Introdución á Literatura Latina para a materia de Literatura Universal

1. LITERATURA LATINA

2. • A literatura latina é o nome que se lle dá ás
obras literarias escritas en lingua latina.
• A súa orixinalidade é posta en dúbida xa que
os principais xéneros literarios, é dicir, a
epopea, o teatro e a poesía lírica ten as súas
raíces na literatura grega. Os autores latinos
imitaban sen ningún problema os autores
gregos.
• Porén, a arte romana non foi unha copia da
grega. A arte romana foi, en todas as súas
manifestacións, máis realista que a grega.

3. • A literatura latina foi nos seus comezos
unha literatura oral, existían coleccións de
Carminas moito antes das obras latinas,
foron transmitidas oralmente de xeración en
xeración; destacaban as cancións de xesta,
poemas de festas ou banquetes, versos
improvisados ou obscenos, e as fúnebres
onde a modo de canto falaba das virtudes do
canto.

4. Características
• Dependencia da literatura grega, tanto nos
principais xéneros (epopea, lírica e teatro)
como na mitoloxía. Os escritores seguen
modelos gregos e calcan mitos, dos que extraen
argumentos literarios, aínda que con lixeiras
variantes.
• Produción dilatada no tempo, pois abrangue as
obras creadas no Imperio Romano (do s. III a.
C. ao s. V d.C.) e as escritas en latín durante a
Idade Media, ata ben entrado o Renacemento.
• Preferencia polos xéneros didácticos (tratados
morais, historia, oratoria, ciencia...) e unha
linguaxe sobria. Isto débese ao carácter
práctico da época.

5. Fedor Bronnikov: Horacio le ante
Mecenas

6. A ÉPICA
Os dous poemas homéricos, A
Ilíada e A Odisea, son o punto de
partida de toda a épica occidental.
Os seus personaxes, os seus
metros, o seu estilo narrativo foron
imitados en primeiro lugar polos
autores romanos.
O primeiro poema épico escrito en
latín foi A Odusía de Livio
Andrónico (s. III a. C.), que foi
unha tradución do grego ao latín de
A Odisea. Foi utilizado como libro
de texto nas escolas.

7. A ÉPICA
A combinación da herdanza grega coa
tradición romana produciu un tipo de poema
épico xenuinamente latino cuxos protagonistas
non eran heroes mitolóxicos e deuses, sino
personaxes históricos romanos.
Nevio (finais do s. III) escribiu o Bellum
Poenicum (celebración da vitoria de Roma
sobre Cartago).
O poema Annales, de Ennio, foi considerado a
epopea nacional romana ata a aparición da
Eneida de Virgilio. Era unha obra sobre a
historia de Roma, desde a súa fundación ata a
época do autor. Só conservamos fragmentos
desta epopea..

8. EPOPEA
VIRXILIO (70-19 a. C.)
• De orixes humildes,
foi protexido en
Roma por un nobre
chamado Mecenas.
• O emperador
Augusto
encomendoulle a
composición de A
Eneida, unha das
obras máis
admiradas e
imitadas.

9. A ENEIDA
• Epopea da civilización romana, pois conta a orixe mítica de
Roma.
• Virxilio atribúe esta orixe a Eneas, un heroe troiano que chega ás
costas do Lacio, fuxindo da destrución de Troia polos gregos.
• Estrutura: 1ª parte: viaxes de Eneas ata chegar a Italia. 2ª parte:
guerras de Eneas en terra itálica.
• Comezo in media res.
• Mestura hábil de mitoloxía, historia, hª, filosofía, relixión,
heroicidade, sentimentos...
• Complexidade psicolóxica dos seus personaxes, máis humanos e
con máis vida que os de Homero (Eneas é fiel ao destino marcado
polos deuses, aínda que teña que facer renuncias).
• Dobre proxección temporal: mítica e histórica. Eneas é un heroe,
pero ao tempo é a imaxe de Augusto (herdeiro de Eneas e Venus)
que aspira a fortalecer o Imperio e a instaurar a paz.

