Pali and Sanskrit in Thai

รายวิชาเทคโนโลยีสารสนเทศ กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 ภาคเรียนที่ 2 โรงเรียนกาฬสินธุ์พิทยาสรรพ์
สื่อเพื่อการศึกษา เรื่อง ภาษาบาลีและสันสกฤตในภาษาไทย

ประวัติของภาษาบาลีและสันสกฤต
เหตุที่ภาษาบาลีและสันสกฤตเข้ามาปะปนในภาษาไทย
ความแตกต่างของภาษาบาลีและสันสกฤต
ประโยชน์จากการศึกษาภาษาบาลีและสันสกฤต
คาและความหมายของคาบาลีและสันสกฤตในภาษาไทย

ภาษาบาลีและสันสกฤตจัดอยู่ในตระกูลภาษาอินเดีย - ยุโรป (indo European) ซึ่งเป็นตระกูลภาษาที่มีรูป
วิภัตติและปัจจัย พวกอารยันได้นาเข้ามาในอินเดียเมื่อประมาณ ๑,๕๐๐ ปีก่อนคริสต์ศักราช นักปราชญ์ทางภาษา
ได้แบ่งภาษาตระกูลอารยันในอินเดียนี้ออกเป็น ๓ สมัย
ประวัติของภาษาบาลีและสันสกฤต

๑. ภาษาสมัยเก่า (Old Indian ) หมายถึง ภาษาที่ใช้ในคัมภีร์พระเวท (Vedic Language)
ได้แก่ คัมภีร์ฤคเวท ยชุรเวท สามเวท และอถรรพเวท รวมทั้งคัมภีร์อุปนิษัท ซึ่งเป็นคัมภีร์สุดท้ายของคัมภีร์พระ
เวท ภาษาที่ใช้ในคัมภีร์ต่างๆ เหล่านี้ จะมีความเก่าแก่ลดหลั่นกันมาตามลาดับ และภาษาสันสกฤต
(Classical Sanskrit) ก็จัดอยู่ในสมัยนี้
๒. ภาษาสมัยกลาง (Middle Indian ) ได้แก่ ภาษาปรากฤต ซึ่งเป็นภาษาถิ่นชาวอารยันที่ใช้กันใน
ท้องถิ่นต่างๆ ของประเทศอินเดีย เช่น ภาษามาคธี มหาราษฎรี เศารเสนี เป็นต้น ภาษาสมัยนี้มีลักษณะ
โครงสร้างทางเสียงและโครงสร้างทางไวยากรณ์แตกต่างไปจากภาษาในสมัยเก่ามาก อนึ่งภาษาเหล่านี้นอกจาก
เรียกว่าภาษาปรากฤตแล้ว ยังมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “ภาษาการละคร” เพราะเหตุที่นาไปใช้เป็นภาษาพูดของ
ตัวละครบางตัวในบทละครสันสกฤต ด้วย
๓. ภาษาสมัยใหม่ (Modern Indian ) ได้แก่ ภาษาต่างๆ ในปัจจุบัน เช่น ภาษาฮินดี เบงกาลี
ปัญจาบี เนปาลี เป็นต้น ภาษาเหล่านี้แม้จะเข้าใจกันว่าสืบมาจากภาษาปรากฤต แต่มีลักษณะของภาษาผิดกันมาก
เพราะมีภาษาตระกูลอื่นที่ ไม่ได้สืบไปจากภาษาของชาวอารยันเข้าไปผสมปะปนกันมากบ้างน้อยบ้าง

ประวัติของภาษาบาลี
ในสมัยนั้น ประเทศอินเดียมีภาษาหลักอยู่ 2 ตระกูล คือ ภาษาปรากฤต และ ภาษาสันสกฤต ภาษาปรากฤตแบ่งย่อย
ออกเป็น 6 ภาษา คือ
1. ภาษามาคธี ภาษาที่ใช้พูดกันอยู่ในแคว้นมคธ
2. ภาษามหาราษฎรี ภาษาที่ใช้พูดกันอยู่ในแคว้นมหาราษฎร์
3. ภาษาอรรถมาคธี ภาษากึ่งมาคธี เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ภาษาอารษปรากฤต
4. ภาษาเศารนี ภาษาที่ใช้พูดกันอยู่ในแคว้นศูรเสน
5. ภาษาไปศาจี ภาษีปีศาจ หรือภาษาชั้นต่า และ
6. ภาษาอปภรังศ ภาษาปรากฤตรุ่นหลังที่ไวยากรณ์ได้เปลี่ยนไปเกือบหมดแล้ว
ภาษามาคธี หรือ ภาษามคธ เป็นภาษาที่พระพุทธเจ้าทรงใช้สั่งสอนประชาชน ครั้นต่อมาพระพุทธศาสนาได้มา
เจริญแพร่หลายที่ประเทศศรีลังกา ภาษามาคธี ได้ถูกนักปราชญ์แก้ไขดัดแปลงรูปแบบไวยากรณ์ให้กระทัดรัดยิ่งขึ้นจึงมีชื่อ
ใหม่ว่า “ปาลี” หรือ ภาษาบาลี เป็นภาษาจารึกพระไตรปิฏกดังที่เราเห็นอยู่ในปัจจุบัน
คาว่า บาลี มาจากคาว่า ปาลี ซึ่งวิเคราะห์มาจาก ปาลธาตุ ในความรักษา ลง ณี ปัจจัย ๆ ที่เนื่องด้วย ณ
ลบ ณ ทิ้งเสีย มีรูปวิเคราะห์ว่า พุทธวจน ปาเลตีติ ปาลี แปลโดยพยัญชนะว่า ภาษาใดย่อมรักษาไว้ซึ่งพระพุทธวจนะ
เพราะเหตุนั้น ภาษานั้นชื่อว่า ปาลี แปลโดยอรรถว่า ภาษาที่รักษาไว้ซึ่งพระพุทธวจนะ

ภาษาบาลี เป็นภาษาปรากฤตภาษาหนึ่งที่มีวิวัฒนาการมาจากภาษาพระเวท ภาษาบาลี คือ ภาษาที่ชาว
มคธใช้พูดกันในแคว้นมคธ เรียกว่า “ภาษามาคธี” พระพุทธเจ้าทรงใช้ภาษานี้ประกาศพระศาสนาของพระองค์
ภาษามาคธีนี้แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ
1. สุทธมาคธี เป็นภาษาของชนชั้นสูง คือภาษาของกษัตริย์หรือภาษาทางราชการ
2. เทสิยา หรือ ปรากฤต ได้แก่ ภาษาประจาถิ่น
พระพุทธเจ้าทรงใช้สุทธมาคธีเป็นหลักในการประกาศคาสั่งสอนของพระองค์ และในสมัยนั้นทรงเผยแผ่พระ
ธรรมด้วยวิธีมุขปาฐะ โดยมิได้มีบันทึกหรือเขียนเป็นลายลักษณ์อักษร ภาษาบาลีนี้นามาใช้บันทึกพุทธวจนะเป็นลาย
ลักษณ์อักษรเมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 3 ปรากฏเป็นหลักฐานครั้งแรกในจารึกพระเจ้าอโศกมหาราช ถือเป็นภาษา
ประจาพุทธศาสนานิกายหินยาน [เถรวาท] ( ส่วนศาสนานิกายมหายานใช้ภาษาสันสกฤตบันทึกพุทธวจนะ) และต่อ
ก็ใช้ภาษาบาลีจารึกพระธรรมลงในพระไตรปิฎก ซึ่งเป็นตาราหลักทางพระพุทธศาสนา อย่างไรก็ตาม ภาษาบาลีก็มี
ลักษณะเช่นเดียวกันกับภาษาสันสกฤต คือใช้เป็นภาษาเขียนในพระไตรปิฎกของพุทธศาสนาเท่านั้น ไม่ได้ใช้พูดหรือ
ใช้เขียนในชีวิตประจาวัน จึงไม่มีการเจริญเติบโต ไม่มีวิวัฒนาการเหมือนกับภาษาอื่นๆ และกลายเป็นภาษาตายในที่สุด

