Gt su dungthuocbvtv

BO GIÁO DC VÀ ðÀO TO
TRƯNG ðI HC NÔNG NGHIEP HÀ NOI
PGS.TS. Nguyen Trân Oánh (Ch biên)
TS. Nguyen Văn Viên , KS.Bùi Trng Thy
GIÁO TRÌNH
S DNG THUÔC B O VE THC VAT
Hμ néi – 2007

LI NÓI ðÂU
T thap niên 70 c
a thê k

20, cùng v
i s phát trien vũ bão c
a các ngành khoa hc
khác, lĩnh vc hoá hc và ky thuat s dng thuôc bo ve thc vat (BVTV) ñã có s ñoi thay rât
mnh me: S hieu biêt sâu sac hơn vê phương thc tác ñong c
a thuôc BVTV ñã cho phép phát
hien ra nhiêu hot chât m
i có phương thc tác ñong khác trư
c, có hieu lc cao v
i d$ch hi,
dùng % liêu thâp, nhưng li an toàn v
i ñong vat máu nóng và các sinh vat khác không phi ñôi
tưng phòng tr. S tiên bo trong công nghe gia công, ñóng gói, công nghe sn xuât chât ñon và
ph gia cho phép gia công ñưc nhiêu dng chê pham m
i, ñáp ng ñưc yêu câu qun lý thuôc
BVTV ngày càng chat che c
a các quôc gia và các to chc quôc tê.
Do khuôn kho cuôn sách và sô tiêt hc hn chê, nên chúng tôi ch* mong trình bày ñưc
nh+ng kiên thc cơ bn vê thuôc BVTV mot cách he thông ñe ngư,i sinh viên ngành BVTV khi
ra trư,ng có the áp dng. ðông th,i cuôn sách này cũng có the là tài lieu tham kho cho cán bo
ky thuat trong và ngoài ngành.
Noi dung cuôn sách gôm hai phân:
Phân A: “Nh
ng hieu biêt chung vê thuôc BVTV, qun lý và s dng” nham
cung câp cho sinh viên nh+ng kiên thc cơ bn trong lĩnh vc thuôc BVTV và ñac biet các cơ s%
khoa hc nh+ng qui ñ$nh c
a Nhà nư
c ta vê viec s dng an toàn và hieu qu thuôc.
Phân B: “Các thuôc bo ve thc vat”, cung câp cho sinh viên ngành nông nghiep
nh+ng ñac tính sinh hc cơ bn c
a các nhóm thuôc BVTV.
ðe gii quyêt mâu thuan gi+a sô lưng và ch
ng loi thuôc BVTV % Viet nam, tăng
nhanh v
i khuôn kho cuôn sách hn h1p, nên chúng tôi ch* gi
i thieu ñac ñiem chung c
a tng
nhóm thuôc (phân loi theo thành phân hoá hc) và tên chung c
a mot sô loi thuôc thông dng
nhât trong nhóm ( có lưu ý ñên các thuôc nam trong danh mc ñã ñăng ký % Viet nam).
Giáo trình “S dng thuôc Bo ve thc vat” ñưc biên son trong khuôn kho c
a chương
trình môn hc do tap the cán bo Bo môn Benh cây-Nông dưc- Khoa Nông Hc- Trư,ng ñi hc
Nông Nghiep Hà Noi ch$u trách nhiem như sau:
- Ch
biên: PTS.TS. Nguyen Trân Oánh
- Bài m% ñâu và phân A: Nh+ng hieu biêt chung vê thuôc Bo Ve Thc vat, qun lý và
s dng thuôc do PGS.TS. Nguyen Trân Oánh biên son.
- Phân B: Các loi thuôc bo ve thc vat:
+ Chương VII: Thuôc tr sâu và các ñong vat gây hi khác ; chương IX; Thuôc xông hơi;
Chương X; Thuôc tr c3; Chương XI: Chât ñiêu khien sinh trư%ng cây trông do TS.
Nguyen Văn Viên biên son.
+ Chương VIII: Thuôc tr benh do KS.Bùi Trng Th
y biên son.
Tuy có nhiêu cô gang, nhưng do thu thap thông tin còn chưa ñây ñ
, cong v
i trình ño
c
a ngư,i biên son có hn, nên cuôn sách này không the tránh ñưc thiêu sót. Nhóm tác gi rât
mong nhan ñưc nhiêu ý kiên ñóng góp c
a bn ñc trong và ngoài ngành ñe viec biên son giáo
trình này trong nh+ng lân sau ñưc tôt hơn.
Trưng ði hc Nông nghiep Hà Noi – Giáo trình S d ng thuôc Bo ve th

c vat…………… …………………2

Trư
c khi hc môn S dng thuôc bo ve thc vat, cân phi hc môn Công trùng chuyên
khoa, Benh cây chuyên khoa hoac Côn trùng nông nghiep, Benh cây nông nghiep.
CÁC TÁC GI

c vat…………… …………………3

M ðÂU
VAI TRÒ C4A BIEN PHÁP HOÁ HC BVTV TRONG S5N XUÂT NÔNG
NGHIEP; L7CH S8 PHÁT TRIEN, XU HƯ:NG VÀ TÌNH HÌNH S8 D;NG
THUÔC BVTV TRÊN THÊ GI:I VÀ VIET NAM
Giúp hc viên thây rõ ñưc vai trò quan trng ca bien pháp hoá hc trong sn xuât
nông nghiep. Gii thieu cho hc viên lch s phát trien ca bien pháp này cũng như tình hình
s d ng thuôc BVTV và xu hưng nghiên cu thuôc BVTV thê gii và Viet nam, ñe hc viên
thêm yêu nghê và hng thú vi môn hc.
1.VAI TRÒ VÀ Ý NGHĨA C
A BIEN PHÁP HÓA H

C BVTV TRONG S
N XUÂT
NÔNG NGHIEP:
ðe ñáp ng ñưc nhu câu ngày càng tăng do viec bùng no dân sô, cùng v
i xu hư
ng ñô
th$ hoá và công nghiep hoá ngày càng mnh, con ngư,i ch* còn mot cách duy nhât: thâm canh
ñe tăng sn lưng cây trông.
Khi thâm canh cây trông, mot hau qu tât yêu không the tránh ñưc là gây mât cân bang
sinh thái, kéo theo s phá hoi c
a d$ch hi ngày càng tăng. ðe gim thiet hi do d$ch hi gây ra,
con ngư,i ta phi ñâu tư thêm kinh phí ñe tiên hành các bien pháp phòng tr, trong ñó bien pháp
hoá hc ñưc coi là quan trng.
1.1. Bien pháp hoá hc BVTV ñóng mot vai trò quan trng trong sn xuât nông
nghiep vi nhiêu ưu ñiem noi troi:
-Thuôc hoá hc có the diet d$ch hi nhanh, triet ñe, ñông lot trên dien rong và chan ñng
nh+ng tran d$ch trong th,i gian ngan mà các bien pháp khác không the thc hien ñưc.
-Bien pháp hoá hc ñem li hieu qu phòng tr rõ ret, kinh tê, bo ve ñưc năng suât cây
trông, ci thien chât lưng nông sn và mang li hieu qu kinh tê, ñông th,i cũng giúp gim
ñưc dien tích canh tác.
-Bien pháp hoá hc de dùng, có the áp dng % nhiêu vùng khác nhau, ñem li hieu qu on
ñ$nh và nhiêu khi là bien pháp phòng tr duy nhât.
ðên nay, thuôc BVTV ñã ñe li nh+ng dâu ân quan trng trong hâu hêt các lĩnh vc c
a
nên nông nghiep hien ñi. Nhưng loài ngư,i van tiêp tc tìm kiêm các dng sn pham m
i de s
dng hơn, có hieu lc tr d$ch hi cao hơn, thân thien hơn v
i môi sinh và môi trư,ng.
1.2. Thuôc BVTV cũng là mot trong nhng nhân tô gây mât on ñnh môi trưng. Do
b lm d ng, thiêu kiem soát, dùng sai, nên nhiêu mat tiêu c#c ca thuôc BVTV ñã boc lo
như: gây ô nhiem nguôn nư
c và ñât; ñe li dư lưng trên nông sn, gây ñoc cho ngư,i và nhiêu
loài ñong vat máu nóng; gây mât s cân bang trong t nhiên, làm suy gim tính ña dng c
a sinh
quân, xuât hien các loài dich hi m
i, to tính chông thuôc c
a d$ch h$ và làm ño lon các môi
quan he phong phú gi+a các loài sinh vat trong he sinh thái, gây bùng phát và tái phát d$ch hi,
dan ñên hieu lc phòng tr c
a thuôc b$ gim sút hoac mât han.
ðe s dng thuôc BVTV ñưc hieu qu và an toàn, chúng ta phi hieu ñúng và thc hien
ñúng nguyên tac “bôn ñúng”: ðúng thuôc; ðúng lúc; ðúng nông ño liêu lưng và ðúng cách.
Muôn thc hien tôt ñưc các nguyên tac trên, chúng ta phi hieu thâu ñáo môi quan he
qua li gi+a chât ñoc, d$ch hi và ñiêu kien ngoi cnh.; phi kêt hp hài hoà gi+a bien pháp hoá
hc v
i các bien pháp BVTV khác trong he thông phòng tr tong hp.

c vat…………… …………………4

2. L$CH S% PHÁT TRIEN C
A BIEN PHÁP HOÁ H

C, TÌNH HÌNH S
N XUÂT VÀ
S% DNG THUÔC BVTV TRÊN THÊ GI)I VÀ * VIET NAM:
2.1. Lch s+ phát trien ca bien pháp hoá hc trên thê gii: Quá trình phát trien c
a
bien pháp hoá hc BVTV trên thê gi
i có the chia thành mot sô giai ñon:
Giai ñon 1 (Trư
c thê k

20) : V
i trình ño canh tác lc hau, các giông cây trông có
năng suât thâp, tác hi c
a d$ch hi còn chưa l
n. ðe bo ve cây, ngư,i ta da vào các bien pháp
canh tác, giông san có. S phát trien nông nghiep trông ch, vào s may r
i.
Tuy nhiên, t lâu, con ngư,i cũng ñã biêt s dng các loài cây ñoc và lưu huỳnh trong tro
núi la ñe tr sâu benh. T thê k

19, hàng lot s kien ñáng ghi nh
, to ñiêu kien cho bien
pháp hoá hc ra ñ,i. Benediet Prevest (1807) ñã chng minh nư
c ñun sôi trong nôi ñông có
the diet bào t nâm than ñen Ustilaginales. 1848 lưu huỳnh ñưc dùng ñe tr benh phân trang
Erysiphacea hi nho; dung d$ch boocñô ra ñ,i năm 1879; lưu huỳnh vôi dùng tr rep sáp
Aspidiotus perniciosus hi cam (1881). M% ñâu cho viec dùng các chât xông hơi trong BVTV là
s kien dùng HCN tr rep vy Aonidiella aurantii hi cam (1887). Năm 1889, aseto asenat ñông
ñưc dùng tr sâu Leptinotarsa decemeatas hi khoai tây; 1892 gipxin (asenat chì) ñe tr sâu ăn
qu, sâu rng Porthetria dispr. Na cuôi thê k

19 cacbon disulfua (CS2) ñưc dùng ñe chông
chuot ñông và các o rep Pluylloxera hi nho. Nhưng bien pháp hoá hc lúc này van chưa có mot
vai trò ñáng ke trong sn xuât nông nghiep.
Giai ñon 2 ( T ñâu thê k

20 ñên năm 1960): Các thuôc tr d$ch hi h+u cơ ra ñ,i, làm
thay ñoi vai trò c
a bien pháp hoá hc trong sn xuât nông nghiep. Ceresan - thuôc tr nâm thu

ngân h+u cơ ñâu tiên (1913); các thuôc tr nâm lưu huỳnh (1940); rôi ñên các nhóm khác.
Thuôc tr c3 còn xuât hien muon hơn (nh+ng năm 40 c
a thê k

20). Viec phát hien kh
năng diet côn trùng c
a DDT (năm 1939) ñã m% ra cuoc cách mng c
a bien pháp hoá hc
BVTV. Hàng lot các thuôc tr sâu ra ñ,i sau ñó: clo h+u cơ (nh+ng năm 1940-1950); các thuôc
lân h+u cơ, các thuôc cacbamat (1945-1950). Lúc này ngư,i ta cho rang: Mi vân ñê BVTV ñêu
có the gii quyêt bang thuôc hoá hc. Bien pháp hoá hc b$ khai thác % mc tôi ña, tham chí
ngư,i ta còn hy vng, nh, thuôc hoá hc ñe loi tr han mot loài d$ch hi trong mot vùng rong
l
n.
T cuôi nh+ng năm 1950, nh+ng hau qu xâu c
a thuôc BVTV gây ra cho con ngư,i,
môi sinh và môi trư,ng ñưc phát hien. Khái niem phòng tr tong hp sâu benh ra ñ,i.
Giai ñon 3 (nh+ng năm 1960- 1980): Viec lm dng thuôc BVTV ñã ñe li nh+ng hau
qu rât xâu cho môi sinh môi trư,ng dan ñên tình trng, nhiêu chương trình phòng chông d$ch hi
c
a nhiêu quôc gia và các to chc quôc tê da vào thuôc hoá hc ñã b$ sp ño; tư tư%ng s hãi,
không dám dùng thuôc BVTV xuât hien; tham chí có ngư,i cho rang, cân loi b3 không dùng
thuôc BVTV trong sn xuât nông nghiep.
Tuy vay, các loi thuôc BVTV m
i có nhiêu ưu ñiem, an toàn hơn ñôi v
i môi sinh môi
trư,ng, như thuôc tr c3 m
i, các thuôc tr sâu nhóm perethroid tong hp (1970), các thuôc tr
sâu benh có nguôn gôc sinh hc hay tác ñong sinh hc, các chât ñiêu tiêt sinh trư%ng côn trùng và
cây trông van liên tc ra ñ,i. Lưng thuôc BVTV ñưc dùng trên thê gi
i không nh+ng không
gim mà còn tăng lên không ngng.
Giai ñon 4 (t nh+ng năm 1980 ñên nay): Vân ñê bo ve môi trư,ng ñưc quan tâm
hơn bao gi, hêt. Nhiêu loi thuôc BVTV m
i, trong ñó có nhiêu thuôc tr sâu benh sinh hc, có
hieu qu cao v
i d$ch hi, nhưng an toàn v
i môi trư,ng ra ñ,i. Vai trò c
a bien pháp hoá hc ñã

