1. การ เรียนรเู พอพฒนากระบวนการคด
่ื ั ิ
ทศนา แขมมณี
ิ พิมพันธ เดชะคุปต
ศิรชย กาญจนวาสี
ิ ั ศรนธร วทยะสรนนท
ิ ิ ิิ ั
นวลจตต เชาวกรตพงศ
ิ ี ิ
ความสําคญของเรองการคดและการสอนเพอพฒนากระบวนการคด
ั ่ื ิ ่ื ั ิ
ปจจุบนเรืองของ “การคด” และ “การสอนคด” เปนเรืองทีจดวาสําคัญ
ั ่ ิ ิ ่ ่ั
อยางยงในการจดการศกษาเพอใหไดคณภาพสง ประเทศตาง ๆ ทัวโลกหันมาศึกษาและ
่ิ ั ึ ่ื   ุ ู  ่
เนนในเรืองของการพัฒนาผูเ รียนใหเติบโตขึนอยางมีคณภาพในทุก ๆ ดาน ทังทางดาน
่ ้ ุ ้
สติปญญา คุณธรรมและการเปนพลเมืองทีดของประเทศ การพฒนาดานสตปญญา เปน ่ี ั  ิ 
ดานทมกไดรบความเอาใจใสสงสด เนองจากเปนดานทเ่ี หนผลเดนชด ผูเ รียนทีมความรู
่ี ั  ั  ู ุ ่ื   ็  ั ่ ี
ความสามารถสูง มักจะไดรบการยอมรับและไดรบโอกาสทีดกวาผูมความรูความสามารถ
ั ั ่ี  ี 
ตากวา และเปนทีเ่ ขาใจกันวา ความรูความสามารถนี้สามารถวัด และประเมนกนไดดวย
่ํ  ิ ั 
ปริมาณความรทผเู รยนสามารถตอบในการทดสอบตาง ๆ อยางไรกตามในสองทศวรรษท่ี
ู ่ี ี   ็
ผานมา วงการศึกษาทังในประเทศไทยและตางประเทศตางก็ไดคนพบวา การพัฒนาสติ
้ 
ปญญาของผเู รยนยงทาไดในขอบเขตที่จากด และยงไปไมถงเปาหมายสงสดทตองการ
ี ั ํ ํ ั ั ึ  ู ุ ่ี 
ในประเทศอเมริกามีผลการวิจยนับเปนรอย ๆ เรืองทีบงชีวา ในการสอบวิชาตาง ๆ
ั ่ ่  ้
ผูเรียนมักสามารถทําไดดในสวนทเ่ี กยวของกบทกษะขนพนฐาน แตเมือมาถึงสวนทีตอง
ี  ่ี  ั ั ้ั ้ื ่ ่ 
ใชความคิดและเหตุผล ผูเ รียนยังไมสามารถทําไดดี เชน นกเรยนอเมรกนสามารถคด ั ี ิั ิ
คํานวณได แตไมสามารถใชเ หตผลในการแกโจทยปญหาได นักเรียนสามารถเขียน
  ุ   
ประโยคไดถกตอง แตไมสามารถเขียนโตแยงได เชนนเ้ี ปนตน (Paul, ๑๙๙๓) สําหรบใน
ู     ั
ประเทศไทยนันก็เชนกัน วงการศกษาไทยไดมความเคลอนไหวในเรองของการคดนมา
้ ึ  ี ่ื ่ื ิ ้ี
หลายปแลว ซึงทําใหเกิดแนวความคิดที่นามาใชในการสอนหลายเรอง อาทเิ ชน แนว
่ ํ  ่ื 
ความคดเรองการสอนให “คิดเปน ทําเปน และแกปญหาเปน” และการสอนใหคิดตาม
ิ ่ื   
แนวพุทธศาสตร ซงไดแก “การคิดอยางถูกวิธตามหลักโยนิโสมนสิการ” เปนตน แต
่ึ  ี  
แนวคดเหลานนยงไมไดรบการนาไปใชอยางกวางขวาง และปญหาคุณภาพดานการคิด
ิ  ้ั ั   ั ํ
ขั้นสูง ก็ยงมีอยูเ รือยมา ดังนันเมือมีนโยบายการปฏิรปการศึกษาเกิดขึน การมุงเนนการ
ั ่ ้ ่ ู ้ 

2. ปฏิรูปการเรยนการสอนเพอพฒนาคณภาพดานกระบวนการคด จงนบเปนกระบวนการ
ี ่ื ั ุ  ิ ึ ั 
สําคัญทีจาเปนตองเรงปรบปรงและพฒนากนอยางจรงจง