10. VIAXE DE ENEAS

11. O soño de Eneas

13. ENEAS E DIDO

14. POESÍA LÍRICA E DIDÁCTICA
• Poesía lírica: temas amorosos, patrióticos,
bucólicos e relixiosos.
• Autores: Virxilio, Horacio e Catulo.
• Poesía didáctica: contido práctico
(ensinanza de normas) ou científico.
• Autores: Virxilio, Horacio e Ovidio.
• Epigramas

15. A LÍRICA
• A finais do século II a. C. xorden os primeiros
poetas propiamente líricos, agrupados nocírculo de
Lutacio Catulo. Da obra destes poetas consérvanse
escasos fragmentos.
• No século I a.C. xorde a corrente dos poetae novi
ou neotéricos. Os seus poemas son breves e moi
coidados, de carácter subxectivo e con gran
variedade de metros e estrofas. Entre estes poetas
destaca Catulo.

16. PUBLIO VIRXILIO MARÓN
Entre o ano 42 a. C. e el 39 a.C., Virxilio escribiu as Églogas ou
Bucólicas, que deixan entrever os desexos de pacificación de Virxilio
en poemas que exaltan a vida pastoril.
Son dez églogas que cantan a vida sinxela nun ambiente pastoril, idílico.
A paisaxe bucólico é a Arcadia, un lugar de goce, non de traballo, lugar
onde vivir en paz e en comuñón coa natureza
Os pastores de Virxilio non son criaturas rústicas, senón poetas con
vstimenta pastoril.
A paisaxe campestre serve de escenario para asuntos diversos. O amor,
compartido ou contrariado, é só un pretexto para a poesía. A el
engádense asuntos mitolóxicos e panexíricos relacionados coas letras
ou a política. En moitos casos os pastores representan a personaxes
reais de Roma.
. Forte idealización literaria pola linguaxe elevada.

17. VIRXILIO
Entre o 36 a. C. e o 29 a. C., compuxo as Geórgicas, un
tratado de agricultura, destinado a defender a necesidade de
restablecer o mundo campesiño tradicional en Italia.
O poema está dividido en catro libros, tendo carácter
didáctico. Describe os labores desenvolvidos no campo
(recolección, semente e explica a sucesión das estacións e as
súas características climáticas). Canta a vida no campo e
trata de infundir amor á terra.

19. Friedrich August von Kaulbach.

20. HORACIO (65-8 a. C.)
• Épodos (sátiras amables
contra vicios e costumes do
momento): destacar “Da
vida no campo” (tópico do
“beatus ille” ou eloxio da
tranquila vida no campo).
• Odas: canta os praceres
cotiás. Famosa aquela onde
aconsella a unha muller
que aproveite o día (“carpe
diem”), que goce da
xuventude, porque será tan
fugaz como o florecer
dunha rosa.
• Sátiras e Epístolas.

21. No pretendas saber, pues no está permitido,
el fin que a ti y a mi, Leucónoe,
nos tienen asignados los dioses,
ni consultes los números Babilónicos.
Mejor será aceptar lo que venga,
ya sean muchos los inviernos que Júpiter
te conceda, o sea éste el último,
el que ahora hace que el mar Tirreno
rompa contra los opuestos escollos.
Sé prudente, filtra el vino
y adapta al breve espacio de tu vida
una esperanza larga.
Mientras hablamos, huye el tiempo envidioso.
Vive el día de hoy. Captúralo.
No te fíes del incierto mañana.

22. Catulo Cayo Valerio (s. I a. C.)
• Foi o verdadeiro creador da lírica
romana, aínda que inspirado polos
autores gregos.
• A súa obra consta de 116 poemas
(carmina) de tres tipos:
• ✔ 1-60: Nugae (bagatelas). A pesar
do seu nome hai poemas moi
profundos. Están compostos en
metros variados e tratan de temas
diversos.
• ✔ 61-68: Poemas eruditos. Abonda
neles o tema mitolóxico e son máis
longos.
• ✔ 69-116: Epigramas en dísticos
elexíacos. Tratan temas da vida

23. CATULO
• Destacan os seus poemas amorosos:
Catulo viviu unha intensa relación con
Clodia, chamada por el Lesbia nos
seus poemas; foron uns amores
tormentosos polas continuas
infidelidades da dama. Canta o amor
físico por primeira vez na Literatura
Latina
• O autobiografismo e a subxectividade
fan del un autor moi actual.
• A súa lingua é unha mestura de
elementos cultos e populares. Utiliza
ritmos novos, que toma da lírica grega

24. Vivamos, Lesbia mía, y amemos, y las
habladurías de esos viejos tan rectos,
todas, valorésmoslas en un solo as . Los
soles pueden morir y renacer: nosotros,
en cuanto la efímera luz se apague,
habremos de dormir una noche eterna.
Dame mil besos, luego cien, luego otros
mil, luego cien una vez más, luego sin
parar otros mil, luego cien, luego,
cuando hayamos hecho muchos miles,
los revolveremos para no saberlos o
para que nadie con mala intención
pueda mirarnos de través , cuando sepa
que es tan grande el número de besos.