ประวัติของภาษาสันสกฤต
ภาษาสันสกฤต เป็นภาษาที่มีวิวัฒนาการมาจากภาษาในคัมภีร์พระเวทของชาวอารยัน ถือเป็น
ภาษาที่ศักดิ์สิทธิ์ของคนชั้นสูง แต่เดิมนั้นไม่ได้มีการวางหลักเกณฑ์เคร่งครัดนัก ต่อมาเมื่อระยะเวลาล่วงไป
นานๆ ประกอบกับภาษาในคัมภีร์พระเวทนี้มีภาษาพื้นเมืองปะปนอยู่มาก เป็นเหตุให้หลักเกณฑ์ต่างๆ ของ
ภาษานี้คลาดเคลื่อนไปมาก จนกระทั่งได้มีนักปราชญ์ของอินเดียคนหนึ่งชื่อ “ปาณินิ” ได้ศึกษาคัมภีร์พระเวท
ทั้งหลาย แล้วนามาแจกแจงวางหลักเกณฑ์ให้เป็นระเบียบและรัดกุม แต่งเป็นตาราไวยากรณ์ขึ้นเรียกชื่อว่า
“อัษฎาธยายี” ซึ่งได้ชื่อว่าเป็นตาราไวยากรณ์เล่มแรกที่แต่งได้ดีที่สุดและมีชื่อเสียงไปทั่วโลก และต่อมาได้มี
ผู้เรียกภาษาที่ปาณินิได้จัดระเบียบของภาษาไว้เป็นอย่างดีและสมบูรณ์ที่สุดนี้ว่า “สันสกฤต” ซึ่งแปลตามศัพท์
ว่า “สิ่งที่ได้จัดระเบียบและขัดเกลาเรียบร้อยดีแล้ว” แต่กฎเกณฑ์ที่ปาณินิได้วางไว้นี้กลับเป็นสาเหตุหนึ่งที่
ทาให้ภาษาสันสกฤตไม่มีวิวัฒนาการเหมือนภาษาอื่นๆ เพราะนอกจากภาษาสันสกฤตจะถือว่าเป็นภาษาที่
ศักดิ์สิทธิ์ ใช้ในหมู่ของนักปราชญ์ โดยเฉพาะกษัตริย์และพราหมณ์ที่เป็นบุรุษเพศ กฎเกณฑ์และรายละเอียด
ปลีกย่อยยังทาให้ไม่เอื้อต่อการใช้ จึงทาให้ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาตายในที่สุด

ศาสนา วัฒนธรรมประเพณี วิชาการ วรรณคดี
พุทธ
พราหมณ์
ศิลปะ
ดาราศาสตร์
การแต่งกาย
สิ่งก่อสร้าง
เครื่องมือเครื่องใช้
ราชาศัพท์
มหาภารตะ
รามายณะ
นิทานชาดก
เหตุที่ภาษาบาลีและสันสกฤตเข้ามาปะปนในภาษาไทย

1. ความสัมพันธ์ทางด้านศาสนา เมื่อศาสนาพราหมณ์และศาสนาพุทธเผยแพร่เข้ามาสู่ประเทศไทย ศาสนา
พราหมณ์ใช้ภาษาสันสกฤต และศาสนาพุทธใช้ภาษาบาลี ในการเผยแผ่ศาสนา ไทยได้รับศาสนาพุทธเป็นศาสนา
ประจาชาติ และรับคติของศาสนาพราหมณ์มาปฏิบัติในชีวิตประจาวัน โดยเฉพาะในลัทธิธรรมเนียมประเพณีต่างๆ
เราจึงรับคาในลัทธิทั้งสองเข้ามาใช้ในลักษณะของศัพท์ทางศาสนา และใช้เป็นศัพท์สามัญทั่วไปในชีวิตประจาวัน
2. ความสัมพันธ์ทางด้านประเพณี เมื่อชนชาติอินเดียได้เข้ามาตั้งรกรากในประเทศไทย ก็นาเอาประเพณีของตน
เข้ามาปฏิบัติ ทาให้มีคาที่เนื่องด้วยประเพณีเข้ามาปะปนในภาษาไทย และนานเข้าก็ได้กลายเป็นคาที่เกี่ยวข้องกับ
ชีวิตประจาวันของคนไทย เช่น ตรียัมปวาย มาฆบูชา ตักบาตรเทโว ดิถี กระยาสารท เทศน์มหาชาติ กฐิน
จรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ฉัตรมงคล พืชมงคล เป็นต้น
3. ความสัมพันธ์ทางด้านวัฒนธรรม อินเดียเป็นประเทศที่เจริญทางด้านวัฒนธรรมมานาน อิทธิพลทางด้าน
วัฒนธรรมของอินเดียมีต่อนานาประเทศทางภาคพื้นตะวันออกก่อนที่วัฒนธรรมตะวันตกจะเข้ามา ไทยได้รับ
อิทธิพลของอินเดียทุกสาขา เช่น
3.1 ศิลปะ ศิลปะไทยได้รับอิทธิพลจากอินเดีย ทั้งโดยทางตรงและทางอ้อม เช่น ทางดนตรีและนาฏศิลป์
ภาษาที่ใช้เนื่องด้วยเป็นศิลปะจึงเข้ามาปะปนในภาษาไทย เช่น มโหรี ดนตรี ปี่พาทย์
3.2 ดาราศาสตร์ อินเดียมีความเจริญทางด้านดาราศาสตร์มาช้านานจนมีตาราเรียนกัน เมื่อวิชานี้
แพร่หลายเข้ามาในประเทศไทย ทาให้คาต่างๆที่เกี่ยวข้องเกิดขึ้นเป็นจานวนมาก เช่น สุริยคติ จันทรคติ

3.3 การแต่งกาย ศัพท์ทางด้านวัฒนธรรมการแต่งกายที่ได้รับมาส่วนใหญ่เป็นเครื่องทรงของพระมหากษัตริย์
เช่น มงกุฎ ชฎา สังวาล
3.4 สิ่งก่อสร้าง คาภาษาบาลีและสันสกฤตที่เกี่ยวกับสิ่งก่อสร้าง ส่วนใหญ่เป็นศัพท์ที่เรียกชื่อสิ่งก่อสร้างทาง
ศาสนาและราชวัง เช่น นภศูล ปราสาท เจดีย์
3.5 เครื่องมือเครื่องใช้ เครื่องมือเครื่องใช้ที่ชาวอินเดียนาเข้ามาในประเทศไทย ทาให้เราได้รับคาที่เรียก
เครื่องมือเครื่องใช้นั้นๆเข้ามาใช้ด้วย เช่น อาวุธ ทัพพี คนโท
3.6 การใช้ราชาศัพท์ การใช้ราชาศัพท์เป็นวัฒนธรรมอย่างหนึ่งของไทย ที่ต้องการแยกศัพท์ของคนสามัญชน
ออกจากศัพท์ที่ใช้กับพระราชาและเชื้อพระวงศ์ เป็นเหตุให้เรารับคาบาลีและสันสกฤต ซึ่งถือว่าเป็นภาษาที่สูงเข้ามาใช้
เช่น พระเนตร พระบาท พระกรรณ บางคาก็รับเข้ามาเป็นคาสุภาพ เช่น บิดา มารดา ฯลฯ
4. ความสัมพันธ์ทางด้านวิชาการ เนื่องจากวิทยาศาสตร์และวิทยาการเจริญกว้างขวางขึ้น ทาให้คาที่เราใช้อยู่เดิม
แคบเข้า จึงจาเป็นต้องรับคาบาลี สันสกฤต เข้ามาใช้ เพื่อความเจริญและความสะดวก เช่น วิทยุ โทรทัศน์ แพทย์
เภสัช ฯลฯ
5. ความสัมพันธ์ทางด้านวรรณคดี วรรณคดีอินเดียมีอิทธิพลต่อวรรณคดีไทยเป็นอย่างยิ่ง ทั้งวรรณคดีสันสกฤต
และวรรณคดีที่เนื่องมาจากชาดกในพระพุทธศาสนา เมื่อเรารับเอาวรรณคดีเหล่านี้เข้ามา จึงมีศัพท์ต่างๆที่เกี่ยวกับ
วรรณคดีเหล่านี้เข้ามามากมาย เช่น ครุฑ สุเมรู หิมพานต์ ฯลฯ

