæèëëàãñäûí òîî 2013 îíû ýöñèéí áàéäëààð 71.2 ìÿíãàä õ¿ðñýí áîë íýã
àæèë÷èíä íîãäîõ ¿éëäâýðëýë áóþó õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 40.7 ñàÿ òºãðºã áàéíà. Óóë óóðõàé,
îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ õàìãèéí ºíäºð áóþó 71.4 ñàÿ òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ
îíîîñ 2.3%-èàð ºññºí áîë áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 28.3 ñàÿ òºãðºã
áîëæ, ºìíºõ îíîîñ áàãà çýðýã áóóðñàí áàéíà. Õàðèí öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýë,
óñàí õàíãàìæèéí õóâüä õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 17.7 ñàÿ òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ îíîîñ 3.3 õóâèàð ºñ÷ýý
(Õ¿ñíýãò 2).
1.2 Ãàäààä ñåêòîð
Òºëáºðèéí òýíöýë
2013 îíû óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð òºëáºðèéí òýíöëèéí óðñãàë äàíñ 3,155.6 ñàÿ àì.äîëëàðûí
àëäàãäàëòàé, õºðºí㺠áà ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ 1,471.7 ñàÿ àì.äîëëàðûí àøèãòàé ãàðñíààð òºëáºðèéí
òýíöëèéí àëäàãäàë 1,883.3 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ðñýí áàéíà.
Çóðàã 11: Òºëáºðèéí òýíöëèéí ã¿éöýòãýë
I II III IV I II III IVI II III IV I II III IV
0
2010 2011 2012 2013
ñàÿ
àì.äîëëàð
Òºëáºðèéí òýíöýë
Óðñãàë äàíñ
Õºðºíãº, ñàíõ¿¿ãèéí òýíöýë
3 000
2 000
1 000
-1 000
-2 000
Çóðàã 12: Óðñãàë òýíöëèéí á¿òýö
I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV
-50
-40
-30
-20
-10
0
-900
-600
-300
0
2010 2011 2012 2013
%
Õóäàëäààíû òýíöýë
Öýâýð îðëîãî, øèëæ¿¿ëýã
Óðñãàë òýíöýë áà ÄÍÁ-èé õàðüöàà
ñàÿ
àì.äîëëàð
-1 200
-1 500
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Óðñãàë òýíöëèéí àëäàãäàë 2013 îíä ºìíºõ îíîîñ 6%-èàð áóþó 206.7 ñàÿ àì.äîëëàðààð áóóð÷ýý.
¯¿íä: i/ áàðààíû ãàäààä õóäàëäààíû äàíñíû àëäàãäàë 15%-èàð áóóð÷ 1,314.5 ñàÿ àì.äîëëàðò, ii/
îðëîãûí äàíñíû àëäàãäàë 29%-èàð áóóð÷ 670.3 ñàÿ àì.äîëëàðò, iii/ óðñãàë øèëæ¿¿ëýã äàíñíû àøèã
40%-èàð áóóð÷ 142.7 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ðñýí íü òóñ òóñ íºëººëºâ. Ìîíãîë Óëñûí óðñãàë òýíöëèéí
àëäàãäàë íü ìº÷ëºã äàãàñàí òºñâèéí îãöîì òýëýëò, õàâòãàéðñàí õàëàìæààð òýæýýãäñýí õýðýãëýýíèé
ºñºëò, ò¿¿íèéã äàãàñàí õýðýãëýýíèé èìïîðòûí îãöîì ºñºëò, óóë óóðõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäâýðëýëýýð ãîëëîí òàéëáàðëàãäàõ íåôòèéí èìïîðòûí ºñºëò, õºðºí㺠îðóóëàëòààð ñàíõ¿¿æèãäýõ
òîíîã òºõººðºìæ, ìàøèí ìåõàíèçìûí èìïîðòûí ºñºëòòýé õîëáîîòîéãîîð 2011 îíä ÄÍÁ-èé 32%,
2012 îíä 33%-ä òóñ òóñ õ¿ð÷ áàéñàí áîë 2013 îíä 26%-òàé òýíöýõ õýìæýýíä áîëæ áóóðààä áàéíà.
Ýíý íü íýã òàëààñ òºãðºãèéí áîäèò õàíø ñóëàðñàíòàé óÿëäàí õýðýãëýýíèé èìïîðò áóóðñíààð
òàéëáàðëàãäàõ áîë íºãºº òàëààñ ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ýðñ áóóðñàíòàé áàñ õîëáîîòîé
þì.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

14. 14 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Õºðºí㺠áà ñàíõ¿¿ãèéí òýíöýë òàéëàíò îíä 1,471.7 ñàÿ àì.äîëëàðûí àøèãòàé ãàð÷ ºíãºðñºí îíû
ìºí ¿åýñ 70%-èàð áóóðàõàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 2,411.3 ñàÿ àì.äîëëàðààð, áàãöûí
õºðºí㺠îðóóëàëò 2,476.6 ñàÿ àì.äîëëàðààð òóñ òóñ áóóðñàí íü ãîëëîí íºëººëæýý. Õºðºí㺠îðóóëàëò
èéíõ¿¿ áóóðàõàä íºëººëñºí õ¿÷èí ç¿éëñèéã íýãòãýí ä¿ãíýâýë äàðààõ áàéäàëòàé áàéíà:
• Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò öýâýð ä¿íãýýð 1,996.5 (óðüä÷èëñàí) ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ð÷, 2012
îíîîñ 55%-èàð áóóðàõàä:
- Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñàãò õºðºí㺠îðóóëàëòûí îð÷íû òîäîðõîé áóñ áàéäàë áèé áîëñîí.
Òóõàéëáàë, Õÿòàäààñ õºãæèæ áóé áîëîí á¿ðýëäýæ áóé ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäàä õèéõ
ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 2012 îíîîñ ýõëýí ýðñ áóóðñàí.
- 2013 îíû ýõýýð ÁÍÕÀÓ ýäèéí çàñàãòàà á¿òöèéí ººð÷ëºëò õèéæ, ýêñïîðò áîëîí õóðèìòëàëä
ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãààñ äîòîîäûí õýðýãëýýíä ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàã ðóó àëõàì àëõìààð
øèëæèõ áîäëîãî áàðèìòëàõ áîëñîí íü äýëõèéí çàõ çýýëä ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí ¿íý áóóðàõàä
íºëººëñºí áºãººä ýíý íü óóë óóðõàéí ñàëáàðò õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä õ¿ëýýëò ¿¿ññýí.
- ÀÍÓ-ûí õîëáîîíû íººöèéí áàíêíààñ ìºíãºíèé òýëýõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä õèéæ áóé
ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòýý õóìèõààð òºëºâëºñºí íü õºãæèæ áóé îðíóóäûã ÷èãëýñýí õºðºíãèéí
óðñãàëûã áóóðóóëàõàä íºëººëñºí.
- 2012 îíû 5 äóãààð ñàðä ÓÈÕ-ààñ áàòàëñàí õóóëèàñ øàëòãààëæ Ìîíãîë Óëñûí õºðºíãº
îðóóëàëòûí îð÷èí 2012 îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñ, 2013 îíû ýõíèé 10 ñàðûí òóðø ñºðºã áîëæ,
õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí òîäîðõîé áóñ áîëñîí íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷äûí èòãýëèéã
áóóðóóëñàí. Óëìààð ýíý íü äóíä áîëîí æèæèã õýìæýýíèé ãàäààäûí øóóä õºðºíãº
îðóóëàëòûí õýìæýý ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä 79 õóâèàð áóóðàõàä øóóä íºëººëñºí.
- Îþóòîëãîé òºñëèéí ýõíèé øàòíû á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæèë äóóñ÷ ¿éëäâýðëýë íü ýõýëñýí
õýäèé ÷, 2 äàõü øàòíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí àñóóäàë øèéäýãäýýã¿é, òàëóóä õîîðîíäûí
õýëýëöýýð îí äàìíàí óäààøèð÷ áàéãàà íü òóñ òºñëèéí õºðºí㺠îðóóëàëòàä òºäèéã¿é
Ìîíãîëä îðæ èðýõ íèéò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò áóóðàõàä íºëººëñºí.
• Áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí äàíñ 151.1 ñàÿ àì.äîëëàð àëäàãäàëòàé ãàðàõàä:
- Õóäàëäàà õºãæëèéí áàíêíû áîíäûí ýðãýí òºëºëò õèéãäñýí,
- Çàñãèéí ãàçàð øèíýýð áîíä ãàðãààã¿é çýðýã íü íºëººëñºí.
Çóðàã 13: Õºðºí㺠áà ñàíõ¿¿ãèéí òýíöëèéí á¿òýö
-500
0
500
2010 2011 2012 2013
Øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò
ñàÿ
àì.äîëëàð
Áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëò
Áóñàä
Õºðºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí òýíöýë
I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV
2 500
1 500
2 000
1 000
-1 000
-1 500
Çóðàã 14: Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò
0
200
400
600
800
ñàÿ
àì.äîëëàð
2011
óëèðàë
I II III IV
2012 2013
1 600
1 400
1 200
1 000
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

15. 15ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ïîçèö
Ìîíãîë Óëñûí Ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ïîçèö (öýâýð) 2013 îíû 4 ä¿ãýýð óëèðëûí ýöýñò
-19,361.8 ñàÿ àì.äîëëàð áàéíà.
Õ¿ñíýãò 3: Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ïîçèö, 2013 îíû ýöýñ (ñàÿ àì.äîëëàð)
À. ÃÀÄÀÀÄ ÀÊÒÈÂ 4,033 Á. ÃÀÄÀÀÄ ÏÀÑÑÈÂ 23,395
1. Øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò (ãàäààä ðóó) 552 6. Øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò (ãàäààäààñ) 15,471
2. Áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëò 120 7. Áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëò 2,479
3. Ñàíõ¿¿ãèéí äåðèâàòèâ 0 8. Ñàíõ¿¿ãèéí äåðèâàòèâ 0
4. Áóñàä õºðºí㺠îðóóëàëò 1,113 9. Áóñàä õºðºí㺠îðóóëàëò 5,445
5. ͺºö àêòèâ 2,248 Â. ÏÎÇÈÖ (19,362)
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Ìîíãîë Óëñààñ ýäèéí çàñãèéí õàðüÿàò áóñò îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í (àêòèâ) 4,032.9 ñàÿ
àì.äîëëàð áàéíà. ¯¿íèé 56%-èéã ãàäààä âàëþòûí àëáàí íººö, 28%-èéã áóñàä õºðºí㺠îðóóëàëòûí
àêòèâ, 14%-èéã øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, ¿ëäñýí 3%-èéã áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëò òóñ òóñ ýçýëæ
áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí õàðüÿàòàä ãàäààäààñ îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í (ïàññèâ)
23,394.6 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ð÷ýý. ¯¿íèé 66%-èéã ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, 23%-èéã áóñàä
õºðºí㺠îðóóëàëòûí ïàññèâ, ¿ëäñýí 11%-èéã áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëò òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí 32%-èéã áóþó 5,020.3 ñàÿ àì.äîëëàðûã õóâü
íèéë¿¿ëýã÷èéí ä¿ðìèéí ñàí äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò, ¿ëäñýí 68% áóþó 10,450.3 ñàÿ àì.äîëëàðûã
òîëãîé êîìïàíèàñàà àâñàí çýýë (êîìïàíè õîîðîíäûí ºãëºã, ñàíõ¿¿æèëò) ýçýëæ áàéíà.
Õ¿ñíýãò 4: Ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ïîçèö, äàíñ òóñ á¿ðýýð (ñàÿ àì.äîëëàð)
2010 2011 2012 2013
Íèéò ïîçèö (1,678) (7,692) (14,219) (19,362)
Ãàä. øóóä õºð.îðóóëàëòûí ïîçèö (2,048) (7,602) (12,267) (14,918)
Áàãöûí õºð.îðóóëàëòûí ïîçèö (230) (313) (2,584) (2,359)
Ñàí.¿¿ñìýë.õýð-èéí ïîçèö (0) (0) - -
Áóñàä õºð.îðóóëàëòûí ïîçèö (1,688) (2,228) (3,495) (4,333)
ÃÂÀÍ-èéí ¿ëäýãäýë 2,288 2,451 4,126 2,248
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîãèíî ïîçèö ºìíºõ 2012 îíîîñ 36%-èàð áóþó 5,144.4 ñàÿ àì.äîëëàðààð
íýìýãäñýí áàéíà. ¯¿íèéã:
• Åðºíõèé á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë, ãàäààä àêòèâ 37%-èàð áóþó 2,347.2 ñàÿ àì.äîëëàðààð áóóð÷,
ãàäààä ïàññèâ 13%-èàð áóþó 2,797.1 ñàÿ àì.äîëëàðààð íýìýãäñýíýýð,
• Äàíñ òóñ á¿ðýýð àâ÷ ¿çâýë, ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîãèíî ïîçèö 2,651.4 ñàÿ
àì.äîëëàðààð, áóñàä õºðºí㺠îðóóëàëò 24%-èàð áóþó 839.9 ñàÿ àì.äîëëàðààð òóñ òóñ ºñ÷,
õàðèí áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîãèíî ïîçèö 9%-èàð áóþó 224.9 ñàÿ àì.äîëëàðààð, ÃÂÀÍ
46%-èàð áóþó 1,878.1 ñàÿ àì.äîëëàðààð òóñ òóñ áóóðñíààð òàéëáàðëàæ áîëîõîîð áàéíà.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

16. 16 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Ãàäààä ºð
Ìîíãîë Óëñûí íèéò ãàäààä ºð (óëñûí ñåêòîðûí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí á¿ãä)-èéí ¿ëäýãäýë 2013
îíû ýöýñò 18,920.6 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ð÷, 2012 îíû ýöñèéí ã¿éöýòãýëýýñ 23%-èàð áóþó 3,536.1 ñàÿ
àì.äîëëàðààð ºñ÷ýý. ¯¿íä:
• Áàíêíààñ áóñàä äîòîîäûí õóâèéí õýâøëèéí ñàëáàðûí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ãàäíû
áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ àâñàí çýýë 2012 îíîîñ 48%-èàð ºñ÷, 1,884 ñàÿ àì.äîëëàðò
õ¿ðñýí,
• Óóë óóðõàéí ñàëáàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé òîìîîõîí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí õºðºíãº
îðóóëàã÷ààñàà àâñàí çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýð 25%-èàð áóþó 2,092.9 ñàÿ àì.äîëëàðààð íýìýãäñýí íü
ãîëëîí íºëººëæýý.
Çàñãèéí ãàçðûí áîëîí ò¿¿íèé áàòàëãààòàé ãàäààä çýýëèéí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü õýìæýý 2011 îíä 22%,
2012 îíä 41%, 2013 îíä 36% áàéíà.