25. PUBLIO OVIDIO NASÓN (43
a. C.-17 d. C.)
• Na súa xuventude escribiu elexías de tema amoroso; no desterro
escribiu elexías cheas de nostalxia.
• Tema amoroso: Corina é a protagonista, seguramente ficticia. As
súas elexías amorosas non son profundas, pero son brillantes e
proporcionan moitos datos sobre a súa época.
• ✔ Ars Amandi (A arte de amar): aos homes ensínaos sobre o xeito
de conquistar ás mulleres e ás mulleres dilles como seducir aos
homes.
• ✔ Remedia amoris (Os remedios do amor): o poeta quere
demostrar que o mellor remedio para o infortunio amoroso é
namorar doutra persoa.
• ✔ Medicamina faciei femineae (Cosméticos para o rostro
feminino): sobre cosmética.

26. OVIDIO
• As ELEXÍAS DOLOROSAS son
os poemas que escribe no desterro
• ✔ Nas Tristia (Tristezas) narra a
súa despedida de Roma e o exilio.
Quere xustificar os seus erros,
adula a Augusto para lograr o seu
perdón, manifesta a súa amarga
dor.
• ✔ As Epistulae ex Ponto (Cartas
desde o Ponto ou Pónticas) son
epístolas que desenvolven os
mesmos temas que as Tristia

28. OVIDIO (43 a. C.-17 d. C.)
• Metamorfose: fábulas
mitolóxicas nas que os
personaxes sofren algunha
transformación (Dafne en
loureiro, Narciso en flor,
Atlas en montaña...).
• Heroidas: cartas de
heroínas da mitoloxía aos
seus amados.

29. OVIDIO
• As metamorfoses é un
poema en quince libros que
narra a historia do mundo
desde a súa creación ata a
deificación de Julio César.
• Ovidio mestura mitoloxía e
historia.
• É difícil de encadrar nun
xénero concreto, pero é una
das obras cumio da
literatura latina,
considerado un dos
mellores resumos de
mitoloxía grecorromana.

30. Sus fuerzas ya consumidas palideció ella
y, vencida por la fatiga de la rápida
huida, contemplando las peneidas
ondas:
“Préstame, padre”, dice, “ayuda; si las
corrientes numen tenéis,
por la que demasiado he complacido,
mutándola pierde mi figura.”
Apenas la plegaria acabó un
entumecimiento pesado ocupa su
organismo, se ciñe de una tenue corteza
su blando tórax, en fronda sus pelos, en
ramas sus brazos crecen, el pie, hace
poco tan veloz, con morosas raíces se
prende, su cara copa posee;

31. Si te cautiva la frescura de las muchachas
adolescentes, presto se ofrecerá a tu vista
alguna virgen candorosa; si la prefieres en la
flor de la juventud, hallarás mil que te
seduzcan con sus gracias, viéndote
embarazado en la elección; y si acaso te
agrada la edad juiciosa y madura, créeme,
encontrarás de éstas un verdadero
enjambre.
Tampoco te detengas demasiado en rizarte el cabello con el hierro o en alisarte la
piel con la piedra pómez; deja tan vanos aliños para los sacerdotes que aúllan sus
cantos frigios en honor de la madre Cibeles.
La negligencia constituye el mejor adorno del hombre. Teseo, que nunca se
preocupó del peinado, supo conquistar a la hija de Minos; Fedra enloqueció por
Hipólito, que no se distinguía en lo elegante,
y Adonis, tan querido de Venus, sólo se recreaba en las selvas. Preséntate aseado, y
que el ejercicio del campo de Marte solee tu cuerpo envuelto en una toga bien hecha
y airosa. Sea tu habla suave, luzcan tus dientes su esmalte y no vaguen tus pies en el
ancho calzado; que no se te ericen los pelos mal cortados, y tanto éstos como la
barba entrégalos a una hábil mano. No lleves largas las uñas, que han de estar
siempre limpias, ni menos asomen los pelos por las ventanas de tu nariz, ni te huela
mal la boca, recordando el fétido olor del macho cabrío. Lo demás resérvalo a las
muchachas que quieren agradar y para esos mozos que con horror de su sexo se
entregan a un varón.
ARS AMANDI