c vat…………… …………………5

ñưc tha nhan. Tư tư%ng s thuôc BVTV cũng b
t dân. Quan ñiem phòng tr tong hp ñưc
pho biên rong rãi.
2.2. Tình hình sn xuât và s+ d ng thuôc BVTV trên thê gii:
Mac dù s phát trien c
a bien pháp hoá hc có nhiêu lúc thăng trâm, song tong giá tr$ tiêu
th thuôc BVTV trên thê gi
i và sô hot chât tăng lên không ngng, sô ch
ng loi ngày càng
phong phú. Nhiêu thuôc m
i và dng thuôc m
i an toàn hơn v
i môi sinh môi trư,ng liên tc
xuât hien bât châp các qui ñ$nh qun lý ngày càng chat che c
a các quôc gia ñôi v
i thuôc
BVTV và kinh phí ñâu tư cho nghiên cu ñe mot loi thuôc m
i ra ñ,i ngày càng l
n.
Trong 10 năm gân ñây tong lưng thuôc BVTV tiêu th có xu hư
ng gim, nhưng giá tr$
c
a thuôc tăng không ngng. Nguyên nhân là cơ câu thuôc thay ñoi: Nhiêu loi thuôc cũ, giá rB,
dùng v
i lưng l
n, ñoc v
i môi sinh môi trư,ng ñưc thay thê dân bang các loi thuôc m
i hieu
qu, an toàn và dùng v
i lưng ít hơn, nhưng li có giá thành cao.
Tuy vay, mc ñâu tư vê thuôc BVTV và cơ câu tiêu th các nhóm thuôc tuỳ thuoc trình
ño phát trien và ñac ñiem canh tác c
a tng nư
c.
Ngày nay, bien pháp hoá hc BVTV ñưc phát trien theo các các hư
ng chính sau:
-Nghiên cu tìm ra các hot chât m
i có cơ chê tác ñong m
i, có tính chn lc và hieu lc
tr d$ch hi cao hơn, lưng dùng nh3 hơn, tôn lưu ngan, ít ñoc và de dùng hơn. Thuôc tr sâu
tác dng cham (ñiêu khien sinh trư%ng côn trùng, pheromon, các chât phn di truyên, chât triet
sn) là nh+ng ví d ñien hình. Thuôc sinh hc ñưc chú ý dùng nhiêu hơn.
-Tìm hieu các phương pháp và nguyên lieu ñe gia công thành các dng thuôc m
i ít ô
nhiem, hieu lc dài, de dùng, loi dân dng thuôc gây ô nhiem môi trư,ng.
-Nghiên cu công c phun ri tiên tiên và ci tiên các loi công c hien có ñe tăng kh
năng trang tri, tăng ño bám dính, gim ñên mc tôi thieu s ra trôi c
a thuôc. Chú ý dùng các
phương pháp s dng thuôc khác bên cnh phun thuôc còn ñang pho biên. Thay phun thuôc s
m,
ñi trà và ñ$nh kỳ bang phun thuôc khi d$ch hi ñt ñên ngưCng.
2.3. Lch s+ phát trien ca bien pháp hoá hc, tình hình sn xuât và s+ d ng thuôc
BVTV , Viet nam: Có the chia thành ba giai ñon:
Trưc năm 1957: Bien pháp hoá hc hâu như không có v$ trí trong sn xuât nông nghiep.
Mot lưng rât nh3 sunfat ñông ñưc dùng % mot sô ñôn ñiên do Pháp qun lý ñe tr benh g* sat
cà phê và Phytophthora cao su và mot ít DDT ñưc dùng ñe tr sâu hi rau.
Viec thành lap To Hoá BVTV (1/1956) c
a Vien Kho cu trông trt ñã ñánh dâu s ra
ñ,i c
a ngành Hoá BVTV % Viet nam. Thuôc BVTV ñưc dùng lân ñâu trong sn xuât nông
nghiep % miên Bac là tr sâu gai, sâu cuôn lá l
n bùng phát % Hưng yên (v ðông xuân 1956-
1957). miên Nam, thuôc BVTV ñưc s dng t 1962.
Giai ñon t 1957-1990:
Th,i kỳ bao câp. Viec nhap khau, qun lý và phân phôi thuôc do nhà nư
c ñoc quyên
thc hien. Nhà nư
c nhap rôi trc tiêp phân phôi thuôc cho các t*nh theo giá bao câp. Bang
màng lư
i vat tư nông nghiep ñ$a phương, thuôc BVTV ñưc phân phôi thang xuông HTX nông
nghiep. Ban Qun tr$ HTX qun lý và giao cho to BVTV hư
ng dan xã viên phòng tr$ d$ch hi
trên ñông ruong. Lưng thuôc BVTV dùng không nhiêu, khong 15000 tân thành pham/ năm
v
i khong 20 ch
ng loi thuôc tr sâu (ch
yêu) và thuôc tr benh. ða phân là các thuôc có ño
tôn lưu lâu trong môi trư,ng hay có ño ñoc cao. Viec qun lý thuôc lúc này khá de dàng, thuôc

c vat…………… …………………6

gi thuôc kém chât lưng không có ñiêu kien phát trien. Song tình trng phân phôi thuôc không
k$p th,i; ñáp ng không ñúng ch
ng loi, nơi tha, nơi thiêu, gây tình trng khan hiêm gi to,
dan ñên hieu qu s dng thuôc thâp. Mat khác, ngư,i nông dân không có ñiêu kien la chn
thuôc, thiêu tính ch
ñong và

li nhà nư
c.
Tuy lưng thuôc dùng ít, nhưng tình trng lm dng thuôc BVTV van ny sinh. ðe
phòng tr sâu benh, ngư,i ta ch* biêt da vào thuôc BVTV. Thuôc dùng tràn lan, phun phòng là
pho biên, khuynh hư
ng phun s
m, phun ñ$nh kỳ ra ñ,i, tham chí dùng thuôc c vào nh+ng th,i
ñiem không cân thiêt; tình trng dùng thuôc sai ky thuat ny sinh khap nơi; tham chí ngư,i ta
còn hy vng dùng thuôc BVTV ñe loi tr han mot loài d$ch hi ra kh3i mot vùng rong l
n.
Thuôc ñã ñe li
nh+ng hau qu rât xâu ñôi v
i môi trư,ng và sc khoB con ngư,i.
Khi nhan ra nh+ng hau qu c
a thuôc BVTV, cong v
i tuyên truyên quá mc vê tác hi
c
a chúng ñã gây nên tâm lý s thuôc. T cuôi nh+ng năm 80 c
a thê k

20, ñã có nhiêu ý kiên
ñê xuât nên hn chê, tham chí loi b3 han thuôc BVTV; dùng bien pháp sinh hc ñe thay thê bien
pháp hoá hc trong phòng tr d$ch hi nông nghiep.
Giai ñon t 1990 ñên nay:
Th$ trư,ng thuôc BVTV ñã thay ñoi cơ bn: nên kinh tê t tap trung bao câp chuyen sang
kinh tê th$ trư,ng. Năm thành phân kinh tê, ñêu ñưc phép kinh doanh thuôc BVTV. Nguôn hàng
phong phú, nhiêu ch
ng loi ñưc cung ng k$p th,i, nông dân có ñiêu kien la chn thuôc, giá
c khá on ñ$nh có li cho nông dân. Lưng thuôc BVTV tiêu th qua các năm ñêu tăng. Nhiêu
loi thuôc m
i và các dng thuôc m
i, hieu qu hơn, an toàn hơn v
i môi trư,ng ñưc nhap. Mot
mng lư
i phân phôi thuôc BVTV rong khap c nư
c ñã hình thành, viec cung ng thuôc ñên
nông dân rât thuan li. Công tác qun lý thuôc BVTV ñưc chú ý ñac biet và ñt ñưc hieu qu
khích le.
Nhưng do nhiêu nguôn hàng, mng lư
i lưu thông quá rong ñã gây khó cho công tác qun
lý; quá nhiêu tên thuôc ñay ngư,i s dng khó la chn ñưc thuôc tôt và viec hư
ng dan ky
thuat dùng thuôc cũng gap không ít khó khăn. Tình trng lm dng thuôc, tư tư%ng

li bien
pháp hoá hc ñã ñe li nh+ng hau qu xâu cho sn xuât và sc khoB con ngư,i. Ngưc li, có
nhiêu ngư,i “bài xích” thuôc BVTV, tìm cách hn chê, tham chí ñòi loi b3 thuôc BVTV trong
sn xuât nông nghiep và tìm cách thay thê bang các bien pháp phòng tr khác.
Tuy vay, vai trò c
a bien pháp hoá hc trong sn xuât nông nghiep van ñưc tha nhan.
ðe phát huy hieu qu c
a thuôc BVTV và s dng chúng an toàn, phòng tr tong hp là con
ñư,ng tât yêu phi ñên. Phi phôi hp hài hoà các bien pháp trong he thông phòng tr tong hp;
s dng thuôc BVTV là bien pháp cuôi cùng, khi các bien pháp phòng tr khác s dng không
hieu qu.
Trong th,i gian này, môi quan he quôc tê gi+a nư
c ta v
i các nư
c, v
i các to chc quôc
tê( FAO, WHO, CIRAP)... và các to chc trong khu vc vôn có nay càng ñưc ñay mnh và phát
huy tác dng, giúp chúng ta nhanh chóng hoi nhap ñưc v
i trào lưu chung c
a thê gi
i.
CÂU H-I ÔN TAP
1/ Vai trò c
a bien pháp hoá hc BVTV trong sn xuât nông nghiep?
2/ Nh+ng xu hư
ng chính trong viec phát trien thuôc BVTV hien nay?

c vat…………… …………………7

PHÂN A
NHDNG HIEU BIÊT CHUNG VÊ THUÔC B5O VE THFC VAT
QU5N LÝ VÀ S8 D;NG
CHƯƠNG I
CƠ S* ðOC CHÂT H

C NÔNG NGHIEP
Thuôc BVTV cũng là mot chât ñoc, nên trong chương này cung câp cho hc viên nhng
khái niem cơ bn nhât vê chât ñoc, yêu câu ca các chât ñoc dùng trong nông nghiep và phân
loi các thuôc BVTV.
1. KHÁI NIEM CHUNG VÊ CHÂT ðOC
1.1.Chât ñoc: Là nh+ng chât khi xâm nhap vào cơ the sinh vat mot lưng nh cũng có
the gây biên ñoi sâu sac vê câu trúc hay chc năng trong cơ the sinh vat, phá hu

nghiêm trng
nh+ng chc năng c
a cơ the, làm cho sinh vat b$ ngo ñoc hoac b$ chêt. ðây là mot khái niem
mang tính qui ư
c.
Rât khó có the ñnh nghĩa “thê nào là lưng nh”. Cùng mot lư
ng chât ñoc như nhau, có the gây
ñoc vi loài sinh vat này, nhưng l
i không gây ñoc vi loài sinh vat khác; hoac có the gây ñoc hay không
gây ñoc tuỳ theo phương pháp s dng chúng. Cũng rât khó ñnh nghĩa “thê nào là gây biên ñoi sâu sac,
phá hu nghiêm tr ng nh
ng chc năng c
a sinh vat ”. Ơ mot lư
ng thuôc nhât ñnh, chât ñoc có the
kích thích sinh vat phát trien, nhưng lư
ng chât ñoc cao hơn, có the gây ngo ñoc hay gây c chê sinh
vat. C hai trưng h
p, chât ñoc ñêu gây biên ñoi sâu sac và phá hu nghiêm trng nhng chc năng
c!a sinh vat.
1.2.Tính ñoc (ñoc tính): là kh năng gây ñoc c
a mot chât ñôi v
i cơ the sinh vat % mot
lưng nhât ñ$nh c
a chât ñoc ñó.
1.3. ðo ñoc: bieu th$ mc ño c
a tính ñoc, là liêu lưng nhât ñ$nh c
a chât ñoc cân có ñe
gây ñưc mot tác ñong nào ñó trên cơ the sinh vat khi chúng xâm nhap vào cơ the sinh vat.
1.4. Liêu lư1ng: là lưng chât ñoc cân thiêt ñươc (tính bang mg hay g) ñe gây ñưc mot
tác ñong nhât ñ$nh trên cơ the sinh vat.
Trng lưng cơ the l
n hay nh3 có liên quan chat che ñên kh năng gây ñoc c
a mot chât
ñoc. ðe dien t chính xác hơn, ngư,i ta the hien ño ñoc bang lưng chât ñoc cân thiêt ñe gây
ñoc cho mot ñơn v$ trng lưng cơ the c
a sinh vat ñó ( tính bang μg/g hay mg/kg). Trư,ng hp
gap nh+ng cá the sinh vat nh3, có kích thư
c khá ñông ñêu nhau, ngư,i ta có the bieu hien bang
μg/ cá the ( ví d: μg /ong).
Trong nghiên cu ñoc lý, ngư,i ta quan tâm ñên các liêu lưng sau:
Liêu lưng ngư!ng: là liêu lưng rât nh3 chât ñoc tuy ñã gây biên ñoi có hi cho cơ the
sinh vat, nhưng chưa có bieu hien các trieu chng b$ hi.
Liêu lưng ñoc: là liêu lưng nh3 chât ñoc ñã gây nh hư%ng ñên sc khoB c
a sinh vat
và các trieu chng ngo ñoc bat ñâu bieu hien.
Liêu gây chêt : là liêu lưng chât ñoc ñã gây cho cơ the sinh vat nh+ng biên ñoi sâu sac
ñên mc không the hôi phc, làm chêt sinh vat.