ความแตกต่างของภาษาบาลีและสันสกฤต

พยัญชนะบาลีและสันสกฤต
แถวที่ 1 แถวที่ 2 แถวที่ 3 แถวที่ 4 แถวที่ 5
วรรคกะ ก ข ค ฆ ง
วรรคจะ จ ฉ ช ฌ ญ
วรรคฏะ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ
วรรคตะ ต ถ ท ธ น
วรรคปะ ป ผ พ ภ ม
เศษวรรค ย ร ล ว ( ศ ษ ) ส ห ฬ ° ( นฤคหิต )

1. สังเกตจากพยัญชนะตัวสะกดและตัวตาม
ตัวสะกด คือ พยัญชนะที่ประกอบอยู่ข้างท้ายสระ ประสมกับสระและพยัญชนะต้น เช่น ทุกข์ (ก = ตัวสะกด)
มีหลักสังเกตตัวสะกดดังนี้
1.1 พยัญชนะตัวที่ 1 , 3 , 5 เป็นตัวสะกดได้เท่านั้น (ต้องอยู่ในวรรคเดียวกัน)
1.2 ถ้าพยัญชนะตัวที่ 1 สะกด ตัวที่ 1 หรือตัวที่ 2 เป็นตัวตามได้ เช่น สักกะ ทุกข สัจจ ปัจฉิม สัตต หัตถ บุปผา เป็นต้น
1.3 ถ้าพยัญชนะตัวที่ 3 สะกด ตัวที่ 3 หรือ 4 เป็นตัวตามได้ในวรรคเดียวกัน เช่น อัคคี พยัคฆ์ วิชชา อัชฌา พุทธ คัพภ (ครรภ์)
1.4 ถ้าพยัญชนะตัวที่ 5 สะกด ทุกตัวในวรรคเดียวกันตามได้ เช่น องค์ สังข์ องค์ สงฆ์ สัมปทาน สัมผัส สัมพันธ์ สมภาร เป็นต้น
1.5 พยัญชนะบาลี ตัวสะกดตัวตามจะอยู่ในวรรคเดียวกันเท่านั้นจะข้ามไปวรรคอื่นไม่ได้
2. สังเกตจากพยัญชนะ “ฬ” จะมีใช้ในภาษาบาลีในไทยเท่านั้น เช่น จุฬา ครุฬ อาสาฬห์ วิฬาร์ โอฬาร์ พาฬ กีฬา กาฬ โกวิฬาร
กักขฬะ ประวาฬ เป็นต้น
3. คาในภาษาบาลีไม่มีสระเหล่านี้ ฤ ฤา ฦ ฦๅ ไอ เอา (สระบาลีมี 8 ตัว คือ อ อา อิ อี อี อุ อู เอ โอ)
4. คาที่มาจากภาษาบาลีใช้ ส ทั้งหมด (สันสกฤตมี ทั้ง ศ ษ ส)
5. ภาษาบาลีไม่มีพยัญชนะประสมหรือควบกล้า ( บาลีใช้คาควบกล้าน้อยกว่าสันสกฤต)
6. บาลีใช้ ริ เช่น อริยะ - จริยะ (อริย จริยา)
7. อิ อุ ในบาลี เช่น อิทธิ สันสกฤต จะเป็น ฤ เช่น ฤทธิ์

1. พยัญชนะสันกฤต มี 35 ตัว คือ พยัญชนะบาลี 33 ตัว + 2 ตัว คือ ศ, ษ ฉะนั้นจึงสังเกตจากตัว ศ, ษ คาใดประสมด้วย ศ ษ
เป็นภาษาสันสกฤต เช่น กษัตริย์ ศึกษา เกษียร พฤกษ์ ศีรษะ เป็นต้น
2. ไม่มีหลักการสะกดแน่นอน ภาษาสันสกฤต ตัวสะกดตัวตามจะอยู่ข้ามวรรคกันได้ ไม่กาหนดตายตัว เช่น อัปสร เกษตร เป็นต้น
3. สังเกตจากสระ สระในภาษาบาลี มี 8 ตัว คือ อะ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ส่วนสันสกฤต คือ สระภาษาบาลี 8 ตัว + เพิ่มอีก 6 ตัว คือ
สระ ฤ ฤา ภ ภา ไอ เอาคาใดประสมด้วยสระ ฤ ฤา ฦ ฦๅ ไอ เอา เป็นคาในภาษาสันสกฤต
4. คาในภาษาสันสกฤตมีระบบเสียงควบกล้า หรือพยัญชนะประสม คาควบกล้าจึงมักเป็นคาภาษาสันสกฤต เช่น สตรี สวัสดี
ปรารถนา สมัคร มาตรา อินทรา จักร อัคร บุตร สตรี เป็นต้น
5. คาที่มีคาว่า “เคราะห์” มักจะเป็นภาษาสันสกฤต เช่น เคราะห์ พิเคราะห์ สังเคราะห์ อนุเคราะห์ เป็นต้น
6. คาที่มี “ฑ” เช่น จุฑา กรีฑา ครุฑ มณเทียร จัณฑาล เป็นต้น
7. คาที่มี “รร” เช่น สรรค์ ธรรม์ วรรณ บรรพต ภรรยา บรรณารักษ์ มรรยาท กรรม ทรรศนะ สรรพ เป็นต้น
8. ฤ (ฤทธิ) ในสันสกฤต บาลีจะเป็น อิทฺธิ (อิ อุ)
9. คาที่ใช้ ห์ มักเป็นคาที่มาจากภาษาสันสกฤต เช่น สังเคราะห์ โล่ห์ อุตส่าห์ เท่ห์ เล่ห์ เสน่ห์

ประโยชน์จากการศึกษาภาษาบาลีและสันสกฤต
บาลีและสันสกฤต เป็นภาษาในตระกูลเดียวกันคือตระกูลอินโด-ยุโรป (Indo-European) ภาษาในกลุ่มนี้เป็น
ภาษาที่มีวิภัตติปัจจัย หมายความว่าคาทุกคา (ยกเว้นจาพวกอัพยยศัพท์) ไม่ว่าจะเป็นคานามหรือคากริยา ล้วนแล้วแต่มี
รากศัพท์ หรือผ่านการประกอบรูปศัพท์ทั้งสิ้น ไม่ใช่จะสาเร็จเป็นคาเป็นศัพท์เลยทีเดียว และเมื่อจะนาไปใช้จะต้องมีการ
แจกรูปเสียก่อน เพื่อทาหน้าที่ต่างๆ ในประโยคเช่นเป็นประธาน เป็นกรรม เป็นต้น
ภาษาไทย แม้จะเป็นภาษาคนละตระกูลกับภาษาบาลีและสันสกฤต แต่ก็รับเอาคาบาลีและสันสกฤตมาใช้ใน
ภาษาไทยไม่น้อย อาจกล่าวได้ว่ามากกว่าภาษาอื่นๆ ที่นามาใช้ในภาษาไทยในปัจจุบัน เช่น ภาษาอังกฤษ
แต่เมื่อนามาใช้ในภาษาไทยแล้ว ก็มีการเปลี่ยนรูป เปลี่ยนเสียง เปลี่ยนความหมาย ฯลฯ หรือที่เรียกว่าการกลาย
รูป กลายเสียง กลายความหมาย ฯลฯ นั่นเอง
ปัจจุบัน ภาษาบาลีและสันสกฤตมีอิทธิพลต่อภาษาไทยอย่างยิ่ง โดยเฉพาะภาษาไทยรับเอาคาภาษาทั้งสองนี้มา
ใช้เป็นจานวนมาก ดังกล่าวแล้วข้างต้น ซึ่งแน่นอนว่าการจะศึกษาภาษาไทยให้ได้ดีนั้น จาเป็นจะต้องศึกษาภาษาทั้งสอง
นี้อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ การเข้าใจภาษาทั้งสองอย่างดี จนสิ้นข้อเคลือบแคลงสงสัย ย่อมเป็นประโยชน์ต่อการศึกษา
ภาษาไทยอย่างมากมายมหาศาล