32. Quisiera pasar en silencio las estratagemas que burlan a un marido
astuto o un guardián incorruptible. Casadas, temed a vuestros esposos,
que tienen el derecho de espiar vuestros pasos: es lo justo, y así lo
demandan las leyes, la equidad y el pudor; mas ¿quién tolera ver
sometida a esta vigilancia la liberta que ha poco redimió la varilla del
pretor? Ven a mi escuela, y aprenderás el arte de los engaños. Aunque
te vigilen tantos corno ojos tenía Argos, si te empeñas con decisión te
reirás de todos. ¿Podrá ningún guardián impedirte que escribas tus
billetes en las horas que dedicas al baño, y que la confidenta los lleve
ocultos en el seno cubierto por un chal, o que los substraigas a la vista
metidos en el calzado o bajo la planta del pie? Y demos que se
descubran tus ardides; la misma confidenta te prestará sus espaldas a
guisa de tablillas, y en la piel de su cuerpo volverá las respuestas. Los
signos que se trazan con leche recién ordeñada burlan la perspicacia de
un lince, y se leen claramente echándoles un polvillo de carbón. El
mismo efecto obtendrás con la punta de la caña del húmedo lino, y en
las tablillas, al parecer intactas, quedarán grabados caracteres
invisibles.

33. Estas frescas murallas triunfadoras
No te incitan a amarme, ni
aprovecha
Darte un cetro y esta alma donde
moras.
Huyes ciudad que está poblada y
hecha
Búscasla por hacer, buscas mis
daños,
Buscas tierra, porque ésta te es
estrecha
Hallándola después de algunos años,
¿Quién te la ha de entregar? ¿qué
habitadores us campos han de dar a
unos extraños?
Por fuerza has de tener otros amores
Otra Dido, otra fe que tú
quebrantes,
Otros halagos y actos fingidores.
¿Cuándo será que otra ciudad
levantes semejante a Cartago,
¿Cómo podrás hallar adonde fueres
Mujer que te ame como te amo y quiero,
Pues excedo en amar a las mujeres?
Ardo cual arde el pino o el madero
Que es de licor o azufre mixturado,
O como incienso puesto en mi brasero.
Traigo en mis ojos siempre retratado
A Eneas, y en el alma está esculpido
De noche y día el nombre de mi amado.
Mas él me es sordo y mal agradecido,
Del cual huir debiera la presencia.
HEROIDAS
Carta de Dido a Eneas
y puesto en alto,
tus gentes mires cómo están
triunfantes?
Demos que así suceda, sin que falto
tu gusto quede en cuanto
pretendieres y goces tu ciudad sin
sobresalto

34. O EPIGRAMA E A SÁTIRA
O nome de sátira provén do antigo termo teatral «satura»,
que deixou de se usar no teatro para terminar definindo un
xénero literario que criticaba por igual persoas, clases
sociais, institucións e costumes.
Cultívase especialmente no século I d.C., pola corrupción das
institucións, favorecida polo Imperio.
Un subxénero da sátira é o EPIGRAMA. Na súa orixe, era un
breve texto que se escribía para ser gravado nunha tumba
para lembranza do morto. De aí pasou a ser unha peza
poética de variado contido, que Marcial levou á súa
perfección máxima imbuíndoo dun carácter festivo e satírico.

35. MARCO VALERIO
MARCIAL (S. I d. C.)
• A súa obra máis famosa son os seus
14 libros de «Epigramas».
• Marcial dominaba a arte da poética: os
seus versos son sinxelos pero
vigorosos. Alterna o ataque, a ironía e
o sarcasmo coa tenrura e a tristura.
Critica a sociedade da época (luso,
ambición e hipocrisía na Roma dos
Flavios).
• Escribiu epigramas que loan a súa
terra natal (Bilbilis), con deliciosas
descricións da paisaxe; outros son
epitafios sentidos, sobre todo os
dedicados a nenos.
• Capta toda a vida de Roma do último
cuarto do século I.

