SYBTD YIL: 2007 Cilt:2 Sayı: 2

SYBTD
HAKEMLİ
ELEKTRONİK DERGİ
ISSN: 1306 - 4371

SPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ

Cilt: 2 Sayı: 2 Yıl: 2007

www.sporyonetimi.com

SYBTD
SPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ

Sahibi
Levent ATALI

--------------------------------------------------------------------------------

Editörler
Yrd. Doç. Dr. Kürşad SERTBAŞ
Sakarya Üniversitesi BESYO

Ahmet GÖNENER
Kocaeli Üniversitesi BESYO

--------------------------------------------------------------------------------
Bilim Kurulu

Prof. Dr. Erdal ZORBA
Prof. Dr. Faik İMAMOĞLU
Prof. Dr. Füsun ÖZTÜRK KUTER
Prof. Dr. Gazanfer DOĞU
Prof. Dr. Hasan KASAP
Prof. Dr. M.Ferit ACAR
Prof. Dr. M.Yavuz TAŞKIRAN
Prof.Dr. Seyhan HASIRCI
Yrd. Doc. Dr. Cengiz KARAGÖZOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Dilşat ÇOKNAZ
Yrd. Doc. Dr. Demet GÖNENER
Yrd. Doc. Dr. Hakan SUNAY
Yrd. Doc. Dr.Hasan ARSLAN
Yrd. Doc. Dr. Kenan SİVRİKAYA
Yrd. Doc. Dr.M.Levent İNCE
Yrd. Doc. Dr. Nevzat MİRZEOĞLU
Yrd. Doc. Dr. Meltem N.VELİOĞLU
Yrd. Doc. Dr. Müberra ÇELEBİ
Yrd. Doc. Dr. Selhan ÖZBEY
Yrd. Doc. Dr. R. Timucin GENCER
Yrd. Doc. Dr. Velittin BALCI
--------------------------------------------------------------------------------

İleitşim
bilgi@sporyonetimi.com

İÇİNDEKİLER

GENÇLİK VE SPOR GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE
GÖREVLİ SPOR UZMANLARININ ÖRGÜTSEL BAĞLILIĞI

ÜZÜM, H., YALÇIN H. B., YÜKTAŞIR, B

(05 - 15)

VERGİ DAİRESİ BAŞKANLIĞINDA ÇALIŞAN PERSONELİN BOŞ ZAMANLARINI
DEĞERLENDİRMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Zekeriya GÖKTAŞ

(16 - 23)

TÜRKİYE’DE OSMANLI DÖNEMİNDE VE ULUSLAŞMA
SÜRECİNDE KADIN VE SPOR

Ayşe ATALAY

(24 - 29)

OSMANLI VE GENÇ TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE
SPORDA BATILILAŞMA HAREKETLERİ

Ayşe ATALAY

(30 - 35)

SUNUŞ

Spor Yönetimi temalı E-Dergi projesi olarak yayın hayatına başlayan “Spor
Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi (SYBTD)” sporbilimleri camiasına katkı
sağlamaya devam ediyor. Yayın içeriği ile alanında ilk ve tek olan SYBTD, Spor
yönetimi uygulamalarında etkili bir faktör olan Teknoloji kullanımını, bilgi yöneti-
mini spor yönetimi ve organizasyon anlayışının tamamlayıcısı olarak görmekte ve
akademik anlamda da bu anlayışın gelişmesini sağlayacak adımlar atmaktadır.

SYBTD, Özellikle Çağdaş spor yönetimi yaklaşımı çerçevesinde teknoloji-
ye hakim bir yönetici, bu beceriyi uygulamada başarıya taşıyabilen bir bilgi yönet-
imi anlayışı ve tüm bu özellikleri spor yönetimi faaliyetlerinde değerlendirebilecek
mesleki beceriye sahip bireylerin oluşmasına sınırlıda olsa akademik olarak katkıda
bulunmayı amaçlamaktadır.

Ülkemizde sporbilimlerinin bugünkü konumundan daha da fazla hak ettiği
mesleki ve akademik değere az da olsa katkıda bulunuyorsa ne mutlu bizlere. Bu
yolda yürürken unutmadığımız iki faktör var. Birincisi, sporbilimlerinin bugünkü
konumuna gelmesinde emek ve zaman harcayan hocalarımız, ikincisi ise biz genç
araştırmacıların heyecanıdır.

SYBTD yayın politikası, akademik etik değerlere bağlı ve sistematik bir
değerlendirme sürecini içermektedir. Dergimiz her yıl 2 sayı olarak yayımlanacaktır.
SYBTD’nin yayın hayatındaki devamlılığı siz değerli akademisyenlerin katkıları ile be-
lirlenecektir. Bu nedenle bizleri yalnız bırakmayacağınızı umut eder, çalışmalarınızda
başarılar dileriz

Editör

SPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ ISSN: 1306-4371 CİLT:2 SAYI:2 2007
ELEKTRONİK DERGİ

GENÇLİK VE SPOR GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE
GÖREVLİ SPOR UZMANLARININ ÖRGÜTSEL BAĞLILIĞI
ÜZÜM, H*.; YALÇIN H. B*.; YÜKTAŞIR, B*.;
* Abant İzzet Baysal Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu

ÖZET
Bu araştırma ile, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Merkez ve Taşra teşkilatlarında
görev yapan spor uzmanlarının örgütsel bağlılığı araştırılmıştır. Araştırma amacı doğrultusunda,
genel tarama modellerinden olan kesit alma yaklaşımı ve ilişkisel tarama modeliyle yapılmıştır.
Araştırmanın çalışma evreni aynı zamanda örneklemini oluşturmaktadır. Örneklem grubu Gençlik
ve Spor Genel Müdürlüğünde görev yapan n=98 katılımcıdan oluşmaktadır. Veri toplama aracı
olarak, Hoşgörür, (1997) tarafından geliştirilen örgütsel bağlılık ölçeği kullanılmıştır. (Cronbah
Alpha α= 0.82). Anketin bu çalışma için yapılan güvenilirlik analizinde, Cronbah Alpha
güvenirlik katsayısı α= 0.89 olarak tespit edilmiştir. Elde edilen veriler betimsel istatistik, tek
yönlü varyans analizi (ANOVA) ve değişkenler arasındaki farkların hangi gruplar arasında
olduğunu belirlemek için Tukey testi kullanılarak çözümlenmiştir. Alt boyutlar arasındaki ilişki ise
korelasyon (Pearson Correlation Moment) analizi ile çözümlenmiştir.
Çalışma sonucunda katılımcıların cinsiyeti ile yerimseme, uyuşum ve yabancılaşma alt
boyutları arasında istatiksel olarak erkeklerin lehine anlamlı farklılık bulunmuştur. Deneklerin
öncelikli yapmak istedikleri işler ile özdeşleşme, yerimseme ve yabancılaşma alt boyutları arasında
idarecilik yapmak isteyen katılımcılar lehine istatiksel olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur.
Ayrıca çalışma sonuçlarına göre katılımcıların alternatif iş imkanları ve sorumluluk düzeyi
bağımsız değişkenlerinin örgütsel bağlılık alt boyutlarından yerimseme, uyuşum ve yabancılaşma
üzerinde istatiksel olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlar derinlemesine
tartışılıp yorumlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Spor Uzmanı, Örgütsel Bağlılık

ORGANIZATIONAL COMMITMENT OF THE SPORT EXPERTS OF GENERAL
YOUTH AND SPORT DIRECTORATE

ABSTRACT
The purpose of this study is to investigate commitment of sport experts that work at general
youth and sport directorate. For the purpose of this study, cross sectional method of survey was
employed to analyze relationships among variables. The subjects of the study were sport experts
(n=98) who were employed at general youth and sport directorate in Turkey. The data were
collected by using scale of ‘Organizational Commitment of Teachers’ (OCT) which was developed
by Hosgorur in 1997. The previous study indicated that validity of this instrument is sufficiently
high (Cronbach Alpha α= .82). In the study, validity of the instrument was also found sufficient
(α= .89). Further, the statistical analyses of the study included descriptive statistics, correlational
analyses and one way analysis of variance (ANOVA) and Tukey Post Hoc.
The results of the study showed that gender of the subjects created statistically significant
differences on the facets of accommodation, identification and alienation. In all three facets of
commitment males scored higher than females. Also, the result of the study indicated that there
were statistically significant differences between independent variable of desired job and facets of
commitment on indifference, accomodation and alienation. Subjects who want to be in administavi
position scored higher than any other position. Furthermore, there were statistically significant
differences among independent variables of intensity of job and alternative job on three facets of

5

ELEKTRONİK DERGİ

organizational commitment (Identification, Colonialism, Accommodation, Indifference and
Alienation). The results of the study was further elaborated and discussed.
Key Words: Organizational Commitment, Sport Expert

GİRİŞ

İnsanlığın var oluşundan günümüze kadar, bireyler yaşamlarını sürdürebilmek ve bağlı
bulundukları topluluklarda sosyal bir statü elde edebilmek için büyük çabalar içersine
girmektedirler. Bu amaçla kişilikleri ve yetenekleri doğrultusunda bir meslek sahibi olarak
yaşamlarının büyük bir kısmını türlü örgütlerde geçirmektedirler. Bu bağlamda bireylerin
meslekleri yaşamlarında önemli bir yer tutmaktadır. Freud’a göre ruh sağlığının temeli “sevmek ve
çalışmaktır.” İnsanların mutluluğunun yarısı eşini sevmek, diğer yarısı da işini sevmektir (Ankay,
1996). Bireylerin işini severek yapması çalıştığı örgütün verimliliği açısından oldukça önemli bir
etkendir.
Literatürde, örgütlerde etkinlik ve verimliliği etkileyen birden çok değişken bulunduğu
belirtilmektedir. Bu değişkenler, yönetim ve yönetici davranışları, örgütün içinde bulunduğu
kültür, örgüt içi çatışmalar, örgütsel stres, iletişim ve işbirliği, motivasyon, doyum şeklinde
sıralanabilir. Bu faktörlerin yanı sıra bireylerin yaptığı işe ve örgüte yönelik tutum ve davranışları
ile örgütsel bağlılığı da örgütsel verim açısından önemli birer faktördür.
Örgüte bağlılık, çalışanın çalıştığı örgütün hedeflerini benimsemesi ve örgüt içindeki
varlığını sürdürmeyi istemesidir. Örgüte bağlılık tutumu kişisel (yaş, örgüt içi kıdem ve iç/dış
kontrol odağı) ve örgütsel (iş dizaynı ve yöneticilerin liderlik vasıfları) değişkenler ile
belirlenmektedir. Ayrıca uzun süreli iş güvenliği, kararlara katılabilme fırsatları, işte sorumluluk ve
özerkliğe sahip olabilme, ademi merkeziyetçi örgütsel yapı ve olumlu örgüt iklimi çalışanın örgüte
bağlılığı üzerinde etkili olmaktadır (Yıldız, 1993). Mowdey, Porter ve Steers (1982) örgüte
bağlılığı; bireyin belirli bir örgüte ilgisi ve o örgütle özdeşleşme derecesi olarak tanımış ve
kavramsal olarak bu tanımın üç faktörü içerdiğini belirtmişlerdir: a) Örgütün amaç ve değerlerini
kabul etme ve inanma, b) Örgüt yararına önemli miktarda gayret gösterme isteği, c) Örgüte olan
üyeliği şiddetli bir şekilde devam ettirme arzusu (Mowdey, Porter ve Steers 1982).
Mathieu ve Zajak, 1967 ile 1986 yılları arasında örgüte bağlılık ile ilgili yayınlanmış 174
araştırma üzerinde yapmış oldukları meta-analizde, örgüte bağlılığı etkileyen faktörleri beş başlık
altında toplamışlardır.
a- Kişisel özellikler
b- İş ile ilgili özellikler
c- Rol ile ilgili özellikler
d- Örgütsel özellikler
e- Grup/ Lider özellikleri
Bu sınıflandırma içerisinde yer alan faktörlerin örgüte bağlılık üzerinde etkili olduğu
bulunmuştur. Kuralların biçimsel olarak yazılı olması, merkezkaçlaşma derecesi ve fonksiyonel
olarak diğer bölümlere bağlılık ile örgüte bağlılık arasında olumlu bir ilişki bulunmuştur. Görev
bağımlılığının iş görenlerin örgüte ve bağlı oldukları gruba yaptıkları katkının farkına varmaları
sonucunda, kendilerini işin içinde görmelerini sağlayarak bağlılığı artırdığı ileri sürülmüştür. İş
görenlerin örgüte hislerinin olması ve kararlara katılma derecesi ve örgütün büyüklüğü ile örgüte
bağlılık arasında da ilişki olduğu ileri sürülmektedir. Kişilerin örgütle olan ilişkileri kuvvetlendikçe
kişi kendini örgütün hizmetindeymiş gibi hissedebilir (Ergül, 2004).
Örgütsel amaçlara bağlılık, sadece belli bir rolün etkin derecesini nitelik ve nicelik
yönünden yükselterek devamsızlılığın ve iş gücü devrinin azalmasına katkıda bulunmakla
kalmayıp; aynı zamanda bireyi, örgütsel yaşam ve en üst düzeyde sistem başarısı için gerekli bir
çok eyleme yöneltir. Örgütsel amaç ve değerlerin içselleştirilmesi ve onlara güçlü bağlılık, en