ดังนั้น หากจะประมวลโดยสรุปถึงประโยชน์ของภาษาบาลีและสันสกฤตแล้ว อาจจะสรุปเป็นข้อๆ ได้ดังนี้
1. ทาให้เข้าใจความหมายของคาต่างๆ ได้เป็นอย่างดี
1.1 คาราชาศัพท์ ในภาษาไทยมีคาราชาศัพท์ที่เป็นคาบาลีและสันสกฤตจานวนไม่น้อย เช่น
พระเนตร หมายถึง ดวงตา (บาลี เนตฺต, สันสกฤต เนตฺร)
พระกรรณ หมายถึง หู (บาลี กณฺณ, สันสกฤต กรฺณ)
พระทนต์ หมายถึง ฟัน (บาลี ทนฺต, สันสกฤต ทนฺต)
พระบาท หมายถึง เท้า (บาลี ปาท, สันสกฤต ปาท)
พระพาหา หมายถึง แขน (บาลี พาหา, สันสกฤต พาหา)
พระเศียร หมายถึง หัว (บาลี สิร, สันสกฤต ศิรสฺ)

1.2 ชื่อจังหวัด อาเภอ ฯลฯ ในประเทศไทย เช่น
สุรินทร์ แปลว่า จอมผู้กล้า, จอมเทวดา
แยกเป็น สุร (กล้า, เทวดา) + อินทร (จอม, ผู้เป็นใหญ่) แต่คาว่าสุรินทร์นี้บางคนแปลว่า จอมสุรา
โดยแยกเป็น สุรา (สุรา, เหล้า) + อินทร์ (จอม, ผู้เป็นใหญ่) นัยหลังนี้แปลไม่เหมาะและทาให้
ภาพพจน์ของจังหวัดสุรินทร์เสียไป
อุบลราชธานี แปลว่า เมืองดอกบัวหลวง
แยกเป็น อุบล (ดอกบัว) + ราช (พระราชา, หลวง) + ธานี (เมือง)
บุรีรัมย์ แปลว่า เมืองที่น่ายินดี
แยกเป็น บุรี (เมือง) + รัมย์ (น่ายินดี, อันเขาพึงยินดี)
ปทุมธานี แปลว่า เมืองแห่งดอกบัว
แยกเป็น ปทุม (ดอกบัว) + ธานี (เมือง)
สมุทรปราการ แปลว่า กาแพงแห่งทะเล
แยกเป็น สมุทร (ทะเล) + ปราการ (กาแพง)
สุราษฎร์ธานี แปลว่า เมืองคนดี
แยกเป็น สุ (ดี) + ราษฎร์ (ราษฎร, แคว้น) + ธานี (เมือง)
ชัยนาท แปลว่า เสียงบันลือแห่งความชนะ
แยกเป็น ชัย (ความชนะ) + นาท (เสียงบรรลือ)
วานรนิวาส แปลว่า ที่อยู่ของลิง
แยกเป็น วานร (ลิง) + นิวาส (ที่อยู่)
เศลภูมิ แปลว่า แผ่นดินที่มีภูเขา
แยกเป็น เศล (ภูเขา) + ภูมิ (แผ่นดิน)

1.3 ชื่อมหาวิทยาลัย สถานที่ วัด เช่น
ศิลปากร แปลว่า บ่อเกิดแห่งศิลปะ แยกเป็น ศิลป (ศิลปะ) + อากร
เกษตรศาสตร์ แปลว่า ศาสตร์ที่เกี่ยวกับการเกษตร แยกเป็น เกษตร (เกษตร, ที่นา) + ศาสตร์ (ศาสตร์, ความรู้)
เทพหัสดิน แปลว่า ช้างของเทพ (หรือ เทพแห่งช้าง) แยกเป็น เทพ (เทพ) + หัสดิน (ช้าง)
ราชมังคลากีฬาสถาน แปลว่า ที่สาหรับเล่นอันเป็นมงคลของพระราชา แยกเป็น ราช (พระราชา) + มังคลา (เป็นมงคล) +
กีฬา (กีฬา, การเล่น) + สถาน (สถาน, ที่)
เศวตฉัตร แปลว่า ฉัตรสีขาว แยกเป็น เศวต (ขาว) + ฉัตร (ฉัตร, ร่ม)
1.4 ชื่อเดือนทั้ง 12 เช่น
มกราคม แปลว่า (เดือน) เป็นที่มาของกลุ่มดาวที่มีรูปร่างคล้ายมังกร
แยกเป็น มกร (มังกร) + อาคม (เป็นที่มา)
กุมภาพันธ์ แปลว่า (เดือน) เป็นที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มดาวที่มีรูปร่างคล้ายหม้อ
แยกเป็น กุมภ (หม้อ) + อาพันธ์ (เกี่ยวข้อง)
มีนาคม แปลว่า (เดือน) เป็นที่มาของกลุ่มดาวที่มีรูปร่างคล้ายปลา
แยกเป็น มีน (ปลา) + อาคม (เป็นที่มา)
กรกฎาคม แปลว่า (เดือน) เป็นที่มาของกลุ่มดาวที่มีรูปร่างคล้ายปู
แยกเป็น กรกฎ (ปู) + อาคม (เป็นที่มา)
พฤศจิกายน แปลว่า (เดือน) เป็นที่มาของกลุ่มดาวที่มีรูปร่างคล้ายแมงป่อง
แยกเป็น พฤศจิก (แมงป่อง) + อายน (เป็นที่มา)

1.5 คาที่ใช้ในบทร้อยกรอง (โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน) เช่น
พฤษภกาสร อีกกุญชรอันปลดปลง
โททนต์เสน่งคง สาคัญหมายในกายมี
นรชาติที่วางวาย มลายสิ้นทั้งอินทรีย์
สถิตทั่วแต่ชั่วดี ประดับไว้ในโลกา ฯ
(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส : กฤษณาสอนน้องคาฉันท์)
1.6 คาทั่วไป เช่น
บรรพต แปลว่า ภูเขา (บาลี ปพฺพต, สันสกฤต ปรฺวต)
ราตรี แปลว่า กลางคืน (บาลี รตฺติ, สันสกฤต ราตฺริ,ราตฺรี)
ไปรณีษย์ แปลว่า ของที่ควรส่งไป (บาลี เปสนีย, สันสกฤต ไปฺรษณีย)
เกษียร แปลว่า น้านม (บาลี ขีร, สันสกฤต กฺษีร)
เกษียณ แปลว่า สิ้นไป (บาลี ขีณ, สันสกฤต กฺษีณ)

2. ใช้หรือประกอบคาภาษาบาลีและสันสกฤตได้ถูกต้อง เช่น
โกวิท แปลว่า ผู้รู้, ผู้ฉลาด (บาลี โกวิท, สันสกฤต โกวิท)
ผู้ที่ไม่รู้อาจใช้ผิดเป็น โกวิทย์ เพราะไปเทียบผิดกับคาว่า วิทย์, วิทยา
ซึ่งในภาษาบาลีและสันสกฤตไม่มีคาว่า โกวิชฺช หรือ โกวิทฺย)
ญาติ แปลว่า คนที่รู้จักกัน, ญาติพี่น้อง (บาลี ญาติ, สันสกฤต ชฺญาติ)
อนุญาต แปลว่า ยินยอม, รู้ตามแล้ว (บาลี อนุญฺญาต, สันสกฤต อนุชฺญาต)
ผู้ที่ไม่รู้อาจใช้ผิดเป็น อนุญาติ เพราะไปเทียบผิดกับคาว่า ญาติ (ญาติพี่น้อง)
ซึ่งคาทั้งสองนี้ลงปัจจัยต่างกัน (คือ ติ กับ ต ปัจจัย)
อานิสงส์ แปลว่า ผลหรือประโยชน์ที่ได้ (บาลี อานิสส, (สันสกฤต อาจประกอบเป็น อานิศส))
ผู้ที่ไม่รู้อาจใช้ผิดเป็น อานิสงฆ์ เพราะไปเทียบผิดกับคาว่า สงฆ์ (พระสงฆ์)
เกษียรสมุทร แปลว่า ทะเลน้านม แยกเป็น เกษียร (น้านม) + สมุทร (ทะเล)
เกษียณอายุ แปลว่า สิ้นหรือหมดอายุ (ราชการ) แยกเป็น เกษียณ (สิ้นไป) + อายุ
เกษียนหนังสือ แปลว่า เขียนหนังสือ แยกเป็น เกษียน (เขียน) + หนังสือ (คาแผลงในภาษาไทย)
3. ช่วยให้เรียนภาษาไทยหรือไวยากรณ์ไทยได้ง่าย
โดยเฉพาะผู้ที่เรียนภาษาบาลี (และสันสกฤต) มาก่อนนั้น เมื่อไปศึกษาภาษาไทย จะช่วยให้เรียนรู้ได้ง่าย เช่น เมื่อไปพบคาศัพท์
และลักษณะไวยากรณ์ต่างๆ เช่น นาม คุณศัพท์ สรรพนาม บุรุษสรรพนาม วิเศษณสรรพนาม อุปสรรค นิบาต ปัจจัย สมาส ตัทธิต สนธิ
ประธาน กริยา เป็นต้น เหล่านี้ก็คือ นาม (นามนาม) คุณนาม สัพพนาม ปุริสสัพพนาม วิเสสนสัพพนาม อุปสัค ฯลฯ ในภาษาบาลีนั่นเอง
ซึ่งมีความหมายและลักษณะทางไวยากรณ์เป็นอย่างไรนั้น นับว่าไม่ต้องพูดถึงเลยทีเดียวเพราะเข้าใจดีอยู่แล้วนั่นเอง

