semiotics

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ

2. ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΊΑ;
 Η σημειολογία είναι η μελέτη των σημείων μέσα σε
μια κοινωνία. Εξετάζει πώς προσδίδουμε νόημα
στον πραγματικό κόσμο, τις εικόνες, τις λέξεις και
τους ήχους.
 Η σημειολογία επινοήθηκε τον γλωσσολόγο
Ferdinand de Saussure, ο οποίος εισήγαγε την ιδέα
ότι η γλώσσα είναι ένα σύστημα σημείων, το οποίο
χωρίζεται σε δύο μέρη. Το σημαίνον και
σημαινόμενο.

3. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΊΑ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΉΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ
ΠΑΡΊΣΤΑΤΑΙ ΩΣ ΕΞΉΣ:
 ΜΗΝΥΜΑ-Πομπός-δημιουργός -----~-----------> ---~-------------> Δέκτης-
θεατής
 ΜΕΣΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ-Ένα μήνυμα για να μεταβιβαστεί από τον πομπό-
δημιουργό στο δέκτη-θεατή προϋποθέτει την ύπαρξη σημείων, ένα μέσο
επικοινωνίας και ένα κώδικα επικοινωνίας.Για να γίνουν κατανοητά τα
μηνύματα από το δέκτη-θεατή πρέπει φυσικά πρώτα να
αποκωδικοποιηθούν. Η διαδικασία της επικοινωνίας θα θεωρηθεί ότι
είναι επιτυχημένη όταν έχουμε εκ μέρους του δέκτη-θεατή πλήρη
ανταπόκριση στα μηνύματα, που ο πομπός-δημιουργός στέλνει.Το
σημείο στην οπτική επικοινωνία, εάν αναλυθεί, αποτελείται από ένα ή
περισσότερα σημαίνοντα του εικονιστικού μηνύματος και παραπέμπει σ'
ένα ή περισσότερα σημαινόμενα. Η σχέση ανάμεσα στους όρους
"σημαίνον" και "σημαινόμενο" προκύπτει από το πολιτιστικό επίπεδο των
δεκτών-θεατών.Διαφορετικά θα κατανοηθεί το σημαινόμενο από τους
δέκτες-θεατές, ενώ θα υπάρχει πιθανόν μια ταύτιση στο πρώτο στάδιο
ανάγνωσης, αυτό δηλαδή της περιγραφής του σημαίνοντος.

6.  Τα έργα τέχνης ικανοποιούν, τους όρους της θεωρίας για την
ρητορική των εικόνων, οι οποίοι είναι: α) η ύπαρξη συμβολικής
διάστασης, β) η μεσολάβηση ανθρώπινης παρέμβασης (π.χ.
δημιουργία ή απόδοση εκ μέρους του καλλιτέχνη), γ) η
παρουσία ακροατηρίου. Τόσο η πειστικότητα όσο και η
προσέγγιση ενός έργου τέχνης εξαρτάται από πολλούς
παράγοντες που μπορεί να διαφοροποιούνται ριζικά όπως τον
χρόνο, τον χώρο, το κοινό, τις συνθήκες. Ειδικότερα ο θεατής
ακόμη και όταν αισθάνεται δέος απέναντι σε ένα έργο τέχνης,
την ίδια ώρα επιθυμεί να το πλησιάσει, να το κάνει δικό του,
να το φέρει στα μέτρα του, ψάχνοντας κοινά σημεία σύνδεσης
μαζί του, κάνοντας τις δικές του εικονικές επεξηγήσεις,
συνδυάζοντας το με τις δικές του μνήμες και τις εμπειρίες. Υπό
την έννοια αυτή το βλέμμα του θεατή δεν είναι ποτέ αθώο,
άδολο και το κυριότερο δεν είναι ποτέ οριστικό.