6

ELEKTRONİK DERGİ

etkili güdü tarzlarından biridir. Bu güdü tarzı, klasik örgüt politikasının sınırları içinde uyulması en
zor olanı olarak görülür, içselleştirmenin derecesi, örgütsel amaçların kendi özelliklerine ve
bunların bireyin gereksinim ve değerleri ile olan uygunluğuna bağlıdır (Türk, 2003).
Örgüte bağlılığın sonuçlarından olan iş tatmini, devamsızlık, personel devri, sadakat ve işle
ilgili çabalar önemlidir ve örgüt çalışanlarının örgüte bağımlılığını sağlama yolunda çaba
göstermelerini gerektirir. Çalışanın yüksek seviyede örgüte bağlılığı, genelde hem örgüt hem de
çalışan için olumlu bir etmendir. Bunların olumlu sonuçları arasında çalışanın uzun süre örgütte
kalması, sınırlı işi bırakma isteği, sınırlı personel devri ve yüksek iş tatmini yer almaktadır (Yıldız,
1993).
Bazı araştırma sonuçlarına göre, örgütün iş görenin beklentilerini karşılayamadığında
işgörenin örgüte bağlılığının azalabileceği ve örgütten ayrılabileceği belirtilmektedir. Örgüte
bağlılıkları azalan işgörenlerin işe devamlılıkları da azalmakta ve iş gücü devir hızı artmaktadır.
1981 yılın da Fortune’de yayınlanan bir araştırmada, ortalama bir şirketin yeni mezunlarından
istihdam edilenlerin yüzde ellisinin ilk beş yıl içerisinde şirketten ayrıldıkları tespit edilmiştir
(Mowdey, Porter ve Steers 1982). Yine Örs ve diğerleri tarafından hastane çalışanları üzerinde
yapılan bir araştırmanın sonucuna göre, uzman hekimlerin örgütsel bağlılık algıları; mesleğine yeni
başlayan asistan–pratisyen hekimlere göre daha yüksek bulunmuştur (Örs ve diğerleri 2003).
Bu sonuçlar mesleğinin hemen başında olan iş görenlerin örgütüne yönelik tutumu ve bu
tutumu takiben oluşan örgütsel bağlılığın sağlanmasında bir takım sorunlar yaşadıklarının
göstergesi olarak kabul edilebilir. Bu sorunlardan dolayı oluşan olumsuz örgütsel tutum iş göreni
daha uygun bir çalışma ortamı aramaya ve aradığı ortamı bulduğunda işini bırakmaya
yönlendirebilir.
Bu nedenle, yapılan bu çalışmada temel alınacak olan örgütsel bağlılık ve buna bağlı olarak
oluşan erken işi bırakma eylemi ile ilgili Movdey, Porter ve Steers tarafından geliştirilen model
şekil 1’de verilmiştir.

Kişisel Fak. Örgütsel Fak. Örgüt Dışı fak.
İlk çalışma deneyimleri
İş beklentileri İş sahası Var olan diğer
Psikolojik kısıtlamalar Denetim alternatif işler
İş Secimindeki nedenler Hedef Birliği
Kişisel özellikler Örgütlenme

Sorumluluk hissi
İlk bağlılık

İşe başlanan ilk dönemdeki
bağlılık

Şekil 1: Yeni işe başlayanlarda örgütsel bağlılığı etkileyen faktörler (Porter ve Steers, 1991).

Porter ve Steers (1991)’in yeni işe başlayanlar ile işverenlere önerdiği birçok örgütsel
bağlılık modeli bulunmaktadır. Bu yazarlara göre en uygun bağlılık modellerinden biride Şekil
1’de görülmektedir. Şekli incelediğimizde; kişisel faktörlerle ilgili olarak iş görenleri ilk iş

7

ELEKTRONİK DERGİ

gününde işe götüren muhtemel bağlılık faktörleri sıralanmaktadır. Bireylerin ilk iş gününden
itibaren yüksek örgütsel bağlılık duygusu onların örgütte kalıcılığını sağlar. Bu bağlılık onları
daha fazla sorumluluk alma duygusu içerisine iterek örgütsel etkinliklere daha fazla katılımı sağlar.
Bu durum kişinin erken etkili örgütsel bağlılık sürecine girmesine neden olarak bireyleri daha fazla
örgüte bağlar ve onların örgüt ile ilgili görevlerinde daha fazla çaba sarf etmelerini sağlar. Örgütsel
faktörler ise iş ile ilgili çalışma alanı, iş dönütü, işin özerkliği ve işin önemi gibi faktörleri içerir.
İşle ilgili karar mekanizmasına etkin bir şekilde katılım bağlılık derecesini etkiler. İş grubu ve
örgütsel amaçlardaki tutarlılık da bağlılığı artırır. Sonuç olarak örgütsel özellikler, işçilerin
sorumluluk almalarında önemli rol oynamaktadır. Örgüt dışı faktörler ise kişinin bir işi elde
etmesinden sonra var olan diğer alternatif iş imkanlarının elde edilebilirliği ile ilgilidir.
Araştırmalar; yüksek maaşla işe başlamayan bireylerin işe bağlılığının düşük olduğunu ve işe
başladıktan altı ay sonra teklif edilen diğer alternatif işleri değerlendirmeyi düşündüklerini
göstermektedir.
Örgüt–işgören ilişkileri, işe devamlılık veya devamsızlık, işte kalma veya işgücü devri ve
örgüte bağlılık biçimleri yalnızca işletmeleri değil bütün örgütleri ilgilendirmektedir. Bu ilişkilere
verilen önem, işgörenlerin örgütlerle olan bağlantılarında bir azalma eğilimi olması nedeniyle
gittikçe artmaktadır. İşgören açısından bir örgüte katılmak ve örgütte kalmak, işgörene, maaşlar
gibi mevcut ekonomik ödüllerle birlikte emeklilik şeklinde gelecek güvencesi sağlar. Ayrıca, bir
örgüte üyelik, içsel iş doyumu ve destekleyici bir arkadaş grubu gibi psikolojik ödüller de sağlar.
Dolayısıyla, bir iş gören bir örgüte ne kadar yatırım yaparsa veya bağlanırsa örgütten temin
edeceği fayda ve ödüllerde o kadar çok olur (Çırpan, 1999).
Bunun yanında bir örgüte bağlı olmanın birey açısından belirli olumsuz sonuçları da
olabilir. Örnek olarak bir şirkette uzunca yıllar çalışan bir birey, yeni bir işe transfer edebileceği
çeşitli becerileri kazanamayabilir. Bunun yanında devamsızlık yapmamak için birey, ailesi ile olan
etkileşiminin olumsuz olması pahasına örgüte bağlılığı devam ettirebilir. Sonuç olarak, işgören
açısından bir örgüte bağlı olmanın olumlu ve olumsuz sonuçları bulunmaktadır. Buna karşılık,
örgütün işgörenlerle güçlü bağlar kurmaları, önemli görünmektedir. Bütün örgütlerin, işgören
devamsızlığı ve işgücü devrinden kaçınmaya gereksinimleri vardır. Bu değişkenlerle ilgili
göstergeler ne kadar yüksekse, maliyetlerde o derecede artmaktadır. Bu nedenle pek çok örgüt, iş
görenleri ile aralarında güçlü bir bağ oluşturmaya çalışır (Çırpan, 1999).
Örgüt-işgören bağlılıklarının düşük olması, toplum genelinde, üretilen hizmet ve ürünlerin
miktarını ve kalitesini de olumsuz etkilemektedir (Çırpan, 1999). Bu örgütlerden biri olan
G.S.G.M., Merkez ve Taşra teşkilatı olmak üzere tüm il ve ilçelerimizi kapsayan oldukça büyük bir
örgüt yapısına ve bu örgütlerin çeşitli kademelerinde görev yapan iş görenlere sahiptir. 2001
yılında açılan bir sınav ile 500 kişi G.S.G.M bünyesinde spor uzmanı olarak göreve başlamıştır.
Fakat mesleğinin henüz başında olan bu spor uzmanlarının bu günkü sayısı 350’ye düşmüştür. Bu
sayının her geçen gün azalmasının nedenleri; spor uzmanlarının sözleşmeli olarak görev
yapmalarından dolayı mesleki güvencelerinin olamayışı, iş tanımlarının henüz tam manasıyla
yapılmayışı, uzmanı oldukları alan ile ilgili işlerde çalıştırılmamaları ve maaşlarının düşüklüğü
sayılabilir. Bu tür nedenler spor uzmanlarının görev yaptığı örgüte yönelik olumsuz tutum ve
davranışlar geliştirmelerine neden olarak örgüte olan bağlılıklarını zayıflatabilir. Bu noktadan
hareketle bu çalışma ile; spor uzmanlarının görev yaptıkları örgüte yönelik, özdeşleşme-
yerimseme-uyuşum-umursamazlık-yabancılaşma, gibi tutum alt boyutlardan hangilerini
geliştirdiklerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.

