հելլենիզմ

1. Արամազդ
Glxavor srbavayr@ Ani-Kamax

2. Անահիտ

3. , , ,Անահիտը պտղաբերության արգասավորության ծննդաբերության վաղ շրջանում՝ նաև ռազմի աստվածուհին
,էր հայկական դիցաբանությունում Արամազդի դուստրն է։ Անահիտի կերպարի մարմնավորումն իր
,արտացոլումն է գտել նաև այլ ժողովուրդների դիցարաններում մասնավորապես պարսկականում՝
, , ,Անահիտային հունականում՝ Արտեմիսին հռոմեականում՝ Դիանային եգիպտականում՝ Նիիթին։
( 11- )Նավասարդի սկզբին օգոստոսի ին մեծ շուքով նշվում էր Անահիտի գլխավոր տոնը՝ կապված բերքի
,հասունացման հետ։ Տոնախմբությունները վերածվում էին պտղաբերության տոնի որի ժամանակ բազմաթիվ
ուխտավորներ էին հավաքվում Անահիտին նվիրված մեհյանների շուրջը։ Ծիսակատարությունները
, ,ուղեկցվում էին աղոթքներով երգերով խնջույքներով։ Քրիստոնեության հաստատումից հետո Անահիտի
պաշտամունքը վերածվում է Մարիամ Աստվածածնի պաշտամունքի։ Նրա անունով էր կոչվում հայկական
19-հեթանոսական տոմարի ամիսների րդ օրը։

4. Վահագն
Վահագն Նեմրութ սարի գագաթին
, ,Վահագն պատերազմի քաջության և հաղթանակի գերագույն աստվածը հին հայկական դիցաբանության մեջ։
Վահագնն եղել է հայոց ամենասիրված և ընդհանրական աստվածը։ Որոշ աղբյուրներում ու
,առասպելազրույցներում նաև վկայվում է որպես արեգակնային աստված։ Ըստ Անանիա Շիրակացու
«ավանդաբար Վահագնի անունը կապվող Հարդագողի ճանապարհը անվանել են նաև Արեգական հին
»: , , ,ճանապարհ Ըստ առասպելաբանության կենսատու լույս անձնավորող Վահագնը որպես քաջ որսորդ
,մարտնչում է խավարը չար ու վնասակար ուժերը մարմնավորող վիշապների դեմ։ Այդ պատճառով էլ նրան
տրվել է Վիշապաքաղ մականունը։ Հայոց բարձր լեռները դիտվել են իբրև Վահագնի երկրային սրբազան
,կայաններ։ Ըստ Վասպուրականի հայոց մեջ տարածված ավանդազրույցի Արեգակը գիշերը ծովում
, ( ) ,լողանալուց հետո առավոտյան երկինք է բարձրանում Վարագի Վահագն գագաթից իսկ նրան հարատև
12ուղեկցում են ոսկե գավազանակիրներ։

5. Վահագնի գլխավոր տաճարը կամ մեհյանը եղել է Տարոն գավառի Վիշապ քաղաքավանին մերձակա քարքե
« »լեռան լանջին։ Վահագնի տաճարն Ագաթանգեղոսն անվանում է մեծագանձ՝ լի ոսկով ու արծաթով ։
,Տաճարում դրվել է Վահագնի մեծ անդրին կից սրահներում՝ Աստղիկ դիցուհու և Անահիտ դիցամոր
, « »անդրիները։ Վահագնի հարսնացուն համարվել է Աստղիկը որի սրահը կոչվել է սենյակ Վահագնի ։
(301 .)Քրիստոնեական դարձի ժամանակ թ Գրիգոր Լուսավորչին ուղեկցող զորքերը համառ կռիվներից հետո
,կործանել են Վահագնի գլխավոր տաճարը որի տեղում հիմնվել է հայոց առաջին և մայր եկեղեցին։ Թովմա
,Արծրունին Վահագնին նվիրված տաճարներից մեկը հիշատակվում է Փոքր Աղբակ գավառում մյուսը՝
Տոսպում։
, ,Երկնէր երկին երկնէր երկիր

6. .Երկնէր և ծովն ծիրանի
.Երկն ի ծովուն ունէր և զկարմրիկն եղեգնիկ
,Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր
,Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր
.Եւ ի բոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ
,Նա հուր հեր ունէր
,Բոց ունէր մօրուս
Եւ աչքունքն էին արեգակունք։
Նանե

7. ,Համարվել է Արամազդի դուստրը։ Նույնացվել է հունական Աթենաս դիցուհուն։ Նանեի տաճարը որը եղել է
,Թիլ ավանում ավերել է Գրիգոր Լուսավորիչը՝ Հայաստանում քրիստոնեությունը տարածելու ժամանակ։
(Հունական դիցաբանության մեջ կա Նանեի անվամբ հավերժահարս համարվել է Սանգարիս գետի դուստրը և
)ծննդաբերության ոգին ։ Հայոց դիցարանի ազդեցիկ դիցուհիներից է Արամազդի դուստրը՝ Նանեն՝ ընտանիքի
, ,պահապանը իմաստնության ողջախոհության և ռազմի աստվածուհին։ Նանեի պաշտամունքը սերտորեն