c vat…………… …………………8

ðe ñánh giá tác ñong c
a chât ñoc ñên cơ the sinh vat, hay so sánh ño ñoc c
a các loi
thuôc v
i nhau, ngư,i ta còn chia ra:
Liêu dưi liêu gây chêt: là liêu lưng chât ñoc ñã phá hu

nh+ng chc năng c
a cơ the
sinh vat, nhưng chưa làm chêt sinh vat.
Bng 1. PHÂN LOI ðO ðOC C
A THUÔC TR2 D$CH HI ( theo qui ñ$nh c
a WHO)
Tr sô LD50 c!a thuôc ( mg/kg)
D
ng lng D
ng ran
Qua mieng Qua da Qua mieng Qua da
Rât ñoc £ 20 £ 40 £ 5 £ 10
ðoc 20 – 200 40 – 400 5 – 50 10 - 100
ðoc trung bình 200 – 2000 400 – 4000 50 – 500 100 - 1000
ít ñoc 2000 4000 500 1000
Liêu gây chêt tuyet ñôi: là liêu lưng chât ñoc thâp nhât trong nh+ng ñiêu kien nhât ñ$nh
làm chêt 100% sô cá the dùng trong nghiên cu.
Liêu gây chêt trung bình (medium lethal dose, MLD = LD50): là liêu lưng chât ñoc gây
chêt cho 50% sô cá the ñem thí nghiem. Giá tr$ LD50 ( qua mieng và qua da ñong vat thí nghiem)
ñưc dùng ñe so sánh ño ñoc c
a các chât ñoc v
i nhau. Giá tr$ LD50 càng nh3, chng t3 chât
ñoc ñó càng mnh. Giá tr$ LD50 thay ñoi theo loài ñong vat thí nghiem và ñiêu kien thí nghiem.
Bng 2. PHÂN LOI NHÓM ðOC C
A THUÔC TR2 D$CH HI
( theo AAPCO- My, dan theo Farm Chemicals Handbook)
Nhóm ñoc
Nguy hiem
( I)
Báo ñong
(II)
Cnh báo
(III)
Cnh
báo (IV)
LD50 qua
mieng(mg/kg )
50 50 - 500 500 – 5 000 5 000
LD50 qua da ( mg/kg
)
200 200 - 2 000 2 000 – 2
0000
2 0000
LC50 qua hô hâp
(mg/l)
2 0.2 - 2 2 - 20 20
Phn ng niêm m
c
mat
Gây h
i niêm
m
c, ñc màng,
s%ng mat
kéo dài 7ngày
ðc màng s%ng
mat và gây
nga niêm
m
c 7 ngày
Gây nga
niêm m
c
Không
gây nga
niêm m
c
Phn ng da Man nga da
kéo dài
Man nga
72 gi
Man nga
nh'
Nh' 72 gi
Phn ng
nh' 72
gi
Nh+ng tr$ sô ghi trong các bng 1-2-3 ñưc tính theo liêu lưng hot chât. Nhưng v
i
thuôc BVTV, ngư,i ta li s dng các thành pham khác nhau. Vì vay, ño ñoc c
a các dng thuôc
thành pham rât quan trng và thư,ng thâp hơn ño ñoc c
a hot chât.
ðe xác ñ$nh giá tr$ LD50 c
a thuôc thành pham thư,ng phi làm thí nghiem như xác ñ$nh
tr$ sô LD50 c
a hot chât. Nhưng trong trư,ng hp không the tiên hành làm thí nghiem, FAO ñã

c vat…………… …………………9

ñưa ra mot công thc tính tm châp nhan ño ñoc trung bình c
a mot thành pham ñơn cũng như
hon hp như sau:
LD50 hot chât
LD50 c
a thành pham = x 100
% hot chât có trong sn pham
LD50 c
a thành pham c
a hon hp:
CA CB C.... CZ 100
+ + + =
TA TB T.... TZ Tm
Trong ñó: T= LD50 qua da /mieng ca hot chât
C= T le a.i. có trong sn pham
Tm= LD50 qua da /mieng ca thuôc hon hp
A,B,Z = Tên hot chât
Lưu ý: Hai công thc này ñêu mang tính tương ñôi vì không cho biêt ño ñoc theo dng
và ñac biet v
i thuôc hon hp, có trư,ng hp ño ñoc c
a thuôc không gim mà còn tăng hơn.
Bng 3- B
NG PHÂN LOI ðO ðOC THUÔC BVTV * VIET NAM VÀ
CÁC BIEU TƯ4NG VÊ ðO ðOC CÂN GHI TRÊN NHÃN
LD50 ñôi vi chuot (mg/kg)
Qua mieng Qua da
Nhóm
ñoc
Ch
ñen
Hình
tư1ng
(ñen)
Vch
Màu
The ran The l6ng The ran The l6ng
Nhóm
ñoc I
Rât ñoc
ðâu lâu
xương chéo
trong hình
thoi vuông
trang
ð3 ≤ 50 ≤ 200 ≤ 100 ≤ 400
Nhóm
ñoc II
ðoc cao
Ch+ thap
chéo trong
hình thoi
vuông trang
Vàng
50 -
500
200 – 2 000
100 – 1
000
400 – 4
000
Nguy
hiem
ðư,ng chéo
không liên
nét trong
hình thoi
vuông trang
Xanh
nư
c
bien
500 – 2
000
2 000 – 3
000
1000 4 000
Nhóm
ñoc III
Can than
Không bieu
tưng
Xanh
lá cây
2 000 3 000 1 000 4 000
ðe so sánh ño ñoc c
a các loi thuôc, ngư,i ta còn dùng các ch* tiêu khác như:
Nông ño gây chêt trung bình (medium lethal concentrate - LC50) : là nông ño gây chêt
cho mot na (50%) sô cá the dùng trong thí nghiem, trong mot th,i gian xác ñ$nh. LC50 ñưc

c vat…………… …………………10

tính bang mg/l, g/m3 hay ppm. ði lưng này thư,ng dùng khi không the xác ñ$nh ñưc liêu
lưng chính xác và thư,ng ñưc th v
i các ñong vat sông trong nư
c.
Thi gian gây chêt trung bình ( medium lethal time- LT50): là th,i gian gây chêt cho mot
na (50%) sô cá the dùng trong thí nghiem, ti nông ño hay liêu lưng nhât ñ$nh. LT50 ñưc
tính bang gy, phút, gi,.
Tr$ sô này thư,ng ñưc dùng th nghiem v
i ñong vat thu

sinh hay kh trùng.
Thi gian quat ngã trung bình ( medium knock -out time- KT50): là th,i gian quat ngã
cho mot na (50%) sô cá the dùng trong thí nghiem, ti nông ño hay liêu lưng nhât ñ$nh. LT50
ñưc tính bang gy, phút, gi,.
Liêu quat ngã trung bình (medium knock-out dose- KD50) : là liêu lưng chât ñoc quat
ngã mot na (50%) sô cá the dùng trong thí nghiem. ðưc tính bang μg/g hay mg/kg.
Cm t “ quat ngã” % ñây ñưc hieu là sô cá the b$ ngât hay b$ chêt.
Liêu hieu qu trung bình (effective dose - ED50): Dùng ñánh giá các thuôc không trc tiêp
giêt sinh vat ( ñiêù hoà sinh trư%ng hay triet sn), nhưng tác ñong ñên giai ñon phát trien kê
tiêp, s man ñB, t

le (%) trng n%.
2. YÊU CÂU CHÂT ðOC DÙNG TRONG NÔNG NGHIEP
2.1. Mot sô ñnh nghĩa:
Dch hi (pest): dùng ch* mi loài sinh vat gây hi cho ngư,i, cho mùa màng, nông lâm
sn; công trình kiên trúc; cho cây rng, cho môi trư,ng sông. Bao gôm các loài côn trùng, tuyên
trùng, vi sinh vat gây benh cây, c3 di, các loài gam nhâm, chim và ñong vat phá hoi cây trông.
Danh t này không bao gôm các vi sinh vat gây benh cho ngư,i, cho gia súc.
Thuôc tr dch hi (pesticide ): Là nh+ng chât hay hon hp các chât dùng ñe ngăn nga,
tiêu diet hay phòng tr các loài d$ch hi gây hi cho cây trông, nông lâm sn, thc ăn gia súc,
hoac nh+ng loài d$ch hi gây hi cn tr% quá trình chê biên, bo qun, van chuyen nông lâm sn;
nh+ng loi côn trùng, ve bét gây hi cho ngư,i và gia súc. Thuat ng+ này còn bao gôm c các
chât ñiêu hoà sinh trư%ng cây trông, chât làm rng hay khô lá hoac các chât làm cho qu sáng ñ1p
hay ngăn nga rng qu s
m và các chât dùng trư
c hay sau thu hoch ñe bo ve sn pham
không b$ hư thôi trong bo qun và chuyên ch%. Thê gi
i cũng quy ñ$nh thuôc tr d$ch hi còn
bao gôm thuôc tr ruôi muoi trong y tê và thú y.
Thuôc b
o ve th

c vat (s
n pham nông dươc) : là nh+ng chê pham có nguôn gôc hoá
chât, thc vat, ñong vat, vi sinh vat và các chê pham khác dùng ñe phòng tr sinh vat gây hi tài
nguyên thc vat. Gôm: các chê pham dùng ñe phòng tr sinh vat gây hi tài nguyên thc vat;
các chê pham ñiêu hoà sinh trư%ng thc vat, chât làm rng hay khô lá; các chê pham có tác dng
xua ñuoi hoac thu hút các loài sinh vat gây hi tài nguyên thc vat ñên ñe tiêu diet (Pháp lenh
Bo ve và Kiem d$ch thc vat nư
c CHXHCNVN và ðiêu le Qun lý thuôc BVTV).
Tài nguyên th

c vat gôm cây, sn pham c
a cây, nông sn, thc ăn gia súc, lâm sn khi bo
qun.
Sinh vat gây hi tài nguyên th

c vat bao gôm: côn trùng, nâm, vi khuan , c3 di, chuot và
các tác nhân sinh vat gây hi khác.
Như vay, gi+a thuôc tr d$ch hi và thuôc BVTV có s giông nhau: chúng ñêu là các loi chât
ñoc, có hot tính tr d$ch hi. Nhưng thuôc tr d$ch hi rong hơn, tr ñưc tât c các loài d$ch hi ; còn

c vat…………… …………………11

thuôc BVTV ch* tiêu diet các loài d$ch hi gây hi cho tài nguyên thc vat. Nói cách khác, thuôc BVTV
là mot bo phan c
a thuôc tr d$ch hi.
2.2.Yêu câu ca thuôc BVTV:
Thuôc BVTV là nh+ng chât ñoc; nhưng muôn là thuôc BVTV phi ñt mot sô yêu câu sau:
-Có tính ñoc v
i sinh vat gây hi.
-Có kh năng tiêu diet nhiêu loài d$ch hi ( tính ñoc vn năng), nhưng ch* tiêu diet các loài sinh
vat gây hi mà không gây hi cho ñôi tưng không phòng tr ( tính chn lc).
-An toàn ñôi v
i ngư,i, môi sinh và môi trư,ng.
-De bo qun , chuyên ch% và s dng.
-Giá thành h.
Không có mot loi chât ñoc nào có the tho mãn hoàn toàn các yêu câu nói trên. Các yêu câu
này, tham chí ngay trong mot yêu câu cũng có mâu thuan không the gii quyêt ñưc. Tuỳ theo giai ñon
phát trien c
a bien pháp hoá hc, mà các yêu câu ñưc ñánh giá cao thâp khác nhau. Hien nay, yêu câu
“ an toàn v
i ngư,i, môi sinh và môi trư,ng” ñưc toàn thê gi
i quan tâm nhiêu nhât.
3. PHÂN LOI THUÔC BVTV: Theo yêu câu nghiên cu và s dng.
3.1. D#a vào ñôi tư1ng phòng chông:
Thuôc tr sâu (Insecticide): Gôm các chât hay hon hp các chât có tác dng tiêu diet,
xua ñuoi hay di chuyen bât kỳ loi côn trùng nào có mat trong môi trư,ng (AAPCO). Chúng
ñưc dùng ñe diet tr hoac ngăn nga tác hi c
a côn trùng ñên cây trông, cây rng, nông lâm
sn, gia súc và con ngư,i.
Trong thuôc tr sâu, da vào kh năng gây ñoc cho tng giai ñon sinh trư%ng, ngư,i ta
còn chia ra: thuôc tr trng (Ovicide ), thuôc tr sâu non ( Larvicide).
Thuôc tr benh (Fungicide): Thuôc tr benh bao gôm các hp chât có nguôn gôc hoá
hc (vô cơ và h+u cơ), sinh hc (vi sinh vat và các sn pham c
a chúng, nguôn gôc thc vat ), có
tác dng ngăn nga hay diet tr các loài vi sinh vat gây hi cho cây trông và nông sn (nâm ký
sinh, vi khuan, x khuan) bang cách phun lên bê mat cây, x lý giông và x lý ñât... Thuôc tr
benh dùng ñe bo ve cây trông trư
c khi b$ các loài vi sinh vat gây hi tân công tôt hơn là diet
nguôn benh và không có tác dng ch+a tr$ nh+ng benh do nh+ng yêu tô phi sinh vat gây ra (th,i
tiêt, ñât úng; hn...). Thuôc tr benh bao gôm c thuôc tr nâm (Fungicides) và tr vi khuan
(Bactericides). Thư,ng thuôc tr vi khuan có kh năng tr ñưc c nâm; còn thuôc tr nâm
thư,ng ít có kh năng tr vi khuan. Hien nay % Trung quôc, m
i xuât hien mot sô thuôc tr benh
có the hn chê mnh s phát trien c
a virus ( Ningnanmycin ...).
Nhiêu khi ngư,i ta gi thuôc tr benh là thuôc tr nâm (Fungicides). Trong trư,ng hp
này, thuôc tr nâm bao gôm c thuôc tr vi khuan.
Thuôc tr chuot (Rodenticde hay Raticide): là nh+ng hp chât vô cơ, h+u cơ; hoac có
nguôn gôc sinh hc có hot tính sinh hc và phương thc tác ñong rât khác nhau, ñưc dùng ñe
diet chuot gây hi trên ruong, trong nhà và kho tàng và các loài gam nhâm. Chúng tác ñong ñên
chuot ch
yêu bang con ñư,ng v$ ñoc và xông hơi ( % nơi kín ñáo).
Thuôc tr nhen (Acricide hay Miticide): nh+ng chât ñưc dùng ch
yêu ñe tr nhen hi
cây trông và các loài thc vat khác, ñac biet là nhen ñ3. Hâu hêt thuôc tr nhen thông dng hien
nay ñêu có tác dng tiêp xúc. ði ña sô thuôc trong nhóm là nh+ng thuôc ñac hieu có tác dng
diet nhen, có kh năng chn lc cao, ít gây hi cho côn trùng có ích và thiên ñ$ch. Nhiêu loi

c vat…………… …………………12

trong chúng còn có tác dng tr trng và nhen m
i n%; mot sô khác còn diet nhen trư%ng thành.
Nhiêu loi thuôc tr nhen có th,i gian h+u hieu dài, ít ñoc v
i ñong vat máu nóng. Mot sô thuôc
tr nhen nhưng cũng có tác dng diet sâu. Mot sô thuôc tr sâu, tr nâm cũng có tác dng tr
nhen.
Thuôc tr tuyên trùng (Nematocide): các chât xông hơi và noi hâp ñưc dùng ñe x lý
ñât trư
c tiên tr tuyên trùng re cây trông, trong ñât, ht giông và c trong cây.
Thuôc tr c (Herbicide): các chât ñưc dùng ñe tr các loài thc vat cn tr% s sinh
trư%ng cây trông, các loài thc vat mc hoang di, trên ñông ruong, quanh các công trình kiên
trúc, sân bay, ñư,ng sat... và gôm c các thuôc tr rong rêu trên ruong, kênh mương. ðây là
nhóm thuôc de gây hi cho cây trông nhât. Vì vay khi dùng các thuôc trong nhóm này cân ñac
biet than trng.
3.2. D#a vào con ñưng xâm nhap (hay cách tác ñong ca thuôc) ñên dch hi: tiêp
xúc, v$ ñoc, xông hơi, thâm sâu và noi hâp.
3.3. D#a vào nguôn gôc hoá hc:
Thuôc có nguôn gôc tho moc : bao gôm các thuôc BVTV làm t cây c3 hay các sn
pham chiêt xuât t cây c3 có kh năng tiêu diet d$ch hi.
Thuôc có nguôn gôc sinh hc: gôm các loài sinh vat (các loài ký sinh thiên ñ$ch), các sn
pham có nguôn gôc sinh vat ( như các loài kháng sinh...) có kh năng tiêu diet d$ch hi.
Thuôc có nguôn gôc vô cơ : bao gôm các hp chât vô cơ ( như dung d$ch boocñô, lưu
huỳnh và lưu huỳnh vôi....) có kh năng tiêu diet d$ch hi.
Thuôc có nguôn gôc hu cơ: Gôm các hp chât h+u cơ tong hp có kh năng tiêu diet
d$ch hi ( như các hp chât clo h+u cơ, lân h+u cơ, cacbamat...).
Gân ñây, do nhiêu d$ch hi ñã hình thành tính chông nhiêu loi thuôc có cùng mot cơ chê,
nên ngư,i ta ñã phân loi theo cơ chê tác ñong c
a các loi thuôc ( như thuôc kìm hãm men
cholinesterase, GABA, kìm hãm hô hâp...) hay theo phương thc tác ñong (thuôc ñiêu khien sinh
trư%ng côn trùng, thuôc triet sn, chât dan d, chât xua ñuoi hay chât gây ngán).
Phân chia theo các dng thuôc ( thuôc bot, thuôc nư
c...) hay phương pháp s d ng (
thuôc dùng ñe phun lên cây, thuôc x lý giông...).
Ngoài cách phân loi ch
yêu trên, tuỳ mc ñích nghiên cu và s dng, ngư,i ta còn
phân loi thuôc BVTV theo nhiêu cách khác n+a.
Không có s phân loi thuôc BVTV nào mang tính tuyet ñôi, vì mot loi thuôc có the tr
ñưc nhiêu loi d$ch hi khác nhau, có kh năng xâm nhap vào cơ the d$ch hi theo nhiêu con
ñư,ng khác nhau, có cùng lúc nhiêu cơ chê tác ñong khác nhau; trong thành phân c
a thuôc có
các nhóm hay nguyên tô gây ñoc khác nhau... nên các thuôc có the cùng lúc xêp vào nhiêu nhóm
khác nhau.
CÂU H-I ÔN TAP
1/ Nh+ng hieu biêt chung vê chât ñoc?
2/Nh+ng ñ$nh nghĩa cân biêt và yêu câu cơ bn c
a mot chât ñoc dùng trong nông nghiep?
3/ Các cách phân loi thuôc BVTV?