36. Caprichos de nuevo rico
Exoneras el vientre, y no te da vergüenza, en un
desgraciado bacín de oro,
Baso, y bebes en copa de vidrio: cagas, por tanto,
más caro.
Además de plagiario, mal recitador
El libro que recitas, Fidentino, es mío;
pero cuando lo recitas mal, empieza a
ser tuyo.
Cómo ha de ser mi chica
¿Me preguntas, Flaco, cómo quiero y
cómo no quiero a mi chica? No la
quiero
ni demasiado fácil, ni demasiado difícil.
Una cosa intermedia entre los dos
extremos es
lo que apruebo. Ni quiero lo que
atormenta ni quiero lo que empalaga

37. DÉCIMO JUNIO JUVENAL
(SÉCULO I-II d.C.)
• Escribiu 16 sátiras, nas que denuncia a
situación da sociedade da súa época: a
corrupción administrativa, os abusos das
autoridades; o ruído e a inseguridade das
rúas de Roma, a perda das virtudes
cidadás…
• Juvenal utiliza recursos de oratoria e as
súas descricións son moi efectistas. Logra
frases dunha admirable concisión e
expresividade, que conservamos hoxe
como máximas, como «mens sana in
corpore sano», ou «panem et circenses».

38. TEATRO
Comedia: xorde en Roma nas cerimonias relixiosas na
honra de Ceres (deusa da agricultura). Ten carácter de
farsa a busca provocar o riso no espectador. Linguaxe
desenfadada e groseira.
Traxedia: desenvólvese dun xeito tardío. Adaptacións de
traxedias gregas. Destaca Séneca (ton macabro e
reflexións filosóficas). Gran influencia no teatro inglés e
na dramaturxia moderna.

48. COMEDIA
PLAUTO
• La olla: vello avaro que oculta
un tesouro nunha ola e as
vicisitudes que pasa cando lla
quitan. Inspira O avaro, de
Moliére.
• Anfitrión: desmitificación do
nacemento de Hércules.
• Tenta ser comprendido pola
plebe, polo que usa
personaxes tipo e elementos
lingüísticos populares,
facendo uso do latín vulgar,
se é preciso.

49. COMEDIA
TERENCIO
• Temas: mesmos que en
Plauto, pero cunha mensaxe
educativa e moral.
• Tenta chegar á xente culta,
polo que utiliza unha linguaxe
máis refinada, maior
reflexión e precisión na
caracterización psicolóxica
dos personaxes.
• Los adelfos: trata sobre a
educación na xuventude.
• La suegra: sogra bondadosa
que está disposta a
abandonar a súa casa para
que poidan vivir tranquilos o
seu fillo e a súa nora.

51. TRAXEDIA
• Tivo moita menos importancia
que en Grecia.
• SÉNECA: consérvanse nove
traxedias inspiradas nos
grandes autores gregos, sobre
todo, Eurípides (Medea, Fedra,
Agamenón, Edipo).
• Gran carga filosófica no seu
teatro, actitude política
(concepción contra o
despotismo no poder) e
subordinación da acción
dramática á declamación dos
sentimentos e das paixóns.

52. TEATRO ROMANO DE
MÉRIDA

53. ORATORIA
CICERÓN (106-43 a. C.)
• Grande orador romano.
• Sobresae en dous tipos
de discurso:
• - as Catilinarias, para
desenmascarar a
conxuración de Catilina.
• - as Filípicas, contra
Marco Antonio.

69. PROSA HISTÓRICA
• Xulio César:
Sobre a guerra das
Galias.
• Tito Livio: Ab
urbe condita libri
(Desde a
fundación da
cidade). Historia
xeral de Roma

72. NOVELA

76. TAREFAS
• Xeroglíficos da literatura latina:
• http://es.slideshare.net/RocioGL/jeroglficos-romanos?
• Xogar en Testeando:
• http://www.testeando.es/asignatura.asp?idA=31
• Facer un poema ao xeito de Catulo
• Escribir unha viaxe tipo “La Odisea”
• Lectura de ”O achado do castro” de Manuel Núñez
Singala

77. Texto tomado de:
• http://es.slideshare.net/MeliSanMartin/literatura-r