7.  Η φωτογραφία από την εμφάνισή της, πριν 150 και
πλέον χρόνια, μετέβαλε την οπτική που έχουμε για
τον κόσμο, κατακλύζοντας στις ημέρες μας τα Μέσα
Μαζικής Ενημέρωσης. Οι άνθρωποι πλέον
εκφράζονται και διαβάζουν μέσω των εικόνων,
χρησιμοποιώντας τες ως ένα νέο είδος γραφής. Η
ανάλυση της φωτογραφικής εικόνας με την βοήθεια
της σημειωτικής ανοίγει νέους δρόμους για την
κατανόησή της

10.  Ένα πλήθος λεκτικών και μη συστημάτων σημασίας
μέσω των οποίων επικοινωνούμε και συγκροτούμε
την εικόνα του κόσμου μας και τη δική μας
ταυτότητα αποτελούν το «κείμενο» της σημειωτικής
ερμηνείας Το νόημα τους δεν είναι ουδέτερο, αλλά
δομείται υποκειμενικά και κοινωνικά εντός των
αξιακών συστημάτων, στάσεων, πεποιθήσεων και
αντιλήψεών μας, της κουλτούρας και των
συλλογικών μας εγγραμμάτων, των σκοπών και
συνθηκών παραγωγής και πρόσληψής τους ως
κοινωνικών κατασκευών.

12.  Όταν θέλουμε να αναλύσουμε μια φωτογραφία με
λόγια στην πρώτη ανάγνωση, απλά αναγνωρίζουμε
αυτά που η φωτογραφία περιγράφει. Το στάδιο
αυτής της ανάγνωσης θα το ονομάσουμε σημαίνον.
Το σημαίνον ή τα σημαίνοντα σε μια φωτογραφία
λοιπόν πιθανόν να μας προπέμπουν σε κάποιους
εγκεφαλικούς συνειρμούς. Την απόρροια απ'
αυτούς τους συνειρμούς θα την ονομάσουμε
σημαινόμενο.

13.  Το σημαίνον (signifier) έχει υλική υπόσταση, είναι
αυτό που γίνεται αισθητό, αυτό που λαμβάνουμε
από τα αισθητήρια όργανα (π.χ. η εικόνα), και
αναφέρεται στο γραφικό-φωνητικό υλικό. Το
σημαινόμενο (signified) έχει εννοιολογικό
υπόστρωμα, και είναι η νοητική αναπαράσταση που
γίνεται όταν έρθουμε σε επαφή με το σημαίνον,
είναι αυτό που καταλαβαίνουμε, η έννοια του. Για
παράδειγμα, στέλνω ένα μπουκέτο κόκκινα
τριαντάφυλλα για να εκφράσω το πάθος μου. Τα
κόκκινα τριαντάφυλλα είναι το σημαίνον, και το
πάθος μου το σημαινόμενο

14.  Το οπτικό μήνυμα, που παίρνουμε μέσω μιας
φωτογραφίας, πρέπει, για να το αναλύσουμε
σωστά, να εξετάσουμε τους εξής καθοριστικούς
παράγοντες:To περιβάλλον που έχει γίνει η
φωτογραφία, την τεχνική, τα είδη των φακών που
έχουν χρησιμοποιηθεί κατά τη λήψη, την υφή της,
την τονικότητά της, ψυχροί ή θερμοί τόνοι στο
στάδιο της εκτύπωσης, την σύνθεσή της, ακόμη
πως λειτουργούν μέσα στη σύνθεσή της τα
χρώματα, τα φώτα, οι κινήσεις, ο ρυθμός κ.λπ.