c vat…………… …………………13

CHƯƠNG II
CƠ S* SINH LÝ, SINH THÁI H

C C
A THUÔC B
O VE TH:C VAT
TRONG PHÒNG TR2 D$CH HI
S d ng thuôc BVTV an toàn và hieu qu là yêu câu cơ bn ca bien pháp hoá hc. Muôn
vay , hc viên phi hieu rõ cơ s sinh lý sinh thái ca thuôc BVTV trong phòng tr dch hi. ðó
là môi quan he qua li gia 3 nhóm yêu tô: Thuôc BVTV, Dch hi và ðiêu kien ngoi cnh.
1. ðIÊU KIEN C
A MOT LOI THUÔC CÓ THE GÂY ðOC CHO SINH VAT:
1.1. Thuôc phi tiêp xúc ñư1c vi sinh vat
Là ñiêu kien tiên quyêt ñe thuôc phát huy tác dng. Muôn thuôc tiêp xúc ñưc v
i d$ch
hi nhiêu nhât, phi nam chac ñac tính sinh vat hc, sinh thái hc c
a d$ch hi và ñac tính c
a
tng loi thuôc, tìm bien pháp x lý thích hp ñe thuôc tiêp xúc nhiêu nhât v
i d$ch hi và hn
chê thuôc tác ñong ñên các sinh vat không là ñôi tưng phòng tr, gim nguy cơ gây hi c
a
thuôc ñên môi sinh, môi trư,ng. Moi loài sinh vat có nh+ng ñac tính sinh hc khác nhau:
- Côn trùng: cân hieu rõ kh năng di chuyen c
a côn trùng ( rep ít di chuyen, nhưng các
sâu hi khác li di chuyen mnh); nơi chúng sông, nơi gây hi và cách gây hi, th,i ñiem hot
ñong ñe chn thuôc và phương pháp x lý thích hp.
- Nâm benh và nhen : là nh+ng loi sinh vat ít hay không t di chuyen. Phi phun thuôc
ñúng vào nơi chúng sông, ht thuôc phi m$n, trang tri that ñêu trên bê mat vat phun, lưng
nư
c phun phi l
n m
i phát huy ñưc tác dng.
- Chuot: Chuot di chuyen rât rong, nên phi to ñiêu kien cho chuot tiêp xúc v
i b,
bang cách ri b trên nh+ng lôi ñi c
a chuot, chn b không hoac ít mùi, hay ch* có mùi hâp dan,
tránh dùng nh+ng b gây tác ñong mnh ñe chuot không s và phi thay môi b liên tc ñe la
chuot.
- C di : phi phun, ri và tron thuôc vào ñât, to ñiêu kien cho c3 di nhan ñưc nhiêu
thuôc nhât. Dùng các thuôc tr c3 noi hâp phun nhiêu lân liên tiêp nhau % dư
i liêu gây chêt se
tăng ñưc hieu qu c
a thuôc. Khi phun thuôc tr c3 không chn lc % ruong có cây trông, phi
phun ñ$nh hư
ng, ñe tránh ñe cây trông tiêp xúc v
i thuôc, ñC b$ thuôc gây hi và làm tăng tính
chn lc c
a thuôc tr c3.
1.2. Thuôc phi xâm nhap ñư1c vào cơ the sinh vat và sau ñó phi dich chuyen ñư1c
ñên trung tâm sông ca chúng :
Con ñưng xâm nhap ca thuôc BVTV vào cơ the sinh vat:
-Thuôc xâm nhap vào cơ the d$ch hi bang con ñư,ng tip xúc (còn gi là nh+ng thuôc
Ngoi tác ñong): là nh+ng thuôc gây ñoc cho sinh vat khi thuôc xâm nhap qua bieu bì chúng.
-Thuôc xâm nhap vào cơ the d$ch hi bang con ñư,ng v ñoc (còn gi là nh+ng thuôc có
tác ñong ðưng ruot hay Noi tác ñong): là nh+ng loi thuôc gây ñoc cho ñong vat khi thuôc xâm
nhap qua ñư,ng tiêu hoá c
a chúng. ðo pH d$ch ruot và th,i gian tôn ti c
a thuôc trong d dày
và ruot non nh hư%ng rât mnh ñên hieu lc c
a thuôc.
- Thuôc có tác ñong xông hơi: là nh+ng thuôc có kh năng bay hơi/ bi, ñâu ñoc bâu
không khí bao quanh d$ch hi và gây ñoc cho sinh vat khi thuôc xâm nhap qua ñư,ng hô hâp.

c vat…………… …………………14

-Thuôc có tác ñong thâm sâu: là nh+ng thuôc có kh năng xâm nhap qua bieu bì thc vat,
thâm vào các tê bào phía trong, diet d$ch hi sông trong cây và các bo phan c
a cây. Các thuôc
này ch* có tác ñong theo chiêu ngang, mà không có kh năng di chuyen trong cây.
-Thuôc có tác ñong noi hâp: là nh+ng loi thuôc có kh năng xâm nhap qua thân, lá, re
và các bo phan khác c
a cây; thuôc d$ch chuyen ñưc trong cây, diet ñưc d$ch hi % nh+ng nơi
xa vùng tiêp xúc v
i thuôc. Nh+ng thuôc xâm nhap qua re rôi d$ch chuyen lên các bo phan phía
trên c
a cây cùng dòng nha nguyên, gi là van chuyen hưng ngn. Do mch go là nh+ng tê
bào, nên chât ñoc ít b$ tác ñong. Ngưc li, có nh+ng thuôc xâm nhap qua lá, van chuyen
xuông các bo phan phía dư
i c
a cây, theo mch libe, cùng dòng nha luyen, gi là van chuyen
hưng gôc hay các thuôc mang tính lưu dan. Mch libe là các tê bào sông, nên thuôc b$ các chât
trong tê bào sông, men tác ñong và các yêu tô sinh hc tác ñong. Có thuôc li xâm nhap c qua
lá và re, van chuyen c hư
ng ngn và hư
ng gôc.
S

xâm nhap và di chuyen ca chât ñoc vào trong cơ the sinh vat
S# xâm nhap và di chuyen ca chât ñoc vào trong nâm benh: Bê mat chât nguyên
sinh có tính khuyêch tán mnh, cn tr% các chât trong tê bào khuyêch tán ra ngoài. Ngưc li,
c khôi nguyên sinh li có tính hâp ph và to he sô cân bang. Trong ñiêu kien bình thư,ng he sô
hâp ph này thâp. Khi b$ chât ñoc tác ñong, he sô cân bang này se tăng lên, chât ñoc theo ñó vào
tê bào mnh hơn. Mat khác, màng nguyên sinh chât có tính thâm chn lc, cho nh+ng chât hoà
tan ñi qua v
i tôc ño khác nhau. Nhưng tính thâm này se b$ thay ñoi theo ñiêu kien ngoi cnh. B$
chât ñoc kích thích, tính thâm c
a màng tê bào cũng tăng nhanh, chât ñoc xâm nhap nhanh chóng
vào tê bào cho ñên khi trng thái cân bang vê áp suât ñưc thiêt lap. Màng tê bào cũng có kh
năng hâp ph mnh, ñac biet là các ion kim loi nang như ñông, thu

ngân... Trên màng tê bào,
các ion này tap trung li v
i nông ño cao cũng xâm nhap trc tiêp vào tê bào nâm benh mnh .
S# xâm nhap và di chuyen ca chât ñoc vào trong cơ the côn trùng: Nh+ng thuôc
càng de hoà tan trong lipit và lipoproteit chât béo, se càng de xâm nhap vào cơ the sinh vat qua
con ñư,ng tiêp xúc. Bieu bì côn trùng không có tê bào sông, ñưc câu to bang lipit và lipoproteit
biên tính, có tác dng gi+ khung cơ the, ngăn không cho nư
c % trong cơ the côn trùng thoát ra
ngoài và các chât khác % bên ngoài xâm nhap vào cơ the. Nhưng l
p bieu bì bao ph
không ñêu
trên toàn cơ the, có nh+ng cho m3ng, mêm như % các kh
p ñâu, ngc bàn chân, chân lông v.v...
thuôc xâm nhap qua de dàng hơn. Các thuôc dng s+a de xâm nhap vào cơ the qua bieu bì côn
trùng và bieu bì lá cây hơn. Nh+ng bieu bì quá dày, thuôc không ñi qua ñưc, hoac thuôc hoà tan
trong bieu bì nhiêu, b$ gi+ li % bieu bì mà không ñi vào ñưc bên trong, hieu lc c
a thuôc
cũng b$ gim. Xâm nhap qua bieu bì, thuôc se ñi tiêp vào máu và ñưc máu di chuyen ñên các
trung tâm sông.
Các thuôc xông hơi li xâm nhap vào lo th%, he thông khí qun và vi khí qun vào máu
gây ñoc cho côn trùng. Chât ñoc xâm nhap qua ñư,ng hô hâp có tính ñoc mnh hơn các ñư,ng
khác, do tác ñong ngay ñên máu. Cư,ng ño hô hâp càng mnh, kh năng ngo ñoc càng tăng. Vì
thê, khi xông hơi các côn trùng trong kho, ngư,i ta thư,ng hoac rút b
t không khí, hoac bơm
thêm CO2 vào kho ñe kích thích s hô hâp c
a côn trùng.
Các thuôc tr sâu v ñoc, ñưc chuyen t mieng ñên ông thc qun, túi thc ăn vào ruot
gi+a. Dư
i tác ñong c
a các men có trong nư
c bt và d$ch ruot gi+a, thuôc se chuyen t dng
không hoà tan sang dng hoà tan, rôi tham thâu qua vách ruot hay phá vC vách ruot vào huyêt
d$ch, cùng huyêt d$ch ñi ñên các trung tâm sông. Nh+ng chât ñoc còn li không tan se b$ thi qua
hau môn, hoac qua nôn ma; mot phân nh3 chât ñoc tham thâu qua thành ruot trư
c, vào thành

c vat…………… …………………15

ruot sau và b$ gi+ % ñó. Quá trình bài tiêt càng cham, th,i gian tôn lưu trong ruot càng lâu, lưng
chât ñoc xâm nhap vào cơ the càng nhiêu, ño ñoc c
a thuôc se mnh. ðo pH c
a d$ch ruot nh
hư%ng nhiêu ñên ño tan c
a thuôc. ðo tan càng l
n, nguy cơ gây ñoc càng tăng.
S# xâm nhap và di chuyen ca chât ñoc vào trong cơ the loài gam nhâm : Thuôc tr
chuot có the xâm nhap vào cơ the loài gam nhâm bang c ba con ñư,ng : tiêp xúc, v$ ñoc và
xông hơi. Nhưng do kh năng hot ñong c
a các loài gam nhâm nói chung và c
a các loài chuot
nói riêng quá rong, nên khó diet chúng bang con ñư,ng tiêp xúc. Bien pháp diet chuot và các loài
gam nhâm ch
yêu là tron thuôc tr chuot v
i thc ăn (làm b) ( con ñư,ng v$ ñoc). Tác ñong
xông hơi (ñư,ng hô hâp), ch* ñưc áp dng trong các khong không gian kín (trong kho tàng,
trong hang)... Dù bang con ñư,ng nào, cuôi cùng thuôc cũng vào máu. Khi vào máu, thuôc mot
phân phá hi máu, phân khác ñưc van chuyen ñên trung tâm sông, tác ñong ñên chc năng sông
c
a các cơ quan này, chuot b$ ngo ñoc rôi chêt.
S# xâm nhap và di chuyen ca chât ñoc vào trong cơ the c6 di: Chât ñoc cũng có the
xâm nhap vào mi bo phân c
a th

