1. Lecture 12

2.  Макро эдийн засгийн үндсэн ойлголт
 Макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд
 Үндэсний тооцооны систем
 ДНБ түүний бүтэц, тооцох аргууд
 ҮНБ, бусад тооцооны үзүүлэлтүүд
 Үнийн индекс ба дефлятор

3.  Макро эдийн засгийн онол нь үндэсний эдийн
засгийг бүхэлд нь авч үздэгээрээ микро эдийн
засгийн онолоос ялгаатай.
 Макро эдийн засгийн онолын үндсийг анх
Ж.М.Кейнс тавьсан.
 1930 оноос хөгжиж эхэлсэн макро эдийн засгийн
онол нь эдийн засгийн харьцангуй залуу салбарын
нэг юм.

4. Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéã á¿õýë
á¿òýí öîãö áàéäëààð íü àâ÷ ¿çýí
Ìàêðî ò¿¿íèé õºãæëèéí ç¿é òîãòîë,
ýäèéí õýòèéí òºëâèéã ñóäàëäàã ýäèéí
çàñãèéí çàñãèéí îíîëûí áèå äààñàí õýñýã
óõààí ìºí
4

5. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí
óõààíû ñóäëàõ ç¿éë
Ýäèéí çàñãèéí þìñ, Ýäèéí çàñãèéí ç¿é Ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäýë,
¿çýãäýë, ¿éë òîãòîëóóä, øàëòãààíò ¿ð ¿éë ÿâöóóäàä íºëººëºõ
ÿâöóóäûí äîòîîä äàãàâàð, õîëáîî õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí
õàìààðëóóä íºëººëºë íºëººëºë
ìºí ÷àíàð
- Ýäèéí çàñãèéí
- Õàíø óíàëò - Õàíø óíàëò, àæèë-
ºñºëòºä íºëººëºõ
- Àæèëã¿éäýë ã¿éäëèéí õîîðîíäûí
- õàíø óíàëòàä
- ̺í㺠-Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿â-
íºëººëºõ
- Íèéò ýðýëò øèí, õºðºí㺠îðóó-
- Íèéò ýðýëò, íèé
- Íèéò íèéë¿¿ëýëò ëàëòûí õîîðîíäûí
ë¿¿ëýëòýä íºëººëºõ
- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò - Îðëîãî, õýðýãëýý,
- ¯íèéí ò¿âøèíä
- Õýðýãëýý, õóðèìòëàë õàäãàëàìæèéí
íºëººëºõ ãýõ ìýò
ãýõ ìýò õîîðîíäûí ãýõ. ìýò
5

6.  Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä äàðààõ
àñóóäëóóäûã åðºíõèé áàéäëààð, á¿õýëä íü
ñóäàëäàã. ¯¿íä:
1. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
2. Àæèëã¿éäýë
3. Èíôëÿöè
4. Ãàäààä õóäàëäàà
6

7.  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éë÷èëãýýã ¿éëäâýðëýõ ýäèéí çàñãèéí
÷àäàâõèéí ºðãºæèëò þì.
 Ýíý íü ÝÇ-èéí ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí
ººð÷ëºëò áºãººä ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí
ìóðóéí ãàäàãøèëàõ øèëæèëòýýð ä¿ðñëýãäýíý.
7

8. 15
10.7
9.9 11
10 8.6
5.6 7
5
4.1
0
2003 2004
2005 2006
2007 2008
2009*
Ýõ ¿¿ñâýð: ̯ÑÕ, Ìîíãîë óëñûí 2010 îíû òºâëºðñºí òºñâèéí
òºñºë
8

9. ÌÓ-ûí àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí
10
9
8.6
8
7.7
6.7
6 6.3 6
5.9
5.5
4.7 4.6 4.6 4.8
4
3.4 3.5 3.6 3.3 3.1
2.8
2
0
1996
1992
1993
1994
1995
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Ýõ ¿¿ñâýð: “Ìîíãîë óëñ çàõ çýýëä” ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë
Ìîíãîë óëñûí 2010 îíû íýãäñýí òºñâèéí òºñºë
9

10. Инфляцийн түвшин
Column1
325.5
183
66.3
52.7 53.1
44.6
20.5
6 10 8.1 8 1.6 4.7 11 6 5.613.4 16 6.5
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Ýõ ñóðâàëæ: ÌÓ¯ÑÕîðîîíû ìýäýýëýë,
Ìîíãîë áàíêíû 2010 îíû ìºíãºíèé áîäëîãî
10