15.  Τη σχέση που έχει η φωτογραφική εικόνα με την πραγματικότητα καθώς
και το χωρόχρονο μέσα στο οποίο έχει γίνει αυτή.Τα σημεία μέσα στη
φωτογραφική εικόνα που υποδηλώνουν αυτή ακριβώς τη σχέση. Πρέπει
επίσης να ελεγχθεί η σχέση του πομπού φωτογράφου-δημιουργού με την
αντικειμενικότητα του γεγονότος που περιγράφεται. Πως, γιατί και προς
ποια κατεύθυνση ο φωτογράφος "κλείνει". Μόνον, εάν έχουμε
ξεκαθαρίσει αυτά τα ερωτήματα, μπορούμε να προσδοκούμε αληθή
φωτογραφική ανάγνωση.
 Τέλος ο πομπός-δημιουργός φωτογράφος είναι ο μόνος που θα
αποφασίσει εάν μέσω της επιδιωκόμενης επικοινωνίας με τους δέκτες
των φωτογραφιών του θέλει να απευθύνεται στο "μέσο θεατή", "στην
πλατιά μάζα" ή στο εκλεπτυσμένο κοινό του, αυτό του "περιορισμένου
κύκλου".Το πρόβλημα όμως της αποδοχής του έργου από ένα ευρύ
κοινό, πιθανόν καμιά σχέση να μην έχει με το εάν ο δημιουργός-πομπός,
ο επικοινωνιολόγος φωτογράφος δηλαδή, έχει να επιδείξει τόσο στο
περιεχόμενο της δουλειάς του όσο και στη μορφή, με την οποία αυτό
προβάλλεται προς τα έξω, αυτά τα επιπλέον διαχρονικά στοιχεία, που θα
αναγάγουν τη φωτογραφική του δουλειά σε έργο τέχνης και αυτό σε
καλλιτέχνη.

16.  «Η Σημειολογία είναι η βασική μελέτη για την
εξέλιξη της ανθρώπινης συνείδησης»
J. Locke

18.  Το σημαίνον αναφέρεται στο γραφικό-φωνητικό
υλικό, ενώ το σημαινόμενο στο εννοιολογικό
υπόστρωμα.
 Σύμφωνα με τον Saussure σημείο είναι η πιο μικρή
ενότητα που έχει μια έννοια . Στο κώδικα της
γλώσσας για παράδειγμα σημεία αποτελούν οι
λέξεις

19.  Τα σημαινόμενα και τα σημαίνοντα είναι παρ
άγωγα της κουλτούρας. Η νοηματοδότηση και η
γλωσσική μορφή του σημαίνοντος εξαρτώνται
άμεσα από την κουλτούρα.
 Η πράξη που ενώνει το σημαίνον και το
σημαινόμενο ονομάζεται σημασία. Τη σημασία των
σημείων ζητάμε να ανακαλύψουμε με την
σημειολογία.

20.  Στο γλωσσικό σημείο το σημαίνον και το
σημαινόμενο δε μοιάζουν. Η σχέση τους είναι
αυθαίρετη.
 Αντίθετα, στο εικονικό σημείο η σχέση σημαίνοντος
και σημαινομένου είναι αναλογική. Π.χ. το σχέδιο ή
η φωτογραφία ενός σκύλου είναι αδύνατο να
παραπέμψει στην ιδέα ενός άλλου ζώου.
 Αυτή η σαφήνεια που παρουσιάζουν τα εικονικά
σημεία είναι σχετική και επιφανειακή. Μια
διαφημιστική εικόνα που προορίζεται για την
Ευρώπη δεν είναι σίγουρο ότι θα γίνει κατανοητή σε
μια άλλη ήπειρο με διαφορετικό πολιτισμό. Η
κατανόηση του εικονικού σημείου είναι κυρίως θέμα
πολιτιστικό.

21.  Σ' ορισμένα σημεία, σε κάθε σημαινόμενο
αντιστοιχεί ένα σημαίνον. Αυτή είναι η περίπτωση
του κώδικα σημασιοδότησης των θετικών
λεγομένων επιστημών. Σ' αυτή την περίπτωση
μιλάμε για μονοσημικότητα του σημείου.
 Σ' άλλα σημεία όπως στην ποίηση, ένα σημαίνον
αναφέρεται σε πολλά σημαινόμενα ή κάθε
σημαινόμενο μπορεί να εκφραστεί με πολλά
σημαίνοντα. Τότε μιλάμε για πολυσημικότητα του
σημείου. Το εικονικό σημείο ανήκει σ' αυτή την
κατηγορία των σημείων.

