SẢN PHỤ KHOA

1. Nguyên nhân
hiếm muộn nam
ThS. Đặng Quang Vinh
NGUYÊN NHÂN HIẾM MUỘN NAM
Nguyên nhân hiếm muộn của các cặp vợ chồng có thể đến từ ngƣời vợ, ngƣời chồng hay có thể phối hợp cả từ
hai phía. Trong đó, khả năng làm cha của ngƣời đàn ông phụ thuộc rất lớn vào chất lƣợng tinh trùng có trong
mỗi lần xuất tinh. Chất lƣợng tinh trùng có thể đƣợc khảo sát thông qua một xét nghiệm gọi là tinh dịch đồ.
Trong xét nghiệm này, ngƣời ta sẽ đánh giá mật độ (số lƣợng tinh trùng có trong 1ml tinh dịch), tỉ lệ tinh trùng
di động và tỉ lệ tinh trùng có hình dạng (phần đầu, phần cổ và đuôi) bình thƣờng. Bất thƣờng về tinh trùng có
thể đơn thuần là bất thƣờng số lƣợng (tinh trùng ít hay không có tinh trùng), tinh trùng yếu (di động kém), tinh
trùng dị dạng hay kết hợp cả ba bất thƣờng trên (ít, yếu và dị dạng).
GIẢM SỐ LƢỢNG VÀ CHẤT LƢỢNG TINH TRÙNG KHÔNG RÕ NGUYÊN NHÂN
Hiện nay, đây là nguyên nhân thƣờng gặp nhất của hiếm muộn do nam giới. Các báo cáo gần đây cho thấy, hơn
80% cặp vợ chồng đi khám hiếm muộn có bất thƣờng các chỉ số tinh dịch đồ nếu thực hiện theo tiêu chuẩn mới
nhất của Tổ chức y tế thế giới.
RỐI LOẠN NỘI TIẾT
Suy vùng hạ đồi là một trong những nguyên nhân của rối loạn hoạt động nội tiết. Bệnh lý này có thể là bẩm sinh
(ngay từ trong giai đoạn bào thai) hay mắc phải. Thƣờng gặp trong hội chứng Kallmann, một bệnh lý có tính di
truyền làm vùng hạ đồi hoàn toàn mất khả năng sản xuất GnRH, từ đó, tinh hoàn không tiết ra testosterone và
dẫn đến không tinh trùng. Bên cạnh đó, tăng prolactin máu (một chất do tuyến yên tiết ra) cũng có thể làm ảnh
hƣởng đến quá trình sinh tinh trùng. Đây là một dạng rối loạn hoạt động nội tiết, trong đó, bệnh nhân nam có
thể có chảy sữa, ngực to, giảm ham muốn tình dục và kèm hiếm muộn. Nguyên nhân có thể là các bệnh lý thực
thể nhƣ u tuyến yên, hay sử dụng một số loại thuốc điều trị các bệnh lý mãn tính trong thời gian dài.
Suy tinh hoàn cũng là một bệnh lý nằm trong nhóm rối loạn hoạt động nội tiết. Đây là tình trạng tinh hoàn
ngƣng không hoạt động sản xuất nội tiết (testosterone) và không tạo tinh trùng. Trong đa số các trƣờng hợp,
thăm khám lâm sàng và xét nghiệm nội tiết có thể xác định tình trạng suy tinh hoàn.
BẤT THƢỜNG TINH HOÀN
Khi thăm khám một ngƣời chồng có bất thƣờng tinh trùng (ít, yếu, dị dạng hay không có tinh trùng), bác sĩ có
thể phát hiện không có tinh hoàn hay tinh hoàn ẩn. Tinh hoàn ẩn là những trƣờng hợp tinh hoàn không nằm
trong vị trí thông thƣờng (ở bìu) mà nằm trong ổ bụng. Quá trình sinh tinh ở tinh hoàn phụ thuộc nhiều vào
nhiệt độ, do đó, khi nằm trong ổ bụng, nhiệt độ cơ thể cao sẽ tác động xấu đến khả năng sinh tinh của tinh hoàn.
Giãn tĩnh mạch thừng tinh là một bệnh lý thƣờng xuất hiện ở các bệnh nhân có bất thƣờng tinh trùng, tuy nhiên
tình trạng này cũng có thể có ở những ngƣời có con bình thƣờng. Vai trò của giãn tĩnh mạch thừng tinh trong
hiếm muộn nam vẫn còn chƣa đƣợc thống nhất, và sự ảnh hƣởng thƣờng chỉ xuất hiện rõ rệt trong những trƣờng
hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh rõ ràng trên lâm sàng. Bên cạnh đó, một số bệnh lý do khiếm khuyết cấu trúc bên
trong tinh hoàn nhƣ hội chứng chỉ có tế bào Sertoli, hội chứng ngừng sinh tinh… cũng là các nguyên nhân gây

2. hiếm muộn nam. Trong trƣờng hợp này nội tiết vẫn có thể trong giới hạn bình thƣờng nhƣng tinh hoàn không
sản xuất đƣợc tinh trùng trƣởng thành.