c vat, nhưng lá và re là hai nơi chât ñoc de xâm nhap nhât. Bê
mat lá và các bo phan khác trên mat ñât, ñưc bao ph
b%i màng lipoit và nh+ng chât béo khác,
có bn chât là nh+ng chât không phân cc, nên thư,ng de cho nh+ng chât không phân cc ñi qua.
V3 thân là nh+ng l
p bân, thuôc BVTV phân cc hay không phân cc ñêu khó xâm nhap; nhưng
nêu ñã xâm nhap ñưc qua v3 thân, chât ñoc se ñi ngay vào bó mch và di chuyen ñên các bo
phan khác nhau c
a cây. Git chât ñoc nam trên lá, ban ñâu xâm nhap vào bên trong lá nhanh,
theo th,i gian, nư
c b$ bôc hơi, nông ño git thuôc se tăng cao, kh năng hoà tan c
a thuôc kém,
thuôc xâm nhap vào cây cham dân.
Chât ñoc trong ñât xâm nhap qua re là chính ( cũng có the xâm nhap qua ht giông và
nh+ng lóng thân % l
p ñât mat) nh, kh năng hâp ph nư
c và chât hoà tan. Các chât phân cc de
xâm nhap qua re. Tôc ño xâm nhap thuôc qua re thư,ng lúc ñâu tăng sau gim dân. Riêng hai
thuôc tr c3 2,4-D và DNOC li khác: lúc ñâu xâm nhap nhanh, sau ngng han rôi li có mot
lưng thuôc t re thoát ra ngoài ñât. Mat dư
i lá có nhiêu khí khong và tê bào kèm, nên các chât
phân cc li de xâm nhap.
1.3. Chât ñoc phi tôn gi trong cơ the sinh vat mot thi gian, , nông ño nhât ñnh
ñ ñe phát huy tác d ng: Chât ñoc trong cơ the sinh vat biên ñoi theo 3 hư
ng:
- ðo ñoc ca chât ñoc có the ñưc tăng lên: khi chúng ñưc biên ñoi thành nh+ng chât
có tính ñoc cao hơn. Ví d : MCPB ch* phát huy tác dng diet c3 khi trong cây, chúng chuyen
thành MPCA. Malathion có ño ñoc kém hơn Malaoxon, mot sn pham oxy hoá c
a Malathion.
Các thuôc tr sâu thuoc nhóm nereistoxin ( Cartap, Bensultap, Monosultap, Thiocyclam ) ch* có
hieu lc diet sâu khi chúng ñưc chuyen thành Nereistoxin trong cơ the côn trùng. Thuôc tr nâm
Thiophanate methyl vào nâm benh se chuyen thành carbendazim m
i có ño ñoc v
i nâm benh.
- Chât ñoc có the tr nên ít ñoc hơn, tham chí mât han tính ñoc: do chât ñoc phn ng
v
i các chât có trong cơ the, hoac dư
i tác ñong c
a các men phân hu

phân hay trao ñoi khác.
Dưi tác ñong c!a men DDTaza, DDT chuyen thành DDA hay DDE ít ñoc vi côn trùng.Nhng
chât ñoc b thi nhanh ra ngoài do phn ng t( bo ve c!a sinh vat cũng không gây ñoc ñư
c vi dch
h
i.
Atrazin tr% ñư
c nhiêu loài c lá rong và lá h'p cho nhiêu lo
i cây trông khác nhau, nhưng l
i rât
an toàn vi ngô. Vì trong ngô có men glutation tranferaza có kh năng kh Atrazin thành hydroxysimazin
không gây ñoc cho cây.

c vat…………… …………………16

- ðo ñoc ca thuôc có the không thay ñoi:
Sunfat ñông có ño ñoc vi nâm benh không thay ñoi, dù có xâm nhap hay không xâm nhap vào
cơ the sinh vat.
Chât ñoc ch* phát huy ñưc tính ñoc khi chúng ñt mot lưng nhât ñ$nh, tôn ti trong cơ
the sinh vat mot th,i gian nhât ñ$nh. V
i hai ñiêu kien ñó, chât ñoc m
i có the ñ
gây hi cho
sinh vat, bang cách phn ng v
i protein, gây tê liet he men, ngăn cn s to vitamin, thay ñoi
trng thái keo, ño nh
t và kh năng nhuom màu c
a nguyên sinh chât, phá hu

các chc năng
sông cơ bn làm cho sinh vat b$ ngo ñoc rôi chêt. Nông ño chât ñoc càng tăng, th,i gian lưu gi+
chât ñoc trong cơ the sinh vat càng dài, càng tác ñong sâu sac ñên cơ the sinh vat.
2. CÁC HÌNH THC TÁC ðONG C
A CHÂT ðOC:
Sau khi chât ñoc xâm nhap ñưc vào tê bào, tác ñong ñên trung tâm sông, tuỳ tng ñôi
tưng và tuỳ ñiêu kien khác nhau mà gây ra tác ñong sau trên cơ the sinh vat:
2.1. Tác ñong c c bo, toàn bo: Chât ñoc ch* gây ra nh+ng biên ñoi ti nh+ng mô mà chât
ñoc trc tiêp tiêp xúc v
i chât ñoc nên gi là tác ñng cc b ( như nh+ng thuôc có tác ñong
tiêp xúc). Nhưng có nhiêu chât ñoc sau khi xâm nhap vào sinh vat, li loang khap cơ the, tác
ñong ñên c nh+ng cơ quan % xa nơi thuôc tác ñong hay tác ñong ñên toàn bo cơ the gi là các
chât có tác dng toàn b ( nh+ng thuôc có tác dng noi hâp thư,ng the hien ñac tính này).
2.2. Tác ñong tích luy: Khi sinh vat tiêp xúc v
i chât ñoc nhiêu lân, nêu quá trình hâp thu
nhanh hơn quá trình bài tiêt, se xy ra hien tưng tích lu hoá hc. Nhưng cũng có trư,ng
hp cơ the ch* tích luy nh+ng hieu ng do các lân s dng thuôc lap li mac dù liêu lưng thuôc
% các lân dùng trư
c ñó b$ bài tiêt ra hêt ñưc gi là s tích lu ñng thái hay tích lu
chc năng.
2.3. Tác ñong liên h1p: Khi hon hp hai hay nhiêu chât v
i nhau, hieu lc c
a chúng có
the tăng lên và hien tưng này ñưc gi là tác ñng liên h
p. Nh, tác ñong liên hp, khi hon
hp hai hay nhiêu thuôc khác nhau, gim ñưc sô lân phun thuôc, gim chi phí phun và diet ñông
th,i nhiêu loài d$ch hi cùng lúc. Có hai loi tác ñong liên hp :
Tác ñong liên hp gia cong: khi hieu ng c
a hon hp bang tong ñơn gin các tác
ñong.
Tác ñong liên hp nâng cao tiêm thê : khi hieu ng c
a hon hp vưt quá tong hieu
ng riêng c
a tng chât cong li. Tác ñong liên hp nâng cao tiêm thê cho phép gim lưng
thuôc khi s dng. Nguyên nhân: có the do lý tính c
a thuôc ñưc ci thien tôt hơn, hoac các loi
thuôc phn ng và chuyen hoá thành nh+ng chât m
i có ño ñoc hơn và cuôi cùng do kh năng
nâng cao hieu lc sinh hc c
a tng loi thuôc.
2.4. Tác ñong ñôi kháng: Ngưc v
i hien tưng liên hp là tác ñng ñi kháng, có
nghĩa khi hon hp, chât ñoc này làm suy gim ño ñoc c
a chât ñoc kia. Hien tưng ñôi kháng có
the ñưc gây ra dư
i tác ñong hoá hc, lý hc và sinh hc c
a các thuôc v
i nhau.
Nghiên cu tác ñong liên hp và ñôi kháng có ý nghĩa rât ln trong công nghe gia công
thuôc và là cơ s% cho hai hay nhiêu loi thuôc ñưc hon hp v
i nhau.
2.5. Hien tư1ng quá man: Các cá the xy ra hi

n t
ng quá mn khi tác ñong c
a
chât ñưc lap li. Dư
i tác ñong c
a chât ñoc, các sinh vat có ño nhy cm cao v
i chât ñoc.
Chât gây ra hien tưng này ñưc gi là chât cm ng. Khi chât cm ng ñã tác ñong ñưc vào
cơ the v
i liêu nh3 cũng có the gây hi cho sinh vat. Nêu chât ñoc xâm nhap trư
c giai ñon tot

c vat…………… …………………17

cùng c
a s cm ng, hien tưng quá man se không xy ra và cơ the sinh vat li có the hôi phc, ñưc
gi là hi

n t
ng mt cm ng.
-Mot sô chât ñoc khi xâm nhap vào cơ the sinh vat, không làm chêt sinh vat ñó, nhưng
phá hoi các chc năng sinh lý c
a tng cơ quan riêng biet, làm sinh vat không phát trien ñưc
bình thư,ng, như côn trùng không lot xác ñưc ñe phát trien, côn trùng không ñB ñưc hay ñB ít
và có t

le trng n% thâp, kh năng sông sót kém v.v... Hien tưng này mang tên tác ñng d
hu.
Ngoài ra, chât ñoc có the làm cho sinh vat phát trien kém, còi cc, gây nh+ng vêt thương
cơ gi
i nh hư%ng hot ñong he men và các he sông khác.
3. NH?NG NHÂN TÔ LIÊN QUAN ðÊN TÍNH ðOC C
A THUÔC BVTV
3.1. Liên quan gia ñac tính ca chât ñoc vi ño ñoc ca chúng :
a. Liên quan gia câu to, tính chât hoá hc ñên ño ñoc ca thuôc BVTV:
Trong phân t chât ñoc thư,ng có nh+ng gc sinh ñc quyêt ñ$nh ñên ño ñoc c
a
thuôc ñó. Các gôc sinh ñoc có the ch* là mot nguyên t hay mot loi nguyên tô ( như Hg, Cu...
trong các hp chât cha thu

ngân hay cha ñông); hoac cũng có the là mot nhóm các nguyên tô
( như gôc -CN có trong các hp chât xianamit; hay gôc -P=O (S) trong các thuôc lân h+u cơ) bieu
hien ñac trưng tính ñoc c
a chât ñó.
Các thuôc BVTV có ngun gc khác nhau, nên cơ chê tác ñong c
a chúng cũng khác
nhau:
Các thuôc tr sâu thuoc nhóm lân h+u cơ và cacbamat kìm hãm hot ñong he men
cholinesterase; pyrethroit li kìm hãm kênh van chuyen Na+ và hp chât Cyclodien kìm hãm
kênh van chuyen ion Cl- c
a he thân kinh ngoi vi; còn Fipronil và Avermectin li kìm hãm s
ñiêu khien GABA v.v...Mot sô thuôc tr benh dicarboxamide ngăn cn quá trình sinh tong hp
tryglycerin; benzimidazol ngăn cn s phân chia tê bào c
a nâm benh; các chât kháng sinh và
acylamin li kìm hãm sinh tong hp protein.
Mot hp chât có hot tính sinh hc mnh, thư,ng là các hot chât có ño ñoc cao. Các
chât ñoc có các nôi ñôi hay nôi ba, các phân t de ñt gãy hay de phn ng, làm tăng ño ñoc
c
a thuôc. ðiêu này cũng gii thích ti sao các thuôc thuoc nhóm pyrethroid có kh năng tác
ñong nhanh, mnh ñên côn trùng ñên vay. Hay ñôi v
i dâu khoáng, ño ñoc c
a thuôc ñôi v
i sinh
vat cũng ph thuoc nhiêu vào hàm lưng hydratcacbon chưa no cha trong các phân t c
a
chúng. Hàm lưng này càng cao, càng de gây ñoc cho sinh vat, ñông th,i càng de gây hi cho cây
trông.
S thay th nhóm này bang mot nhóm khác, hay s thêm b
t ñi mot nhóm này hay
nhóm khác có trong phân t se làm thay ñoi ño ñoc và c tính ñoc c
a hp chât rât nhiêu.
S( clo hoá c!a naphtalen và benzen ñã làm tăng tính ñoc lên 10-20, c!a phenol lên 2-100lân.
Ethyl parathion và Methyl parathion hoàn toàn giông nhau vê công thc câu t
o có khác chăng
Ethyl parathion có 2 gôc etoxy C2H5O trong khi ñó Methyl parathion có 2 gôc metoxy CH3O. Tương
t( Fenitrothion và Methyl parathion có công thc câu t
o hoàn toàn giông nhau, nhưng Fenitrothion có
thêm gôc CH3 vòng nitrophenyl. Mac dù có s( khác biet nhau rât ít như vay nhưng chúng khác nhau rât
ln vê phương thc và kh năng tác ñong ñên côn trùng và ño ñoc c!a thuôc ñôi vi sinh vat.

c vat…………… …………………18

Ch tiêu Ethyl parathion Methyl parathion Fenitrothion
Công thc
câu t
o
S
C2H5O
P-O- -NO2
C2H5O
S
CH3O
P-O- -NO2
CH3O
S CH3
CH3O
P-O- - NO2
CH3O
Phương thc
tác ñong
Tiêp xúc, v$ ñoc, xông
hơi, thâm sâu mnh
Tiêp xúc, v$ ñoc,
xông hơi, thâm sâu
Tiêp xúc, v$ ñoc,
thâm sâu yêu
Tác ñong ñên
côn trùng
Rât nhanh và mnh Nhanh Cham
ðo ñoc LD50
(
mg/kg)
Qua mieng: 2mg/kg
Qua da: 50mg/kg
Qua mieng: 6mg/kg
Qua da: 50mg/kg
Qua mieng:250mg/kg
Qua da: 2500mg/kg
ðo ñoc LD 50
vi ong mat
24h
ðoc v
i ong
0,07-0,14μg/con
ðoc v
i ong
0,07-0,10μg/con
ðoc v
i ong
LC50 vi cá
96h
5mg/l 1,5mg/l 1,7mg/l
Hai thuôc DDT và Dicofol có công thc hoá hc rât giông nhau ch+ khác nguyên tô H có trong
DDT ñư
c thay bang nhóm -OH trong Dicofol; nhưng DDT có tác dng tr% sâu còn Dicofol l
i ch+ có tác
dng tr% nhen h
i cây trông.
H
Cl - - C - - Cl
C-Cl3
OH
Cl- - C - - Cl
C-Cl3
DDT Dicofol
S thay ñi nh trong cu trúc phân t cũng có the làm thay ñoi ño ñoc c
a thuôc.
Thuôc
666, mot thuôc tr sâu co thuoc nhóm Clo h+u cơ, có 8 ñông phân, nhưng ch* có ñông phân g có
hieu lc tr sâu mnh nhât. Trong nhóm pyrethroid, các ñông phân quang hc có ño ñoc rât khác
nhau. Thuôc Fenvalerat có 4 ñông phân quang hc khác nhau, nhưng ñông phân Esfenvalerat ñã
có ño ñoc gâp 4 lân các ñông phân khác gop li.
Các chât ñoc muôn phát huy kh năng gây ñoc c
a mình phi xâm nhap ñưc vào trong tê
bào. Tính phân cc và không phân cc c
a chât ñoc cũng có ý nghĩa l
n trong kh năng
xâm nhap c
a chât ñoc vào trong cơ the sinh vat. Các chât có kh năng phân cc, phân bô không
ñông ñêu trong phân t và de tan trong các dung môi phân cc, trong ñó có nư
c. Các nhóm phân
cc pho biên trong các hp chât h+u cơ là các chât có cha nhóm hydroxyl, carbonyl và amin.
Chúng rât khó xâm nhap qua các tê bào và qua các bieu bì sinh vat. The tích phân t c
a các chât
càng l
n thì kh năng xâm nhap c
a chúng vào tê bào càng khó. Nguyên nhân là ñư,ng kính các
lo nh3 trong l
p lipoproteit c
a màng tê bào ñã gi
i hn s xâm nhap c
a các chât phân cc vào
tê bào. Mc ño ñien ly c
a các phân t chât phân cc nh hư%ng rât l
n ñên tôc ño xâm nhap c
a
chât ñoc vào tê bào. Nh+ng ion t do, ngay c khi the tích phân t c
a chúng nh3 hơn kích thư
c