4. สามารถใช้คาภาษาบาลีและสันสกฤตได้อย่างไพเราะสละสลวย ทั้งในบทร้อยกรองและร้อยแก้ว
ข้อนี้เราสังเกตเห็นว่าในการแต่งร้อยกรองและเขียนร้อยแก้วก็ตาม ถ้าเราใช้คาภาษาบาลีและสันสกฤตแล้ว จะมีความ
ไพเราะสละสลวยมากกว่าที่จะใช้คาในภาษาไทย เนื่องจากวรรณคดีไทยเป็นวรรณกรรมที่ถือเอาเสียงไพเราะเป็นสาคัญ โดยเฉพาะ
อย่างยิ่งวรรณคดีประเภทร้อยกรอง นอกจากจะถือเอาความไพเราะของเสียงเป็นสาคัญแล้ว ในการประพันธ์วรรณกรรมประเภทฉันท์
จะต้องถือคา ครุ ลหุ เป็นสาคัญอีกด้วย คาที่เป็นเสียงลหุในภาษาไทยมีน้อยมาก จึงจาเป็นจะต้องใช้ศัพท์ภาษาบาลีและสันสกฤต
เพราะสามารถเลือกคาลหุ ครุ ได้มาก และสามารถดัดแปลงให้เข้ากับภาษาของเราได้ดี ตัวอย่างเช่น
พฤษภกาสร อีกกุญชรอันปลดปลง
โททนต์เสน่งคง สาคัญหมายในกายมี
นรชาติที่วางวาย มลายสิ้นทั้งอินทรีย์
สถิตทั่วแต่ชั่วดี ประดับไว้ในโลกา ฯ
ความดีก็ปรากฏ กฤติยศฤาชา
ความชั่วก็นินทา ทุรยศยืนขจร

คำและควำมหมำยของคำบำลีและสันสกฤตใน
ภำษำไทย
คาไทย บาลี สันสกฤต ความหมาย
กฐิน กฐิน กฐิน ผ้าที่ถวายพระที่จาพรรษาแล้ว
กฎ กฏ กฤต (ไทย) ข้อกาหนดหรือข้อบัญญัติที่บังคับให้ต้องปฏิบัติตาม, ข้อกาหนดในเรื่องธรรมชาติ
กฏุมพี กุฏุมฺพี กุฎุมฺพินฺ คนมั่งมี. (ไทย) คนเลว
กนิษฐา กนิฏฺฐ ขนิษฺฐ "ผู้น้อยที่สุด", น้อง; นิ้วก้อย
กบฏ กปฏ กปฏ ความทรยศ
กมล กมล กมล ดอกบัว; ใจ
กมลาสน์ กมล+อาสน กมล+อาสน ผู้มีบัวเป็นที่นั่ง (หมายถึง พระพรหม). กมล ‘บัว’ + อาสน ‘ที่นั่ง’.
กร, กรณ์ กร กรณ กรณ ทา
กรณีย์ กรณีย กรณีย (กิจ) ควรทา
กรรดึก กตฺติกา กฺฤตฺติกา (เก่า) เดือนสิบสอง, ดาวลูกไก่
กรรม กมฺม กรฺมนฺ การกระทา
กรรมการ กมฺมกโร กรฺมการ ผู้ทาการงาน. (ไทย) ผู้ได้รับเลือกหรือแต่งตั้งเข้าเป็นคณะร่วมกันทางานหรือ กระทา
กิจการบางอย่างซึ่งได้รับมอบหมาย, เมื่อรวมกันเป็นคณะ เรียกว่าคณะกรรมการ
หมวด ก

กระษาปณ์ กหาปณ กรฺษาปณ เหรียญ
กรินทร์ กรี+อินฺท กรี+อินฺทฺร ช้าง
กริยา กิริยา, กฺริยา กฺริยา ชนิดของคาที่แสดงการกระทา อาการ
กรีฑา กีฬา กรีฑา เล่น. (ไทย) การแข่งขันประเภทลู่และประเภทลาน
กรุณา กรุณา กรุณา ความเห็นใจคิดช่วยให้พ้นทุกข์
กล กล กล การนับ, ส่วน. (ไทย) แบบ
กลึงค์ กลิงค์ กลิงฺค เรียกชาวอินเดียใต้พวกหนึ่งที่มีผิวดาว่า แขกกลิงค์ มาจาก
แคว้นกลิงคราษฎร์
กเลวระ กเฬวราก กเลวร กเลวฬ กเลพร กลเวร ร่างกาย, ซากศพ
กษัย ขย กฺษย ความเสื่อม สิ้น, โรคซูบผอม, กระษัย
กสิกรรม กสิ+กมฺม กฺฤษิ+กรฺม การทานา, ทาไร่
กักขฬะ กกฺขล กกฺขฬ กฐร แข็ง, กระด้าง, หยาบ
กัจฉา กจฺฉา กกฺษ กกฺษฺยา รักแร้
กัญญา, กันยา กญฺญา กนฺยา กนฺยกา หญิงสาว
กัณฐ์ กณฺฐ กณฺฐ กรฺณ คอ
กัณฑ์ กณฺฑ กาณฺฑ ลูกธนู, ก้าน

คำไทย บาลี สันสกฤต ความหมาย
การุณยฆาต การุญฺญฆาต การุณฺยฆาต การฆ่าด้วยความกรุณา
กาลี กาลี กาฬี กาลี กาฬี ดา, หญิงคนชั่ว, ปางหนึ่งของพระอุมาเทวี
กิจจะลักษณะ กิจฺจ+ลกฺขณ กิจฺจ+ลกฺษณ (ไทย) เป็นการเป็นงาน, เป็นเรื่องเป็นราว. (บาลี ไม่มีที่ใช้ – ลักษณะของกิจ)
กิริยา กิริยา กฺริยา กฺริยา การกระทา, อาการที่แสดงออกมาด้วยกายมารยาท
กีฬา กีฬา กฺรีฑา การเล่น. (ไทย) การเล่นออกกาลังกาย
กุญแจ กุญฺจิกา กุญฺจิกา ลูกกุญแจ
กุญชร กุญฺชร กุญฺชร ช้าง
กุมภ กุมฺภ กุมฺภ หม้อ
กุมภีล์ กุมฺภีล กุมฺภีร จระเข้
กุมาร กุมาร กุมาร เด็กชาย
กุมารี กุมารี กุมารี เด็กหญิง
กุลสตรี กุล+อิตฺถี กุล+สฺตรี หญิงแห่งสกุล
เกศ, เกศา เกส เกศ ผม
เกษตร เขตฺต เกฺษตฺร นา, ไร่
เกษตราธิการ เขตฺต+อธิการ เกฺษตฺร+อธิการ กษัตริย์
เกษม เขม เกฺษม ปลอดภัย, สุขสบาย