8

ELEKTRONİK DERGİ

YÖNTEM
Araştırma, genel tarama modellerinden biri olan kesit alma yaklaşımıyla ve ilişkisel tarama
modeliyle yapılmıştır. Araştırmanın örneklemi aynı zamanda çalışma evrenini oluşturmaktadır.
Oransız eleman örnekleme yöntemi ile seçilen örneklem gurubu ise, Gençlik ve Spor Genel
Müdürlüğüne bağlı merkez ve taşra teşkilatında görev yapan 98 spor uzmanından oluşmuştur. Veri
toplama aracı olarak Hoşgörür’ün 1997 yılında “İşgörenlerinin Örgütsel Tutumlarını” ölçmeye
yönelik olarak geliştirmiş olduğu ölçek kullanılmıştır (α=.82). Bu ölçek özdeşleşme-yerimseme-
uyuşum-umursamazlık-yabancılaşma gibi 5 alt boyuttan oluşmaktadır. Bu çalışma için yapılan
güvenirlik analizi sonucunda ise Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı α=0.89 olarak tespit
edilmiştir. İki bölümden oluşan anketin birinci bölümünde kişisel bilgilerle ilgili 11 soru, ikinci
bölümde ise eğitim iş görenlerinin örgütsel bağlılığını ölçmeye yönelik 50 sorudan oluşan beşli
likert tipi ölçme aracı kullanılmıştır. Sorulara beş kategori üzerinden cevap verilmiştir. Bu
kategorilerin sayısal olarak karşılığı ise: Hiçbir zaman=1, Nadiren=2, Ara sıra=3, Genellikle=4,
Her zaman=5 olacak şekilde puanlanmıştır.
Anket doğrudan deneklerin ismine posta yolu ile gönderildi ve pulu yapıştırılmış geri
dönüşüm zarfına katılımcılara ikram edilmek üzere kahve konuldu. Böylece katılımcıların daha
samimi ve gönüllü bir şekilde soruları yanıtlamaları sağlanmaya çalışılmıştır.
Elde edilen veriler SPSS for Windows paket istatistik programı ile çözümlenmiştir.
Deneklerin demografik özelikleri ile ilgili frekans dağılımları betimsel istatistik yöntemi ile
belirlenmiştir. Örgütsel bağlılık anketinin alt boyutları arasındaki ilişkiye Pearson Korelasyon
analizi ile bakılmıştır. cinsiyet, yapılmak istenen öncelikli iş ve alternatif iş imkanları gibi
sınıflandırılmış bağımsız değişkenler ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasında ki ilişkiye Tek
yönlü varyans analizi (ANOVA) ile, gruplar arasında fark olduğunda ise farkın hangi gruplar
arasında olduğunu bulabilmek için Tukey Post Hoc analizleri kullanılmıştır.

BULGULAR

Çalışmada, örneklemi oluşturan deneklerin toplam sayısı n=98 spor uzmanından
oluşmaktadır. Bunların %67.3 (n=66)’sını erkekler, %32.7 (n=32)’sini ise bayanlar
oluşturmaktadır. Spor uzmanlarının %49 (n=48)’unu evliler, %51 (n=50)’ini ise bekarlar
oluşturmaktadır. Yaş gruplarına göre spor uzmanlarının %19.4 (n=19)’ü 20-25 yaş, %70.4
(n=70)’ü 26-30 yaş, %9.2 (n=2)’si ise 31-35 yaşları arasında bulunmaktadır. Spor uzmanlarının
görev yaptığı yer ile ilgili değişkenler incelendiğinde, %100 (n=98)’ünün il merkezlerinde görev
yaptığı saptanmıştır.

Tablo 1. Örgütsel bağlılığı oluşturan alt boyutların aritmetik ortalama ve standart
sapmaları.
Alt Boyutlar Umursamazlık Yerim seme Yabancılaşma Uyuşum Özdeşleşme

Aritmetik Ortalama ( ) 3.30 3.52 3.60 3.92 4.01

Standart Sapma (SS) 0.38 0.68 0.63 0.55 0.56

Tablo 1 incelendiğinde, spor uzmanlarının örgütsel bağlılık alt boyutlarından en yüksek
birinci derecede “özdeşleşme” ( =4.01±0.56) alt boyutunda ve en düşük derecede de

9

ELEKTRONİK DERGİ

“umursamazlık” alt boyutunda ( =3.30±0.38), aritmetik ortalama ve standart sapmaya sahip
oldukları görülmektedir.
Tablo 2. Deneklerin cinsiyet, yapılmak istenen öncelikli iş ve alternatif iş imkanları ile
örgütsel bağlılık alt boyutlarının aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları.
ÖZDEŞLEŞME YERİMSEME UYUŞUM UMURSAMAZL YABANCILAŞMA
IK
± SS ± SS ± SS ± SS ± SS
Erkek 4,07 ± 0.58 3, 61 ± 0.67 4,00± 0.51 3,31± 0.38 3,70± 0.61
Cinsiyet
Kız 3,88 ± 0.50 3,33 ± 0.66 3,76 ±0.61 3,28 ± 0.37 3,40 ± 0.64

Yapılmak idarecilik 4.10 ± 0.48 3.62 ± 0.60 3.98±0.49 3,37± 0.32 3.75 ± 0.64
İstenen
Öncelikli organizasyon 4.31 ± 0.30 4.00 ± 0.33 4.25± 0.66 3.10± 0.60 3.55 ± 0.46
İşler
Antrenörlük 3.79± 0.64 3.27 ± 0.78 3.75± 0.60 3.23 ± 0.41 3.35 ± 0.56

Evet 3.92 ± 0.58 3.33 ± 0.69 3.82±0.59 3,27± 0.38 3.30± 0.47
Alternatif
İş Hayır 4.13 ± 0.51 3.79 ± 0.58 4.05 ±0.46 3.25 ± 0.38 4.03 ± 0.58

Tablo 2 incelendiğinde; cinsiyet değişkeni ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasında en
yüksek aritmetik ortalama ve standart sapmanın “özdeşleşme” alt boyutunda ( =4.07 ± 0.58),
erkekler de, en düşük derecede aritmetik ortalama ve standart sapmanın ise “umursamazlık” alt
boyutunda ( =3.28 ± 0.37) bayanlarda olduğu görülmektedir. Spor uzmanlarının öncelikli olarak
yapmak istedikleri işler ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasında en yüksek aritmetik ortalama ve
standart sapmanın “özdeşleşme” alt boyutunda ( =4.31±0.30) organizasyon yapmak isteyen
deneklerde, en düşük derecede aritmetik ortalama ve standart sapmanın ise “umursamazlık” alt
boyutunda ( =3.10±0.60) yine organizasyon yapmak isteyen deneklerde olduğu görülmektedir.
Spor uzmanlarının alternatif iş imkanı ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasında en yüksek
aritmetik ortalama ve standart sapmanın “özdeşleşme” alt boyutunda ( =4.13±0.51) alternatif iş
bulduğunda kurumdan ayrılmayı düşünmeyen deneklerde, en düşük derecede aritmetik ortalama ve
standart sapmanın ise “umursamazlık” alt boyutunda ( =3.25±0.38) yine alternatif işlere hayır
diyen deneklerde olduğu görülmektedir.
Spor uzmanlarının cinsiyet değişkeni ile örgütsel bağlılık alt boyutları asındaki farkı
gösteren ANOVA sonuçları tablo 3’de görülmektedir.

10

ELEKTRONİK DERGİ

Tablo 3. Deneklerin cinsiyet değişkeninin örgütsel bağlılık alt boyutları açısından farkları

2 Sd 2 F
Σ

Gruplar Arası 0.82 1 0.82
Özdeşleşme Grup İçi 29.78 96 0.31 2.66
Toplam 30.61 97
Yerim seme Grup İçi 43.67 96 0.45 3.94*
Toplam 45.46 97
CİNSİYET Gruplar Arası 1.23 1 1.23
Uyuşum Grup İçi 28.64 96 29 4.14*
Toplam 29.88 97
Umursamazlık Grup İçi 14.12 96 0.14 1.37
Toplam 14.14 97
Yabancılaşma Grup İçi 37.24 96 0.38 4.79*
Toplam 39.10 97
* 0.05 anlamlılık düzeyi

Bu analiz sonucunda, deneklerin cinsiyeti ile yerimseme alt boyutu arasında (F(1;96)=3.94;
p<0.05), uyuşum alt boyutu arasında (F(1;96)=4.14; p<0.05) ve yabancılaşma alt boyutu arasında
(F(1;96)=4.79; p<0.05) istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Farklılığın hangi
gruptan kaynaklandığını görmek için Tablo 2’ye baktığımızda, cinsiyet değişkeni ile örgütsel
bağlılık alt boyutları arasında en yüksek aritmetik ortalama ve standart sapmanın özdeşleşme
( =4.07±0.58), yerimseme ( =3.61±0.67) ve uyuşum ( =4.00±0.51) alt boyutlarında
erkekler de olduğu görülmektedir.

Spor uzmanlarının öncelikli yapmak istedikleri işler ile örgütsel bağlılık alt boyutları
arasındaki farkı gösteren ANOVA sonuçları tablo 4’de verilmiştir.

Tablo 4: Deneklerin öncelikli yapmak istedikleri işlerin örgütsel bağlılık alt boyutları
açısından farkları.

2 Sd 2 F
Σ

Özdeşleşme Grup İçi 27.94 95 0.29 4.53*
Toplam 30.61 97
Yerimseme Grup İçi 4.39 95 0.43 4.67*
Toplam 45.46 97
ÖNCELİKLİ
Uyuşum Grup İçi 28.07 95 0.29 3.06
YAPMAK
İSTENİLEN Toplam 29.88 97
İŞ Gruplar Arası 0.69 2 0.34
Toplam 14.10 97
Toplam 39.10 97

11

ELEKTRONİK DERGİ

* 0.05 anlamlılık düzeyi

Tablo 4 incelendiğinde, deneklerin öncelikli yapmak istedikleri işler ile özdeşleşme alt
boyutu arasında (F(2;95)=4.53; p<0.05), yerimseme alt boyutu arasında (F(2;95)=4.67; p<0.05) ve
yabancılaşma alt boyutu arasında (F(2;95)=4.59; p<0.05) anlamlı farklılıklar bulunmuştur.
Farklılığın hangi alt gruplardan kaynaklandığının ortaya konması için Tukey Post Hoc analizi
yapılmış ve sonuçları Tablo 5’de verilmiştir.

Tablo 5. Deneklerin yapmak istedikleri işler ile bağlılık puanları arasındaki farklılık.
İSTENİLEN İŞ n ± ss p
Özdeşleşme İdareci 58 3.88 0,48 0.02
Antrenör 34 4.10 0,64
Yerimseme İdareci 58 3.62 0.60 0.04
Antrenör 34 3.27 0.33
Organizatör 6 4.00 0.33 0.03
Antrenör 34 3.27 0.78
Yabancılaşma İdareci 58 3.75 0.64 0.009
Organizatör 34 3.35 0.56

*p<0.05
Bu analiz sonucuna göre; özdeşleşme alt boyutunda idarecilik yapmak isteyen spor
uzmanlarının bağlılığı antrenörlük yapmak isteyenlere göre daha düşük bulunmuştur. Yine
yerimseme alt boyutunda, idarecilik yapmak isteyenler ile antrenörlük yapmak isteyenler de
idareciler lehine ve organizatörlük yapmak isteyenlerle antrenörlük yapmak isteyenlerde de
organizatörler lehine yüksek bulunmuştur. Yabancılaşma alt boyutunda ise idarecilik yapmak
isteyenlerle organizatörlük yapmak isteyenler arasında, 0rganizatörler lehine örgüte bağlılık
derecelerinde anlamlı farklılıklar bulunmuştur.
Spor uzmanlarının alternatif iş imkanlarını değerlendirme olanakları ile örgütsel bağlılık alt
boyutları arasındaki farkı gösteren ANOVA sonuçları tablo 6’da verilmiştir.