Õ¿ñíýãò 5: Ìîíãîë óëñûí íèéò ãàäààä ºð (ñàÿ àì.äîëëàð)
¯ç¿¿ëýëò 2010 2011 2012 2013
ªºð÷ëºëò
Ä¿í Õóâü
Íèéò ãàäààä ºð 5,928 9,628 15,385 18,921 3,536 23%
I. Çàñãèéí ãàçàð 1,788 1,951 4,264 4,256 -8 -0.2%
II. Òºâ áàíê 274 268 414 1,065 651 157%
III. Áàíê 506 710 1,074 1,265 190 18%
Áîãèíî õóãàöààò 77 82 58 118 60 103%
Óðò õóãàöààò 429 628 1,016 1,147 131 13%
IV. Áóñàä ñåêòîð 646 949 1,275 1,884 609 48%
Áîãèíî õóãàöààò 289 502 508 451 -57 -11%
Óðò õóãàöààò 357 447 768 1,433 665 87%
V. Õºðºí㺠îðóóëàã÷ààñ
àâñàí çýýë
2,715 5,750 8,357 10,450 2,093 25%
Ýõ ñóðâàëæ: Çàñãèéí ãàçðûí ìýäýýëëèéã Ñàíãèéí ÿàì, áóñàä ìýäýýëëèéã Ìîíãîëáàíê áîëîâñðóóëàâ
Øèãòãýý 1:
Õºãæèíã¿é îðíóóäàä õýðýãæ¿¿ëæ áóé ìºíãºíèé óëàìæëàëò áóñ áîäëîãî (QE)
̺íãºíèé áîäëîãûí óëàìæëàëò àðãà õýðýãñýë áîëîõ áîäëîãûí õ¿¿ã öààøèä áóóðóóëàõ îðîí çàé
áàéõã¿é áîëñîí áóþó 0 îð÷èì õóâèéí ò¿âøèíä èðñýí íºõöºëä óëàìæëàëò áóñ Quantitative Easing
(QE) áóþó ñàíõ¿¿ãèéí õºðºí㺠õóäàëäàí àâàõ çàìààð ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, ýäèéí
çàñãèéí èäýâõæèëèéã äýìæèõ áîäëîãûã õºãæèíã¿é îðíóóä 2008 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Òóõàéëáàë, 2008, 2009 îíû äýëõèéí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëààñ õîéø Õîëáîîíû íººöèéí áàíê
(FED), Åâðîïûí òºâ áàíê (ECB), Àíãëè (BOE), ßïîí (BOJ) çýðýã îðíóóäûí òºâ áàíêóóä QE-ã
ò¿ëõ¿¿ àøèãëàõ áîëñîí. Ãýõäýý QE-ýýð íýìýãä¿¿ëñýí ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü Àíãëè áîëîí ÀÍÓ-
ûí õóâüä äýýä òàë íü Ì2 ìºíãºíèé 14%-ä õ¿ð÷ áàéñàí áîë ßïîíû òºâ áàíê 2013 îíä Ì2-í 7.4%-òàé
òýíöýõ¿éö õýìæýýãýýð íýìýãä¿¿ëæ áàéæýý.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

17. 17ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Õ¿ñíýãò 6: QE-ûí õýìæýý, ÄÍÁ áà M2 ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòýä õàðüöóóëñíààð
Ì2 ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòýä ýçëýõ õóâü 2013 îíû íýðëýñýí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü
FED BOE BOJ BOM FED BOE BOJ BOM
2008 7.4 0.2 1.0 0.3
2009 13.8 13.6 2.4 1.8 13.2 3.8
2010 6.9 3.6 1.0 5.9
2011 0.0 3.6 2.6 4.0 4.4
2012 6.4 5.0 7.0 0.4 5.3 12.2
2013 9.3 7.4 38.6 1.5 13.3 20.8
Ýõ ñóðâàëæ: Óëñ á¿ðèéí òºâ áàíêíû öàõèì õóóäàñ
Àíãëèéí òºâ áàíêíû QE õºòºëáºðèéã 2009-2012 îíû õîîðîíä õýðýãæ¿¿ëñýí áºãººä ýíý íü
Çàñãèéí ãàçðûí áîíäûí õ¿¿ã áóóðóóëàõ, ¿íýò öààñíû ¿íèéã ºñãºõ çàìààð çýýë îëãîëò, õºðºíãº
îðóóëàëò, óëìààð áîäèò ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèæ, ÄÍÁ-èé ºñºëòºä æèëèéí 1.5 íýãæ õóâèéí
ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëñýí õýìýýí ñóäëàà÷èä ä¿ãíýñýí áàéíà. Õýäèéãýýð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä
ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áîëîâ÷ QE õºòºëáºð íü äýýðõ õóãàöààíä èíôëÿöèéã æèë á¿ð 1.25 íýãæ
õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, îðëîãûí òýãø õóâààðèëàëòàä ñºð㺺ð íºëººëñºí õýìýýí çàðèì ñóäëàà÷èä
òîîöîîëñîí áàéíà. Òîäðóóëáàë ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí 40 ãàðóé õóâèéã íèéò èðãýäèéí 5% áóþó
÷èíýýëýã ºðõ¿¿ä ýçýìøäýã áºãººä QE-í íºëººãººð äýýðõ ºðõ¿¿äèéí áàÿëàã òºäèé ÷èíýýãýýð
íýìýãäýæ, íºãºº òàëààñ QE-èéí íºëººãººð õàäãàëàìæèéí õ¿¿ áóóðàõàä òýòãýâðèéí ñàíãèéí
ºãººæ áóóð÷, ÿäóó ºðõèéí èðýýä¿éí îðëîãîä ñºð㺺ð íºëººëñºí ãýæ òýä ¿çñýí áàéíà.
ßïîíû òºâ áàíê 2013 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí øèíý QQE (quantitative and qualitative easing)
õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí áºãººä ¿¿íèé ãîë çîðèëãî íü óðò õóãàöààíû õ¿¿ã áóóðóóëæ,
ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýí, öààøèä ìºíãºíèé áîäëîãûí òºëâèéã ñóëðóóëàõ çàìààð
õóâü õ¿í, êîðïîðàöèéí èíôëÿöèéí õ¿ëýýëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, èíôëÿöèéí ò¿âøèíã 2%-ä õ¿ðòýë
íýìýãä¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Òîäðóóëáàë, QQE õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä òºâ áàíê íü çàñãèéí ãàçðûí
áîíäûã èõýýð õóäàëäàí àâ÷, òýäãýýðèéí äóíäàæ õóãàöààã 3 æèëýýñ 7 æèë áîëãîí ñóíãàñàí íü
óðò õóãàöààíû õ¿¿ã áóóðóóëàõàä ÷èãëýñýí qualitative àðãà õýìæýý áºãººä èíãýñíýýð ï¿¿ñ, ÀÀÍ-
¿¿äèéí óðò õóãàöààíû õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, óëìààð öàëèíã ºñãºõ ãîë çîðèëãîòîé
áàéíà. 15 æèëèéí òóðø äåôëÿöèòàé áàéñàí ßïîí óëñ ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íä 2013 îíû 12
äóãààð ñàðûí áàéäëààð 1.6%-èéí èíôëÿöèòàé áîëñîí íü òîì àìæèëò áîëîîä áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Õîëáîîíû íººöèéí áàíê ò¿¿õýíäýý 3 óäààãèéí QE õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëñýí áºãººä ¿¿íèé
ñ¿¿ëèéíõ áóþó QE3 õºòºëáºð íü 2012 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðààñ ºíººäðèéã õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëæ áàéíà.
QE3 õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Õîëáîîíû íººöèéí áàíê ñàð á¿ð 85 òýðáóì àì.äîëëàðòàé òýíöýõ¿éö
àêòèâ õºðºí㺺ð áàòàëãààæñàí ¿íýò öààñ (ABS) õóäàëäàí àâ÷, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéã ìºíãºí
óðñãàëààð òýòãýõ, õºðºí㺠îðóóëàëò, àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèíã áóóðóóëàõ çîðèëãîòîé àæèëëàæ
èðñýí. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä 2012 îíû 8 äóãààð ñàðä 8.1% áàéñàí àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí 2014 îíû 2
äóãààð ñàðä 6.7% áîëæ áóóð÷ýý. Öààøèä áèçíåñèéí îð÷èí ñýðãýæ, àæèë îëãîëò, áîäèò ñåêòîðûí
¿éë àæèëëàãàà íü ººðèéí ºñºëòèéã õàíãàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çñýí òóë 2013 îíû 12 äóãààð ñàðààñ
ýõëýí Õîëáîîíû íººöèéí áàíê ¿íýò öààñíû õóäàëäàí àâàëòûí õýìæýýã ààæìààð áóóðóóëæ, 2014
îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí áàéäëààð ñàð á¿ð 55 òýðáóì àì.äîëëàð ABS õóäàëäàí àâ÷ áàéíà.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

18. 18 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Åðºíõèé人 àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí çîðèëòîò 6.5%-ä õ¿ð÷ áóóðàõ, èíôëÿöèéí ò¿âøèí çîðèëòîò
2%-èéí ò¿âøèíä õ¿ð÷ ºñºõ õ¿ðòýë QE3 õºòºëáºð ¿ðãýëæèëæ, áîäëîãûí õ¿¿ 0-0.25% áóþó õýò
íàì ò¿âøèíä áàéõ áºãººä 2014 îíû 10 äóãààð ñàð ãýõýä áîíä õóäàëäàí àâàõ õºòºëáºðèéã ààæìààð
çîãñîîõ òºëºâëºãººòýé áàéíà.