หมวด ข
ขณะ ขณ กฺษณ ชั่วเวลาหนึ่ง
ขนิษฐา กนิฏฺฐ กนิษฺฐ น้อง
ขบถ กปฏ กปฏ ความทรยศ
ขมา ขมา กฺษมา อดทน, อดโทษ (ไม่เอาโทษ, ยกโทษ), ษมา, สมา
ขรรค์ ขคฺค ขฑฺค มีดปลายแหลมสองคม
ขลาด ขลฺลาต ขลาดกลัว
ขัณฑสกร ขณฺฑสกรา น้าตาลกรวด
ขัณฑสีมา ขณฺฑ+สีมา ขณฺฑ+สีมา เขตแดน
ขัตติยะ, กษัตริย์ ขตฺติย กฺษตฺริย พระเจ้าแผ่นดิน
ขันที ขณฺฑี ขณฺฑี (ไทย) ชายที่ถูกตอน (ถูกตัดอวัยวะเพศ); "ผู้(มีอวัยวะเพศ)ขาด?".
ขันธ์, สกนธ์ ขนฺธ สฺกนฺธ สฺกนฺท ร่างกาย
ขีดขินธ์ เสาหลักเมือง, เมืองขีดขินธ์ ชื่อเมืองของพาลีในเรื่องรามเกียรติ์, อีกชื่อว่า กิษกินธ์
เขต เขตฺต เกฺษตฺร เขตแดน, ขอบเขต, ไร่, นา
เขฬะ เขฬ เขฏ น้าลาย
เข้ารีต -จาริตฺต -จาริตฺร เปลี่ยนไปถือศาสนาอื่น, เช่น เปลี่ยนไปถือศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิก

หมวด ค
คงคา คงฺคา คงฺคา แม่น้าคงคา (Ganges). (ไทย) แม่น้า.
คงคาลัย คงฺคา+อาลย คงฺคา+อาลย แม่น้าคงคา
คดี คติ คติ ที่ไป. (ไทย) ข้อสอนใจ, เรื่อง, มักใช้ประกอบศัพท์อื่น เช่น วรรณคดี สารคดี;
เรื่องฟ้องร้องกันทางกฎหมาย คดีอาญา คดีปกครอง.
คนโท กุณฺฑ กุณฺฑ หม้อ, กระถาง. (ไทย) ภาชนะใส่น้าดื่ม
คนธรรพ์ คนฺธพฺพ คนฺธรฺว เทพจาพวกหนึ่ง
ครรภ์ คพฺภ ครฺภ ท้อง, ลูกในท้อง
ครู ครุ คุรุ ครู. En. guru
คฤหัสถ์ คหฏฺฐ คฺฤหสฺถ ผู้ครองเรือน, ผู้ไม่ใช่นักบวช, ฆราวาส
คาถา คาถา คาถา คาประพันธ์ประเภทร้อยกรองในภาษาบาลี, อัตราของฉันท์ คือ 4 บาท เรียกว่า
คาถาหนึ่ง. (ไทย) คาถาอาคม, คาเสกที่ถือว่าศักดิ์สิทธิ์.
คาม คาม คฺราม บ้าน, หมู่บ้าน
คาวี คาวี แม่วัว. En. cow
คานวณ คุณ คุณ กะประมาณ, คิดหาผลลัพธ์โดยวิธีเลข.
คีต คีต คีต เพลงขับ, การขับร้อง

คีรี คิริ คิริ ภูเขา
คุณ คุณ คุณ ความดี, ชั้น; สายธนู. (ไทย) ความดี, คานาหน้าชื่อ, อาถรรพ์, ชั้น (คูณ).
คูณ คุณ คุณ ชั้น. (ไทย) เพิ่มจานวนเท่าตัวตามหน่วยที่ต้องการ.
คูหา คุหา คุหา ถ้า
เคราะห์ คห คฺรห การจับ ยึด บังคับ. (ไทย) สิ่งที่นาผลให้โดยมิได้คาดหมาย
เคารพ คารว เคารว ความเคารพ
โค โค โค วัว
โคดม โคตม โคตม พระโคตรของพระพุทธเจ้า (พระองค์ปัจจุบัน ซึ่งเป็นพระองค์ที่ 4 ใน 5 พระองค์
ในภัทรกัปนี้), พระอาทิตย์
โคตร (โคด) โคตฺต โคตฺร วงศ์, สกุล, เผ่าพันธุ์, เชื้อสาย เช่น โคตมโคตร
โคตรภู (โคด-
ตฺระ-พู)
โคตฺรภู โคตฺรภู บุคคลผู้ตั้งอยู่ในญาณซึ่งเป็นลาดับอริยมรรค คือกาลังก้าวล่วงพ้นความเป็น
ปุถุชน เข้าสู่ความเป็นอริยะ = โคตรภูบุคคล; ภิกษุสงฆ์ที่ไม่เคร่งครัดในศาสนา
มีวัตรปฎิบัติห่างจากธรรมวินัย แต่ยังมีเครื่องแสดงเพศภาวะอยู่ เช่น ผ้าเหลือง
พันคอ (กาสาวกณฺฐา) เป็นต้น ถือตนว่ายังเป็นภิกษุสงฆ์อยู่ เรียกว่า โคตรภูสงฆ์
/ โคตรภูภิกษุ, สงฆ์ในระยะหัวต่อจะสิ้นศาสนา

หมวด ฆ
ฆราวาส ฆราวาส คฺฤห+อาวาส การอยู่ครองเรือน, ผู้อยู่ครองเรือน, คนทั่วๆ ไปที่ไม่ใช่บรรพชิตหรือนักบวช
ฆาน ฆาน ฆฺราณ จมูก
โฆษ โฆส โฆษ เสียงดัง, เสียงกึกก้อง
โฆษณา โฆสนา โฆษณา โห่ร้อง, ป่าวร้อง, กึกก้อง. (ไทย) เผยแพร่ข้อความแก่สาธารณชน
หมวด จ
จงกรม จงฺกม จงฺกฺรม เดินกลับไปกลับมา
จตุ-, จตุร- จตุ จตุร สี่
จตุรงค์ จตุร+องฺค จตุร+องฺค มีองค์ 4
จริต จริต จริต ความประพฤติ. (ไทย) บางทีใช้ในทางไม่ดี เช่น ดัดจริต มีจริต
จราจร จราจร จราจร การเคลื่อนที่ไปมา

จริยา จริย จรฺย ความประพฤติ
จลาจล จลาจล จลาจล ความปั่นป่วนวุ่นวายไม่มีระเบียบ
จักร จกฺก จกฺร วงกลมมีเฟืองรอบ, ล้อ
จักรยาน จกฺกยาน จกฺรยาน ยานมีล้อ
จักรี จกฺกี จกฺรินฺ ผู้มีจักร หมายถึงพระนารายณ์. (ไทย) พระราชา ตามที่เชื่อกันว่าเป็นพระนารายณ์อวตารลงมา.
จักรพรรดิ (จัก-
กะ-พัด)
จกฺกวตฺติ จกฺรวรฺตินฺ (พระราชา) ผู้ยังจักรให้เป็นไป, พระราชาจักรพรรดิ ผู้มีรัตนะ 7, จักรพรรดิราช. (ไทย)
ประมุขของจักรวรรดิ
จักรวรรดิ (จัก-
กะ-หฺวัด)
จกฺกวตฺติ จกฺรวรฺตินฺ (ไทย) รัฐหรือสหภาพของรัฐต่างๆ ที่มีจักรพรรดิเป็นประมุข เช่น จักรวรรดิโรมัน, อาณาเขต
หรืออาณาจักรที่อยู่ภายใต้อานาจอธิปไตย การปกครองอันเดียวกัน
จักษุ จกฺขุ จกฺษุ ตา
จัตวา จตุ จตุ (ไทย) [จตุ เอา อุ เป็น วฺ เป็น จตฺวา] สี่; เดิมใช้เรียกข้าราชการที่มีลาดับชั้นต่ากว่า
ชั้นตรี ว่า ชั้นจัตวา; เครื่องหมายวรรณยุกต์รูป "+"
จัณฑ์ จณฺฑ จณฺฑ ดุร้าย. (ไทย) น้าจัณฑ์ = เหล้า "กินแล้วดุ".
จัณฑาล จณฺฑาล จณฺฑาล ต่าช้า; ลูกที่เกิดจากคนต่างวรรณะกัน เช่น ลูกที่บิดาเป็นศูทร มารดาเป็นพราหมณ์
จันทน์ จนฺทน จนฺทน ต้นจันทน์, ผลจันทน์
จันทร์ จนฺท จนฺทฺร ดวงจันทร์, ดวงเดือน; ชื่อวันที่ 2 ของสัปดาห์
จาบัล, จาบัลย์ จาปลฺย จาปลฺย ความหวั่นไหว