22. LANGUE ΚΑΙ LANGUAGE
 O Saussure όρισε το langue ως τη δομή και τη
γραμματική μιας γλώσσας και το parole ως τις
επιλογές που έκανε ο ομιλητής για να
γνωστοποιήσει αυτές τις πληροφορίες.

23. ΠΟΙΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ;

25.  Η πολλαπλότητα και η ανομοιογένεια των
απαντήσεων υποδηλώνει ότι μια εικόνα
απομονωμένη από το πλαίσιο της έχει μια έννοια
αμφίβολη και παραπέμπει σε πάρα πολλά
σημαινόμενα. «Κάθε εικόνα, λέει ο Ronanld Barthes
είναι πολυσημική, περικλείει δε στα σημαίνοντά της
μια αλυσίδα από σημαινόμενα, από τα οποία άλλα
μπορεί να επιλέξει ο αναγνώστης και άλλα να
αγνοήσει»
 Εκείνο που περιορίζει την πολυσημικότητα της
εικόνας είναι η λέξη, το λεκτικό μήνυμα.

32. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
 Στην προσπάθειά μας να αναλύσουμε μια
φωτογραφική εικόνα βρίσκουμε σημαίνοντα που θα
μας οδηγήσουν σε κάποιες έννοιες, τα
σημαινόμενα. Η ψυχολογική επίδραση μιας
φωτογραφίας στον άνθρωπο μπορεί να είναι
καθοριστική για τη λήψη αποφάσεων.

34.  H διάσημη σημειωτική ανάλυση εξωφύλλου του Paris Match,
πάνω από πενήντα χρόνια πριν, από τον Roland Barthes:
“Είμαι στο κουρείο , και μου προσφέρεται ένα τεύχος του
ParisMatch. Στο εξώφυλλο, ένας νεαρός νέγρος χαιρετά
φορώντας τη γαλλική στολή, με τα μάτια του να κοιτούν προς
τα επάνω, πιθανόν εστιασμένα σε κάποια πτύχωση της
τρικολόρ . Όλα αυτά είναι το νόημα της εικόνας. Αλλά, αφελώς
ή όχι, βλέπω πολύ καλά τι σημαίνει για μένα: ότι η Γαλλία είναι
μια μεγάλη αυτοκρατορία , ότι όλοι οι γιοι της, χωρίς καμία
διάκριση χρώματος, υπηρετούν πιστά κάτω από τη σημαία
της, και ότι δεν υπάρχει καλύτερη απάντηση στους επικριτές
μιας υποτιθέμενης αποικιοκρατίας από το ζήλο που δείχνει
αυτός ο Νέγρος υπηρετώντας τους λεγόμενους καταπιεστές
του. Είμαι, συνεπώς, και πάλι αντιμέτωπος με ένα ευρύτερο
σημειολογικό σύστημα : υπάρχει ένα σημαίνον, ήδη
διαμορφωμένο με ένα προηγούμενο σύστημα (ένας μαύρος
στρατιώτης κάνει τον γαλλικό χαιρετισμό). Υπάρχει ένα
σημαινόμενο (εδώ είναι ένα σκόπιμο μείγμα Γαλλικότητας και
στρατιωτικότητας). Τέλος, υπάρχει μια παρουσία του
σημαινόμενου μέσα από το σημαίνον.” Roland Barthes-
Μυθολογίες