Tablo 6. Deneklerin alternatif iş imkanlarının örgütsel bağlılık alt boyutları açısından
farkları.
2 Sd 2 F
Σ

Özdeşleşme 3.48
Grup İçi 92.54 96 0.30
Toplam 30.61 97
Yerimseme Grup İçi 45.34 96 0.42 12.19*
ALTERNATİF Toplam 45.46 97
İŞ Uyuşum Gruplar Arası 1.28 1 1.28
İMKANI Grup İçi 28.59 96 0.29 4.32*
Toplam 29.88 97
Toplam 14.14 97
Toplam 39.10 97

12

ELEKTRONİK DERGİ

*0.05 anlamlılık düzeyi

Tablo 6 incelendiğinde, deneklerin alternatif iş imkanları ile yerimseme alt boyutu arasında
(F(1;96)=12.19; p<0.05), uyuşum alt boyutu arasında (F(1;96)=4.32; p<.05) ve yabancılaşma alt
boyutu arasında (F(1;96)=46.20; p<0.05) anlamlı farklılıklar bulunmuştur.
Farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını görmek için Tablo 2’yi incelediğimizde, spor
uzmanlarının alternatif iş imkanı ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasında en yüksek aritmetik
ortalama ve standart sapmanın, özdeşleşme ( =4.13±0.51), uyuşum ( =4.05±0.46) ve
yabancılaşma ( =4.03±0.58) alt boyutlarında alternatif işlere hayır diyen deneklerde olduğu
görülmektedir.

TARTIŞMA VE YORUM

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Merkez ve Taşra teşkilatlarında görev yapan spor
uzmanlarının demografik özelliklerinin örgüte bağlılık üzerindeki etkisinin araştırıldığı bu çalışma
sonucunda elde edilen bulgular bu bölümde tartışılarak yorumlanmıştır. Yapılan analizler
sonucunda, spor uzmanlarının örgütsel bağlılık alt boyutlarından en yüksek birinci derecede
“özdeşleşme” ( =4.01±0.56) ve en düşük derecede de “umursamazlık” alt boyutlarında
( =3.30±0.38), aritmetik ortalama ve standart sapmaya sahip oldukları görülmektedir (Tablo 1).
Bu sonuçlara dayanarak genel anlamda spor uzmanlarının görev yaptığı örgüte yönelik yüksek
düzeyde “özdeşleşme” ve orta düzeyde de “yabancılaşma” tutumu geliştirdikleri söylenebilir.
Bağımsız değişkenlerimizden olan, cinsiyet ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasındaki
ilişki incelendiğinde, deneklerin cinsiyeti ile yerimseme (F(1;96)=3.94; p<0.05), uyuşum
(F(1;96)=4.14; p<0.05) ve yabancılaşma (F(1;96)=4.79; p<0.05) alt boyutları arasında istatistiksel
olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur (Tablo 3). Farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını
görmek için tablo 2’ye baktığımızda, cinsiyet ile örgütsel bağlılık alt boyutları arasında en yüksek
aritmetik ortalama ve standart sapmanın özdeşleşme ( =4.07±0.58), uyuşum ( =4.00±0.51) ve
yabancılaşma ( =3.70±0.61) alt boyutlarında erkekler de olduğu görülmektedir. Örgütsel
bağlılık ile ilgili yapılan bir çok araştırmada da cinsiyetler arasında fark bulunmuştur. Yalçın,
Üzüm ve Yüktaşır (2004), beden eğitimi öğretmenleri üzerinde yapmış oldukları çalışmada ve
yine Kırel’in (1999), market çalışanları üzerinde yapmış olduğu çalışmalarda erkeklerin kadınlara
göre iş yerine bağlılık konusunda daha yüksek aritmetik ortalamaya sahip oldukları sonucuna
ulaşmıştır. Bu sonuçlara karşılık, yurt dışında yapılan örgütsel bağlılık araştırmaları
incelendiğinde; (Jacson, 2004; Koslowsky ve Elizur, 2001; Reed, Krathchman ve Strawser, 1994),
kadınların erkeklere göre daha yüksek örgütsel bağlılık düzeyine sahip oldukları sonucuna
ulaşılmıştır. Bu sonuçlara dayanarak erkek spor uzmanlarının özdeşleşme ve uyuşum alt
boyutlarında örgüte bağlılık derecelerinin bayanlara göre daha yüksek olduğu, ancak yabancılaşma
alt boyutunda örgüte bağlılık derecelerinin bayanlardan düşük olduğu sonucuna varılmıştır.
Spor uzmanlarının kurumda yapmak istedikleri iş ile bağlılık alt boyutları arasındaki ilişki
incelendiğinde, öncelikli yapılmak istenilen iş ile özdeşleşme alt boyutu arasında
(F(2;95)=4.53;p<0.05), yerimseme alt boyutu arasında (F(2;95)=4.67; p< 0.05) ve yabancılaşma
alt boyutu arasında (F(2;95)=4.59; p< 0.05) istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur
(Tablo 4). Yapılan Tukey Post Hoc analizi sonunda, özdeşleşme alt boyutunda idarecilik yapmak
isteyen spor uzmanlarının bağlılığı antrenörlük yapmak isteyenlere göre daha düşük bulunmuştur.
Yine yerimseme alt boyutunda, idarecilik yapmak isteyenler ile antrenörlük yapmak isteyenler de
idareciler lehine; organizatörlük yapmak isteyenlerle antrenörlük yapmak isteyenlerde de
organizatörler lehine örgüte bağlılık dereceleri yüksek bulunmuştur. Yabancılaşma alt boyutunda

13

ELEKTRONİK DERGİ

ise idarecilik yapmak isteyen spor uzmanlarının örgüte bağlılık dereceleri organizatörlük yapmak
isteyenlerden daha düşük bulunmuştur (Tablo 5). Bu sonuçlara la ilgili literatür incelendiğinde;
lider ve yöneticilerin örgüte bağlılık düzeylerinin iş görenlere göre daha yüksek olduğu sonucuna
ulaşılmıştır (Everett, 1992; Monchac,1994; Satva, 1995).
Alternatif iş imkanları ile bağlılık alt boyutları arasındaki ilişkiyi incelediğimizde;
yerimseme ve uyuşum alt boyutlarında alternatif işlere hayır diyen denekler lehine istatistiksel
olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Yabancılaşma alt boyutunda ise Alternatif işlere evet diyen
deneklerin bağlılığı hayır diyenlerden daha yüksek bulunmuştur. Bu nedenle mesleğinin henüz
başında olan spor uzmanlarını alternatif iş olanaklarına yönlendiren nedenler tespit edilmeli ve
gerekli tedbirler alınmalıdır.

KAYNAKLAR

1-Ankay, Aydın. “Meslek Seçiminin Önemi ve Sorunları,” Çağdaş Eğitim Dergisi, Yıl: 21, 1996
Sayı:221, 25-32.

2- Çırpan, Hüseyin., Örgütsel Öğrenme İklimi ve Örgüte bağlılık İlişkisi., Yayımlanmamış
Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.

3- Ergül, Bülent. “Örgütsel Bağlılık” Seminer çalışması, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 2004.

4- Everett, L. German., Teacher Attitudinal Commitment: A function of the school, the teacher
and the principles leadership., Dissertation abstracts international 52:(8), 27-66, 1992

2- Kırel, Ç., Esnek Çalışma Saatleri Uygulamalarında Cinsiyet İş Tatmini Ve İş Bağlılığı İlişkisi., İ
Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C: 28, s: 2/ Kasım, 1999.

4- Satava, R. David., An Empiricial Investigation of The Relationship Between the Factors of
Personality for Certified Public Accountants and Job Satisfaction, Job Commitment, Intent to
Turnover and Job Promotion., Dissertation abstracts international, 55, (10), 3234-A.,1995.

5- Reed A. Sarah, Stanley H. Kratchman ve Robert H. Strawser., Job Satisfaction, Organizational
Commitment, and Turnover Intentions of United States Accountants., Accounting, Auditing and
Accountability Journal, 7,(1), 31-58, 1994.

6- Mowdey, T. Richard., Lyman, W. Porter. ve Steers, M. Richard., Employee-Organization
Linkages: The Psychology of Commitment, Absenteeism and Turnover. London: Academic
Press,1982.

7- Monchak, P.V., Relationships Betwen Organizational Structur, Conflict Resolution, and
Organizational Commitment in Elementary Schools., Dissertation abstracts international, 54,(7),
24-13, 1994.

8- Porter, W. Lyman, , Richard, M. Steers. Motivation And Work Behavior. New York:
McGRAW-HIIL,INC, 1991.

14

ELEKTRONİK DERGİ

9-Türk, Ahmet. “Eğitimde Örgütsel Bağlılık .(online)” Eğitimcilerin Dünyası
http://eğitim1.sitemmynet.com. 2003.

10- Örs, Mukaddes, Ahmet, M. Acuner, Nilgün Sarp, Ömer, R.Önder. “Antalya Tıp Fakültesi
Hastanesin de, Antalya Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi’nde ve Antalya Devlet Hastanesi’nde
çalışan Hekimler İle Hemşirelerin Örgütlerine bağlılıklarına İlişkin Görüşlerinin
Değerlendirilmesi,” Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 56, (4), 2003.

11- Koslowsk, Meni and Dov, Elizur., Values and Organizational Commitment., International
Journal of Manpower, 22,(7), 593-599, 2001.

12- Jackson, Paul R., Employee Commitment to Quality., International Journal of Quality and
Reliabilty Manengement, 21,(4), 714-730, 2004.

13- Yalçın, H. Birol., Hanifi Üzüm, ve Bekir Yüktaşır, “Organizational Commitment Of Physical
Education Teachers., Antalya: The 10. ICHPER. Sd Europe Congress & The TSSA 8. International
Sports Science Congress. November, 2004.

14- Yıldız, Y., A Study on The Relationship Between Organizational Climste and Organizational
Commitment., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 1993.

15

ELEKTRONİK DERGİ

VERGİ DAİRESİ BAŞKANLIĞINDA ÇALIŞAN PERSONELİN BOŞ
ZAMANLARINI DEĞERLENDİRMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

(BALIKESİR ÖRNEĞİ)

GÖKTAŞ, Zekeriya
ÖZET
Bu çalışmanın amacı Balıkesir Vergi Dairesi Başkanlığı’nda çalışan personelin boş
zamanlarında uğraştıkları etkinlikler ve boş zamanı değerlendirme alışkanlıklarının
belirlenmesini oluşturmaktadır.
Araştırmanın çalışma evrenini Balıkesir Vergi Dairesi Başkanlığı’nda görev yapan
361 personel, örneklemi ise random yöntemi ile seçilmiş 171 personel oluşturmaktadır.
Çalışmada Balıkesir Vergi Dairesi Başkanlığı’nda boş zamanlarını değerlendirme
alışkanlıklarını tespit etmeye yönelik bir anket uygulanmıştır. Anket konu alanı uzmanların
görüş ve önerilerini dikkate alınarak hazırlanmıştır. Anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci
bölümde çalışan personelin kişilik özellikleri, ikinci bölümde ise personelin boş zaman
alışkanlıklarını tespite yönelik sorulara yer verilmiştir. Anketlerden elde edilen veriler SPSS
programı kullanılarak tablolaştırılmış ve değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda deneklerin
büyük bir çoğunluğu günde 3-4 saatlik bir boş zamanlarının olduğunu, ancak boş zaman
etkinliklerine yeterince katılmadıkları, kurumdaki boş zaman etkinliklerine yönelik tesislerin
nicelik ve nitelik bakımından yetersiz olduğu ve imkan tanındığında (tesis ve zaman
açısından) daha çok boş zamanı değerlendirmeye yönelik faaliyetlere katılacakları yolunda
görüş bildirdikleri tespit edilmiştir. Araştırma kapsamına alınan personelin boş zamanlarını
değerlendirmede hangi sorunlarını giderdiklerine ilişkin görüşlerine bakıldığında, %32.7’si
“sosyal”, %26.3’nün “psikolojik amaçlı” sorunlarını giderme şeklinde görüş bildirdikleri.Boş
zamanların çalışanların üzerindeki etkilerine ilişkin olarak deneklerin büyük çoğunluğu
%62.6’sı “dinlendirici”, %50.9’u “rahatlatıcı”, %60.8’i “iş stresinden uzaklaştırıcı” bir etkisi
olduğu düşüncesinde oldukları tespit edilmiştir.
Anahtar kelimeler: Boş zaman, vergi dairesi, çalışanlar.