จาม จมฺม จรฺมนฺ หนังสัตว์
จาริก จาริก จาริก เดินไป, เที่ยวไป
จารีต จาริตฺต จาริตฺร ความประพฤติ, ความสมสู่. (ไทย) ประเพณีที่ถือสืบต่อกันมานาน.
จิต, จินตนา, เจตนา จิต, จินฺต จิต, จินฺต คิด
จุณ จุณฺณ จูรฺณ ละเอียด
จุมพิต จุมฺพ จุมฺพ จูบ
จุล จุลฺล, จูล, จูฬ กฺษุลฺล น้อย
จุฬา, จุฑา จูฬา จูฑา จุกบนหัว
เจดีย์ เจติย ไจตฺย สิ่งซึ่งก่อเป็นรูปคล้ายลอมฟาง มียอดแหลม บรรจุสิ่งที่นับถือมีพระธาตุ
เป็นต้น, สิ่งหรือบุคคลที่เคารพนับถือ
เจษฎา เชฏฺฐ เชฺยษฺฐ "ผู้ใหญ่ที่สุด", พี่
เจรจา (เจน-ระ-) จรฺจา พูด, พูดจากัน, พูดจากันเป็นทางการ, จานรรจา
เจียร จิร จิร ช้านาน, ยืนนาน
แจตร์ ไจตฺร เดือนห้า
โจทย์ โจทน โจทฺย (ไทย) คาถามในวิชาคณิตศาสตร์, โดยปริยายใช้หมายถึงสิ่งที่คล้ายคลึงเช่นนั้น
โจร โจร โจร, เจาร โจร
โจรี โจรี โจรี โจรผู้หญิง

หมวด ฉ
ฉลาก สลากา ศลากา สลาก
ฉันทะ ฉนฺท ฉนฺทสฺ ความพอใจ
ฉันทาคติ ฉนฺท+อคติ ฉนฺทสฺ+อคติ ความลาเอียงเพราะรักชอบ พอใจ
ฉันทามติ ฉนฺท+มติ ฉนฺทสฺ+มติ (ไทย บัญญัติ) คานี้ไม่มีในพจนานุกรม, และหากจะใช้ ควรเขียนว่า ฉันทมติ
แปลตามศัพท์ว่า ความเห็น(ที่เกิดจาก)ความพอใจ(ร่วมกัน), ความเห็นร่วมกัน
ด้วยความพอใจ. เข้าใจว่าบัญญัติขึ้นให้ตรงกับคาว่า consensus ที่
หมายถึง ความคิดเห็นของส่วนใหญ่ (ที่สอดคล้องกันลงรอยกัน), มติมหาชน. =
ฉันทานุมัติ (ฉันท+อนุ+มติ)
ฉายา ฉายา ฉายา เงา(มืด), ร่ม, เงา(สะท้อน เช่น เงาในกระจก ในน้า); รูปเปรียบ(กับตัวจริง),ชื่อ,
ชื่อที่พระอุปัชฌาย์ตั้งให้เป็นภาษาบาลีเมื่ออุปสมบท. (ไทย) ชื่อที่ตั้งให้กันอย่าง
ไม่เป็นทางการ ตามลักษณะที่ปรากฏ.
ฉิมพลี สิมฺพลี, สิมฺพโล ศาลฺมลี ไม้งิ้ว

หมวด ช
ชงฆ์ ชงฺฆา ชงฺฆา แข้ง
ชฎา ชฏา ชฎา เครื่องสวมศีรษะรูปคล้ายมงกุฎ, ผมที่เกล้าเป็นมวย
ชน ชน ชน เกิด
ชนก ชนก ชนก พ่อ
ชนบท ชนปท ชนปท ประเทศ, จังหวัด, บ้านนอก, พลเมือง (ชาวชนบท). (ไทย) บ้านนอก,
เขตแดนที่พ้นจากเมืองหลวง ออกไป.
ชมพู่ ชมฺพุ ชมฺพุ หว้า, ชมพู่
ชมพูนุท ชมฺพุนท ชามฺพุนท ทองคาเนื้อบริสุทธิ์
ชลี อญฺชลิ อญฺชุลิ อญฺชลิ กระพุ่มมือไหว้. (ไทย) อัญชลี ตัด อัญ, เป็น ชุลี บ้าง.
ชวาล, ชาล ชาล ชาล ข่าย
ชันษา (ชัน-นะ-) ชนวสฺส ชนฺมวรฺษ ชนมพรรษา [ชน-มะ-พัน-สา] อายุ. ขวบปีที่เกิดมา. (ไทย) ลบ ม
ชัย ชย ชย ชนะ
ชาคริต ชาคริต ชาคริตวตฺ ผู้ตื่น

ชาตา ชาต ชาต เกิด. (ไทย) เวลาเกิดของคน เป็นต้น ที่โหรคานวณไว้, ชะตา ก็ว่า.
ชาติ ชาติ ชาติ การเกิด. (ไทย) การเกิด; ชนิด, จาพวก; ประเทศ; ประชาชนที่เป็น
พลเมืองของประเทศ,
ชานุ ชานุ ชานุ เข่า
ชิวหา ชิวฺหา ชิวฺหา ลิ้น
ชี ชี นักบวช เช่น ชีปะขาว (กร่อนมาจาก ชีผ้าขาว); คาเรียกหญิงที่นุ่งขาว
ห่มขาว โกนคิ้วโกนผม ถือศีล, แม่ชี ก็เรียก. สันสกฤต ใช้พูดต้นนาม
เป็นเครื่องหมายแห่งความยกย่อง.
ชีวประวัติ ชีว+ปวตฺติ ชีว+ปฺรวฤตฺติ ประวัติของชีวิต
เชษฐา เชฏฺฐ เชฺยษฺฐ "ผู้ใหญ่ที่สุด", พี่
เชตุพน เชตุ+วน เชตุ+วน สวนเจ้าเชต, (ไทย) วัดพระเชตุพน
โชดึก โชติก โชฺยติก ผู้มีความรุ่งเรือง
โชติ โชติ โทฺยติสฺ โชฺยติสฺ ความรุ่งเรือง, ความสว่าง
ไชย เชยฺย เชฺยย ชฺยายสฺ ดีกว่า, เจริญกว่า

หมวด ฌ, ญ, ฎ, ฐ, ณ
ฌาน ฌาน ธฺยาน การเพ่ง, พิจารณา, ภาวะที่จิตสงบแน่วแน่
ญาณ ญาณ ชฺญาน ปรีชาหยั่งรู้หรือกาหนดรู้ที่เกิดจากอานาจสมาธิ, ความสามารถหยั่งรู้เป็นพิเศษ
ญาติกา ญาติกา ชฺญาติกา ญาติผู้หญิง
ญาติธรรม ญาติ+ธมฺม ชฺญาต+ธรฺม ญาติธรรม (ยา-ติ-ทา) ธรรมของญาติ(ที่พึงปฏิบัติต่อกัน) แปลจากหลังไปหน้า.
(ไทย) ญาติธรรม (ยาด-ทา) บุคคลที่ถือเป็นญาติทางธรรม. แปลจากหน้าไปหลัง
(ไม่ควรอ่านว่า ยาด-ติ-ทา เพราะจะกลายเป็นศัพท์สมาส ยกเว้น ญาติพี่น้อง
(ยาด-ติ-พี่น้อง เพราะเป็นภาษาปาก)
ฎีกา ฏีกา คาอธิบายขยายความ, คัมภีร์อธิบายอรรถกถา. (ไทย) หนังสือที่เขียนนิมนต์
พระสงฆ์ ฯลฯ
ฐาน ฐาน สฺถาน ที่ตั้ง, ที่รองรับ
ฐาปนิก ฐาปนิก สฺถาปนิก ผู้ก่อสร้าง, ผู้ออกแบบก่อสร้าง
ฐิติ ฐิติ สฺถิติ การยืน, การตั้งมั่น
ณัฏฐ์ ณฏฺฐ (ญาณ+ฐ) ผู้ตั้งอยู่ในความรู้, นักปราชญ์