Ìîíãîë Óëñàä íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé èíôëÿöèéí äàðàìò îëîí æèëèéí òóðø ºíäºð áàéñíû
çýðýãöýý 2013 îíä ýäèéí çàñàãò îðæ èðýõ ãàäààä âàëþòûí óðñãàë 4 òýðáóì àì.äîëëàðààð áóóð÷,
ãàäààä öýâýð àêòèâ 78.5%-èàð áóþó 3.5 èõ íàÿä òºãðºãººð áóóðñíààð ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ýäèéí
çàñãèéí áîëçîøã¿é õÿìðàë í¿¿ðëýõ áîäèò àþóë òîõèîëäîõîîð áàéëàà. Èéìä ýäèéí çàñãèéã
òîãòâîðæóóëàõ çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíààñ ìº÷ëºã ñºðñºí ìºíãºíèé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ,
ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñåêòîðò ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîé çîðèóëàëòààð õèéõ øààðäëàãà
ãàðñàí áèëýý. Èéíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéã òîãòâîðæóóëàõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíê (i)
íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé èíôëÿöèéí äàðàìòûã áóóðóóëàõ, áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàíãàìæèéí
çàõ çýýëèéí çàð÷èìä ñóóðèëñàí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð 677 òýðáóì, (ii) áàíêíû ñàëáàðò
çýýëèéí òàñàëäàë ¿¿ñýõýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëûí ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ
çîðèëãîîð 900 òýðáóì, (iii) îðîí ñóóöíû áàðèëãûí íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð 534.5
òýðáóì, (iv) îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí òîãòâîðòîé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ, äóíäàæ
äàâõàðãûí õóðèìòëàëûã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä 1540 òýðáóì òºãðºãèéã, 2013 îíä íèéò
3.6 èõ íàÿä òºãðºãèéí áóþó Ì2 ìºíãºíèé 38.6%, íýðëýñýí ÄÍÁ-èé 20.8%-òàé òýíöýõ õýìæýýíèé
ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã çºâõºí õóâèéí õýâøëýýð äàìæóóëàí, ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñåêòîðò
íèéë¿¿ëñíýýð ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ìàêðî òîãòâîðòîé áàéäëûã õàäãàëæ, ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé
ºñºëòèéã õàíãàí, áîëçîøã¿é õÿìðàëûí ýðñäýëýýñ ñýðãèéëñýí áîëíî.
Õºãæñºí îðíóóäûí òºâ áàíêóóäààñ õèéñýí QE-èéí Ì2 ìºíãº, ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü õýìæýýòýé
õàðüöóóëàõàä Ìîíãîëáàíêíû QE-í Ìîíãîëûí Ì2, ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü õýìæýý ºíäºð áàéãààãààñ
¿çýõýä 2011 îíû ñ¿¿ë ¿åýñ ýõëýëòýé ãàäààä ýäèéí çàñãèéí ñºðºã íºëººëºë, 2012 îíû ýöýñ, 2013
îíû ýäèéí çàñãèéí õ¿íäðýë íü Ìîíãîë Óëñàä ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ÿìàðõóó õýìæýýíèé óæèã
õÿìðàë àâ÷èð÷ áîëçîøã¿é áàéñàí íü òîäîðõîé áàéíà.
1.3 ̺íãº, ñàíõ¿¿ãèéí ñåêòîð
̺íãºíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
2012 îíû òóðø ýð÷èìòýé áóóð÷ áàéñàí ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí æèëèéí ºñºëò íü ýäèéí çàñãèéã
òîãòâîðæóóëàõ Ìîíãîëáàíêíû áîäëîãûí àðãà õýìæýý, Ìîíãîëáàíê, Çàñãèéí ãàçðûí õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëñýí ãîë íýðèéí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ äóíä õóãàöààíû õºòºëáºðèéí
íºëººãººð 2012 îíû 12 ñàðààñ òîãòâîðæñîí áºãººä 2013 îíû ýöñèéí áàéäëààð ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ
24.3%-èàð ºñ÷, 9.5 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ð÷ýý. Ì2 ìºíãºíèé 24.3%-èéí ºñºëòºä áàðàã ìºíãºíèé ºñºëò,
ò¿¿í äîòðîî òºãðºãèéí õàäãàëàìæèéí ºñºëò ãîëëîí íºëººëñºí áºãººä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí
æèëèéí ºñºëòèéí 31%-èéã äàíãààðàà òàéëáàðëàæ áàéíà.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

19. 19ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Çóðàã 15: Çýýëèéí ºñºëò áîëîí Ì2 ìºíãºíèé æèëèéí ºñºëò, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äýýð
24.3%
54.1%
-60%
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2010M01
M03
M05
M07
M09
M11
2011M01
M03
M05
M07
M09
M11
2012M01
M03
M05
M07
M09
M11
2013M01
M03
M05
M07
M09
M11
ÃÖÀ ÇÃÖÇ Áóñàä Çýýë̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò (Ì2)Çýýë+Õºòºëáºð
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Ì2 ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòýä ãàäààä öýâýð àêòèâ (ÃÖÀ)-ûí íºëºº -45.4% áàéãàà áîë Çàñãèéí ãàçðûí
öýâýð çýýë (ÇÃÖÇ) 17.8%-èéã, Ìîíãîëáàíêíààñ õýðýãæ¿¿ëñýí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îëãîñîí áîëîí
áàíê ººðèéí ýõ ¿¿ñâýðýýð îëãîñîí çýýë 49.6%-èéã, ¿ëäñýí õýñãèéã áóñàä äîòîîä öýâýð àêòèâûí ç¿éë
òàéëáàðëàæ áàéíà.
Ìîíãîëáàíêíààñ 2013 îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð íèéò 1540.9 òýðáóì òºãðºãèéí èïîòåêèéí
çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã áàíêóóäàä îëãîñîí áºãººä ¿¿íèé 51.3% íü øèíýýð îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí
çýýë áîëæ ãàðñàí áàéíà.
Îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí óðò õóãàöààíû òîãòâîðòîé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ õ¿ðýýíä
îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí çýýëèéã äàõèí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, øèíýýð èïîòåêèéí çýýë îëãîõ çîðèëãîîð
Ìîíãîëáàíêíààñ õèéñýí ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã õàñ÷ òîîöâîë 2013 îíä Ì2 ìºíãºíèé æèëèéí
ºñºëò 12.1%, áàíêíû ñàëáàðûí íèéò çýýëèéí æèëèéí ºñºëò 40.8% áàéõààð áàéâ. Ì2 ìºíãºíèé
æèëèéí ºñºëò áîëîí çýýëèéí æèëèéí ºñºëòººñ îðîí ñóóöíû èïîòåêèéí çýýëèéí íºëººã òóñàä íü
ñàëãàæ õàðóóëàâ (Çóðàã 16-17).
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

20. 20 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Çóðàã 16: Ì2 ìºíãºíèé æèëèéí ºñºëò (%)
2010 2011 2012 2013
24.3
6.0
12.1
0
10
20
30
40
50
60
70
80 Ì2 ìºíãºíèé
æèëèéí ºñºëò
ÎÑ-íû èïîòåêèéí
çýýëèéã õàññàíààð
1 1 119 95 53 311 117 7 953 117 953 117
Çóðàã 17: Çýýëèéí æèëèéí ºñºëò (%)
1 1 119 95 53 311 117 7 953 117 953 117
54.1
40.8
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2010 2011 2012 2013
Çýýëèéí æèëèéí ºñºëò
ÎÑ-íû èïîòåêèéí çýýëèéã õàññàíààð
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Çóðàã 18. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí á¿òýö
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Õàðèëöàõ, $ Õàðèëöàõ, ¥
Õàäãàëàìæ, ¥
Õàäãàëàìæ, $
Áàíêíààñ ãàäóóðõ ìºíãº
̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã
á¿òöýýðíüàâ÷¿çâýëñ¿¿ëèéí
æèë¿¿äýä áàíêíààñ ãàäóóðõ
ìºíãºíèé ýçëýõ õóâèéí
æèí áóóð÷, òºãðºãèéí
õàäãàëàìæèéí ýçëýõ õóâèéí
æèí íýìýãäæýý. 2013 îíûã
ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä
òºãðºãèéí õàäãàëàìæèéí
ýçëýõ õóâèéí æèí ºñ÷,
õàðèí áàíêíààñ ãàäóóðõ
ìºíãº, âàëþòûí õàðèëöàõ,
õàäãàëàìæèéí æèí áóóðñàí
áàéíà (Çóðàã 18).