c vat…………… …………………19

c
a các lo trên màng nguyên sinh, cũng xâm nhap kém, tham chí không xâm nhap ñưc vào tê
bào. Lý do: bê mat c
a chât nguyên sinh có s tích ñien, trên thành các lo màng nguyên sinh chât
xuât hien lc ñay các ion cùng dâu và hút các ion khác dâu, ñã quyêt ñ$nh kh năng xâm nhap
nhanh cham c
a các chât này vào tê bào. Các chât phân cc li de xâm nhap vào cây qua he
thông re, bang s hoà tan trong nư
c và ñưc cây hút.
Bieu bì sinh vat ñưc câu to bang các lipit, de cho các chât hoà tan trong chât béo ñi
qua. Các chât không phân cc như các hydratcacbon li de tan trong lipit. Kích thư
c phân t
càng l
n, thì ño hoà tan c
a chúng trong chât béo càng tăng. Các chât ñoc không phân cc ñi vào
tê bào không qua các lo nh3 c
a màng nguyên sinh chât mà hoà tan trong lipit c
a màng ñe xâm
nhap vào màng tê bào. Nhìn chung, nhiêu thuôc BVTV là các chât h+u cơ, nên chúng de dàng
xâm nhap qua bieu bì ñe vào cơ the sinh vat. Nh+ng loi thuôc này thư,ng ñưc phun lên lá và
gây ñoc bang con ñư,ng tiêp xúc.
Nhiêu loi thuôc BVTV có kh năng xua ñuoi các loài ñong vat nên có kh năng bo ve
cây trông và nông sn. Ví d : Thuôc TMTD có kh năng xua ñuoi dơi, chuot chim ñe bo ve
xoài hay các loài ht giông khác. Tương t, các thuôc trong nhóm pyrethroid cũng có tác dng
xua ñuoi côn trùng, nên gim kh năng hôi phc quân the côn trùng.
b. Liên quan gia ñac tính vat lý ca thuôc BVTV ñên ño ñoc ca chúng :
Các sn pham ky thuat % các dng l3ng, dung d$ch, bot hay chât kêt tinh, có hàm lưng
chât ñoc cao. Chúng rât ñoc v
i ngư,i, ñong vat máu nóng, cây trông, môi sinh và môi trư,ng.
Do có ño ñoc cao, nên lưng thuôc tiêu th trên mot ñơn v$ dien tích rât thâp (khong 0,5-1kg
a.i./ha, tham chí ch* 6-12g a.i./ha), nên rât khó trang tri ñêu trên ñơn v$ dien tích. Chúng có ño
bám dính kém, ít tan trong nư
c và không thích hp cho viec s dng ngay. Vì vay các hot chât
thuôc BVTV thư,ng ñưc gia công thành các dng khác nhau, nham ci thien lý tính c
a thuôc,
tăng ño bám dính và trang tri c
a thuôc, to ñiêu kien cho thuôc s dng de dàng, an toàn, hieu
qu, gim ô nhiem môi trư,ng, ít gây hi cho thc vat và các sinh vat có ích khác.
ðac ñiem vat lý c
a thuôc BVTV có nh hư%ng rât l
n ñên ño ñoc c
a thuôc và hieu qu
phòng tr c
a chúng. Nh+ng ñac ñiem vat lý ñó là:
Kích th
c và trng l
ng ht thuc : nh hư%ng rât nhiêu ñên ño ñoc c
a thuôc.
Ht thuôc
có kích thư
c l
n, có dien tích bê mat nh3, thư,ng khó hoà tan trong bieu bì lá ( tôc ño hoà tan
c
a vat chât t

le thuan v
i tong dien tích bê mat c
a chúng), gim kh năng xâm nhap. Ht thuôc
có kích thư
c l
n khó bám dính trên bê mat vat phun nên thư,ng b$ rơi vãi thât thoát nhiêu, gim
lưng thuôc tôn ti trên vat phun. ðôi v
i côn trùng, kích thư
c ht thuôc l
n, se khó xâm nhap
vào mieng côn trùng, lưng thuôc xâm nhap vào cơ the côn trùng b$ gim, hieu lc c
a thuôc do
thê cũng gim theo. V
i các thuôc bot thâm nư
c, khi pha v
i nư
c to thành huyên phù, kích
thư
c ht l
n làm cho huyên phù de b$ lang ñng, khó trang tri ñêu trên bê mat, de làm tac vòi
phun, rât khó s dng.
Ngư,i ta biêt rang, tôc ño rơi c
a các phân t thuôc ñưc tính theo công thc :
2gr2
v = --------- (D-a)
9 d
Trong ñó: v= Van tôc rơi t do c
a các ht (cm/gy)
g= Gia tôc trng trư,ng (981cm/gy)
r= Bán kính ht cm

c vat…………… …………………20

d= ðo nh
t c
a không khí ( % 10-30oC vào khong 0.000076-0.000086)
D= T

trng không khí ( 0.001225)
Vì gia tôc trng trư,ng g, ño nh
t c
a khí quyen d, t

trng không khí a có the xem như
nh+ng hang sô, nên tôc ño rơi hay lang ñng c
a ht thuôc ph thuoc ch
yêu vào ño l
n c
a ht
và t

trng c
a thuôc bot.
T ño cao h, th,i gian rơi c
a các ht ñưc tính bang công thc:
h
t = -------
vt
Trong ñó: t = Th,i gian rơi c
a ht thuôc (gy)
h = ðo cao
vt = Van tôc rơi t do theo hư
ng thang ñng.
T hai công thc này ta thây: Thuôc có ht to, nang chiêm ưu thê, tôc ño rơi c
a các ht
se l
n, , th,i gian rơi c
a thuôc xuông bê mat vat phun ngan, thuôc không bay xa kh3i nơi phun.
Ngưc li, trong thuôc có nhiêu ht nh3, nh1, th,i gian rơi c
a thuôc se dài, thuôc de b$ cuôn xa
kh3i nơi phun. ðây là cơ s% ñe cho dng thuôc bot-ht ra ñ,i.
Iwada (1973) cho biêt: dùng máy bay lên thang phun thuôc ño cao 5m, thuôc bot có c. h
t
44μm, b gió cuôn ñi xa khi nơi phun 250m; trong khi ñó ño cao 8m, thuôc h
t bot mn có c. h
t 105-
297μm ch+ b gió cuôn ñi xa khi nơi phun thuôc 50m.
Hình dng ht thuc nh hư%ng nhiêu ñên ño bám dính và tính ñoc c
a thuôc. Ht
thuôc xù xì, nhiêu góc cnh de bám dính trên bê mat vat phun hơn các ht thuôc trơn láng.
Trong huyên phù và nhũ tương ñ l lng c
a các ht thuôc lâu se giúp cho s phân tán
chât ñoc tôt, nâng cao ñưc ño ñoc c
a thuôc, ñông th,i cũng gim kh năng gây tac bơm.
Kh năng bám dính c
a thuôc là mot trong nh+ng nhân tô kéo dài hieu lc c
a thuôc.
Thuôc có ño bám dính tôt, ít b$ thât thoát do ra trôi, chông ñưc tác hi c
a am ño, mưa và gió,
lưng thuôc tôn trên cây nhiêu hơn và lâu hơn.
Tính thm
t và kh năng loang ca git thuc cũng nh hư%ng l
n ñên hieu
lc c
a thuôc. Khi phun l3ng, hình dng ht nư
c thuôc và kh năng loang trên bê mat vat phun
(thc vat và d$ch hi) ph thuoc vào mot he thông gôm 3 pha: chât l3ng, không khí và bê mat c
a
vat phun; trong ñó hien tưng bê mat ñóng mot vai trò quan trng. Trên bê mat vat phun, git
chât l3ng có hình dáng khác nhau, tuỳ theo môi tương tác c
a năng lưng bê mat gi+a các pha.
Trng thái git chât l3ng trên bê mat vat ran ñưc xác ñ$nh bang ño cong c
a bê mat git chât
l3ng, ñưc bieu th$ bang góc to ra b%i bê mat chât ran và ñư,ng tiêp tuyên v
i bê mat git chât
l3ng ti nơi git tiêp xúc v
i vat ran.
g1
q = 90o q 90o
q 90o
g2 g3
______.________ ____________ __________.____________________
Ngh$ch xúc Cong xúc

c vat…………… …………………21

Sơ ñô 1- Các hình dng git thuôc rơi trên bê mat vat phun
Ti ñây, có 3 lc tác ñong ñông th,i: g1 sc căng bê mat c
a chât l3ng và không khí; g2
sc căng bê mat gi+a chât ran và không khí; g3 sc căng bê mat gi+a chât l3ng và chât l3ng. Tuỳ
môi tương tác gi+a 3 lc này mà góc ñưc to ra gi+a bê mat chât ran và ñư,ng tiêp tuyên v
i bê
mat git chât l3ng ti nơi git tiêp xúc v
i vat ran có 3 kh năng như hình 1.
Trong ñó, hien tưng git chât l3ng làm ư
t bê mat vat ran ñưc gi là s cong xúc ( góc
q 90 o) và hien tưng chât l3ng không làm ư
t ñưc bê mat vat ran gi là hien tưng ngh$ch xúc
( góc q 90 o ).
Harkins Cheng và Young ñã ñê ra công thc bieu hien môi năng lưng bê mat gi+a các
pha như sau:
g2 - g3
cos q = ----------------
g1
Muôn cho thuôc loang dính tôt, phi tác ñong làm sao cho góc q nh3 ñi, hay nói cách
khác giá tr$ cos q phi l
n lên. Muôn vay, phi tăng hieu sô c
a g2 - g3 hay gim giá tr$ c
a g1.
Giá tr$ c
a g2 g3 rât khó thay ñoi vì chúng ph thuoc vào bn chât bê mat vat phun và bn
chât thuôc. S thay ñoi de thc hien nhât là gim sc căng bê mat gi+a chât l3ng và không khí
g1 . ðây là lý do khi gia công thuôc ngư,i ta phi thêm các chât hot ñong bê mat.
ðe tien cho ngư,i s dng, các nhà sn xuât ñã gia công thuôc BVTV thành các dng
khác nhau phù hp v
i mc ñích s dng. Các dng khác nhau c
a thuôc BVTV cũng có kh
năng gây ñoc khác nhau. Thông thư,ng ño ñoc ñôi v
i ñong vat máu nóng và thc vat c
a thuôc
dng s+a cao hơn nh+ng thuôc dng bot...
c. Liên quan gia cưng ño tác ñong ca thuôc BVTV ñên ño ñoc ca chúng :
Cưng ño tác ñong c
a chât ñoc ñên cơ the sinh vat ph thuoc vào nông ño, thi
gian tiêp xúc và mc tiêu dùng c
a thuôc BVTV.
Nông ño c
a thuôc BVTV là lưng chât ñoc cha trong dng thuôc ñem dùng, hoac
lưng hoá chât có trong không khí. Nông ño c
a thuôc BVTV ñưc the hien bang phân trăm
trng lưng ca hot chât/ trng lưng ca sn pham ( ñôi v
i sn pham) hay phân trăm trng
lưng ca sn pham / trng lưng nưc ( ñôi v
i d$ch phun); hoac ñưc bieu th$ bang g trng
lưng hot chât/ ñơn v$ the tích. Nhìn chung, nông ño càng cao, càng de gây hi cho sinh vat.
Dư
i tác ñong c
a nông ño chât ñoc, cơ the sinh vat có phn ng v
i chât ñoc khác nhau.
Ơ nông ño thâp, trong mot sô trư,ng hp, chúng còn kích thích sinh vat phát trien tôt, ngưc li %
nông ño cao, chúng gây hi có khi làm chêt sinh vat. Ví d : Ngư,i ta dùng 2,4-D % nông ño thâp
ñe kích thích sinh trư%ng cho mot sô cây trông; nhưng % nông ño cao, 2,4-D li là loi thuôc tr
c3. Khi côn trùng tiêp xúc v
i thuôc tr sâu % nông ño thâp, nhiêu lân, trong th,i gian dài chang
nh+ng côn trùng không b$ tiêu diet mà chúng còn dân hình thành tính chông thuôc, gây khó khăn
cho viec phòng tr côn trùng.
M!c tiêu dùng là lưng thuôc cân thiêt ñe x lý cho mot ñơn v$ dien tích hay the tích.
Mc tiêu dùng ph thuoc vào các loài d$ch hi, loài cây ( cây có tán lá rong, cân dùng v
i lưng
thuôc nhiêu hơn ñe có the trang tri ñêu trên cây),vào tuoi cây ( cây l
n cân phun v
i lưng thuôc
nhiêu hơn), tình hình sinh trư%ng c
a cây ( cây càng xanh tôt, phát trien mnh càng cân lưng