36.  Η συγκεκριμένη εικόνα, ανήκει Ολλανδό καλλιτέχνη Maurits
Cornelis Escher (M.C. Escher). Ο καλλιτέχνης, σχεδίασε το
έργο του το 1948, αφότου επέστρεψε στην Ολλανδία, από το
ταξίδι του στην Ιταλία. Το έργο φέρει διαστάσεις: 33.2 x 28.2
(cm). Επιπλέον, σχεδιάστηκε με την τεχνική της λιθογραφίας
και φιλοξενείτε στην National Gallery of Art, Washington, USA.
Το έργο φέρει την ονομασία: ''Drawing Hands'‘ (Σε ελεύθερη
μετάφραση: σχεδιάζοντας/ζωγραφίζοντας χέρια). H
συγκεκριμένη εικόνα, είναι εμφανές ότι ανήκει στο είδος του
σουρεαλισμού. Αφενός, επειδή παρουσιάζει ένα λεκτικό
περιβάλλον ψευδαίσθησης και πραγματικότητας και,
αφετέρου, επειδή η εικόνα συμβολίζει το παράδοξο με τα
χέρια να βγαίνουν έξω από το κάδρο και να παίρνουν ζωντανή
μορφή. Αποκωδικοποίηση της εικόνας Η εικόνα, σύμφωνα με
τον Roland Barthes, βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον λόγο,
και λειτουργεί σε δύο επίπεδα.

37.  Πρώτον, ως αγκύρωση. Δηλαδή, ο λόγος συγκρατεί την εικόνα, ώστε ο
αναγνώστης/θεατής να στρέφει την προσοχή του σε ένα συγκεκριμένο
νόημα. Με αυτόν τον τρόπο, ο καλλιτέχνης κατευθύνει τους αναγνώστες
του, σε ένα συγκεκριμένο μήνυμα για το έργο του διαμέσου του λόγου.
Στόχος του είναι να περάσει ένα πολύ συγκεκριμένο σημαινόμενο,
απορρίπτοντας έτσι ταυτόχρονα τα οποιαδήποτε πολλαπλά
σημαινόμενα, που ενδεχομένως θα προέκυπταν, αν το έργο δεν
συνοδευόταν από τον λόγο. Ο τίτλος του έργου, αλλά και τα εισαγωγικά
μαζί, λειτουργούν ως αγκύρωση. Διαβάζοντας, τον τίτλο της εικόνας
κατευθυνόμαστε σε ένα συγκεκριμένο μήνυμα: ο καλλιτέχνης
αποτυπώνει χέρια να ζωγραφίζουν και τίποτα το παραπάνω. Δεύτερον,
ως αναμετάδοση. Συγκεκριμένα, ο λόγος σε σχέση με την εικόνα
λειτουργεί συμπληρωματικά, αλλά και αυτόνομα. Έχουμε, δηλαδή μια
σχέση αλληλοσυμπλήρωσης. Εξαιτίας του παράδοξου στην οποία ανήκει
ιδεολογικά και θεματολογικά η εικόνα, περνάμε σε μια πιο ανοιχτή
ανάγνωση. Άρα, βλέποντας το ένα χέρι να σχεδιάζει το άλλο,
σκεφτόμαστε τον πολλαπλασιασμό της εικόνας, ότι το ένα χέρι
συμπληρώνει το άλλο, αλλά και ότι το ένα χέρι δημιουργεί/γεννάει το
άλλο επ’ αόριστων μέσα από τον σχεδιασμό των χεριώ

38.  Τρίτον, έχουμε την ακύρωση του μηνύματος, δηλαδή ο λόγος
καταργεί την εικόνα. Θα μπορούσαμε λοιπόν να συμπεράνουμε
ότι ένα χέρι καταργεί την αυτοαναφορικότητά του και δημιουργεί
ένα άλλο στη θέση του. Οδηγούμαστε, έτσι σε μια ερμηνεία πιο
ανοιχτή, που η μια οδηγεί σε μια άλλη. Στην συνέχεια, όσον
αφορά τα εργαλεία αποκωδικοποίησης που χρησιμοποιούμε για
να αναλύσουμε την συγκεκριμένη εικόνα, εντοπίζουμε την θεωρία
του Πήρς, σχετικά με την τριμερή τριχοτόμηση του σημείου. Ο
Πήρς, εισάγει τρία μοντέλα σημειακής ανάλυσης, όσον αφορά την
εικόνα. Αρχικά, εντοπίζουμε την λειτουργία της εικόνας ως εικόνα
ή ομοίωμα. Σε αυτή την περίπτωση, η εικόνα βασίζεται στην
ομοιότητα της με το αντικείμενο αναφοράς της. Της τάξης αυτής,
είναι η ζωγραφική και γενικότερα το σχέδιο. Στην συνέχεια,
συναντάμε την εικόνα ως σύμβολο. Τέλος, συναντάμε την
κατηγορία του σημείου-δείκτη. Σε αυτό εδώ το επίπεδο, ο
μελετητής παρατηρεί ότι, όπως οποιαδήποτε σημάδι αφήνει το
χνάρι του, έτσι και η πράξη της φωτογράφησης αφήνει τα ίχνη
του πάνω στη φωτογραφική πλάκα, μέσω φωτοχημικών
διεργασιών, δημιουργώντας μια σχέση συνάφειας.