11.  Ãàäààä õóäàëäààíû áàéäëûã òóõàéí óëñûí
òºëáºðèéí áàëàíñûí ìýäýýëýëýýð
òîäîðõîéëîãäîíî.
 Òºëáºðèéí áàëàíñ íü:
1. Óðñãàë òîîöîî
2. Êàïèòàë òîîöîî
11

12. Ìîíãîë óëñûí óðñãàë òîîöîîíû òýíöýë
200 185.1
150
97.7 100.2
100
58
45
50
3.6
0
-12.9
1998
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
-50 -29.9 -26.6
-41
-58.6
-100 -78.7
-116.2
-150
-166.8
-200
Ýõ ñóðâàëæ: “Ìîíãîë óëñ çàõ çýýëä” ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë
Ìîíãîë óëñûí 2007, 2008 îíû íýãñýí òºñâèéí òºñºë 12

13. Ýäèéí çàñãèéí ºíäºð õóðäàöòàé ºñºëòèéã
õàíãàõ
¯íèéí ò¿âøèí , âàëþòûí õàíøèéã
òîãòâîðæóóëæ á¿õýëä íü ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ
Ìàêðî ýäèéí
çàñãèéí óõàà- Àæèëã¿éäëèéã áóóðóóëæ, õºäºëìºð
íû ¿íäñýí
á¿ðýí ýðõëýëòèéã õàíãàõ
çîðèëòóóä
¯éëäâýðëýëèéí á¿õèé ë íººö, õ¿÷èí ÷àäàë
ò¿¿íèé äîòîð êàïèòàë, ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã
á¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõ
Ýäèéí çàñãèéí äîòîîä, ãàäààä
òýíöâýðèéã õàíãàõ
13

14. Макро эдийн засгийн судалгааны үндсэн асуудал нь
эдийн засгийн өсөлт, инфляци, ажилгүйдэл, олон
улсын худалдаа, эдийн засгийн бодлого, эдийн
засгийн мөчлөг зэрэг ойлголтуудыг багтаадаг.

15.  Үндэсний эдийн засгийн үйл ажиллагааг хэмжихдээ
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн (ҮНБ), Дотоодын
нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ), Үндэсний цэвэр
бүтээгдэхүүн (ҮЦБ), Үндэсний орлого (ҮО) гэх мэт
олон үзүүлэлтийг ашигладаг.
 Эдгээр үзүүлэлтүүдийг бүхэлд нь үндэсний
тооцооны систем гэж нэрлэдэг. Үзүүлэлт тус бүрийг
авч үзье.

16.  Тодорхой хугацаанд голдуу нэг жилд, тухайн улсын
нутаг дэвсгэрт хийж бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний нийт мөнгөн дүнг ДНБ гэнэ.
 ДНБ-д тухайн улсын дотор хийж бүтээсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг оруулж тооцдог бөгөөд
тухайн улсын иргэдийн гадаадад хийж бүтээсэн
үйлдвэрлэлийг оруулдаггүй.
 Харин гадаад улсын иргэн манай улсад үйлдвэрлэл,
үйлчилгээ эрхэлдэг бол түүнийг ДНБ-д оруулж
тооцдог. Жишээ нь: МУ-ын иргэн гадаадад ажил
эрхэлдэг бол тооцохгүй, харин Монголд гадаадын
ажил эрхэлдэг бол түүнийг ДНБ-д оруулж тооцдог.

17.  Тодорхой хугацаанд голдуу нэг жилд, тухайн
үндэстний хийж бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний мөнгөн дүнг ҮНБ гэнэ.
 ҮНБ-д тухайн улсын иргэдийн хийж бүтээсэн
зүйлийг оруулж тооцдог.
 Жишээ нь: МУ-ын иргэн гадаадад ажил хийдэг бол
түүнийг Монголын ҮНБ-д оруулж тооцно. Харин
гадаад иргэн Монголд ажил хийдэг бол түүнийг
ҮНБ-д оруулж тооцохгүй.

18.  ҮНБ нь Монголчууд юу бүтээсэн бэ? Гэдгийг
харуулдаг. Иймд ДНБ-ээс гадаадын иргэдийн
манайд явуулсан үйл ажиллагааных нь төлбөрийг
хасаад манай иргэдийн гадаадад явуулсан үйл
ажиллагааны авлагыг нэмбэл Монголчуудын хийж
бүтээсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дүн гарна.
ҮНБ = ДНБ + гадаад авлага - гадаад төлбөр

19. 1. Орлогын арга
2. Зардлын арга
3. Үйлдвэрлэлийн арга
ДНБ-ийг тооцоход баримтлах зарчим:
 Мөнгөөр илэрхийлэх
 Давхардуулан тооцохгүй байх
 Үйлдвэрлэлийн бус арилжааг оруулахгүй байх.
- Цэвэр санхүүгийн арилжаа
- Хадгалагдсан бараа