่ํ    ั ุ ั ั  ิ ั
การสอนกระบวนการคิด หรอการสอนใหผเู รยนคดเปน ยังเปนเรืองทีมความคลุม
ื  ี ิ  ่ ่ ี
เครืออยูมาก เนองจากกระบวนการคดนน ไมไดมลกษณะเปนเนอหาทครจะสามารถเหน
 ่ื ิ ้ั   ีั  ้ื ่ี ู ็
ไดงาย และสามารถนําไปสอนไดงาย การคดมลกษณะเปนกระบวนการ ดงนนการสอน
ิ ีั  ั ้ั
จึงตองเปนการสอนกระบวนการดวย ดวยเหตุน้ี จงเปนความจาเปนอยางยิงทีผสอน
  ึ  ํ ่ ่ ู
กระบวนการคิดจะตองมีความเขาใจวากระบวนการคิดนั้นมีลักษณะอยางไร เกิดขึ้นได
อยางไร และประกอบไปดวยอะไรบาง
 
ทฤษฏี หลักการ และแนวคดเกยวกบ “การคด” จากตางประเทศ
ิ ่ี ั ิ
มีนักคิดนักจตวทยา และนกวชาการจากตางประเทศจํานวนมากทีไดศกษาเกียวกับ
ิ ิ ั ิ  ่ ึ ่
การคด ทฤษฎี หลกการ และแนวคิดที่สาคัญ ๆ ในเรืองนีมดงนี้ (ทศนา แขมมณี,
ิ ั ํ ่ ้ ีั ิ
๒๕๔๐)
! เลวน (Lewin) นักทฤษฎกลมเกสตตลท (Gestalt) เชือวา ความคิดของบุคคล
ิ ี ุ ั ่
เกิดจากการรบรสงเรา ซึ่งบุคคลมักรับรูในลักษณะภาพรวมหรือสวนรวมมากกวาสวน
ั ู ่ิ  
ยอย
! บลม (Bloom, ๑๙๖๑) ไดจาแนกการรู (Cognition) ออกเปน ๕ ขั้น ไดแก การ
ู ํ
รูขั้นความรู การรูขั้นเขาใจ การรขนวเิ คราะห การรขนสงเคราะห และการรขนประเมน
ู ้ั ู ้ั ั ู ้ั ิ
! ทอแรนซ (Torrance, ๑๙๖๒) ไดเ สนอแนวคดเกยวกบองคประกอบของความ ิ ่ี ั 
คิดสรางสรรค วาประกอบไปดวย ความคลองแคลวในการคิด (Fluency) ความยืดหยุนใน
  
การคด (Flexibility) และความคดรเิ รมในการคด (Originality)
ิ ิ ่ิ ิ
! ออซเู บล (Ausubel, ๑๙๖๓) อธบายวา การเรียนรูอยางมีความหมาย ิ  
(Meaningful Verbal Learning) จะเกิดขึ้นได หากการเรียนรูนนสามารถเชือมโยงกับสิงใด  ้ั ่ ่
ส่ิงหนงทมมากอน ดงนน การใหกรอบความคิดแกผเู รียนกอนการสอนเนือหาสาระใด ๆ
่ึ ่ี ี  ั ้ั ้
จะชวยเปนสะพานหรือโครงสรางที่ผูเรียนสามารถนําเนื้อหา/สิ่งที่เรียนใหมไปเชื่อมโยง
ยึดเกาะได ทําใหการเรยนรเู ปนไปอยางมความหมาย
 ี   ี
! เพยเจต (Piaget, ๑๙๖๔) ไดอธบายพฒนาการทางสตปญญาวาเปนผลเนองมา
ี  ิ ั ิ    ่ื
จากการปะทะสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม โดยบุคคลพยายามปรับตัวโดยใช
ั ั   ุ ั ่ิ 
กระบวนการดูดซึม (Assimi-lation) และกระบวนการปรบใหเ หมาะ (Accommodation) ั
๔๖

3. โดยการพยายามปรับความรู ความคดเดมกบสงแวดลอมใหม ซึงทําใหบคคลอยในภาวะ
ิ ิ ั ่ิ  ่  ุ ู
สมดุล สามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมได กระบวนการดงกลาวเปนกระบวนการ