c vat…………… …………………22

thuôc nhiêu hơn) và các dng thành pham ( dng thuôc ht cân lưng nhiêu hơn thuôc bot thâm
nư
c và dng dung d$ch).
Khi phun thuôc lên cây % dng l3ng, lưng dung d$ch phun trên ñơn v$ dien tích cũng
mang ñac tính c
a mc tiêu dùng. Ngoài ra, khi s dng thuôc dng dung d$ch, lưng nư
c dùng
nhiêu hay ít, còn ph thuoc vào công c phun ri ( khi dùng bơm ñong cơ, lưng nư
c có the
gim ñi, nhưng nông ño thuôc phi tăng lên tương ng so v
i dùng các bơm tay, nhưng không
ñưc thay ñoi mc tiêu dùng).
Qui mô s dng và sô lân phun thuôc : Sô lân phun thuôc càng nhiêu, qui mô
dùng thuôc càng rong, nh hư%ng c
a thuôc BVTV ñên môi trư,ng càng mnh, ñac biet là các
thuôc tr sâu. Ngoài ra, khong cách gi+a các lân phun càng ngan, càng de to ñiêu kien cho
thuôc tích luy trên bê mat vat phun, de gây ô nhiem v
i môi trư,ng.
Thi gian hieu lc c
a thuôc càng dài, ño ñoc c
a thuôc ñôi v
i môi trư,ng càng tăng.
Cùng mot nông ño, th,i gian the h$ên trieu chng ngo ñoc, gây chêt hay quat ngã cho sinh vat
càng ngan, thì loi thuôc ñó càng ñoc.
3.2. S# liên quan gia ñac ñiem ca sinh vat vi ño ñoc ca thuôc BVTV:
Phn ng ñôi v
i chât ñoc % mi loài sinh vat ñêu tuân theo qui luat sau ñây:
Các loài sinh vat có ph
n ng rât khác nhau ñôi vi mot loi thuôc. Cùng mot loi
thuôc, % cùng mot liêu lưng, mot phương pháp x lý, tham chí trên cùng mot ñiem x lý, nhưng
có loài sinh vat này b$ thuôc gây hi, loài khác li không hay ít b$ hi.
Ví d: Dung dch boocñô có the diet tr% nhiêu lo
i nâm và vi khuan gây benh cho cây, nhưng l
i
có hieu l(c kém hoac không diet ñư
c loài nâm phân trang (Erisiphales). Thuôc tr% c Ethoxysulfuron có
kh năng diet tr% m
nh c cói lác và c lá rong; nhưng l
i ít có hieu l(c tr% c hoà tho, ñac biet là c
lông v(c nưc và không gây h
i lúa. Thuôc Buprofezin có hieu l(c tr% các lo
i chích hút cao, nhưng ít
gây h
i cho các sâu mieng nhai.
Nhìn chung, các loài ký sinh thiên ñch thưng man cm vi thuôc tr% sâu hơn các loài côn trùng
và nhen gây h
i.
Moi loi thuôc ch* diet ñưc mot sô loài sinh vat, nên ngư,i ta ñã chia thuôc BVTV
thành các nhóm khác nhau ñe tien cho viec s dng như thuôc tr sâu, tr benh, tr c3... Cùng
mot loài sinh vat, tính mn cm ca loài sinh vt các giai ñon phát dc khác nhau
cũng không giông nhau v
i tng loi thuôc. Ví d: giai ñon trng và nhong c
a côn trùng
thư,ng chông thuôc mnh hơn giai ñon sâu non và trư%ng thành; c3 non thư,ng chông ch$u
thuôc kém hơn c3 già ( do kh năng xâm nhap c
a thuôc vào c3 già kém hơn vào c3 non và kh
năng trao ñoi chât c
a c3 già cũng kém hơn c3 non).
Tính mn cm ca cht ñc còn có th bin ñi theo ngày ñêm. Nh+ng côn
trùng hot ñong ban ngày thư,ng kém man cm v
i thuôc hơn vào ban ñêm. Ngưc li, nh+ng
côn trùng hot ñong ban ñêm li có kh năng chông ch$u v
i thuôc mnh hơn % ban ngày.
Gii tính cũng nh hư%ng ñên s chông ch$u c
a thuôc. Thông thư,ng kh năng chông
ch$u c
a con ñc kém con cái.
Tính mn cm ca các cá th sinh vat trong mot loài, cùng giai ñon phát dc v
i
mot loi thuôc cũng khác nhau. Khi b$ mot lưng rât nh3 chât ñoc tác ñong, có nh+ng cá the b$
hi rât nghiêm trng, nhưng có các cá the khác không b$ hi. ðó là phn ng cá th c
a sinh
vat gây nên do các loài sinh vat có câu to khác nhau vê hình thái, ñac trưng vê sinh lý sinh hoá
khác nhau. Nh+ng côn trùng ñói ăn, sinh trư%ng trong ñiêu kien khó khăn thư,ng có sc chông
ch$u v
i thuôc kém.

c vat…………… …………………23

Hien tưng này là do mot hay nhiêu nguyên nhân sau ñây gây nên:
-Các loài sinh vat có kh năng t bo ve khác nhau ñe tránh s xâm nhap c
a thuôc vào
cơ the sinh vat. Loài gam nhâm có v$ giác và khu giác phát trien, he thân kinh c
a chúng khá
hoàn thien nên chúng có tính ña nghi, t bo ve bang cách không ăn hay ăn ít b, nôn ma hay t
gây nôn ma ñe tông b ñoc ra ngoài.
-Gi+a các loài sinh vat có câu to khác nhau vê câu to gii phau, ño dày m3ng c
a bieu
bì; thê ñng c
a lá, lá có lông hay nhan bóng, ño dày l
p sáp, ño nông sâu c
a re v.v... nh
hư%ng nhiêu ñên kh năng xâm nhap c
a thuôc vào cơ the sinh vat.
-Tình trng sinh lý và hot tính sinh lý lúc b$ ngo ñoc cũng nh hư%ng ñên kh năng ch$u
ñng các loi thuôc c
a sinh vât. Sinh vat có trng thái sinh lý tôt, có kh năng trao ñoi chât
mnh, kh năng thi loi chât ñoc ra kh3i cơ the mnh thì kh năng ch$u ñng chât ñoc c
a các
loài này tăng. Ngưc li, khi hot tính sinh lý cao se to ñiêu kien cho thuôc xâm nhap vào cơ
the nhiêu hơn, nên ño man cm c
a sinh vat ñôi v
i thuôc cao hơn.
-Thành phân he men trong cơ the sinh vat có nh hư%ng quyêt ñ$nh ñên tính chông thuôc
c
a d$ch hi. Các loài sinh vat có he men phân hu

các chât ñoc thành các chât không ñoc, ño
man cm c
a loài này ñôi v
i chât ñoc cũng gim ñi nhiêu.
3.3.
nh hư,ng ca ñiêu kien ngoi cnh ñên ño ñoc ca thuôc BVTV :
Yêu tô ngoi cnh nh hư%ng trc tiêp ñên lý hoá tính c
a thuôc BVTV, ñông th,i nh
hư%ng ñên trng thái sinh lý c
a sinh vat và kh năng sinh vat tiêp xúc v
i thuôc, nên chúng nh
hư%ng ñên tính ñoc c
a thuôc cũng như kh năng tôn lưu c
a thuôc trên cây.
a. Nhng yêu tô thi tiêt, ñât ñai :
Tính thm ca màng nguyên sinh cht ch$u nh hư%ng mnh me c
a ñiêu kien
ngoi cnh như ño pH c
a môi trư,ng, ánh sáng, nhiet ño, am ño v.v... Do tính thâm thay ñoi,
kh năng xâm nhap c
a chât ñoc vào tê bào sinh vat cũng thay ñoi, nói cách khác, lưng thuôc
BVTV xâm nhap vào tê bào sinh vat nhiêu ít khác nhau, nên ño ñoc c
a thuôc the hien không
giông nhau.
ði ña sô các thuôc BVTV, trong phm vi nhi

t ñ nhât ñ$nh (t 10-40oC), ño ñoc c
a
thuôc v
i sinh vat se tăng khi nhiet ño tăng. Nguyên nhân c
a hien tưng này là: Trong phm vi
nhiet ño thích hp, khi nhiet ño tăng, hot ñong sông c
a sinh vat ( như hô hâp dinh dưCng...)
tăng lên, kéo theo s trao ñoi chât c
a sinh vat tăng lên, to ñiêu kien cho thuôc xâm nhap vào cơ
the mnh hơn, nguy cơ ngo ñoc l
n hơn. Hieu lc c
a các thuôc xông hơi ñe kh trùng kho tàng
tăng lên rõ ret khi nhiet ño tăng.
Có loi thuôc, khi nhiet ño tăng lên, ñã làm tăng s chông ch$u c
a d$ch hi v
i thuôc.
Khi nhiet ño tăng, hieu lc c
a thuôc se gim. Nguyên nhân c
a hien tưng này là: s
lăng nhiet ño trong mot phm vi nhât ñ$nh, ñã làm tăng hat tính c
a các men phân hu

thuôc có
trong cơ the, nên làm gim s ngo ñoc c
a thuôc ñên d$ch hi. Vì thê, viec s dng thuôc DDT %
nh+ng nơi có nhiet ño thâp li hơn % nh+ng nơi có nhiet ño cao.
Mot sô loi thuôc tr c3, nhiet ño cao làm tăng kh năng phân hu

c
a thuôc, hieu lc và
th,i gian h+u hieu c
a thuôc do thê cũng b$ gim.
Nhiet ño thâp, nhiêu khi nh hư%ng ñên kh năng chông ch$u c
a cây v
i thuôc.
Khi phun 2.4D và các sn pham cha 2.4D hay Butachlor cho lúa gieo thang, gap rét dài
ngày, ñã b$ chêt hàng lot. Nguyên nhân là do nhiet ño thâp, cây lúa không ra re k$p, mâm thóc
không phát trien thành cây, li tiêp xúc v
i thuôc liên tc, nên b$ chêt.

c vat…………… …………………24

Nhưng cũng có trư,ng hp, tăng hay gim nhiet ño c
a thuôc cũng không nh hư%ng
nhiêu ñên ño ñoc c
a thuôc (như CuSO4.5H2O).
Nhiet ño cũng nh hư%ng mnh ñên ño bên và tuoi th c
a sn pham. Nhiet ño cao làm
tăng ño phân hu

c
a thuôc, làm tăng s lang ñng c
a các git hay ht chât ñoc trong thuôc
dng l3ng, gây phân l
p % các thuôc dng s+a, dng huyên phù ñam ñac.
ð m không khí và ñ m ñt cũng tác ñong ñên quá trình sinh lý c
a sinh vat
cũng như ño ñoc cu chât ñoc. ðo am c
a không khí và ñât ñã làm cho chât ñoc b$ thu

phân và
hoà tan rôi m
i tác ñong ñên d$ch hi. ðo am cũng to ñiêu kien cho thuôc xâm nhap vào cây de
dàng hơn.
Có trư,ng hp ño am không khí tăng, li làm gim tính ñoc c
a thuôc. ðo ñoc c
a
pyrethrin v
i Dendrolimus spp. gim ñi khi ño am không khí tăng lên. Khi ño am tăng, kh năng
s khuyêch tán c
a thuôc xông hơi b$ gim, dan ñên gim hieu lc c
a thuôc xông hơi.
Nhưng ngưc li, ño am cũng nh hư%ng rât mnh ñên lý tính c
a thuôc, ñac biet các
thuôc % the ran. Dư
i tác dng c
a ño am, thuôc de b$ ñóng vón, khó phân tán và khó hoà tan.
Nhiet và am ño nh hư%ng nhiêu ñên chât lưng c
a thuôc, nên khi bo qun nhà sn xuât
thư,ng khuyên, thuôc BVTV phi ñưc cât nơi râm mát ñe chât lưng thuôc ít b$ thay ñoi.
L
ng m
a va phi se làm tăng kh năng hoà tan thuôc trong ñât. Nhưng mưa to, ñac
biet sau khi phun thuôc gap mưa ngay, thuôc rât de b$ ra trôi, nhât là ñôi v
i các thuôc dng bot,
các thuôc ch* có tác dng tiêp xúc.Vì vay không nên phun thuôc khi tr,i sap mưa to.
Ánh sáng nh hư%ng mnh ñên tính thâm c
a chât nguyên sinh. Cư,ng ño ánh sáng
càng mnh, làm tăng cư,ng ño thoát hơi nư
c, tăng kh năng xâm nhap thuôc vào cây, hiê lc
c
a thuôc do vay càng cao. Nhưng mot sô loi thuôc li de b$ ánh sáng phân hu

, nhât là ánh
sáng tím, do ñó thuôc mau b$ gim hieu lc. Mat khác dư
i tác ñong c
a ánh sáng mnh, thuôc de
xâm nhap vào cây nhanh, de gây cháy lá cây.
Nhưng có lo
i thuôc, như 2,4-D, phi nh ánh sáng, thông qua quá trình quang h
p c!a cây,
thuôc mi có kh năng di chuyen trong cây và gây ñoc cho cây.
Paraquat ch+ ñư
c ho
t hoá, gây chêt cho c dưi tác ñong c!a ánh sáng.
ðc tính lý hoá ca ñt nh hư%ng rât nhiêu ñên hieu lc c
a các loi thuôc bón vào
ñât. Khi bón thuôc vào ñât, thuôc thư,ng b$ keo ñât hâp ph do trong ñât có keo và mùn. Hàm
lưng keo và mùn càng cao, thuôc càng b$ hâp ph vào ñât, lưng thuôc ñưc s dng càng
nhiêu; nêu không tăng lưng dùng, hieu lc c
a thuôc b$ gim. Nhưng nêu thuôc ñưc gi+ li
nhiêu quá, bên cnh tác ñong gim hieu lc c
a thuôc, còn có the nh hư%ng ñên cây trông v
sau, nhât là v
i các loài cây man cm v
i thuôc ñó. Ngưc li, cũng có mot sô loi thuôc như
Dalapon, vào ñât, thuôc b$ phân hu

thành nh+ng ion mang ñien âm, cùng dâu v
i keo ñât, ñã b$
keo ñât ñay ra, thuôc de b$ mât mát do b$ ra trôi.
Hàm l
ng cht dinh d
ng có trong ñt, có the làm gim hay tăng ño ñoc c
a
thuôc BVTV. Theo Caridas (1952) thông báo, trên ñât trông ñau tương có hàm lưng lân cao, se
làm tăng hieu lc c
a thuôc Schradan. Hackstylo (1955) li cho biêt, trên ñât trông bông có hàm
lưng ñm cao, hàm lưng lân thâp ñã làm gim kh năng hâp thu Dimethoate c
a cây.
ð pH ca ñt có the phân hu

trc tiêp thuôc BVTV trong ñât và s phát trien c
a
VSV ñât. Thông thư,ng, trong môi trư,ng axit thì nâm phát trien mnh; còn trong môi trư,ng
kiêm vi khuan li phát trien nhanh hơn.
Thành phân và sô lưng các sinh vt sng trong ñt, ñac biet là các VSV có ích cho
ño phì nhiêu c
a ñât, có nh hư%ng l
n ñên s tôn lưu c
a thuôc trong ñât. Thuôc tr sâu, tác

c vat…………… …………………25

ñong nhiêu ñên các loài ñong vat sông trong ñât. Ngưc li, các loi thuôc tr benh li tác ñong
mnh ñên các vi sinh vat sông trong ñât. Các thuôc tr c3, tác ñong không theo mot qui luat rõ
ret.
Nhiêu loài vi sinh vat có trong ñât, có kh năng s dng thuôc BVTV làm nguôn dinh
dưCng. Nh+ng thuôc BVTV có the b$ các vi sinh vat này phân hu

càng tăng khi
lưng vi sinh vat có trong ñât càng nhiêu. Ngư,i ta de dàng nhan thây mot qui luat ñôi v
i thuôc
tr c3:
Lân ñâu dùng thuôc tr c3, th,i gian tôn lưu c
a thuôc trong ñât rât lâu. Nhưng nêu cũng dùng
loi thuôc tr c3 ây nhiêu lân, thì càng vê sau, th,i gian tôn lưu c
a thuôc trong ñât ngày càng
ngan li, thuôc càng b$ phân hu

mnh hơn. Hien tưng này là do, các loài vi sinh vat ñã thích
ng ñưc v
i thuôc, san nguôn dinh dưCng ñã phát trien mnh v
i sô lưng l
n nên phân hu

thuôc mnh hơn. Ngư,i ta cũng nhan thây, nh+ng loi thuôc ít b$ keo ñât hâp th, de b$ vi khuan
phân hu