Mô sinh tinh không hoạt động sẽ không sản xuất ra tinh trùng. Bất kỳ nguyên nhân nào phá vỡ các cấu trúc bên
trong của tinh hoàn đều có thể gây ra vô tinh. Một số bệnh lý nhiễm trùng, nhiễm siêu vi, nhất là quai bị là
những nguyên nhân có thể thấy, và hậu quả để lại sẽ nặng nề hơn khi mắc bệnh sau tuổi dậy thì.
TẮC ĐƢỜNG DẪN TINH
Bên cạnh các rối loạn hoạt động nội tiết hay các bất thƣờng ở tinh hoàn, chất lƣợng tinh trùng còn phụ thuộc
vào sự thông thƣơng của hệ thống đƣờng dẫn tinh, ống phóng tinh. Nhƣ đã trình bày, tinh trùng sau khi đƣợc
sinh ra từ tinh hoàn sẽ phải qua một đoạn đƣờng dài trong cơ thể ngƣời nam trƣớc khi đƣợc phóng thích ra
ngoài khi có hiện tƣợng xuất tinh. Đoạn đƣờng này bao gồm mào tinh (là nơi tập trung tinh trùng sau khi đƣợc
sản xuất), ống dẫn tinh và ống phóng tinh (đƣa tinh trùng ra ngoài). Bất kỳ bất thƣờng nào trong hệ thống
đƣờng dẫn này đều có thể dẫn đến hiếm muộn ở nam giới. Vị trí tắc của đƣờng dẫn tinh thƣờng gặp là mào tinh
hay ống dẫn tinh. Đây có thể là hậu quả của các bệnh lý nhiễm trùng đƣờng sinh dục hay sau khi ngƣời đàn ông
đã thắt ống dẫn tinh (trong triệt sản nam) trƣớc đây. Ngoài ra, có một tỉ lệ bệnh nhân bị bất sản ống dẫn tinh
(không có ống dẫn tinh bẩm sinh) một hay hai bên. Đây là một bệnh lý có tính di truyền, thƣờng kết hợp với
một số biểu hiện về bệnh đƣờng hô hấp.
RỐI LOẠN XUẤT TINH
Trong một số trƣờng hợp hệ thống đƣờng dẫn tinh vẫn bình thƣờng nhƣng có rối loạn trong hoạt động chức
năng, dẫn đến rối loạn xuất tinh. Trong xuất tinh ngƣợc dòng, thay vì đƣợc phóng thích vào dƣơng vật để đƣợc
đƣa ra ngoài, tinh trùng lại đƣợc đƣa ngƣợc vào bàng quang (một bộ phận có chức năng chứa nƣớc tiểu trong cơ
thể). Nguyên nhân có thể do bệnh lý tiểu đƣờng, tiền căn phẫu thuật niệu khoa ở vùng bàng quang …
RỐI LOẠN CƢƠNG
Rối loạn cƣơng dƣơng vật cũng là một nguyên nhân dẫn đến hiếm muộn nam. Để hiện tƣợng xuất tinh có thể
xảy ra, điều kiện tiên quyết là dƣơng vật phải cƣơng cứng. Rối loạn cƣơng là một bệnh lý thƣờng gặp ở nam
giới lớn tuổi, là tình trạng dƣơng vật không thể cƣơng hay cƣơng không đủ cứng. Ngoại trừ nguyên nhân tuổi
tác, rối loạn cƣơng còn có thể là hậu quả của một số bệnh lý nội khoa, nhất là bệnh tiểu đƣờng hay do yếu tố
tâm lý.
LỐI SỐNG
Bên cạnh các rối loạn nói trên, một số thói quen trong sinh hoạt hay môi trƣờng sống cũng có thể làm ảnh
hƣởng đến chất lƣợng tinh trùng. Khói thuốc lá có chứa nhiều chất gây độc đối với khả năng sinh sản, có thể
gây ra các tổn thƣơng cho tinh trùng... Sử dụng rƣợu bia trong thời gian dài có thể gây độc trực tiếp đến tinh
hoàn, chƣa kể những tác động gián tiếp khi chức năng gan bị ảnh hƣởng. Môi trƣờng ô nhiễm hay môi trƣờng
làm việc quá nóng… đều có tác động xấu đến khả năng sinh tinh trùng. Ngoài ra, một số loại thuốc, khi sử dụng
trong thời gian dài có thể ảnh hƣởng đến quá trình sinh tinh trùng nhƣ các loại thuốc ức chế miễn dịch, một số
kháng sinh hay các thuốc điều trị bệnh lý tim mạch, tiểu đƣờng…
Tóm lại, hiếm muộn nam là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng hiếm muộn của một cặp vợ
chồng. Với khoảng 40% các trƣờng hợp hiếm muộn có nguyên nhân từ phía ngƣời chồng, xét nghiệm tinh dịch
đồ ở ngƣời chồng là một xét nghiệm đầu tay cần thiết để có thể có hƣớng chẩn đoán và điều trị thích hợp.