ั ั  ั ่ิ  ั  
พัฒนาโครงสรางทางสติปญญาของบุคคล
! บรนเนอร (Bruner, ๑๙๖๕) กลาววา เด็กเรมตนเรยนรจากการกระทํา ตอไป
ุ ่ิ  ี ู
จงจะสามารถจนตนาการ สรางภาพในใจหรือในความคิดขึ้นได แลวจงถงขนการคดและ
ึ ิ  ึ ึ ้ั ิ
เขาใจในสงทเ่ี ปนนามธรรม
 ่ิ 
! กานเย (Gagne, ๑๙๖๕) ไดอธบายวาผลการเรยนรของมนษยมี ๕ ประเภท ได
 ิ  ี ู ุ 
แก
๑) ทักษะทางปญญา (Intellectual Skills) ซึ่งประกอบดวยทักษะยอย ๔
ระดับ คือ การจําแนกแยกแยะ การสรางความคดรวบยอด การสรางกฎ และการสราง
 ิ 
กระบวนการหรือกฎขันสูง ้
๒) กลวธในการเรยนรู (Cognitive Strategies) ซ่ึงประกอบดวยกลวธการ
ิี ี  ิี
ใสใจ การรับและทําความเขาใจขอมูล การดึงความรูจากความทรงจํา การแกปญหา และ   
กลวธการคด
ิี ิ
๓. ภาษา (Verbal Information)
๔. ทกษะการเคลอนไหว (Motor Skills)
ั ่ื
๕. เจตคติ (Attitudes)
! กิลฟอรด (Guilford, 1967) ไดอธบายวาความสามารถทางสมองของมนษย
 ิ  ุ
ประกอบดวยมิติ 3 มติ คือ ิ
๑. ดานเนอหา (Contents) หมายถึง วตถ/ุ ขอมลทใชเ ปนสอกอใหเ กดความ
 ้ื ั  ู ่ี  ่ื  ิ
คิด ซ่ึงมหลายรปแบบ เชน อาจเปนภาพ เสียง สญลกษณ ภาษา และพฤตกรรม
ี ู  ั ั ิ
๒. มตดานปฏบตการ (Operations) หมายถง กระบวนการตาง ๆ ทบคคล
ิ ิ ิ ั ิ ึ ่ี ุ
ใชในการคิด ซงไดแก การรบรและเขาใจ (Cognition) การจํา การคิดแบบเอนกนัย การคด
่ึ  ั ู  ิ
แบบเอกนัย และการประเมนคา ิ 
๓. มิติดานผลผลิต (Products) หมายถง ผลของการคด ซึงอาจมีลกษณะ
ึ ิ ่ ั
เปนหนวย (Unit) เปนกลมหรอพวกของสงตาง ๆ (Classes) เปนความสัมพันธ (Relation)
 ุ ื ่ิ 
เปนระบบ (System) เปนการแปลงรป (Transformation) และการประยกต (Implication)
 ู ุ
๔๗

4. ความสามารถทางการคิดของบุคคล เปนผลจากการผสมผสานมตดานเนอหา และดาน  ิ ิ  ้ื
ปฏิบตการเขาดวยกัน
ั ิ
! ลิปแมน และคณะ (Lipman, ๑๙๘๑) ไดนาเสนอแนวคิดในการสอนคิดผาน  ํ
ทางการสอนปรชญา (Teaching Philosophy) โดยมความเชอวา ความคิดเชิงปรัชญาเปน
ั ี ่ื 
สิ่งที่ขาดแคลนมากในปจจุบัน เราจาเปนตองสรางชมชนแหงการเรยนรู (Community of
ํ    ุ  ี
Inquiry) ที่ผูคนสามารถรวมสนทนากันเพื่อแสวงหาความรูความเขาใจทางการคิด ปรชญา ั
เปนวิชาทีจะชวยเตรียมใหเด็กฝกฝนการคิด
่
! คลอสไมเออร (Klausmier, ๑๙๘๕) ไดอธิบายกระบวนการคิดโดยใชทฤษฎี
การประมวลผลขอมล (Information Processing) วา การคดมลกษณะเหมอนการทางาน
 ู  ิ ีั ื ํ