A STUDY ON THE FREE TIME HABITS AND ACTIVITIES OF THE STAFF OF
BALIKESİR TAX OFFICE PRESIDENCY.
(BALIKESİR SAMPLE)

SUMMARY

The objective of this study was to investigate the free time habits and activities of
staff working at the Balıkesir Tax Office Presidency.
The main base of the research corresponded 361 staff working at the center of
Balıkesir Tax Office, whereas examples included 171 staff which were randomly selected.
The application of an inquiry was performed in order to determine free time habits of
Balıkesir Tax Office staff. While preparing the inquiry, the opinions and propositions of the
experts were taken into consideration. This inquiry had two sections.In the first section,
questions reflected the personel characteristics of staff, whereas in the the second section,
mainly the free time habits of them were concerned in the questions. Data obtained from this
inquiry were put in to a table by means of SPSS programme and then evaluated. At the end of
this research, it was investigated that the majority of the staff participating the inquiry stated
that they have 3-4 hours as free time in a day, however they don’t participated free time
activities sufficiently. This was mainly due to insufficient institutions both in quantity and
quality.It was concluded that if enough time and institutions are supplied, they can participate
free time activities more frequently. According to the study, it has been determined that 32,7
16

ELEKTRONİK DERGİ

% of the staff in the study group overcome their social problems and 26.3 % of the staff
overcome their psychological problems in their free time activities. It has also been
determined that as the effects of free time activities on staff in study group have been stated as
follow; 62,6 % refreshing, 50.9 % relaxing, 60,8 % stress- free.

Key Words: Leisure time, Tax Offıce,Staff

GİRİŞ VE AMAÇ

İnsanların var olduğundan bu yana ve kendi inisiyatifleri dışında zamanı
kullanmaktadırlar. Bilim ve teknikteki gelişmeler zamanı durdurmayı becerememişlerdir.
Teknolojinin gelişmesi sayesinde, günümüzde toplumlar zamanı bilinçli olarak kullanmak
için yeni araştırmalara yönelmişlerdir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler sanayileşme ile
birlikte insanların, iş ve çalışma dışı zamanları birbirinden ayrılmaya başlamıştır.
Boş zamanı bireyin yaşamak için başvurması gereken uğraşların dışında bireysel
tercihlerine ayıracağı zaman olarak tanımlamaktadır. Bir başka tanıma göre boş zaman günlük
hayatın uyku, dinlenme ve çalışma dışında kalan bireyin isteği gibi kullanabileceği zamandır.
Boş zamanın değerlendirilmesi ise, bireyin istediği bir uğraş ile zevk ve doyum sağlamak
amacı ile boş zamanda bireysel veya grupla yapılan etkinliklerdir(GÖKÇE,1984,
KARAKÜÇÜK,1995, MÜFTÜGİL,1993 , ROSSMAN,1983).
Boş zamanda yapılan bu etkinlikler her yaş ve cinsteki insanların katılımlarına imkan
verir, bir sınırlama söz konusu değildir. İnisiyatif kişinin kendisindedir.
Bu noktadan hareketle bu çalışmanın amacı Balıkesir Vergi Dairesi’nde görev yapan
personelin boş zamanında uğraştıkları etkinlikler ve boş zamanını değerlendirme
alışkanlıklarının belirlenmesini oluşturmaktadır.
MATERYAL VE METOD

Araştırma tarama modelindedir.Araştırmanın çalışma evrenini Balıkesir Vergi Dairesi
Başkanlığında görev yapan 400 personel; örneklerimi ise random yöntemiyle seçilmiş 171
personel oluşturmaktadır.
Çalışmada Balıkesir Vergi Dairesi Başkanlığında Çalışan Personelinin boş zamanlarını
değerlendirme alışkanlıklarını tespit etmeye yönelik bir anket uygulanmıştır.
Anket iki bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde çalışan personelin kişisel
özellikleri, ikinci bölümde ise personelin boş zaman alışkanlıklarını tespite yönelik sorulara
yer verilmiştir.
Anketlerden elde edilen verilerin SPSS programında dağılımlarını ve frekanlarını
belirten grafikler ile yüzde hesapları, istatistik analizleri ve yorumları yapılarak
tablolaştırılmış ve değerlendirilmiştir.

BULGULAR
Tablo 1: Çalışan Personelin Cinsiyet ve Medeni Durumları

FREKANS YÜZDE
erkek Cinsiyetiniz
bayan
54%
46%
(N) %
Erkek 79 46.2
Bayan 92 53.8
TOPLAM 171 100

17

ELEKTRONİK DERGİ

Tablo 1’e bakıldığında, çalışan personelin %46.2’si “erkek”,%53.8’si “bayan” olduğu
görülmektedir.

Tablo 2: Personelin Boş Zamanları Değerlendirmesinde İş Hayatına Etkisine
İlişkin Görüşleri
hic bir FREKA YÜZ
etkisi fikrim yok Boş Zamanların İş Hayatına Etkisine NS DE
yoktur 9% İlişkin Görüşleriniz
7% (N) %

Başarıyı arttırır 138 80.7
basarıyı basarıyı
düsürür arttırır Başarıyı düşürür 6 3.5
4% 80%
Hiçbir etkisi yoktur 12 7.0

Fikrim yok 15 8.8

TOPLAM 171 100

Yukarıdaki tablo incelendiğinde, deneklerin büyük bir çoğunluğu (%80.7’si) boş
zamanların iş hayatına etkisinin “başarıyı artırıcı” olduğu yönünde görüş bildirirken, %3.5’i
“başarıyı düşüreceği” yönünde görüş bildirdikleri tespit edilmiştir.

Tablo 3: Çalışanların Boş Zaman Etkinliklerinde Hangi Sorunlarını Giderdiklerine
İişkin Görüşleri

hicbiri Hangi Sorunlarınızı FREKANS YÜZDE
fiziksel
20% 13% Gideriyorsunuz (N) %
Fiziksel 23 13.5
kültüel
7% psikolojik
Psikolojik 45 26.3
26% Sosyal 56 32.7
sosyal Kültürel 12 7.0
34%
Hiçbiri 35 20.5
TOPLAM 171 100

Tablo 3’deki verilere göre, araştırmaya katılan deneklerin %32.7’si “sosyal”, %26.3’ü
“psikolojik”, %20.5’i “hiçbiri”, %13.5’i “fiziksel”, %7’si “kültürel” amaçlı sorunlarını
giderdikleri şeklinde görüş belirttikleri tespit edilmiştir.

Tablo 4: Çalışanların Kurumdaki Boş Zamanları Değerlendirmeye Yönelik Etkinlik
Türleri
Katıldığınız Etkinlik Türleri FREKANS(N) YÜZDE%
Salon Sporları (Voleybol, Teakwando, Karate vb.) 3 1.8
Müzik 2 1.2
Yabancı Dil Kursu 2 1.2
El Sanatları (elişi, resim vb.) - -
Halk Oyunları 5 2.9
Masa Tenisi 158 92.4

18

ELEKTRONİK DERGİ

Bilgisayar Kursu 2 1.2
Satranç 1 0.6
Kütüphane 11 6.4
Gezi, Eğlence 6 3.5
Tiyatro - -
N = 190

Yukarıdaki tablo incelendiğinde, deneklerin uğraştığı boş zaman etkinliği olarak;
%92.4’ü “masa tenisi”, %6.4 ’ü “kütüphane” %3.5 ’ i “gezi, eğlence”, %2.9’u “halk
oyumları”, %1.8’i “salon sporları”, %1.2’si “müzik”, %1.2’si “yabancı dil kursu”, %1.2 ’ si
“bilgisayar kursu”, %0.6 ’ sı “santranç” şeklinde görüş bildirdikleri tespit edilmiştir.

Tablo 5 : Personelin Boş Zaman Etkinliklerine Yeterince Katılmama Nedenleri
Boş Zaman Etkinliklerine Yeterince FREKANS (N) YÜZDE%
Katılmama Nedenleri
Boş zamanları değerlendirmek gibi bir
41 24.0
alışkanlığım yok
Araç- gereç malzemeler yeterli değil 38 22.2
Etkinlikleri değerlendirecek yetkililer konuyla
35 20.5
ilgili değil
Boş zamanların değerlendirme isteklerimizle
26 15.2
ilgilenen yok
Kurumda istediğim tür etkinlikler yok 68 39.8
Programları bana uymuyor 29 17
Tesisler sürekli kapalı 3 1.8
Tesisler yeterli değil 27 15.8
N= 267

Tablo 5 incelendiğinde, personelin boş zaman etkinliklerine yeterince katılmama
nedenleri olarak; % 39.8 ’ i “kurumda istediğim tür etkinlikler yok” , % 24’ü “boş zamanları
değerlendirmek gibi bir alışkanlığım yok”, % 22.2’si “araç- gereç malzemeler yeterli değil ”,
% 20.5 ’i “etkinlikleri değerlendirecek yetkililer konuyla ilgili değil”, % 17 ’si “programları
bana uymuyor”, % 15.8 ’ i “tesisler yeterli değil”, % 15.2’si “boş zamanların değerlendirme
isteklerimizle ilgilenen yok”, %1.8’i “tesisler sürekli kapalı”şeklinde görüş bildirdikleri tespit
edilmiştir.

19

ELEKTRONİK DERGİ

Tablo 6 : Personelin Kurumdaki Tesislerin Verimli Bir Şekilde İşletilmesi İçin Hangi
Şartların Oluşturulması Gerektiğine İlişkin Görüşleri

Tesislerin Verimli İşletilmesi Hangi Şartlara Bağlıdır FREKANS(N) YÜZDE (%)

Eğitilmiş personel 38 22.2
Boş zaman etkinliklerin öneminin anlatılması 28 16.4
Tesislerin işleyecek duruma getirilmesi 81 47.4
Programların uygun saatlere ayarlanması 96 56.1
N = 243
Tablo 6’ daki verilere göre, denekler kurumdaki tesislerin verimli işletilmesine
İlişkin olarak %56.1’i “ programların uygun saatlere ayarlanmsı ”, % 47.4 ’ dü “ tesislerin
İşleyecek duruma getirilmesi ” , % 22.2 ’ si “ eğitilmiş personel ” , % 16.4 ’ nün “ boş
zaman Etkinliklerin öneminin anlatılması ” , şeklinde görüş belirttikleri tespit edilmiştir.
Tablo 7: Personelin Kurum Dışında Katıldığı Boş Zaman Etkinliklerine İlişkin
Görüşleri
Kurum Dışında Katıldığınız Boş Zaman FREKANS YÜZDE
bilgisayar güzel
kursu sanatlar Etkinlikleriniz (N) %
y. dil kursu 1%
tiyatro 7% Spor 49 52
7% 5% Müzik 4 4
Sinemaya gitmek 18 19
spor
eğlence
52%
Eğlence yerine gitmek 5 5
yerine Tiyatro 7 7
gitmek sinemaya müzik
5% gitmek 4%
Yabancı dil kursu 5 5
19% Bilgisayar 1 1
Güzel sanatlar 7 7
N = 96
Tablo 7’deki verilere göre, çalışan personel kurum dışındaki katıldığı boş zaman
etkinliklerine ilişkin olarak %52’si “spor yapmak”, %19’u “sinemaya gitmek”, %7’si
“tiyatro”, %7’si “güzel sanatlar”, %5’i “eğlence yerine gitmek”, %5’i “yabancı dil kursu”,
%4’dü “müzik”, %1’i “bilgisayar kursuna” katılabilecekleri şeklinde cevap verdikleri tespit
edilmiştir.
Tablo 8: Personel En Çok Boş Zaman Etkinliklerine Hangi Nedenlerle Katıldıklarına
İlişkin Görüşleri
Boş Zaman Etkinlikerine Hangi Nedenle Katılmaktasınız FREKANS( YÜZDE%
N)
En iyi yaptığım ve yeteneklerime uygun olduğun için 47 27.5
Arkadaşlarla birlikte olabiliyorum 73 42.7
Fazla para harcamamı gerektirmiyor 33 19.3
Kurumda başka etkinlik yok 50 29.2
Etkinliklere katılmamı engelleyecek çevre ve aile baskısı
18 10.5
yok
Etkinlik merkezlerine kolayca ulaşabiliyorum 20 11.7
Güzel bir ortam var 66 38.6
Etkinlik yapabileceğim tesis araç-gereç müsait 31 18.1
Programlar bana uyuyor 60 35.1
N = 398
20