39.  Ωστόσο, είναι αναγκαίο να ειπωθεί ότι, στην εικόνα είναι δυνατόν
(σύμφωνα με τον Πηρς) να συνυπάρχουν και οι τρεις ιδιότητες
μαζί (εικόνα, σύμβολο, δείκτης). Έτσι, και εδώ, η εικόνα είναι και
ομοίωμα, και σύμβολο, αλλά και δείκτης μαζί. Ομοίωμα, διότι, η
μια εικόνα φέρνει απέναντί του ένα ίδιο αντικείμενο αναφοράς.
Είναι σαν να έχουμε έναν καθρέφτη που αντικατοπτρίζει το
είδωλο του, το ομοίωμα του. Σύμβολο, επειδή, το αντικείμενο
αναφοράς που έχει αποτυπωθεί (το χέρι) συμβολίζει άμεσα το
χέρι του δημιουργού. Πολύ περισσότερο, συμβολίζει, το χέρι του
ζωγράφου, τονίζοντας παράλληλα την χειρωνακτική εργασία του
καλλιτέχνη. Γενικότερα, πολύ περισσότερο, το χέρι συμβολίζει και
οπτικοποιεί την ίδια την Γραφή. Έτσι, η εικόνα αναπαριστά την
γραφή. Οπτικό και λεκτικό μήνυμα, συμπλέκονται και
παρουσιάζονται μπροστά μας. Ως δείκτης, στην συγκεκριμένη
εικόνα, θα μπορούσε, ίσως, να θεωρηθεί το αποτύπωμα στην
λιθογραφική πλάκα, αφενός, και αφετέρου, το φωτογραφικό
ίχνος, πάνω στην φωτογραφική πλάκα. Έτσι, εικόνα, σύμβολο και
δείκτης μαζί, εμπλέκονται και δημιουργούν ένα πολύπλοκό,
πολύπλευρο, αισθητικό ψηφιδωτό που φέρει με την σειρά του
πολλαπλές ερμηνείες.

40.  Τέλος, σε όλα τα παραπάνω δεν πρέπει να λησμονηθεί, μια ακόμη
θεωρία του Ρολάντ Μπάρτ, περί συνδήλωσης και καταδήλωσης της
εικόνας. Πιο συγκεκριμένα, η εικόνα αποτελεί το “τέλειον ανάλογον’’. Από
την μια πλευρά, είναι εκείνη που δημιουργεί, ένα αναλογικό μήνυμα με το
αντικείμενο αναφοράς της, και άρα δεν χρειάζεται κώδικα. Από την άλλη
πλευρά, είναι εκείνη η οποία χρησιμοποιεί, ένα επιπλέον
συμπληρωματικό μήνυμα, το οποίο χρειάζεται αποκωδικοποίηση.
Συνάγεται, έτσι, το συμπέρασμα ότι στο επίπεδο της καταδήλωσης,
βρίσκεται η αναλογική εικόνα η οποία δεν χρήζει κώδικα, διότι, θα λέγαμε
ότι έχουμε το σημαίνον = αντικείμενο αναφοράς, αυτό καθαυτό. Στην
καταδήλωση, ωστόσο, έχουμε και σημαινόμενο το οποίο ταυτίζεται με την
περιγραφή της εικόνας. Αντίθετα, στο επίπεδο της συνδήλωσης, έχουμε
την εικόνα που χρήζει άμεσα κωδικοποίησης (κώδικα). Η συνδήλωση,
επιπλέον, φέρει το σημαίνον που είναι όλη η καταδήλωση (σημαίνον
+σημαινόμενο), και το σημαινόμενο που είναι η ιδεολογία της. Η ρητορική
της εικόνας, καταδεικνύει την συνύπαρξη δύο μηνυμάτων. Του
αναλογικού μηνύματος και του μηνύματος με κώδικα.