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Øèãòãýý 2: ¯íèéí òîãòâîðòîé áàéäàë
Òºâ áàíê (Ìîíãîëáàíê)-íû òóõàé õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1-ä “Ìîíãîëáàíêíû ¿íäñýí çîðèëò
íü ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãò - òºãðºãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä îðøèíî” ãýæ, õàðèí
22 äóãààð ç¿éëèéí 2-ò “Ìîíãîëáàíê ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ òºãðºãèéí õàíøíû áîäëîãûã
òîäîðõîéëæ, õýðýãæ¿¿ëýõäýý õàíø íü ÷ºëººòýé áºãººä áîäèòîé áàéõ, òºãðºãèéí òîãòâîðòîé
áàéäàë áîëîí ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé õºãæëèéã õàíãàõ çàð÷ìûã áàðèìòàëíà” õýìýýí
çààñàí áàéäàã.
Õóóëüä çààñíààð Ìîíãîëáàíêíû ¿íäñýí ¿¿ðýã, çîðèëò íü Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýðõ òºãðºãººð
èëýðõèéëýãäýæ áàéãàà áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä áóþó èíôëÿöèéã
íàì, òîãòâîðòîé ò¿âøèíä áàéëãàõàä îðøèæ áàéíà. Õàðèí òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíø
íü ÷ºëººòýé áºãººä áîäèòîé òîãòîõäîî ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ ¿íäñýí çîðèëò áîëîí ýäèéí
çàñãèéí òýíöâýðòýé õºãæëèéã õàíãàõàä íèéöòýé áàéõûã õóóëüä òîäîðõîé çààæ ºã÷ýý.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

21. 21ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
¯íèéí òîãòâîðòîé áàéäàë ãýäýã íü ýäèéí çàñàã äàõü ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøíèé ººð÷ëºëòòýé
õîëáîîòîé îéëãîëò þì. ¯íèéã òîãòâîðòîé áàéëãàíà ãýäýãò èíôëÿöè òºäèéã¿é äåôëÿöè (¿íèéí
áóóðàëò)-ààñ çàéëñõèéõ ÿâäëûã ÷ õàìðóóëæ îéëãîíî.
1997 îíä Levine, 2000 îíä Khan áîëîí Senhadji íàð ÄÍÁ áîëîí èíôëÿöèéí õîîðîíäîõ õàìààðëûã
140-ººä îðíû æèøýýí äýýð çýðýãö¿¿ëýí ñóäàëñíû ¿ð ä¿íä ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëò,
õºãæëèéí çàéëøã¿é íºõöºë íü òîãòâîðòîé, áàãà èíôëÿöè ãýäãèéã îëæ òîãòîîæýý. Òýä ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòºä ñºð㺺ð íºëººëºõã¿é áàéõ èíôëÿöèéí õýìæýýã õºãæèíã¿é îðíóóäûí õóâüä
1-3%, õàðèí õºãæèæ áóé îðíóóäûí õóâüä 7-11% áàéõ áîëîìæòîé õýìýýí ä¿ãíýñýí áàéäàã.
Çóðàã 19: Èíôëÿöè áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò Çóðàã 20: Òºâ áàíêíû çîðèëòûí òîî áà íýã õ¿íä
íîãäîõ ÄÍÁ
Ýõ ñóðâàëæ: Levine (1997), Khan, Senhadji (2000) Ýõ ñóðâàëæ: BIS, 2008 (41 òºâ áàíêíû ñóäàëãààíû ä¿í)
Äýëõèéí èõýíõ Òºâ áàíê ºä㺺 ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã ¿íäñýí çîðèëòîî áîëãîí àæèëëàæ
áàéíà. Òóõàéëáàë, Åâðî á¿ñèéí ãèø¿¿í îðíóóä èíôëÿöèéã 1.5-2%-èàñ, õàðèí çýñèéí ýêñïîðò
ýäèéí çàñàãò íü ãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã ×èëè óëñ 3%-èàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ çîðèëòûã òàâüäàã
áàéíà.
ͺ㺺 òàëààñ òºâ áàíêíû çîðèëòûí òîî (¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëààñ ãàäíà áóñàä) íýìýãäýõ òóñàì
íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èé õýìæýý áóóðàõ õàìààðàë àæèãëàãäàæ áàéíà (Çóðàã 20).
Òºâ áàíê èíôëÿöèéã òîãòâîðòîé, áàãà ò¿âøèíä áàéëãàñíààð ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòèéí
õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã õàìãààëæ, õ¿ì¿¿ñèéí èðýýä¿éäýý èòãýõ èòãýëèéã òîãòâîðòîé ¿íýýð
òºñººë¿¿ëýí áèé áîëãîäîã áàéíà. Ýíýõ¿¿ òîãòâîðòîé áàéäàë íü õàäãàëàìæ, õºðºí㺠îðóóëàëò,
á¿òýýìæýýñ îëîõ ¿ð àøãèéã óðàìøóóëäãààðàà ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé áèëýý.
¯¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é, òîãòâîðòîé áàãà èíôëÿöè íü õ¿í àìûí ýìçýã á¿ëýã, äóíäàæ äàâõàðãûí áîäèò
îðëîãûã õàìãààëæ áàéäãààðàà íèéãýìä îðëîãûí õýò ÿëãàà áèé áîëãîõã¿é áàéõ à÷ õîëáîãäîëòîé
þì.
Èéì ó÷ðààñ ìºíãºíèé áîäëîãî íü ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ õ¿ðýýíä ýäèéí çàñãèéí
ìº÷ëºãèéí ñºðºã íºëºº (ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë, ÄÍÁ, àæèë ýðõëýëòèéí
ñàâàëãàà ãýõ ìýò)-ã 纺ëð¿¿ëýõ çàð÷èì áàðèìòàëäàã.
Ìîíãîë Óëñàä ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä õýä õýäýí áîäèò õ¿íäðýë òóëãàð÷ áàéäàã.
Þóíû ò¿ð¿¿íä, ýäèéí çàñàãò á¿òöèéí ººð÷ëºëò ¿ðãýëæèëæ áàéãàà òóë ìºíãºíèé áîäëîãûí
øèëæèõ ìåõàíèçìûí ìºí ÷àíàð, ñóâãóóä, òýäãýýðèéí íºëººëëèéã á¿ðýí ã¿éöýä òîãòîîõîä
õ¿íäðýëòýé þì. Õî¸ðäóãààðò, òºâ áàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãî íü ýäèéí çàñàã äàõü íèéò ýðýëòèéã
çîõèñòîé óäèðäàõ çàìààð õýðýãæèæ áàéäàã.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

22. 22 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
Ãýòýë Ìîíãîë Óëñûí Õ¯È-èéí ñàãñ íü ýðýëò ãýõýýñýý èë¿¿òýéãýýð íèéë¿¿ëýëòýýñ õàìààðàõ
á¿òýöòýé áàéäàã. Èéì ÷ ó÷ðààñ Ìîíãîë Óëñàä îëîí æèëèéí òóðø ºíäºð èíôëÿöèéí íýëýýä õýñãèéã
íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé áóþó çàðäëûí õ¿÷èí ç¿éëñ, òýð äóíäàà õ¿íñ, øàòàõóóíû òàñàëäàë,
íèéë¿¿ëýëòèéí ¿ð àøèãã¿é, ñóë òîãòîëöîî, äýä á¿òöèéí õÿçãààðëàëòóóä òîäîðõîéëæ áàéâ.
Íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé èíôëÿöèéí äàðàìòûã áóóðóóëàõûí òóëä Ìîíãîëáàíêíààñ Çàñãèéí
ãàçàðòàé õàìòðàí “Ãîë íýðèéí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ” äóíä õóãàöààíû
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºð íü äóíäàæ äàâõàðãûí õýðýãëýýíèé
àìèí ÷óõàë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ ìàõ, ãóðèë, øàòàõóóíû æèæèãëýíãèéí ¿íèéí ºñºëòèéã àëü
áîëîõ òîãòâîðòîé áàéëãàõ, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä àãóóëàõûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ìåõàíèçìûã
øèíýýð áèé áîëãîõîä ÷èãëýæ áàéíà. Èéíõ¿¿ áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé àãóóëàõûí ¿ëäýãäëýýð
áàòàëãààæèõ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äèéã öîî øèíýýð íýâòð¿¿ëñíýýð áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õàíãàìæ, íèéë¿¿ëýëòèéí çàõ çýýëèéí çàð÷èìä ñóóðèëñàí áàéíãûí áºãººä ¿ð àøèãòàé òîãòîëöîîã
á¿ðä¿¿ëýõ þì.