ELEKTRONİK DERGİ

Tablo 8’e bakıldığında, denekler en çok boş zaman etkinliklerine hangi nedenle
katıldıklarına ilişkin; %42.7’si “arkadaşlarla birlikte olabiliyorum”, %38.6’sı “güzel bir ortam
var”, %35.1’i “programlar bana uyuyor”, %29.2’si “kurumda başka Etkinlik yok”, %27.5’i
“en iyi yaptığım ve yeteneklerime uygun olduğu için”, %19.3’ü “fazla para harcamamı
gerektirmiyor”, %18.1’i “etkinlik yapabileceğim tesis araç- Gereç müsait”, %11.7’si “etkinlik
merkezlerine kolayca ulaşabiliyorum”, %10.5’i “etkinliklere katılmamı engelleyecek çevre ve
aile baskısı yok” cevabını verdikleri tespit edilmiştir.

Tablo 9 : Personelin En Çok Boş Zaman Etkinliklerine Hangi Nedenlerle
Katıldıklarına İlişkin Görüşleri
Boş Zamanları Değerlenlendirme Sizde Nasıl Bir Etki FREKANS( YÜZDE%
Bırakıyor N)
Dinlendirici buluyorum 107 62.6
Eğlenceli ve heyecan verici buluyorum 43 25.1
Rahatlatıcı ve can sıkıntısından uzaklaştırıcı buluyorum 87 50.9
Farklı yaşantılar buluyorum 10 5.8
Çevrem genişliyor 28 16.4
İş stresinden kurtuluyorum 104 60.8
Mutlu edici ve zevk verici buluyorum 42 24.6
Sağlığıma olumlu etki yapıyor 84 49.1
İnsanlarla daha kolay ilişki kurabiliyorum 35 20.5
Sosyal statü sağlıyor 23 13.5
N = 563

Yukarıdaki verilere göre, boş zamanların denekler üzerindeki etkilerine ilişkin;
%62.6’sı “dinlendirici bulması”, %60.8’i “iş stresinden kurtulması”, %50.9’u “can
sıkıntısından uzaklaşması”, %49.1’i “sağlığıma olumlu etki yapıyor”, %25.1’i “eğlenceli ve
heyacan verici bulması”, %24.6’sı “mutlu edici ve zevk verici bulması”, %20.5’i “insanlarla
daha kolay ilişki sağlıyor”, %16.4’ü “çevre geliştirmesi”, %13.5’i “sosyal statü sağlıyor”,
%5.8’i “farklı yaşantılar bulması” şeklinde görüş bildirdikleri tespit edilmiştir.

TARTIŞMA VE SONUÇ
Çalışma kapsamına alınan personelin, %46.2’i Erkek,%53.8’i Bayan
oldukları tespit edilmiştir (Tablo1). Personelin boş zamanlarının değerlendilmesinde iş
hayatına etkisine ilişkin görüşlerine bakıldığında %80.7’sinin başarıyı arttırdığı şeklinde
görüş bildirdikleri tespit edilmiştir (Tablo 2 ).
Rekreasyonun çalışmaya olan pararlelliği ya da ilişkisi, rekreasyon faaliyetlerinin
fiziksel ve zihinsel alanlarda çalışanlar üzerinde olumlu etki yaratarak, kişinin çalışma
verimini arttırması noktasında yoğunlaşmaktadır.( ROSSMAN ,1983) Bu noktadan hareketle
deneklerin bu yolda görüş bildirmelerinin olumlu bir sonuç olduğu söylenebilir.
Araştırma kapsamına alınan personelin boş zamanlarını değerlendirmede hangi
sorunları giderdiklerine ilişkin görüşlerine bakıldığında büyük bir çoğunluğunun (%32.7’si)
sosyal, %26.3’nün psikolojik amaçlı sorunlarını giderme şeklinde görüş bildirdikleri tespit
edilmiştir. Ancak %20.5’nin hiçbiri demesi düşündürücü bir sonuç olarak değerlendirilebilir.
Bozatay (1998) yaptığı çalışmada, Çanakkale İli’nde bulunan devlet memurlarının
katıldığı boş zaman etkinliklerinin sorunlarını giderilmesindeki etkisine yanıtlarda psikolojik
(%27.5), sosyal (%27), Fiziksel (%18), kültürel (%15.8) şeklinde cevap verilmiştir. Bu
çalışma araştırma sonuçları ile paralellik arz etmektedir(BOZATAY,1998).
Deneklerin kurumdaki boş zamanlarını değerlendirmeye yönelik etkinlik türü olarak
büyük bir çoğunluğunun (%92.4) “masa tenisi” sporu ile uğraştıkları tespit edilmiştir. Bu

21

ELEKTRONİK DERGİ

sonuca göre kurumda boş zaman etkinliklerine yönelik olarak masa tenisi ile ilgili araç ve
malzemenin bulunmasından kaynaklandığı söylenebilir.
Personelin, boş zaman etkinliklerine yeterince katılıp katılmadıklarına ilişkin soruya
büyük bir çoğunluğunun (%87.1) “Hayır” cevabı verdiği tespit edilmiştir. Yine deneklerin bu
etkinliklere katılamama nedenlerinin %39.8 kurumda istediği türde etkinliğin olmadığını
bildirirken, %24 ise boş zamanları değerlendirmek gibi bir alışkanlığın olmadığı şeklinde
görüş bildirmişler ve %22.2’si ise araç gereç ve malzemenin yeterli olmadığını beyan ettikleri
tespit edilmiştir. Yetiş (2000) yaptığı çalışmada, deneklerin etkinliklere katılamama
nedenlerinin kurumda istediği türde etkinliğin olmadığı, isteklerine cevap verecek kişilerin
olmadığı ve araç gereç ve malzemenin yeterli olmadığı tespit edilmesi araştırma sonuçları ile
paralellik arz etmektedir. Bu sonuçlardan hareketle kurumda çalışanların bu tür faaliyetleri ile
ilgili ihtiyaçları karşılayacak programların araç gereç ve malzemenin ve personelin istihdam
edilmesi çalışanların daha çok boş zaman etkinliklerine katılmasını sağlayacağı ve dolayısıyla
çalışma verimlerini arttıracağı söylenebilir.
Boş zamanların çalışanların üzerindeki etkilerine ilişkin olarak deneklerin büyük
çoğunluğu %62.6’sı “dinlendirici”, %50.9’u “rahatlatıcı”, %60.8’i “iş stersinden uzaklaştırıcı”
bir etkisi olduğu düşüncesinde oldukları tespit edilmiştir. Bu noktadan hareketle bu
çalışmanın amacını Balıkesir Vergi Dairesinde görev yapan personelin boş zamanda
uğraştıkları etkinlikler ve boş zamanını değerlendirme alışkanlıklarının belirlenmesini
oluşturmaktadır. Alparslan ve Arkadaşları (2003), Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nda
görev yapan askeri personelin üzerinde yaptıkları araştırmada, deneklerde en çok boş
zamanların personele dinlendirici ve sakinleştirici bir etki bıraktığı tespit edilmiştir
(ALPARSLAN ve Ark, 2003). Yetiş’in (2000) yaptığı çalışmada da, boş zamanların
çalışanların üzerindeki etkilerine ilişkin olarak deneklerin büyük çoğunluğu dinlendirici
(%54.5), rahatlatıcı (%52.2) iş stresinden uzaklaştırıcı (%45.1) bir etkisi olduğu düşüncesinde
oldukları tespit edilmiştir (YETİŞ, 2000).Özışıkın (1998))araştırmasında rekreasyonel
etkinliklerin önem sırasına göre en belirgin etkisinin %94,5 ile denekleri dinlendirmesi
eğlendirmesi ve heyacan verici olması şeklinde tepiti(ÖZIŞIKIN, 1998)
Sonuçta boş zamanların değerlenilmesinin iş hayatına etkisine ilişkin görüşün Başarıyı
arttırdığı, personel ortalama boş zamanlarının 3-4 saat olduğunu belirtmiştir. Kurumdaki boş
zamanı değerlendirmeye yönelik olarak “masa tenisi” sporuyla uğraştıkları, boş zaman
etkinlilerine yeterince katılmadıklarını ve katılamama nedeninin ise kurumda programların
uygun saatlere ayarlanmaması görüşünü bildirmişlerdir. Çalışanlar üzerindeki etkilerine
ilişkin görüşleri dinlendirici, rahatlatıcı ve can sıkıntısından uzaklaştırıcı buluyorum şeklinde
görüş bildirdikleri verilen cevaplara göre tespit edilmiştir.
Araştırma sonuçlarına göre; uygulamaya yönelik olarak Balıkesir Vergi Dairesinde
görev yapan personelinin aktif rekreasyonel yaşama yönlendirilmesi, boş zamanlarının farkına
varmalarının sağlanması, kurumda bu tür etkinlikler yapabilecek formel ya da informel
organizatör birimlerinin oluşturulması, tesislerin işletilecek duruma getirilmesi, boş zaman
faaliyetleri için programların ayarlanması, personelin kurumun tesislerinde boş zaman
etkinliklerine katılmadıkları, kurumun spor tesislerinin de yeterli kapasitede olmayışı
Balıkesir Vergi Dairesi Başkanlığın’ın boş zaman etkinliklerine önem vermediğini
göstermektedir.
Araştırmaya yönelik ise; rekresyon araştırmalarının toplumun diğer kesimlerine
yönlendirilmek suretiyle, rekreatif beklentilerinin belirlenerek, gerekli planlamaların ve
yatırımların yapılmasına ortam yaratılması şeklinde öneriler ileri sürülebilir

22

ELEKTRONİK DERGİ

KAYNAKLAR
1. ALPARSLAN, T., KILCIGİL, E., BAŞPINAR, E., (2003)Türk Silahlı Kuvvetlerine
Bağlı Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı Karargahında Görev Yapan Askeri
Personelin Boş Zaman Değerlendirmelerinde Sporun Yeri, SPORMETREBeden
Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2003, I (2) 99-1062, Ankara Üniversitesi .
2. BOZATAY, H., (1998), Devlet Memurlarının Rekreaktif Faaliyetleri Üzerine Bir
Araştırma, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
Sakarya.
3. GÖKÇE, B., (1984) “Orta Öğretim Gençliğinin Beklenti ve Sorunları”, M.E.B Yayını,
s, 18 Ankara.
4. KARAKÜÇÜK, S., (1995), “Rekreasyon, Boş zamanları Değerlendirme, Kavram
Kapsam ve Bir Araştırma”, Seren Matbaacılık Yayınları, S. 5-6, Ankara,
5. MÜFTÜGİL, S., (1993), “Dinlenme ve Turizm İlişkisi”, Derleyen: Ş. Yarcan, Seyehat
Yönetimi, Boğaziçi Yayını s.63, İstanbul.
6. ROSSMAN, R, J., (1983), “Participant Satisfaction with Emplaye Recreation”
Joperd, october, s.60.
7. ÖZIŞIK, Y., (1998), Kara harp Okulu Öğretim Elemanlarının Rekreasyon Sorunları
Üzerine Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s.56,57 , Ankara.
8. YETİŞ, Ü., (2000), Kamu Kuruluşunda Çalışan Devlet Memurlarının Boş Zaman
Faaliyetlerini Değerlendirme Üzerine Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