ของคอมพิวเตอร คือ มการนําขอมูลเขาไป (Input) ผานตัวปฏิบตการ (Processer) แลวจง
ี ั ิ  ึ
สงผลออกมา (Output) กระบวนการคิดของมนุษยมการรับขอมูล มีการจดกระทาและ
 ี ั ํ
แปลงขอมูลทีรบมา มีการเก็บรักษาขอมูล และมีการนําขอมลออกมาใชอยางเหมาะสมกบ
่ั  ู   ั
สถานการณ กระบวนการเกดขนในสมองไมสามารถสงเกตไดโดยตรง แตสามารถศกษา
ิ ้ึ  ั   ึ
ไดจากการอางอง หรือการคาดคะเนกระบวนการนัน
  ิ ้
! สเตรนเบอรก (Sternberg, ๑๙๘๕) ไดเ สนอทฤษฎสามศร (Triarchich Theory)
ิ  ี
ซ่ึงประกอบดวยทฤษฎยอย 3 สวน คือ ทฤษฎยอยดานบรบทสงคม (Contexual Subtheory)
 ี ี  ิ ั
ซึ่งอธิบายถึงความสามารถทางสติปญญาที่เกี่ยวของกับบริบททางสังคมและวัฒนธรรม
ของบุคคล และทฤษฎียอยดานประสบการณ (Experiential Subtheory) ซึงอธิบายถึงผล
 ่
ของประสบการณทมตอความสามารถทางปญญา รวมทั้งทฤษฎียอยดานกระบวนการคิด
่ี ี  
(Componential Subtheory) ซึ่งเปนความสามารถทางสติปญญาทีเ่ กียวของกับกระบวนการ  ่
คิด
! ปรชญาการสรางความรู (Constructivism) อธิบายวา การเรียนรู เปนกระบวน
ั 
การทเ่ี กดขนภายในบคคล บคคลเปนผสราง (Construct) ความรูจากการสัมพันธสงทีพบ
ิ ้ึ ุ ุ  ู   ่ิ ่
เห็นกับความรู ความเขาใจทมอยเู ดม เกดเปนโครงสรางทางปญญา (Cognitive Structure)
 ่ี ี ิ ิ   
! การดเนอร (Gardner, ๑๙๘๓) เปนผูบกเบิกแนวคิดใหมเกียวกับสติปญญาของ
  ุ ่ 
มนุษย คือ ทฤษฎีพหุปญญา (Multiple Intelligences) ซงแตเ ดม ทฤษฎทางสตปญญามก
 ่ึ ิ ี ิ  ั
กลาวถงความสามารถเพยงหนงหรอสองดาน แตการดเนอรเ สนอไวถง ๘ ดาน ไดแก
 ึ ี ่ึ ื    ึ
ดานดนตรี ดานการเคลอนไหวรางกายและกลามเนอ ดานการใชเหตุผลเชิงตรรกะและ
 ่ื   ้ื
๔๘

5. คณตศาสตร ดานภาษา ดานมิติสัมพันธ ดานการสมพนธกบผอน ดานการเขาใจตนเอง
ิ  ั ั  ั ู ่ื  
และดานความเขาใจในธรรมชาติ
แนวทางการพฒนาการคด จากตางประเทศ
ั ิ 
ไดมีผูเสนอแนวคิดและแนวทางในการพัฒนาการคิดไวจานวนไมนอย อาทเิ ชน
ํ 
! เอ็ดเวิรด เดอ โบโน (Edward De Bono, ๑๙๗๓) ไดนาเสนอแนวทางการ
  ํ
พัฒนาการคิดไวจํานวนมาก เชน การพฒนาการคดโดยใชโปรแกรมสาเร็จรูป การใช
ั ิ  ํ
เทคนคหมวก ๖ ใบ เปนตน
ิ  
! ศูนยพฒนาการคิดอยางมีวจารณญาณ (Center for Critical Thinking, Sonoma
ั ิ
State University, ๑๙๙๖) ไดพฒนาคมอการสอนเพอพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ
 ั ู ื ่ื ั ิ  ีิ
สําหรับการสอนในโรงเรียนทุกระดับ และยงไดผลตสอประเภทเทปเสยงบรรยาย และวีดิ