41.  Αναφορικά, με την εικόνα που έχουμε μπροστά μας, το
μήνυμα με κώδικα αναφέρεται σε πολιτισμικές αξίες που η
εικόνα φέρει. Αξίες μιας εποχής, όπως η ύπαρξη του
κινήματος του υπερρεαλισμού για παράδειγμα, αλλά και ο
αγώνας περί πνευματικού και εργατικού κινήματος. Παρά το
γεγονός πως δεν γνωρίζουμε αν ο Escher πράγματι
επηρεάστηκε από το κίνημα των σουρεαλιστών, έχουμε
κάποια σκόρπια στοιχεία ότι γνώρισε και ήρθε σε επαφή με το
κίνημα των υπερρεαλιστών κατά την διάρκεια των ταξιδιών
του στην Ιταλία. Επίσης, το χέρι ως εργαλείο για τη ζωγραφική
αναπαρίσταται τη στιγμή που λειτουργεί ως εργαλείο γραφής.
Συνάντηση των δύο ειδών γραφών (οπτικής και γλωσσικής).
Το χέρι, έτσι φέρει μια ολόκληρη πνευματική και κοινωνική
διαμάχη, όσον αφορά, την δημιουργία, την εργασία (πάλη
μεταξύ εργατικής τάξης και καλλιτεχνών). Πάντα η εικόνα με
μήνυμα (συνδήλωση), αναπτύσσεται πάνω στην αναλογική
(καταδήλωση) εικόνα.

45. ΟΠΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ
 Η ρητορική αποτελεί μια αναγνωρισμένης αξίας επικοινωνιακή
έκφραση. Ταυτόχρονα όμως παρέχει και μια μεθοδολογία. Δεν
ενδιαφέρεται μόνο για την διάσταση της αποτελεσματικής
επικοινωνίας, αλλά και για την διάσταση της ερμηνευτικής
προσέγγισης της σχετικής επικοινωνίας. Όπως ισχύει σε όλες τις
κοινωνικές και πολιτισμικές ανθρώπινες δραστηριότητες ρητορική
υπάρχει και εφαρμόζεται και στις τέχνες και ειδικότερα στις
«οπτικές τέχνες» (visual arts). Η οπτική ρητορική, ως
συστηματική και οργανωμένη θεωρία μελέτης και μεθοδολογίας,
ξεκίνησε πολύ καθυστερημένα (δεκαετία του 1970) αλλά
εξελίχτηκε ταχύτατα λόγω της τεράστιας διεισδυτικότητας και
δύναμης της εικόνας και της ραγδαίας παγκόσμιας επιβολής των
νέων τεχνολογικών δεδομένων. Η ταχύτητα και η έκταση εξέλιξης
της είναι εντυπωσιακές αν ληφθούν υπόψη οι αντιδράσεις και
αμφισβητήσεις, που συνάντησε από τους υπερασπιστές της
υπεροχής του λόγου ως επικοινωνιακού και γνωστικού μέσου.
Πάντως, παρά την εν λόγω εξέλιξη της, σε επίπεδο θεωρητικής
και μεθοδολογικής συγκρότησης, εξακολουθεί να παρουσιάζει
σοβαρές ελλείψεις και αδυναμίες