23

ELEKTRONİK DERGİ

TÜRKİYE’DE OSMANLI DÖNEMİNDE VE ULUSLAŞMA
SÜRECİNDE KADIN VE SPOR
* ATALAY,A

*Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
ÖZET
Toplumsal dönüşüm dönemlerinde sosyal- kültürel- ekonomik göstergeler de değişime
uğrar. Bunlardan biri de kadının toplumsal konumudur. Bu çalışmamda amaç, sporun hiçbir
zaman bir toplumdaki sosyal değişimden bağımsız olmadığını göstermektir. Bu amaçla Türk
kadınının sosyal durumu; İslamiyetten önce, Osmanlı döneminde ve uluslaşma sürecinin
başladığı Genç Türkiye Cumhuriyetinde ele alınacaktır. Özellikle Genç Türkiye
Cumhuriyetinde Medeni Kanunun yürürlüğe girmesiyle kadının yaşadığı toplumsal
mağduriyet bir ölçüde giderilmeye çalışılmıştır.
Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin en başta gelen amacı ise , Osmanlı’nın ümmet yapısından ulus
yapısına geçmek olmuştur. Ulus kavramı ise yurttaşlık kavramından ayrı düşünülemez. Bu
bakımdan Fransız İhtilali’nin prensiplerinin temelini oluşturan Aydınlanma felsefesi ve
özgürlük, eşitlik, kardeşlik gibi sosyal unsurlar yeni bir insan yaratma çabasına yol açmıştır.
Artık eskinin köhne dogmalarından kurtulmuş, aklın ve bilimin egemen olduğu ,çağdaş, ilerici
bir yapı kurulmak istenmiştir. Çağdaş Türk ulusunun yaratılmasında eskinin “kul”luktan öteye
gidemeyen cemaat insanının
Yerini,aklını özgürce kullanan,bilimin yol göstericiliğinde hareket eden,birbirleriyle her
bakımdan eşit kadın ve erkeklerden oluşan bir toplum yapısı hedeflenmiştir. Bu bağlamda
spor olgusu da,bu toplumsal değişimlere koşut olarak kendi içinde değişim göstermiştir. Genç
Türk Cumhriyeti’nin uluslaşma hedefine spor yoluyla da erişebileceği düşünülmüş, bu
bakımdan sporda kadına da yer verilmiştir.

Anahtar kelimeler:Türkiye,Uluslaşma,Kadın,Spor.

Abstract
Social transformation periods see that the social, cultural and economic indicators
undergo transformation too. Those indicators include women’s social position. The purpose of
this study is to show that sports have never been independent from the social transformation
processes of a society.

24

ELEKTRONİK DERGİ

The prominent objective of the young Republic of Turkey, however, was
transformation from religious community to a nation. The notion of nation cannot be
separated from the notion of citizenship. Therefore, the philosophy and such social principles
as freedom, equality and fraternity of the Enlightenment which formed the basic principles of
the French Revolution led to an attempt to create a new man. It was desired to a modern and
progressive structure freed from the obsolete dogmas of the past and embracing intellect and
science. During the process of creating a modern Turkish nation, it was aimed to replace the
community in which people were nothing but servants in religious terms with a society
consisting of men and women who are allowed to use their intellect freely, following the path
guided by science, and equal to each other in every sense. In this context, sports as a
phenomenon underwent a process of transformation in parallel with the above mentioned
social changes. It was thought that the young Republic of Turkey could use sports as a tool in
achieving its target of nationalization, so that women were encouraged to participate in sports
activities.
Key Words: Women,Sport, Nationalization Process

GİRİŞ
Toplumsal dönüşüm dönemlerinde sosyal, kültürel,ekonomik göstergelerde de değişim
kaçınılmazdır. Bu göstergelerden biri de kadının toplumsal konumudur. Bu amaçla Türk
kadınının sosyal durumu, İslamiyetten önce, Osmanlı döneminde ve uluslaşma sürecinin
başladığı Genç Türkiye Cumhuriyeti olmak üzere üç farklı toplumsal evrede ele alınacaktır.
Özellikle Genç Türkiye Cumhuriyeti’nde Yurttaşlar Yasasının yürürlüğe girmesiyle(1926)
kadının yaşadığı toplumsal mağduriyet bir ölçüde giderilmeye çalışılmıştır.Genç Türkiye
Cumhuriyeti’nin en başta gelen amacı ise, Osmanlı İmparatorluğunun ümmet yapısından ulus
yapısına geçmek olmuştur.Ulus kavramı ise yurttaşlık kavramından ayrı düşünülemez.Bu
bakımdan Fransız İhtilali’nin prensiplerinin temelini oluşturan Aydınlanma felsefesi ve
özgürlük, eşitlik, kardeşlik gibi kavramlar yeni bir insan yaratma çabasına yol açmıştır. Artık
eskinin köhne dogmalarından kurtulmuş, aklın ve bilimin egemen olduğu,çağdaş, ilerici bir
toplumsal doku oluşturulmak istenmiştir. Çağdaş Türk ulusunun yaratılmasında eskinin
“kul”luktan öteye gidemeyen cemaat insanının yerini; aklını özgürce kullanana,bilimin yol
göstericiliğinde hareket eden,birbirleriyle her bakımdan eşit kadın ve erkeklerden oluşan bir
toplum yapısı hedeflenmiştir. Bu bağlamda spor olgusu da, sözü edilen toplumsal
dönüşümlere koşut olarak kendi içinde değişim göstermiştir. Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin

25

ELEKTRONİK DERGİ

uluslaşma hedefine spor yoluyla da erişebileceği düşünülmüş,bu bakımdan sporda kadına da
yer verilmiştir.

İSLAMİYETTEN ÖNCE TÜRK KADINI
İslamiyetten önce göçebelik döneminde Türk kadınının toplumsal konumu erkekle eşit
düzeydeydi.”VIII. yüzyıl Orhun kitabelerinde Türk kadınından saygıyla
bahsedilmektedir.”(DOĞRAMACI,1997) Türk kadını bu dönemde ata biner, kılıç kuşanır, ok
atar,savaşlarda erkeğin yanında yer alırdı.Hatta erkeklerle güreşir,kendileriyle evlenmek
isteyen erkeklerle düello eder, kendilerine yenilen erkeklerle evlenmezlerdi. “Yabancı
diplomatik kuryeler,Han tek başına olursa huzura kabul edilmezler,ancak her ikisinin de
mevcudiyetinde huzura gelebilirlerdi.”(DÜLGERBAKİ,2005) İslamiyetten önceki Türk
toplumlarında poligamiye rastlanmazdı. Bir kız çocuğunun dünyaya gelmesi,mutsuz bir olay
olarak algılanmazdı. Göktürkler döneminde (550-575) kadınlardan oluşan atlı birlikler vardı.
Bunun yanında kadın, çocuklarının eğitiminden birinci derece sorumluydu. Toplumsal ve
politik kararlara katılır,günlük yaşamın her bölümünde yer alırdı.

OSMANLI DÖNEMİNDE KADIN
Türkler, İslamiyeti VIII.yüzyılda kabul etmişlerdir. İslamiyetin etkisiyle Türk
kadınının sosyal konumu olumsuz bir şekilde değişmeye başlamıştır. Osmanlı
İmparatorluğu’nun teokratik yapısı, kadının sosyal yaşantısına katı sınırlamalar getirmiştir.
Bunun sonucu olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde kadın-erkek eşitliğinden asla söz
edilemez. “Evlenmede kızın eşini seçme özgürlüğü yoktur. Evlenecek olan kız ve erkeğin ana
babası veyahut aile büyükleri buna karar verirler.” (DARGA,1984) Boşanma ise tek taraflı
olarak erkeğe tanınan bir haktır. Kadının ailede hiçbir söz hakkı yoktur. Aile hukukunda ise
kadın, erkekle eşit olarak mirastan pay alamaz.Mahkemelerde iki kadının tanıklığı bir erkeğin
tanıklığına bedeldir. Bazı padişahlar ise kadınların kıyafetleri ile ilgili fermanlar
çıkarmışlardır. Kadın istediği zaman sokağa çıkamazdı. Örneğin Sultan IV. Mustafa
(12.yüzyıl) kadınların evden dışarı çıkmasını yasaklamıştır. Ancak bu durum bir Batılılaşma
hareketi olan 1839 Tanzimat fermanıyla yavaş da olsa değişmeye başlamıştır. 1856 yılında
çıkartılan arazi kanunu ile“ kız evlatların babalarından kalan topraklar üzerinde erkek
kardeşler gibi veraset haklarına sahip olmaları tanınmaktaydı.Kölelik ve cariyelik
kaldırılmaktaydı.” (TEKELİ,1982) 1858 yılında kız öğrenciler için,1869 yılında ise 6-11 yaş
arasındaki kız ocukları için Sübyan okullarına devam zorunluluğu getirilmiştir.Bu okullarda
öğretmenlerin de kadın olması öngörülmüştür.1913-1914 yıllarında ise sadece İstanbul’da kız

26

ELEKTRONİK DERGİ

liseleri açılmaya başlamıştır. Kız öğrencilerin devam edeceği ilk Üniversitenin açılış tarihi ise
12 Eylül 1914 ‘dür. II.Meşrutiyet’in getirdiği özgürlük ortamında ise ilk kez kadınların
kendileri hak mücadelesinde yer almışlardır. 1917 yılında çıkartılan bir kararname ile de çok
eşli evliliği kadının iznine bırakan hükümler yer almıştır.Bu dönemde kadınların talepleri
eğitim hakkı,serbestçe sokağa çıkabilme,eğlence yerlerine gidebilme,çalışma hakkının
tanınması gibi konularda yoğunlaşıyordu.Buna karşılık siyasal haklara,aile hukukuna ilişkin
kadın talepleri henüz düşünülmemektedir.Tanzimat ve II.Meşrutiyet döneminde başlatılan
özgürleşme hareketleri henüz sporda kadına da yer verecek kadar çağdaş bir çizgi
taşımıyordu.