8. կապված էր Անահիտի պաշտամունքի հետ։ Նանեի տաճարը Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում էր՝ Անահիտի
, , ,տաճարի մոտակայքում։ Հիմա էլ հաճախ մեծ մորը՝ տատին ասում են նաև նանե նան որը վկայում է Նանե
դիցուհու՝ մարդաստվածության հետ կապի և ժողովրդի մեջ նրա անվան ու պաշտամունքի տարածվածության
մասին։
Տիր

9. , ,Տիր՝ դպրության պերճախոսության գիտությունների ու արվեստների աստվածը հին հայկական
դիցաբանության մեջ։
[1],Նա եղել է Հայկ Աղեղնավորի ուստրը և համարվել է Արամազդ աստվածահոր ատենադպիրն ու
, ,սուրհանդակը մարդկանց ճակատագրի գուշակն ու երազների մեկնիչ նրանց չար ու բարի գործերի
, « »գրանցողը ննջեցյալների հոգիները անդրշիրիմյան աշխարհ ուղեկցողը։ Նա մի ամբողջ ամիս զբաղվում էր
,մարդկանց ծնունդներն ու մահերն իր մատյանում գրանցելով մնացած տասնմեկ ամիսներն
, , , -արարչագործության ավիշ էր ներարկում գրողներին երաժիշտներին պատկերահաններին և քարագործ
ճարտարապետներին։
,Տիրին նվիրված գլխավոր տաճարը կոչվել է Երազամույն տոնահանդեսը՝ Տիրական։
4- ,Հայոց հին տոմարի րդ ամիսը Տիրի անունով կոչվել է Տրե կամ տրի ծիածանը՝ Տիրական կամ Տրական
, , ,գոտի։ Նրա անունով են կոչվել Տիրինկատար լեռը Տիրակատար քաղաքը Տրե և Տիրառիճ գյուղերը ինչպես
( , , )նաև մի շարք անձնանունները Տիրան Տիրոց Տրդատ ։ Հելլենիստական դարաշրջանում հայերը Տիրին են
նույնացրել Ապոլլոնին և Հերմեսին։
Վանատուր

10. , ,Եթե Ամանորը խորհրդանշում էր նոր տարին ու նրա բերած նոր պտուղները ապա Վանատուրը որ բառացի
, ,նշանակում է օթևան տվող հյուրընկալ խորհրդանշում էր Նավասարդին և այլ օրերի՝ Բագավան այցելած
,բազմահազար հյուրերին և ուխտավորներին հյուրընկալելու տեղ ու օթևան տալու իրողությունը։ Հայոց
,Տիգրան Վերջին թագավորը Բագավանում իր եղբոր՝ Մաժան քրմապետի գարեզմանի վրա սրբավայր է շինում
,որ բոլոր անցորդները վայելեն այդտեղ զոհաբերվող կենդանիների միսն ու խմիչքը միաժամանակ նույն
տեղում գիշերեն ու հյուրընկալվեն։ Վանատուր՝ հյուրընկալության աստվածությունը հայ հին
, , ,դիցաբանության մեջ։ Համարվել է պանդուխտների օտար ճամփորդների հովանավորը նրանց ապաստան
,օթևան տվողը։ Վանատուրի տոնը նշվել է հին հայոց տարեգլխի՝ Ամանորի առաջին օրը որի համար հաճախ
, ,նրան անվանել են Ամանորյա դից։ Նավասարդ ամսվա մեկին երբ հասունացել են պտուղները ժողովուրդը
հավաքվել է Բագրևանդ գավառում՝ Նպատ լեռան ստորոտին գտնվող Բագավանի տաճարում ու Վանատուրին
նվիրված շրջակա օթևաններում և մեծ շուքով նշել են Վանատուրի տոնախմբությունը։ Քրիստոնեությունը
, ,պետական կրոն հռչակելուց հետո Վանատուրի հեթանոսական տոնը խափանելու համար Գրիգոր
.Լուսավորիչն այն փոխեց Ս Կարապետի և Աթենոգինեա հիշատակի տոնով։
Միհր
,Միհրը հայոց դիցարանում եղել է լույսի մաքրության աստվածը։
365 , 1Ըստ հայոց հին հավատքի՝ Արեգակի սրտում ապրում են սրբեր որոնցից յուրաքանչյուրը տարվա օրվա
.տերն է վկայակոչվում են չարը խափանելու նպատակով։
( ), ,Ըստ հնագույն հավատքի աշխարհը ներկայացնում էր աղի մի ծով Վանա լիճը որի մեջ կա մի ժայռ և երբ
, ,երկինքը պատվում է լույս է ընկնում ժայռի վրա և քիչ ժամանակ հետո ծնվում է արարչագործ Միհրը՝ մերկ
( ) , ,գլխին՝ հայկական փռուգիական գլխարկ ձախ ձեռքին՝ ջահ որով էլ լուսավորում է աշխարհը
Միհրի գլխավոր տաճարը Դերջան գավառի Բագառիճ ավանում էր։
( . . . I )Միհրի դիմաքանդակը Նեմրութ լեռան սրբավայրում մ թ ա դար