, ngưc li b$ keo ñât hâp ph nhiêu li b$ nâm phân hu

.
b. Nhng yêu tô vê cây trông và ñiêu kien canh tác
Khi ñiêu kien canh tác tôt, ve sinh ñông ruong tôt se hn chê ñưc nguôn d$ch hi nên
gim ñưc s gây hi c
a d$ch hi.
Trong phòng tr c3 di, tình hình sinh trư%ng và phát trien c
a cây trông và c3 di mang
mot ý nghĩa quan trng. Khi mat ño cây trông cao, cây phát trien mnh, cây càng già, càng cnh
tranh v
i c3 di mnh, nhiêu khi không cân tr c3. Nhưng trong tình huông nhât ñ$nh phi phòng
tr, phi tiên hành hêt sc than trng, ñm bo ky thuat ñe thuôc không dính lên cây trông, gây
hi cho cây. Nhưng khi c3 di phát trien mnh, viec phòng tr c3 di càng khó khăn, lưng thuôc
dùng càng nhiêu, càng de gây hi cho cây. Nói chung, thc vat càng non càng de b$ thuôc tr c3
tác ñong. ðó chưa ke mot sô thuôc tr c3 ch* có the diet ñưc c3 di khi còn non.
Butachlor, Pretilachlor, Mefenacet, Bensulfuron methyl ch+ diet c trên rưong lúa khi cây c chưa
có quá 1.5 lá that. Thuôc Dual 720EC không có hieu l(c tr% c, khi c ñã ln.
Dư
i tác ñong c
a thuôc BVTV, cây trông ñưc bo ve kh3i s phá hi c
a d$ch hi, se
sinh trư%ng và phát trien tôt. Khi cây sinh trư%ng tôt, se to nguôn thc ăn dôi dào, d$ch hi có
ñ
thc ăn, chât lưng thc ăn li tôt nên d$ch hi phát trien mnh, có sc ch$u ñng v
i thuôc tôt
hơn. Mat khác, khi cây sinh trư%ng tôt, cây phát trien ram rp, có li cho d$ch hi an náu, thuôc
khó trang tri ñông ñêu, khó tiêp xúc ñưc v
i d$ch hi, lưng nư
c thuôc cân nhiêu hơn, viec
phòng tr d$ch hi tr% nên khó khăn hơn, hieu qu c
a thuôc b$ gim nhiêu.
Trong ñiêu kien cây trông sinh trư%ng tôt, sô lưng d$ch hi sông sót do không hay ít
ñưc tiêp xúc v
i thuôc, se sông trong ñiêu kien m
i thuan li, ít b$ cnh tranh b%i các cá the
cùng loài, c
a các ký sinh thiên ñ$ch, nguôn thc ăn dôi dào, chât lưng tôt, de hình thành tính
chông thuôc, gây bùng phát sô lưng. Dư
i tác ñong c
a thuôc, tính ña dng ca sinh quân b
gim, c vê ch
ng loi lan sô lưng. Khi các loài ký sinh thiên ñ$ch b$ hi, de làm cho d$ch hi
tái phá, có the phát thành d$ch, gây hi nhiêu cho cây trông. Khi dùng liên tc mot hay mot sô
loi thuôc ñe phòng tr các loài d$ch hi chính, se làm cho các loài d$ch hi th yêu trư
c kia nay
noi lên tr% thành d$ch hi ch
yêu, ñưc coi là xuât hien mot loài dch hi mi. Tât c nh+ng hien
tưng này ñêu ñã xuât hien % Viet nam như: tính chông thuôc c
a sâu tơ hi rau h thap t; s
bùng phát sô lưng c
a rây nâu hi lúa; s xuât hien loài d$ch hi m
i là nhen trên chè. Nh+ng
hau qu này ñêu do quá lm dng thuôc BVTV, không chú ý ñên ky thuat dùng thuôc gây nên.

c vat…………… …………………26

Môi quan he gi+a 3 nhân tô thuôc BVTV, sinh vat và ngoi cnh ( sơ ñô 2) là rât mat
thiêt, tương tác lan nhau, nhân tô này là tiên ñê cho nhân tô kia hay ngăn cn nhân tô kia phát huy
tác dng.
THUÔC B O VE THC VAT
-Bn chât hoá hc;
-ðac tính vat lý
-Cư,ng ño tác ñong
DCH H#I ðIÊU KIEN NGO#I C NH
-ðac tính sinh vat hc -ðiêu kien th,i tiêt, ñât ñai
-ðac tính sinh thái hc -ðiêu kien canh tác, cây trông
Sơ ñô 2 – Noi dung môi quan he qua li gi
a 3 yêu tô : Thuôc, Dch hi và ðiêu
kien ngoi cnh
tác ñong ñên hieu lc ca thuôc BVTV.
CÂU H-I ÔN TAP
1/ Nh+ng ñiêu kien cơ bn ñe thuôc BVTV phát huy ñưc tác dng?
2/ Các hình thc tác ñong c
a chât ñoc và ý nghĩa c
a chúng?
3/ Nh+ng yêu tô liên quan gi+a ñac tính c
a thuôc BVTV ñên ño ñoc thuôc?
4/ Nh+ng yêu tô liên quan gi+a ñac ñiem c
a sinh vat ñên ño ñoc c
a thuôc BVTV ?
5/ Anh hư%ng c
a ñiêu kien ngoi cnh ñên ño ñoc c
a thuôc BVTV?

c vat…………… …………………27

CHƯƠNG III
THUÔC B
O VE TH:C VAT, MÔI TRƯNG HAU QU
XÂU C
A
CHÚNG GÂY RA CHO MÔI SINH.
Giúp hc viên thây rõ tác ñong ca thuôc BVTV ñên môi trưng sông và hau qu xâu ca
chúng gây ra cho môi trưng. Nhng bien pháp ngăn nga thuôc BVTV gây hi cho môi sinh
môi trưng.
1.TÁC ðONG C
A THUÔC ðÊN MÔI TRƯNG VÀ CON ðƯNG MÂT ðI C
A
THUÔC
Trong quá trình sn xuât, van chuyen, bo qun và s dng, thuôc BVTV ñã tác ñong ñên
môi trư,ng bang nhiêu cách khác nhau, theo sơ ñô :
Kh ng kh
Thuôc bo
ðât ve thc võt
S+ d ng #S+ d ng Thc
Nư
c
Nư(c
Th#c vat
Thc
pham
Tôn dư
c pham
ðong vat Ngư,i
ðong Ngưi
Sơ ñô 3 - Tác ñong ca thuôc BVTV ñên môi trưng và con ñưng mât ñi ca thuôc
( Theo Richardson, 1979; Dan theo Phm Văn Biên và cong s, 2000).
Thuôc BVTV, bang nhiêu con ñư,ng khác nhau, chúng se b$ chuyen hoá và mât dân. S

mât ñi ca thuôc BVTV có the xy ra do các yêu tô sinh hc và phi sinh hc sau ñây:
1.1. S# bay hơi: Da theo kh năng bay hơi, các thuôc BVTV ñưc chia thành 2 nhóm:
bay hơi và không bay hơi. Tôc ño bay hơi c
a mot loi thuôc ph thuoc vào áp suât hơi ; dng
hp chât hoá hc và ñiêu kien th,i tiêt ( gió to, nhiet ño cao de làm cho thuôc bay hơi mnh).
1.2. S# quang phân (b$ ánh sáng phân hu

): Nhiêu thuôc BVTV de b$ phân hu

khi tiêp
xúc v
i ánh sáng mat tr,i , nhât là tia t ngoi.
Các thuôc tr% sâu Permethrin thuoc nhóm pyrethroid de b ánh sáng phân hu.
Thuôc tr% c 2,4-D b ánh sáng phân hu t
o sn pham cuôi cùng là acid humic.

c vat…………… …………………28

1.3. S# cuôn trôi và lang trôi:
S cuôn trôi là hien tưng thuôc BVTV b$ cuôn t trên lá xuông ñât do tác dng c
a
nư
c mưa hay nư
c tư
i, hay thuôc % trên mat ñât cuôn theo dòng chy ñi nơi khác.
S lang trôi là hien tưng thuôc BVTV b$ kéo xuông l
p ñât sâu b%i nhiêu yêu tô.
C hai quá trình này ph thuoc trư
c hêt vào lưng nư
c mưa hay nư
c tư
i, ñac ñiem
c
a thuôc và ñac ñiem c
a ñât.
1.4. Hoà loãng sinh hc:
Sau khi phun thuôc, hoac sau khi thuôc vào cây, cây trông van tiêp tc sinh trư%ng và
phát trien, dien tích lá tăng, chôi m
i xuât hien, khôi lưng chât xanh trong cây van tăng. Nêu
lưngthuôc BVTV % trên cây không b$ phân hu

le % lưng thuôc trong cây van b$ gim.
S hoà loãng sinh hc se gim kh năng bo ve c
a thuôc, nhưng cũng làm gim lưng chât ñoc
có trong sn pham, gim nguy cơ gây ñoc cho ngư,i và gia súc. Trên nh+ng cây non có tôc ño
sinh trư%ng mnh, ño hoà loãng c
a thuôc càng nhanh.
1.5. Chuyen hoá thuôc trong cây :
Dư
i tác dng c
a men, các thuôc BVTV % trong cây b$ chuyen hoá theo nhiêu cơ chê.
Các phân t thuôc có the b$ chuyen hoá thành nh+ng hp chât m
i có câu trúc ñơn gin hay
phc tp hơn, nhưng ñêu mât /gim/tăng hot tính sinh hc ban ñâu.
Các thuôc tr sâu, tr nâm lân h+u cơ b$ phân gii qua tng bư
c và sn pham cuôi cùng
là acid phosphoric không ñoc v
i nâm benh và côn trùng.
Thuôc tr c3 2,4-DB % trong cây c3 2 lá mâm ch* có the diet c3 khi chúng b$ oxi hoá
thành 2,4-D. Thuôc 2,4-DB se không diet ñưc nh+ng loài thc vat không có kh năng này.
1.6. Phân hu@ do vi sinh vat ñât (VSV):
Tap ñoàn vi sinh vat ñât rât phc tp, trong ñó có nhiêu loài có kh năng phân hu

các
chât hoá hc. Mot loi thuôc BVTV b$ mot hay mot sô loài VSV phân hu

(Brown, 1978).
Thuôc tr% c 2,4-D b 7 loài vi khuan, 2 loài x
khuan phân hu.
Ngưc li, mot sô loài VSV cũng có the phân hu

ñưc các thuôc trong cùng mot nhóm
hoac thuoc các nhóm rât xa nhau.
Nâm Trichoderma viridi có kh năng phân hu nhiêu lo
i thuôc tr% sâu clo, lân hu cơ, cacbamat,
thuôc tr% c ( Matsumura Boush ,1968)
Nhiêu thuôc tr% nâm b VSV phân hu thành chât không ñoc, ñơn gin hơn (Menzie, 1969).
Theo Fild và Hemphill (1968); Brown (1978), nh+ng thuôc de tan trong nư
c, ít b$ ñât
hâp ph thư,ng b$ vi khuan phân hu

; còn nh+ng thuôc khó tan trong nư
c, de b$ ñât hâp ph li
b$ nâm phân hu

là ch
yêu. Chưa rõ nguyên nhân c
a hien tưng này.
Khi dùng liên tc nhiêu năm, mot loi thuôc tr c3 trên mot loi ñât thì th,i gian tôn ti
c
a thuôc trong ñât ngày càng ngan. Nguyên nhân c
a hien tưng này ñưc Kaufman và
Kearney (1976) ñã gii thích như sau: Khi thuôc m
i tiêp xúc v
i ñât, các loài VSV ñât có s t
ñiêu ch*nh. Nh+ng VSV không có kh năng tan dng thuôc tr c3 làm nguôn thc ăn se b$ thuôc
tác ñong, nên b$ hn chê sô lưng hay ngng han không phát trien n+a. Ngưc li, nh+ng loài
VSV có kh năng này se phát trien thuan li và tăng sô lưng nhanh chóng.
Trong nh+ng ngày ñâu c
a lân phun thuôc th nhât, sô lưng cá the và loài vi sinh vat có
kh năng phân hu

thuôc % trong ñât còn ít, nên thuôc b$ phân hu

cham. Th,i kỳ này ñưc gi
là “ pha cham tre” (lag period). Cuôi pha cham tre, quân the VSV ñât ñã thích ng v
i thuôc,
dùng thuôc làm nguôn thc ăn, se phát trien theo câp sô nhân, thuôc tr c3 se b$ mât ñi nhanh
chóng. Th,i kỳ này ñưc gi là “ pha sinh trư%ng” ( grow period). Khi nguôn thc ăn ñã cn,

c vat…………… …………………29

VSV ñât ngng sinh trư%ng, chuyen qua “pha ñ$nh v$ ” ( stationary period) hay “ pha ngh*” (
resting phase). Ơ ñây xy ra 2 kh năng:
-Nêu VSV ñưc tiêp thêm thc ăn ( thêm thuôc), sô lưng VSV ñât tiêp tc tăng, pha
cham tre b$ rút ngan li. Sô lân s dng thuôc tr c3 càng nhiêu, th,i gian mât ñi c
a thuôc càng
nhanh. ðât có ñac tính này ñưc gi là “ ñât ñã hot hoá” (activated soil).
-Nêu quân the VSV ñât không ñưc tiêp thêm thc ăn ( không ñưc bón thêm thuôc),
chúng se chuyen sang “ pha chêt “ ( death phase) hay “pha suy tàn” (decline phase). Tôc ño suy
tàn tuỳ thuoc vào loài VSV: Mot sô b$ chêt, mot sô chuyen sang dng bo tôn (ñên 3 tháng hoac
lâu hơn) ch, d$p hot ñong tr% li.
Có trư,ng hp VSV ñât ñã phân hu

thuôc, nhưng không s dng nguôn cacbon hay
năng
lưng có trong thuôc. Quá trình chuyen hoá này ñưc gi là “ñông chuyen hoá” (co-metabolism)
hay là “ñông oxi hoá” (co-oxydation)(Burns, 1976). S phân hu

c
a DDT , 2,4,5-T % trong ñât
là
s kêt hp gi+a hai hien tưng chuyen hoá và ñông chuyen hoá.
Hot ñong c
a VSV ñât thư,ng dan ñên s phân hu

thuôc. Nhưng có trư,ng hp VSV
ñât li làm tăng tính bên lâu c
a thuôc % trong ñât. Khi thuôc BVTV xâm nhap vào trong tê
bào VSV, b$ gi+ li trong ñó, không b$ chuyen hoá, cho ñên khi VSV b$ chêt r+a; hoac thuôc
BVTV b$ mùn gi+ chat – mà mùn là sn pham hot ñong c
a VSV ñât- tránh ñưc s tác ñong
phân hu

c
a VSV ñât (Mathur và Moley, 1975; Burns, 1976).
Ngoài VSV, trong ñât còn có mot sô enzym ngoi bào ( exoenzyme) cũng có kh năng
phân hu

thuôc BVTV như các men esteraza, dehydrogenaza... Có rât ít công trình nghiên cu
vê s phân hu

Gt su dungthuocbvtv

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Ähnlich wie Gt su dungthuocbvtv

Ähnlich wie Gt su dungthuocbvtv (20)

Gt su dungthuocbvtv