หมวด ด
ดนตรี ตนฺติ ตนฺตฺรินฺ แบบแผน, ระเบียบ, สาย, เส้นด้าย, แผ่ไป, สายพิณ, พุทธวจนะ, แถว,
บาลี. (ไทย) ลาดับเสียงอันไพเราะ.
ดนยา ตนยา ตนยา ลูกสาว
ดนัย ตนย ตนย ลูกชาย
ดนู ตนุ ตนุ น้อย
ดรรชนี, ดัชนี ตชฺชนี ตรฺชนี นิ้วชี้, บัญชีคาเรียงตามลาดับอักษรที่พิมพ์ไว้ส่วนท้ายของหนังสือ
ดรุณ ตรุณ ตรุณ หนุ่ม
ดรุณี ตรุณี ตรุณี สาว, อ่อน, รุ่น
ดัสกร ตกฺกร ตสฺกร โจร, ขโมย. (ไทย) ข้าศึก, ศัตรู.
ดาบส ตาปส ตาปส นักบวช
ดารา ตารา สฺตาร ดาว. En. star
ดาวดึงส์ ตาวตึส ตฺรยสฺตฺรึศตฺ ชื่อสวรรค์ชั้นที่สอง

ดิเรก อติเรก อติเรก เกินหนึ่ง (ใหญ่ยิ่ง, มาก, พิเศษ). (ไทย) อดิเรก ตัด อ.
ดีบุก ติปุ ตฺรปุ ดีบุก (tin)
ดุรงค์ ตุรงฺค ตุรงฺค ม้า "ไปเร็ว"
ดุลย์ ตุลย ตุลฺย คล้าย, เช่นกัน
ดุษฎี ตุฏฺฐิ ตุษฺฏิ ความยินดี, ความชื่นชม. (ไทย) ดุษฎีบัณฑิต ปริญญาเอก,
ผู้ได้รับปริญญาเอก
ดุษณี ตุณฺหี ตุษฺณีมฺ อาการนิ่งซึ่งแสดงถึงการยอมรับ. (ไทย) โดยดุษณีภาพ
ดุสิต ตุสิต ตุษิต สวรรค์ชั้นดุสิต
เดช เดโช เตช เตช อานาจ, ไฟ, ความร้อน
เดรัจฉาน ติรจฺฉาน ติรศฺจีน "ผู้เป็นไปโดยขวาง", สัตว์เว้นจากมนุษย์ เช่นหมู หมา วัว ควาย. เดียรัจฉาน
เดียงสา เดียง+ภาสา +ภาษา รู้ผิดรู้ชอบตามปรกติสามัญ (มักใช้ในความปฏิเสธ) เช่น เด็กยังไม่รู้เดียงสา.
เดียง ‘รู้’ (คาเขมร - ฎึง) +ภาสา ‘ภาษา’ = รู้ภาษา (ลบ ภา)
ดิถี ติถิ ติถิ การนับวันตามจันทรคติ

หมวด ต
ตติยะ ตติย ตฺฤตีย ที่สาม
ตถาคต ตถาคต ตถาคต ผู้ไปแล้วอย่างนั้น (พระพุทธเจ้า)
ตบะ ตป ตปสฺ ความร้อน, ธรรมเครื่องเผาบาป
ตมะ ตม ตมสฺ มืด
ตรรก ตกฺก ตกฺร คิด, ตรึก
ตระกูล กุล กุล วงศ์, เชื้อสาย. (ไทย) เติม ตระ-
ตรัยตรึงศ์ เตตฺตึส ตฺรยสฺตฺรึศตฺ สามสิบสาม
ตรี ติ ตฺริ สาม
ตรีโลก ติ+โลก ตฺริ+โลก โลกสาม
ตฤณ, ติณ ติณ ตฤณ หญ้า
ตักษัย ชีวิตกฺขย ชีวิตกฺษย สิ้นชีวิต, ตาย. (ไทย) ตัดพยางค์ ชีวิ ออก.
ตัณหา ตณฺหา ตฺฤษฺณา ความอยาก
เตโช เตช เตช อานาจ, ไฟ, ความร้อน
ไตร ติ, เต ตฺริ ไตฺร ตฺรย สาม. En. three, tri(cycle)
ไตรยางศ์ ติ+อส ตฺริ+อส, ตฺรยศ ประกอบ 3 อย่าง, มี 3 ส่วน

หมวด ถ, ท
ถัน ถน สฺตน นม (อวัยวะ), เต้านม
ถาวร, สถาพร ถาวร สฺถาวร มั่นคง, แข็งแรง. En. stand
เถน เถน เสฺตน ลัก, ขโมย; สมัยก่อน คนไทยใช้เป็นคาอุทาน/ด่า เช่น ไอ้เถน!. En. steal
เถระ, เถรี เถร, เถรี สฺถวิร, สฺถวิรา คนแก่, ผู้เฒ่า, ผู้มั่นคง, พระที่มีพรรษา 10 ขึ้นไป
ทรกรรม ทุร+กมฺม ทุสฺ+กรฺม การทาให้ลาบาก
ทรชน ทุรชน ทุรชน ทุสฺ+ชน คนชั่ว
ทรพิษ ทุร+วิส ทุสฺ+วิษ "พิษชั่ว", ชื่อโรคระบาด มักขึ้นตามตัว เป็นเม็ดเล็กๆ ดาษทั่วไป เรียกว่า ไข้ทรพิษ, ฝีดาษ ก็ว่า.
ทรยศ ทุรยศ ทุรยส ทุสฺ+ยศสฺ เกียรติชั่ว (กบฏ)
ทรยุค ทุร+ยุค ทุสฺ+ยุค ยุคชั่ว
ทรราช ทุรราช ทุ-ราช ทุสฺ+ราชนฺ พระราชาชั่ว, ผู้ปกครองชั่ว. En. tyrant. การปกครองเช่นนั้น เรียกว่า (ระบบ)
ทรราชย์. (ไทย) ทุ เมื่ออยู่หน้าอักษรต่า แปลง ทุ เป็น ทร ทุร
ทรลักษณ์ ทุร+ลกฺขณ ทุสฺ+ลกฺษณ ลักษณะชั่ว, เครื่องหมายชั่ว
ทรหน ทุ+ ทุสฺ+ ทางลาบาก, ทางกันดาร
ทรัพย์ ทพฺพ ทฺรวฺย ของมีค่า
ทฤษฎี ทิฏฺฐิ ทฺฤษฺฏิ ความเห็น. (ไทย) หลักที่นักปราชญ์วางไว้.

ทวาร ทฺวาร ทฺวาร ประตู (ท ในภาษาบาลี ออกเสียงเหมือน d). En. door
ทวีป ทีป ทฺวีป เกาะ
ทหาร ทหร ทหร คนหนุ่ม. (ไทย) ผู้มีหน้าที่ในเรื่องรบ
ทักษิณ ทกฺขิณ ทกฺษิณ ทิศใต้, ขวา.
ทั้งเพ สพฺพ สรฺว ทั้งปวง, ทั้งหมด. (ทั้ง + สัพเพ).
ทัณฑ์ ทณฺฑ ทณฺฑ ไม้ตะบอง, ไม้เท้า; การลงอาญา, การลงโทษ. (ไทย) การลงอาญา, การลงโทษ
ทัณฑฆาต ทณฺฑ+ฆาต ทณฺฑ+ฆาต ชื่อเครื่องหมาย
ทนต์ ทนฺต ทนฺต ฟัน (ท ในภาษาบาลี ออกเสียงเหมือน d) En. dental
ทวิ- ทฺวิ, ทิ, ทุ, โท ทฺวิ สอง. En. two, twice
ทศ ทส ทศ สิบ. En. ten; decimal
ทัศนะ, ทรรศนะ ทสฺสน ทรฺศน ความคิดเห็น
ทัศนีย์ ทสฺสนีย ทรฺศนีย, ทฺฤศฺ ควรดู, น่าดู
ทาน ทาน ทาน การให้
ทายก ทายก ทายก ผู้ให้
ทารก ทารก ทารก เด็กผู้ชาย
ทาริกา ทาริกา ทาริกา เด็กหญิง
ทิฐิ ทิฏฺฐิ ทฺฤษฺฏิ ความเห็น. (ไทย) ความดื้อรั้นในความเห็น; ความถือดี =มานะ.

Pali and Sanskrit in Thai

Pali and Sanskrit in Thai

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie Pali and Sanskrit in Thai

Ähnlich wie Pali and Sanskrit in Thai (20)

Pali and Sanskrit in Thai