20. Зарлагын арга Орлогын арга
-Хувийн - Үндэсний орлого
хэрэглээний зардал Цалингийн орлого
(C) Өмчийн орлого
-Хувийн хөрөнгө Хүүгийн орлого
оруулалт (I) Түрээсийн орлого
-Засгийн газрын
Ашиг
хэрэглээ (G)
- Бизнесийн шууд бус
- Цэвэр экспорт (Nx) татвар
- Капиталын элэгдэл

21.  ДНБ-ийг орлогын аргаар тооцохдоо үндэсний
орлого (ҮО) дээр бизнесийн шууд бус татвар болон
капиталын нэмэгдлийг нэмж тооцно.
 ҮО нь үйлдвэрлэлд оролцсон хүчин зүйлсийн
орлогыг хэмждэг.
 ҮО-д цалин хөдөлмөрийн хөлс, капиталын хүүгийн
орлого, өмчийн орлого, түрээсийн орлого,
корпорацийн ашиг ордог.

22. Цалин хөдөлмөрийн хөлс- энэ нь цалин хөлс, нийгмийн
даатгалын шимтгэл гэх мэт бүхий л төрлийн шимтгэл,
ажиллагсдын орлогыг багтаадаг.
Өмчийн орлого- энэ нь корпорацийн бус бие даасан бизнес
эрхлэгчдийн орлого юм.
Түрээсийн орлого- газар, барилга байгууламж, эзэмшигчид
тэдгээрийг бусдад түрээслүүлэн олсон орлого.
Цэвэр хүүгийн орлого- Мөнгөн капитал эзэмшигчдийн
хөрөнгөөсөө олж буй хүүгийн орлого юм.
Корпорацийн ашиг- Корпорацийн орлогоос бүх зардлуудыг
хасаад гарна.

23.  Зарлагаар тооцохдоо ДНБ нь
- Хувийн хэрэглээний зардал (C)
- Хөрөнгө оруулалтын зардал (I)
- Засгийн газрын хэрэглээний зардал (G)
- Цэвэр экспорт (Nx) гэсэн 4 бүрэлдэхүүн
хэсгээс бүрддэг.

24. Хувийн хэрэглээний зардал- өрхүүдийн эцсийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд зарцуулсан зардлыг оруулдаг.
Хөрөнгө оруулалтын зардал- хөрөнгө оруулагчдын шинэ
тоног төхөөрөмж, барилга байшин худалдан авахад
зарцуулсан зардал болон нөөцийн өөрчлөлтийг энэ
зардалд багтаадаг.
Засгийн газрын хэрэглээний зардал- Засгийн газар нь
дотоодын болоод гадаадын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
худалдан авахад зардал гаргадаг.
Цэвэр экспорт- нийт экспортоос нийт импортыг хассантай
тэнцүү.

25.  Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн (ҮЦБ) = ҮНБ- КЭ
 Капиталын элэгдэл (КЭ)
 Үндэсний орлого (ҮО) = ҮЦБ- БШБТ
 Бизнесийн шууд бус татвар (БШБТ)
 Шилжих төлбөр (ШТ)
 Хувийн орлого (ХО)

26.  Капиталын элэгдэл- капитал эдэлгээний хирээр
элэгдэлд ордог. Жишээ нь: үйлдвэрлэлийн тоног
төхөөрөмж гэхэд эдэлгээний болон хоцрогдлын
элэгдэлд ордог.
 Бизнесийн шууд бус татвар- үүнд худалдааны
татвар, онцгой татварууд ордог. Шууд бус татварыг
улс татварын хуулиараа тогтоогоод, түүнийхээ
дагуу хурааж авдаг.

27. Хувийн орлого- Корпорацийн ашиг нь хувьцаа
эзэмшигчдийн ногдол ашиг, корпорацийн ашгийн
татвар болон хуваарилагдаагүй ашиг болж задардаг.
ҮО-оос нийгмийн даатгалын шимтгэл, корпорацийн
ашгийн татвар, хуваарилагдаагүй ашгийг тус тус
хасаж, шилжих төлбөрийг нэмж хувийн орлогыг
тооцно.
Шилжих төлбөрт бүх төрлийн тэтгэлэг, нөхөн
төлбөр, ажилгүйдлийн тэтгэмж ордог. Засгийн
газрын зардлын нэг хэсэг нь шилжих төлбөр байдаг.

28. Анхаарлаа хандуулсан та бүхэнд
баярлалаа.