ULUSLAŞMA SÜRECİNDE KADIN VE SPOR
Türk kadını 1919-1923 yılları arasında süren Türk Kurtuluş Savaşı’nda cephede bizzat
savaşmış,pek çok kahramanlık örnekleri göstermiştir. 29 Ekim 1923 yılında Osmanlı
İmparatorluğu tarihe karışmış, Genç Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur. Cumhuriyetin
kurulması ile birlikte kadın hakları da sosyal reformların önemli bir unsuru olarak ele
alınmıştır. Atatürk Genç Türkiye Cumhuriyetini kurduktan sonra kadın haklarına çok önem
verdiğini şu sözlerle açıklıyor:
“Bizim sosyal toplumumuzun başarısızlığının sebebi, kadınlarımıza karşı gösterdiğimiz
ilgisizlikten ileri gelmektedir.Yaşamak demek faaliyet demektir. Bundan dolayı bir sosyal
toplumun bir organı faaliyette bulunurken,diğer bir organ işlemezse o sosyal toplum felçlidir.”
Bu görüşün sonucu olarak 1926 yılında İsviçre’den alınan Yurttaşlar Yasası yürürlüğe
konmuştur. Daha önce 1924 yılında da Tevhid-i Tedrisat kanunu ile Öğretim Birliği
sağlanmıştır. Böylece dinsel eğitimin yerini laik eğitim almıştır. 1927 yılında da tüm
Türkiye’de karma eğitime geçilmiştir. 1930 yılında da kadınlar oy kullanma ve belediye
seçimlerinde aday olma hakkını elde etmişlerdir. Kadın- erkek eşitliğini sağlamaya yönelik
reformlar,spor alanında da kendisine yer bulmuştur. “Atatürk’ün Türk sporuna gerçek desteği
ve katkısı sporun ülkede yaygınlaştırılması ve örgütlenmesi olmuştur.”(Gazeteciler
Cemiyeti,1982) Atatürk’ün spor anlayışında dil,din,ırk,cinsiyet,yaş sınırlaması yoktur. Bunun
sonucu olarak Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan bir yıl sonra,bütün mali olanaksızlıklara
karşın 1924 Paris Olimpiyatları’na katılmıştır.Kadınlar da bu gelişmeden olumlu etkilenmişler
ve sporun çeşitli dallarında kendilerini göstermeye başlamışlardır. Beden Eğitimi öğretmeni
yetiştirecek okulların hizmete girmesi için 1926 yılında İstanbul Çapa Kız Öğretmen
Okulu’nda bir spor kursu açılmıştır. Bu kurs için İsveç’ten biri bayan iki öğretmen
getirtilmiştir. Dokuz ay süren bu kursta başarı gösterenler yurtdışına gönderilmiştir.Türkiye

27

ELEKTRONİK DERGİ

Cumhuriyeti’nin 29 Ekim 1923’de kurulmasından sonra 1926 yılında Türk kadını ilk defa
atletizm pistlerinde kendini göstermiştir. Oysa Dünyada gelişmiş ülkelerde dahi kadının
atletizm pistlerinde boy göstermesi 1926 yılından sonradır. Kadınların kürek sporunda yer
alışları ise 1927 yılındadır. Tenis korlarına ise 1923 yılında çıkmaya başlamıştır. 1929 yılında
ise Ankara’da bir grup kadın tarafından tenis kulübü kurulmuştur. Türk kadını bisiklet
sporuyla da 1930 yılında tanışmıştır. İlk kadın cimnastikcilerimizden Mübeccel Argun ise
1941 yılında modern bir spor salonu açmıştır. Voleybolda ise takım kuracak kadar kadın
sporcu bulunmadığından,ilk Türk kadın voleybolcü Suphiye Fırat 1929 yılında erkek voleybol
takımında oynamaya başlamıştır.1930’larda ise yine bir Türk kadını Adana Seyhan
Kulübünün başkanlığını üstlenmiştir.Bu Türk kadını ,Türkiye’de ilk kadın federe kulüp
başkanı Huriye hanımdır. Beden Terbiyesi Teşkilatında ise ilk federasyon üyesi kadın,Güneş
Çapa olmuştur. Azade Tarcan ise ablası Selma Tarcan ile Berlin’de cimnastik eğitimi almıştır.
1936 yılında Berlin’de yapılan Olimpiyat Oyunlarında iki eskrimci kadın sporcu,Halet
Çambel ve Suat Aşeni Türk ulusunu başarıyla temsil etmiştir. “Araya giren İkinci Dünya
Savaşı,iki Olimpiyat yılını,1940 ve 1944’ü kan içinde yutmuştu. Sıra 1948’e geldiğinde savaş
sonrasının Londra’da yapılan ilk Olimpiyatlarında bu kez genç bir Türk kız atleti,Üner
Teoman pistlerdeydi.”(ATABEYOĞLU VE ARK,2000) Böylece bedenini yüzyıllardır
kapkara bir dünyada utanarak gizlemek zorunda kalan Türk kadını, Genç Türkiye
Cumhuriyeti’nin çağdaş, modern dünya görüşü nedeniyle-pek tabii ki en başta Atatürk’ün
ilerici,akılcı,eşitlikçi,uluscu,evrensel,insancıl öngörüsü sayesinde- pistlerde
,kortlarda,stadyumlarda, gösterilerde,spor salonlarında özgürce hareket ettirmek fırsatına
kavuşmuş oluyordu.

SONUÇ
Atatürk’ün Türk toplumuna getirdiği yenilikler,Osmanlı Dönemindeki “ıslahat” ya da
“reform” hareketlerinden çok farklıdır. Atatürk, Türk toplumunda tedrici değil, bütüncül
değişim fikriyle yola çıkmıştır. Türk toplumunda gerçekleştireceği bütüncül değişimin başarılı
olması için,toplumda kadının yerinin çağdaşlık ve bilimsellik doğrultusunda ele alınması
gerekliliğini,kadının bir toplumun gelişmesinde ne kadar önemli bir varlık olduğunu gören
ender dünya liderlerinden biridir. Atatürk’ün değişim hareketinin temel amacı insan hak ve
özgürlüklerinin temelini oluşturduğu demokrasiyi gerçekleştirmektir. Bunun için de en başta
Laiklik olmak üzere bir dizi ilkeler ortaya koymuştur. Atatürk’ün temel amacı zihinleri kör
karanlıktan, akıl dışı hurafelerden, körü körüne bağlanılan dogmalardan kurtarmak
kadar,kadın-erkek ayırd etmeden bedenleri de özgür kılmaktı.Bu açıdan Atatürk spora kadının

28

ELEKTRONİK DERGİ

katılımını da, sadece öjenik olarak ele almamış,kadın-erkek özgür ve eşit yurttaşlardan
oluşacak ulus bilincinin temel taşlarından biri olarak görmüştür.

KAYNAKÇA
ATABEYOĞLU C.(2000), “Olimpiyat Oyunlarında Türk Kızları”, OK Yayınları.,Syf 7,
İstanbul
DARGA M. (1984), “Eski Anadolu’da Kadın”, İÜEF Yayınları.,Syf 59,İstanbul
DOĞRAMACI E.(1997), “Türkiye’de Kadının Dünü Bugünü”, İş Bankası Kültür
Yayınları.,Syf 3,İstanbul
DÜLGERBAKİ T.(2005), “Eski Türklerde Uygulanan Serbest Zaman Etkinlikleri ve Spor”,
Grafic House Yayınları.,Syf 153,İstanbul
GAZETECİLER CEMİYETİ Yayınları.(1982), “Atatürk’ün Spora Bakışı”, Gazeteciler
Cemiyeti Yayınları.,Syf 11, İstanbul
TEKELİ Ş.(1982), “Kadınlar ve Siyasal,Toplumsal Hayat”, Birikim Yayınları.,Syf
196,İstanbul

29

ELEKTRONİK DERGİ

OSMANLI VE GENÇ TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE

SPORDA BATILILAŞMA HAREKETLERİ

*ATALAY,A

*Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

Özet

Türkiye'de modernleşmenin Tanzimat dönemiyle başladığı kabul edilir. O zamana
kadar Osmanlı İmparatorluğuna yabancı olan kavramlara Tanzimatın ilanıyla etkinlik
kazandırılmak istenmiştir. Can, mal, ırz güvenliği bunlar arasında sayılabilir. Bir toplumsal
olgu olarak spor da ülkedeki modernleşme hareketinden etkilenmiştir. Modern beden terbiyesi
ilk kez Osmanlı İmparatorluğunda askeri okullarda uygulanmaya başlamıştır. Askeri okulların
programlarına 1860'lı yıllardan itibaren beden eğitimi ve fiziki idmanlar girmiştir. 1869
yılında çıkarılan Maarif-i Umumiye kararnamesiyle bütün rüştiyelerde beden eğitimi dersi
zorunlu hale getirilmiştir. Beden eğitiminin yaygınlaşmaya başlaması 1870'li yıllara doğru
ivme kazanmıştır. İlk kez 1870'lerde bazı sivil okullarda da cimnastik dersleri müfredata
konulmaya başlamıştır. Meşrutiyet yıllarında spor kulüplerinin artmaya başladığını
görüyoruz. Bu dönemde futbol kulüpleri açılmıştır. Bu gelişmeleri daha sonra Türkiye İdman
Cemiyetleri İttifakı, Türk Spor Kurumu ve Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü'nün kurulması
izlemiştir.Ancak 1920'li yıllarda spor alanında iki önemli hedef ortaya konmuştur. Bunlardan
biri sporun bütün yurtta yaygınlaştırılması çabası, diğeri ise spor kategorilerinin çeşitliliğine
gidilmesidir.
Ancak 1930'lu yıllarda dünya siyasal konjonktürünün de etkisiyle Türk sporuna para-militer
düşünce hakim olmuş, özellikle gençliğin teşkilatlanması açısından Avrupa'daki gençlik
örgütleri üzerinde detaylı çalışmalar yapılarak Türk sporuna uygulanmak istenmiştir. Bu
dönemde spor, milliyetçi ideoloji bağlamında ele alınmıştır. Beden Terbiyesi ve Spor alanında
otoriter eğilimlerin terk edildiği yıl II.Dünya Savaşının bitimidir. II. Dünya Savaşından sonra
toplanan I. Beden Eğitimi ve Spor Şurası önemli kararlar almıştır.

Anahtar kelimeler: Spor,Osmanlı,Genç Türkiye Cumhuriyeti.

30

ELEKTRONİK DERGİ

MOVEMENTS TO WESTERNIZE THE SPORTS IN THE AGE OF
OTTOMAN EMPIRE AND IN YOUNG REPUBLIC OF TURKEY

Abstract
It is widely accepted that the starting point of Turkey’s modernization process is the
Tanzimat. The Tanzimat was declared to make what had been foreign notions to the Ottoman
Empire until that time effective. Said notions include safety of life, property and chastity. As a
social phenomenon, sports were influenced by the modernization process in question. Modern
physical education was introduced to the Ottoman Empire through military schools. Physical
education and physical training were added to the curriculum of military schools in the 1860s.
The general education decree passed in 1869 made physical education an obligatory part of
the curriculum for all high schools. Its spread especially accelerated in the 1870s. A number
of civilian schools began to add gymnastics into their curriculums in the 1870s. In the
Meşrutiyet period, sports clubs began to emerge, a process led by soccer clubs. They were
followed by the creation of Association of Turkish Training Leagues, Turkish Sports Agency,
and Department of Physical Training. In the 1920s, two major targets were planned for sports.
One of them was to start a movement to spread sports across the country, and the other was to
provide diversity in sports categories.

Key Words:Sport,Ottoman Empire,Young Republic

GİRİŞ

Spor, bir toplumun kültüründen bağımsız düşünülemez. Toplumsal kültür ise iç ve dış
siyasal, ekonomik,kültürel unsurların etkisinde oluşur. Spor, bu bakımdan dışa dönük bir
yapıya sahiptir. Bir toplumdaki siyasal,sosyal,ekonomik,kültürel değişimler spor
kavramını,spora bakış açısını,spor politikasını,spor ekonomisini derinden etkiler.Sporun para-
militer bir araç olarak ele alındığı dönemlerde,dünya siyasal konjonktürünün de militarizmi
savunan bir yapıda olduğunu görüyoruz. Sporun bir serbest zaman etkinliği ya da profesyonel
bir meslek olarak ele alınması refah ve tüketim toplumunun taleplerine göre
biçimlenmektedir.

31

SYBTD YIL: 2007 Cilt:2 Sayı: 2

SYBTD YIL: 2007 Cilt:2 Sayı: 2

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Ähnlich wie SYBTD YIL: 2007 Cilt:2 Sayı: 2

Ähnlich wie SYBTD YIL: 2007 Cilt:2 Sayı: 2 (20)

SYBTD YIL: 2007 Cilt:2 Sayı: 2