46.  Η οπτική ρητορική έχει άξονα αναφοράς την επικοινωνιακή
δύναμη και πειθώ, που η εικόνα χρησιμοποιεί και εκπέμπει.
Κατά κανόνα, ο καλλιτέχνης δεν εκφράζεται αποκλειστικά από
ανάγκη να αυτό-εκφράζεται («η τέχνη για την τέχνη»), αλλά
για να επικοινωνήσει μέσα από τα έργα του. Προς τον σκοπό
αυτό χρησιμοποιεί και μεταχειρίζεται διάφορα οπτικά στοιχεία
(σχήματα, μεθόδους, τακτικές κλπ ) ρητορικής φύσης και
μορφής. Τα στοιχεία αυτά είναι δυνατό ορισμένες φορές να
παρουσιάζουν μια άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο
επιφανειακή ομοιότητα ή αναλογία με αντίστοιχα της
ρητορικής του λόγου. Η χρήση της ρητορικής στην τέχνη,
εκτός από μια γέφυρα επικοινωνίας δημιουργεί και ένα πεδίο-
πλαίσιο αισθητικής, αλλά κυρίως νοηματικής ερμηνείας των
έργων τέχνης. Μέσα από την ρητορική ανάλυση αυτών
επιδιώκεται η καλύτερη επικοινωνιακή προσέγγιση τους. Η
ρητορική στον χώρο της τέχνης μπορεί να αξιοποιήσει και να
αναδείξει τις επικοινωνιακές δυνατότητες της τέχνης.

47. Στη ρητορική των εικαστικών τεχνών η παρουσία ορισμένων στοιχείων στον θεατή
(παιδεία, εμπειρία, πολιτισμικό επίπεδο) μπορεί να διευκολύνει ή να αξιοποιήσει
καλύτερα την δυνατότητα επικοινωνίας με το έργο τέχνης, αλλά ακόμη περισσότερο
την δυνατότητα ερμηνείας του. Για ορισμένους μάλιστα η απαιτούμενη κατάρτιση
πρέπει να είναι πολύπλευρη και να εκτείνεται σε διάφορους κλάδους τεχνών και
επιστημών όπως: αισθητική, ιστορία τέχνης, ιστορία, κοινωνιολογία, ψυχολογία,
γλωσσολογία, λογοτεχνία, μαζική επικοινωνία κλπ. Κατά την ίδια άποψη η έλλειψη ή
η περιορισμένη παρουσία των στοιχείων αυτών περιορίζει τις δυνατότητες σωστής
ερμηνείας των έργων ή και καλής επικοινωνίας με αυτά. Είναι γεγονός πως η τέχνη
και η ρητορική της οφείλουν να ενδιαφέρονται κατά απόλυτη προτεραιότητα για το
ευρύ, μη ιδιαίτερα εκπαιδευμένο κοινό.

48.  Τα έργα τέχνης ικανοποιούν, τους όρους της θεωρίας για την
ρητορική των εικόνων, οι οποίοι είναι: α) η ύπαρξη συμβολικής
διάστασης, β) η μεσολάβηση ανθρώπινης παρέμβασης (π.χ.
δημιουργία ή απόδοση εκ μέρους του καλλιτέχνη), γ) η
παρουσία ακροατηρίου. Τόσο η πειστικότητα όσο και η
προσέγγιση ενός έργου τέχνης εξαρτάται από πολλούς
παράγοντες που μπορεί να διαφοροποιούνται ριζικά όπως τον
χρόνο, τον χώρο, το κοινό, τις συνθήκες. Ειδικότερα ο θεατής
ακόμη και όταν αισθάνεται δέος απέναντι σε ένα έργο τέχνης,
την ίδια ώρα επιθυμεί να το πλησιάσει, να το κάνει δικό του,
να το φέρει στα μέτρα του, ψάχνοντας κοινά σημεία σύνδεσης
μαζί του, κάνοντας τις δικές του εικονικές επεξηγήσεις,
συνδυάζοντας το με τις δικές του μνήμες και τις εμπειρίες. Υπό
την έννοια αυτή το βλέμμα του θεατή δεν είναι ποτέ αθώο,
άδολο και το κυριότερο δεν είναι ποτέ οριστικό.