¯íèéí òîãòâîðòîé áàéäàë õàíãàãäñàíààð èíôëÿöèéí õ¿ëýýëò áóóðàõ áà óëìààð ñàíõ¿¿ãèéí
õýëöë¿¿äèéí õóãàöàà óðòñàõ, ºãººæèéí ìóðóé áèé áîëîõ ¿íäýñ á¿ðäýíý. Ýíý íü õºðºíãèéí
çàõ (êîìïàíèéí áîíäûí çàõ, ñàíõ¿¿ãèéí ¿¿ñìýë õýðýãñë¿¿äèéí çàõ) õºãæèõ çàéëøã¿é óãòâàð
íºõöºë¿¿äèéí íýã þì. Èéíõ¿¿ ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàñíààð Òºâ áàíê (Ìîíãîëáàíê)-
íû òóõàé õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 2-ò çààñàí “Ìîíãîëáàíê ººðèéí ¿íäñýí çîðèëòûí õ¿ðýýíä
ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë, áàíêíû òîãòîëöîîíû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð ¿íäýñíèé ýäèéí
çàñãèéí òýíöâýðòýé õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý” ãýñýí çîðèëòûã ìºí äàâõàð õàíãàõ áîëîìæòîé áîëíî.
Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð
Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Áàíêíû ñàëáàðò 2013 îíû ýöñèéí áàéäëààð íèéò 13 áàíê, 1409 ñàëáàð, íýãæ¿¿ä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áàéíà. Íèéò õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äèéí òîî 2.5 ñàÿ, çýýëäýã÷äèéí òîî 693.9 ìÿíãàä òóñ òóñ õ¿ðëýý.
• Àêòèâ
Òàéëàíò îíû ýöýñò áàíêíû ñàëáàðûí íèéò àêòèâûí õýìæýý 19.3 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ð÷ ºìíºõ îíû
ìºí ¿åýñ 68.2%-èàð ºññºí íü áàíêíû ñàëáàðûí õóâüä àêòèâûí ºíäºð ºñºëòòýé îí áàéñíûã õàðóóëæ
áàéíà. Ýíýõ¿¿ ºñºëòèéã á¿ðä¿¿ëýõýä áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí çýýëèéí ºñºëò
äàâàìãàéëàõ íºëºº ¿ç¿¿ëæýý. Òóõàéëáàë, áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîõ çàñãèéí ãàçðûí
¿íýò öààñàíä áàéðøóóëñàí õºðºí㺠2013 îíû ýöýñò 400.6 òýðáóì òºãðºã áîëæ, ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ
24.2%-èàð, Òºâ áàíêíû ¿íýò öààñàíä áàéðøóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëò 1.6 èõ íàÿä òºãðºã áîëæ, ºìíºõ
îíû ìºí ¿åýñ 114%-èàð òóñ òóñ ºññºí áàéíà.
Áàíêíû ñàëáàðûí àêòèâûã á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë 2013 îíû ýöñèéí áàéäëààð áàíêíû ñàëáàðûí íèéò
àêòèâûí 53.1% íü çýýë, 22.3% íü ìºíãºí õºðºíãº, 11.5% íü áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò, 8.7%
íü óðò õóãàöààíû õºðºí㺠îðóóëàëò, ¿ëäýõ 4.3% íü áóñàä õºðºí㺠áàéíà. Áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº
îðóóëàëòûí 0.6% íü õóâüöàà áàéíà. ¯¿íýýñ ¿çýõýä õºðºíãèéí çàõ çýýë íü áàíêíû ñèñòåìèéí
àêòèâûí ÷àíàðò øóóä íºëººëºõººðã¿é ãýæ ä¿ãíýõýýð áàéãàà þì.
Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí àêòèâ áîëîõ çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäýë òàéëàíò îíä íèéò 10.4 èõ íàÿä
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

23. 23ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ îíîîñ 3.6 èõ íàÿä òºãðºãººð áóþó 52.6%-èàð ºñ÷ýý. Íèéò çýýëèéí 96.6%
áîëîõ 10 èõ íàÿä òºãðºãèéí çýýë íü õýâèéí àíãèëàëä, 1.1% áîëîõ 115.6 òýðáóì òºãðºãèéí çýýë íü
õóãàöàà õýòýðñýí àíãèëàëä, 2.5% áîëîõ 261.4 òýðáóì òºãðºãèéí çýýë íü ÷àíàðã¿é àíãèëàëä òóñ òóñ
á¿ðòãýãäñýí áàéíà. Çýýëèéí ÷àíàðûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ ÷àíàðã¿é çýýëèéí õýìæýý ºíãºðñºí
îíîîñ 113.4 òýðáóì òºãðºãººð áóþó 76.4%-èàð íýìýãäñýí õýäèé ÷, íèéò çýýëä ýçëýõ õóâèéí æèí íü
ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áóþó 0.3%-èàð ë ºñ÷ýý.
Çýýëèéí ¿ëäýãäëèéã ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð àâ÷ ¿çâýë áàðèëãà, ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí ñàëáàðò
30.1%, Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàðò 16.3%, óóë óóðõàéí ñàëáàðò 12.4%,
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò 10.1%, áóñàä ñàëáàðò 31.1% òóñ òóñ íîãäîæ áàéíà. Íèéò çýýëä
ýçëýõ òóõàéí ñàëáàðûí õóâèéã ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä áàðèëãà, ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí ñàëáàð
õàìãèéí èõ áóþó 3.1 íýãæ õóâèàð ºññºí áîë áóñàä ñàëáàðûíõ 2.5 íýãæ õóâèàð áóóð÷ýý.
Çýýëèéí ýðãýí òºëºëòºä ýäèéí çàñãèéí ãàäààä, äîòîîä íºõöºë áàéäàë, áèçíåñèéí îð÷èí, ãàäààä
âàëþòûí óðñãàë, õºðºí㺠îðóóëàëò, âàëþòûí õàíø, èíôëÿöè, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ºñºëò
çýðýã îëîí õ¿÷èí ç¿éë íºëººëäºã. 2013 îíä Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä âàëþòûí îðîõ óðñãàë 4 òýðáóì
àì.äîëëàðààð áóóð÷, ãàäààä öýâýð àêòèâ îãöîì áàãàññàíààñ øàëòãààëæ ýäèéí çàñàãò õ¿íäðýë áèé
áîëñîí áèëýý. Ýíý íü áàíêíû ñèñòåìä ÷àíàðã¿é çýýë ºñºõ ýðñäýëèéã íýìýãä¿¿ëæ áàéâ. Çýýë ýðãýí
òºëºãäºõã¿é áàéõ ýðñäýëýýñ ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é àëäàãäëààñ õàìãààëàõ ÷èãëýëä áàíêóóä 2013 îíû
ýöñèéí áàéäëààð ÷àíàðã¿é çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí 71.6% áóþó 187.2 òýðáóì òºãðºãèéí ñàí
áàéãóóëæ àæèëëàñàí áàéíà. ×àíàðã¿é çýýëèéã òóñ ñàíãààð öýâýðø¿¿ëýõýä 74.2 òýðáóì òºãðºã áóþó
íèéò çýýëèéí áàãöûí 0.7% áîëæ áàéãààãààñ ä¿ãíýõýä ÷àíàðã¿é çýýëýýñ ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é õîõèðëûã
áàðàãäóóëàõ, ýðñäýë äààõ ÷àäâàð áàíêíû ñèñòåìä õàíãàëòòàé ñàéí áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
• Ýõ ¿¿ñâýð
Áàíêíû ñàëáàðûí íèéò ïàññèâûí õýìæýý òàéëàíò îíû ýöýñò 17.5 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ðñýí íü ºìíºõ
îíû ìºí ¿åýñ 7.4 èõ íàÿä òºãðºãººð áóþó 68.3%-èàð íýìýãäæýý. Ýíýõ¿¿ ºñºëòºä ãîëëîí íºëººëñºí
õ¿÷èí ç¿éë íü áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ òàòñàí ýõ ¿¿ñâýð áóþó ÿëàíãóÿà ýäèéí çàñãèéã
òîãòâîðæóóëàõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíêíààñ áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 2.8 èõ íàÿä òºãðºãò
õ¿ðñýíòýé õîëáîîòîé. Íèéò ïàññèâûã á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë 43.4% õàäãàëàìæ, 16.9% õàðèëöàõ, 28.8%
áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ òàòñàí ýõ ¿¿ñâýð, ¿ëäýõ 10.8% íü áóñàä ýõ ¿¿ñâýð áàéíà.
Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ õàäãàëàìæèéí ¿ëäýãäýë òàéëàíò îíû ýöñèéí áàéäëààð
7.6 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ îíîîñ 49.7%-èàð áóþó 2.5 èõ íàÿä òºãðºãººð íýìýãäëýý. Íèéò
õàäãàëàìæèéí 67.3% áóþó 5.1 íàÿä òºãðºãèéã õóâèéí ñàëáàð áîëîõ èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, ãàäààäûí
îðøèí ñóóã÷ààñ òàòñàí íü ºìíºõ îíîîñ 16.2%-èàð áóþó 714.1 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäñýí
áîëîâ÷, õóâèéí æèíãýýðýý 19.4 íýãæ õóâèàð áóóðëàà. Ò¿ðãýí õóãàöààíä õýëáýëçýõ øèíæ ÷àíàðòàé
õàðèëöàõûí ¿ëäýãäýë 3 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ðñýí íü ºíãºðñºí îíîîñ 28.2%-èàð áóþó 652.9 òýðáóì
òºãðºãººð íýìýãäñýí áàéíà. Òàéëàíò îíä õóâèéí ñåêòîðûí õàðèëöàõûí ºñºëò õàðüöàíãóé ºíäºð
áàéæ 2 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ðñýí íü ºìíºõ îíîîñ 53.6%-èàð áóþó 691 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäýâ.
2013 îíû ýöýñò áàíêíû ñèñòåìèéí ãàäààä âàëþòààð òàòñàí ýõ ¿¿ñâýðèéí íèéò ýõ ¿¿ñâýðò ýçëýõ
õóâèéí æèí 2012 îíû ýöñýýñ 8.6 íýãæ õóâèàð áóóð÷ 30.6%-ä õ¿ðñýí íü ãàäààä âàëþòûí óðñãàë îëîí
óëèðàë äàìæèæ îãöîì ìóóäñàí, òºëáºðèéí òýíöýëä äàðàìò ¿¿ññýíòýé õîëáîîòîé þì. ¯¿íýýñ ãàäíà
ãàäààä âàëþòààð îëãîñîí çýýëèéí õóâèéí æèí òàéëàíò îíä 5.1 íýãæ õóâèàð áóóð÷ 27.5%-ä õ¿ðñýí
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

24. 24 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
áàéíà. Ýíý íü âàëþòûí õàíøèéí õýëáýëçëýýñ øàëòãààëàí çýýëäýã÷, çýýëä¿¿ëýã÷èéí âàëþòààð çýýë
àâàõ áîëîí çýýë îëãîõ ñîíèðõîë áóóðñàíòàé øóóä õîëáîîòîé.
Òàéëàíò îíû ýöñèéí áàéäëààð áàíêíû ñàëáàðûí çýýë áà õàäãàëàìæ, õàðèëöàõûí õàðüöàà ºìíºõ
îíû ìºí ¿åýñ 6.2 íýãæ õóâèàð íýìýãäýæ 98.3%-ä õ¿ð÷ýý. ªºðººð õýëáýë, áàíêíû ñàëáàðò çýýëèéí
ºñºëòèéã áîãèíî õóãàöààò ýõ ¿¿ñâýðýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
Òóõàéëáàë, 2011 îíû ýöýñò áàíêíû ñèñòåìèéí áóñäààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí ýõ ¿¿ñâýðèéí 80.9%
íü õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áàéñàí áîë òóñ ¿ç¿¿ëýëò áóóð÷ 2012 îíû ýöýñò 72.8%, 2013 îíû ýöýñò
60.4% áîëñîí áàéíà. Ãýâ÷ Áàçåëèéí õîðîîíîîñ øèíýýð íýâòð¿¿ëæ áóé áàíêíû ñèñòåìèéí óðò
õóãàöààíû ñàíõ¿¿æèëòèéí çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò (NSFR ratio1
)-èéã 2013 îíû ¿ç¿¿ëýëòýä
¿íäýñëýí òîîöîõîä 129.5% áàéãàà íü áàíêóóäûí áóñäààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºä òîãòâîðòîé
ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð áóþó õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ, ººðèéí õºðºíãº, 1-ýýñ äýýø æèëèéí
õóãàöààòàé áàíê õîîðîíäûí çàõûí ýõ ¿¿ñâýð äàâàìãàéëñàí õýâýýð áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Çóðàã 21: Òîãòâîðòîé ñàíõ¿¿æèëòèéí ¿ç¿¿ëýëò
98.3%
129.5%
0%
30%
60%
90%
120%
150%
180%
210%
2011 2012 2013
Çýýë, õàðèëöàõ õàäãàëàìæèéí õàðüöàà NSFR
1 1 12 2 23 3 34 4 45 5 56 6 67 7 78 8 89 9 910 10 1011 11 1112 12 12
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
• Çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñòîé õàðüöààã Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2010 îíû 7 äóãààð
ñàðûí 30-íû ºäðèéí 460 äóãààð òóøààëààð áàòàëñàí “Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñòîé
õàðüöààíû øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã òîãòîîõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûí äàãóó ººðèéí
õºðºíãèéí õ¿ðýëöýý, òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð, ãàäààä âàëþòûí ýðñäýëèéí ¿ç¿¿ëýëò, çýýëèéí
òºâëºðëèéí ýðñäýë çýðýã ¿ç¿¿ëýëòýýð òîîöîîëæ áàéíà.
• ªºðèéí õºðºíãèéí õ¿ðýëöýý
Áàíêíû ñèñòåìèéí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ ººðèéí õºðºíãèéí õýìæýý òàéëàíò
îíû ýöýñò 1.7 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ îíû ýöñýýñ 35.2%-èàð áóþó 477.3 òýðáóì òºãðºãººð
1
Áàçåëûí õîðîîíîîñ ýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ íàðèéí àðãà÷ëàëûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ìàíàé îðíû
õóâüä òóñ ¿ç¿¿ëýëòèéã ñàíàë áîëãîñîí àðãà÷ëàëààñ áàãà çýðýã ººðººð òîîöñîí.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

25. 25ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
íýìýãäæýý. 2013 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð áàíêíû ñèñòåìèéí ººðèéí õºðºíãº,
ýðñäýëýýð æèãíýñýí àêòèâûí õàðüöàà 16%, íýãä¿ãýýð çýðýãëýëèéí ººðèéí õºðºíãº, ýðñäýëýýð
æèãíýñýí àêòèâûí õàðüöàà 12% áàéãàà íü Ìîíãîëáàíêíààñ òîãòîîñîí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýñ
õàðãàëçàí 4 áîëîí 3 íýãæ õóâèàð òóñ òóñ ºíäºð áàéíà. Ìîíãîëáàíêíààñ òîãòîîí ìºðä¿¿ëæ áóé
ººðèéí õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýíèé ¿ç¿¿ëýëò íü îëîí óëñàä øèíýýð íýâòð¿¿ëæ áóé Áàçåë III-ûí ñóóðü
øààðäëàãóóäààñ ºíäºð áàéãàà áîëíî.
• Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð
Áàíêóóäûí õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé, ýðñäýëã¿é ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñýëä õèéñýí õºðºí㺠îðóóëàëò
íýìýãäñýíýýñ øàëòãààëàí áàíêíû ñàëáàðûí ýõ ¿¿ñâýð ãýíýò ãàäàãøëàõ ýðñäýëèéã äààõ ÷àäâàð 2013
îíä õàðüöàíãóé ñàéæèðñàí áàéíà. Òóõàéëáàë, òàéëàíò îíû ýöýñò òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûí
õàðüöàà 44.4%-ä õ¿ðñýí íü ºìíºõ îíîîñ 5.6 íýãæ õóâèàð, Ìîíãîëáàíêíààñ òîãòîîñîí øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëòýýñ 19.4 íýãæ õóâèàð òóñ òóñ ºíäºð áàéíà.
Çóðàã 22: Çîõèñòîé õàðüöààíû áèåëýëò
16.0%
44.4%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
5%
7%
9%
11%
13%
15%
17%
2012 2013
ªºðèéí õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýíèé
¿ç¿¿ëýëò (>12%, Ç.Ò)
Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ
÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëýëò (>25%, Á.Ò)
1 5 9 1 5 93 7 11 3 7 11
Çóðàã 23: Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð
75%
113%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
2011 2012 2013
̺íãºí õºðºíãº, áîãèíî õóãàöààò
õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëò
LCR like*
1 5 93 7 11 1 5 93 7 11 1 5 93 7 11
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëáàíê
Áàíêíû òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ áîëîí õºðâºõ ÷àäâàðûã õàäãàëàõ ÷èãëýëä Áàçåë III-ààñ Liquidity
coverage ratio (LCR)2
ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã íýâòð¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. LCR íü áàíêíû áîãèíî
õóãàöààíû òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûí çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò áºãººä ¿¿íèé õ¿ðýýíä
õÿìðàëûí ¿åä áàíêíààñ 30 ºäðèéí òóðø îðæ, ãàðàõ öýâýð ìºíãºí óðñãàëûí òîäîðõîé õóâèéã õàíãàõ
÷àäâàðòàé àêòèâûã áàéðøóóëàõ øààðäëàãà òàâèãäàõ þì.
Ìàíàé îðíû õóâüä LCR òîîöîõ ìýäýýëëèéí áîëîìæ áàéõã¿é õýäèé ÷, ò¿¿íòýé òºñòýé ¿ç¿¿ëýëò áóþó
áàíêíû ñèñòåìèéí õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé àêòèâ (áýëýí ìºíãº, áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò),
áàíêíààñ áîãèíî õóãàöààíä ãàäàãøëàõ áîëîëöîîòîé ýõ ¿¿ñâýð (õàðèëöàõ, õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ,
äîòîîäûí áîëîí ãàäààäûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ òàòñàí ýõ ¿¿ñâýð)-èéí õàðüöàà 2013
2
LCR like-íü Liquidity coverage ratio áºãººä ìàíàé îðíû õóâüä ò¿¿íèéã Áàçåëààñ òîäîðõîéëñíîîð òîîöîõ
ìýäýýëëèéí áîëîìæ áàéõã¿é òóë îéðîëöîîëîí òîîöñîí.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013

26. 26 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2013
îíû ýöñèéí áàéäëààð 113.3% áàéãàà íü áàíêíû ñèñòåì áîãèíî õóãàöààíä ãàð÷ áîëçîøã¿é ìºíãºí
óðñãàëûã áàðàãäóóëàõ ÷àäâàð ñàéòàé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
• Ãàäààä âàëþòûí çîõèñòîé õàðüöàà
Áàíê íü ãàäààä âàëþòûí íýýëòòýé ïîçèöè, ººðèéí õºðºíãèéí õàðüöààã íýã âàëþòûí õóâüä +/-15%-
èéí äîòîð, íèéò íýýëòòýé ïîçèöèéí õóâüä +/-40%-èéí äîòîð áàðüæ áàéõ øààðäëàãàòàé. 2013 îíû
ýöñèéí áàéäëààð áàíêíû ñàëáàðûí ãàäààä âàëþòûí çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò õàìãèéí ºíäºð
íýãæ âàëþòûí õóâüä -10.2%, íèéò âàëþòûí õóâüä 14.8% áàéñàí áºãººä ýíý íü Ìîíãîëáàíêíààñ
òîãòîîñîí çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàæ áàéíà.
Áîäëîãûí àðãà õýìæýý
Áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí
2011 îíû 7 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí 404 ä¿ãýýð òóøààëààð ºãºãäñºí áàíêíû õóâü íèéë¿¿ëñýí
õºðºíãèéí äîîä õýìæýýã 2013 îíû ýõíèé õàãàñ æèëä 16 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðãýõ øààðäëàãûã áàíêóóä
àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñýí.
Áàíêóóäûí çýýëèéí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä áàíêóóäàä õèéõ øàëãàëòûí äàâòàìæèéã
íýìýãä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý òºâëºðºë èõòýé, õîëáîãäîõ ýòãýýäèéí çýýë¿¿äèéã øàëãàõàä èë¿¿ àíõààðàë
õàíäóóëæ, òîãòîîñîí õÿçãààðëàëòóóäûã çºð÷ñºí òîõèîëäîëä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí àëáàäëàãûí
àðãà õýìæýýã òóõàé á¿ð àâ÷ àæèëëàëàà. ¯¿íèé çýðýãöýý ãàçàð äýýðõ øàëãàëòûã áàíêíû ýðñäýëèéí
óäèðäëàãûí òîãòîëöîîã ¿íýëýõ ÷èãëýëä ò¿ëõ¿¿ õàíäóóëæ, áàíêíû ýðñäýëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàë
íü îíîâ÷òîé ýñýõ, õ¿ëýýæ áîëçîøã¿é ýðñäýëèéã óäèðäàõ, áóóðóóëàõ áîäëîãî íü ¿ð ä¿íòýé ýñýõ,
äîòîîä õÿíàëòûí ñèñòåì íü õàíãàëòòàé ýñýõ çýðýãò ¿íýëãýý ºã÷ áàéíà.
Áàíêíû ñèñòåìèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ ÷èã ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä õóâü íèéë¿¿ëýã÷òýé õîëáîîòîé
÷àíàðã¿é çýýëýýñ øàëòãààëàí ººðèéí õºðºí㺠íü àëäàãäñàí Õàäãàëàìæ áàíêíû çàðèì àêòèâ,
ïàññèâ õºðºíãèéã Òºðèéí áàíêèíä øèëæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã ãàíöõàí ºäðèéí äîòîð àìæèëòòàé
çîõèîí áàéãóóëëàà. Èíãýñíýýð áàíêíû íýã ÷ ã¿éëãýýíä ñààòàë ãàðààã¿é áºãººä ¿éë àæèëëàãàà íü
òàñàëäàëã¿é õýâèéí ÿâàãäñàí áîëíî.
Ò¿¿í÷ëýí òàéëàíò îíä áàíêóóäààñ áîëçîøã¿é õÿìðàëûí ¿åä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý,
õîëáîãäîõ áóñàä òºëºâëºãººã ãàðãóóëàí àâ÷, ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºí, öààøèä õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà
õýìæýýã òîäîðõîéëîí àæèëëàâ. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü áàíêíû ñàëáàðûí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã
ñàéæðóóëàõ, áàíêèéã õ¿íäðýëýýñ áîãèíî õóãàöààíä ãàðãàõ, òºëáºðèéí ÷àäâàðûã øóóðõàé ñýðãýýõ
àæëûí ñóóðü áîëîõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.
Ìîíãîëáàíêíààñ ýäèéí çàñãèéã òîãòâîðæóóëàõ, áîëçîøã¿é õÿìðàëûí ýðñäýëýýñ ñýðãèéëýõ,
ýäèéí çàñãèéí èäýâõæèëèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð õýðýãæ¿¿ëñýí áîäëîãûí õ¿ðýýíä áàðèëãà,
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë, òýýâýð, àãóóëàõûí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëä ÿâóóëæ áóé áîäëîãûã
áàíêíû ¿éë àæèëëàãààãààð äýìæèõ, ººðèéí õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýíèé ¿íýëãýý, ýðñäýëèéí ò¿âøèíã
îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð “Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñòîé õàðüöààíû øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò
òîãòîîõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ä òîäîðõîé ººð÷ëºëò îðóóëàí, õýðýãæèëòýíä íü õÿíàëò òàâèí
àæèëëàæ áàéíà.
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ-2013