ั  ิ ่ื ี
ทศน ขนเปนจํานวนมาก
ั ้ึ 
!มี นั ก ศึ ก ษาจํ านวนหลายท  า นได  พั ฒ นารู ป แบบการสอนที่ เ น  น การพั ฒ นา
กระบวนการคิดขึ้นหลายรูปแบบ เชน จอยสและเวลส (Joyce and Weil) เอนนิส (Ennis)

และวลเลยมส (Williams) เปนตน
ิ ี  
หลักการ และแนวคดของไทย
ิ
! พระธรรมปฎก (๒๕๓๙) ไดนําเสนอแนวคดในการจดการศกษาและการสอน
 ิ ั ึ
ตามหลกพทธธรรม ซึงครอบคลุมในเรืองการพัฒนาปญญา และการคิดไวจํานวนมาก
ั ุ ่ ่
และไดมนกการศึกษาไทยนําแนวคิดเหลานีมาประยุกตใชเปนรูปแบบ กระบวนการ และ
ี ั ้
เทคนิคในการสอน ทําใหประเทศไทยมีการศึกษาวิจยในเรืองนีมากขึน
ั ่ ้ ้
หลกการ และแนวคิด ตามหลักพุทธธรรมทีนามาใชในการจดการศกษา และการ
ั ่ ํ  ั ึ
สอนทีพระธรรมปฎกไดเผยแผทสําคัญ ๆ มดงน้ี
่ ่ี ีั
แนวคดพนฐาน
ิ ้ื
๑. ความสขของมนษยเ กดจากการรจกดาเนินชีวตใหถกตองทังตอตัวเองและผูอน
ุ ุ ิ ู ั ํ ิ ู ้  ่ื
๒. การรจกดาเนนชวตอยางถกตอง คือการรูจกคิดเปน พูดเปน และทาเปน
ู ั ํ ิ ี ิ  ู  ั ํ
๓. การคดเปนหรอการคดอยางถกตองเปนศนยกลางทบรหารการดาเนนชวตทง
ิ  ื ิ  ู   ู  ่ี ิ ํ ิ ี ิ ้ั
หมด ทําหนาที่ชี้นําและควบคมการกระทํา การคดจะเรมเขามามบทบาทเมอมนษยไดรบ
ุ ิ ่ิ  ี ่ื ุ   ั
ขอมูลจากสิงแวดลอม ซงมอยมาก หากคิดเปนหรือคิดดีกจะเกิดการเลือกรับเปนหรือ
่ ่ึ ี ู ็
เลือกรับแตสงทีดี ๆ เมอรบมาแลวกจะเกดการคด ตความเชอมโยงและตอบสนองออกมา
่ิ ่ ่ื ั  ็ ิ ิ ี ่ื
๔๙

6. เปนการกระทา ในขั้นตอนนี้จะมีสิ่งปรุงแตงความคิดเขามา ไดแก อารมณชอบ ชัง คติ
 ํ 
และอคติตาง ๆ ซึงมีผลตอการคิดตีความเชือมโยงและการกระทํา ถาคดเปนคดโดยรถง
่ ่  ิ  ิ ู ึ
สิ่งปรุงแตงตาง ๆ นันก็จะสามารถบริหารการกระทําอยางเหมาะสมได
้
๔. กระบวนการคดเปน เปนสงทพฒนาได ฝกฝนไดโดยกระบวนการทเ่ี รยกวา
ิ   ่ิ ่ี ั   ี 
การศกษาหรอสกขา การพฒนานนเรยกวา การพัฒนาสัมมาทิฏฐิ ผลทไดคอมรรคหรอ
ึ ื ิ ั ้ั ี  ่ี  ื ื
การกระทําที่ดีงาม
๕. แกนแทของการศึกษา คอการพฒนาปญญาของตนเองใหเ กดมสมมาทฏฐคอ
ื ั  ิ ี ั ิ ิื
การมความรู ความเขาใจ ความคิดเห็น คานยมทถกตอง ดีงาม เกอกลแกชวต และครอบ
ี  ิ ่ี ู  ้ื ู  ี ิ
ครัว
๖. สัมมาทิฏฐิ ทําใหเกิดการพูดและการกระทําทีถกตองดีงาม สามารถดบทกข ู่ ั ุ
และแกปญหาได
๗. ปจจยททาใหเกิดสัมมาทิฎฐิ ไดมี ๒ ประการคือ
 ั ่ี ํ
๗.๑ ปจจัยภายนอก หรือเรียกวา ปรโตโฆสะ ไดแก สิ่งแวดลอมตาง ๆ ครู
พอแม เพื่อน สอมวลชน ฯลฯ ่ื
๗.๒ ปจจยภายใน หรือเรียกวา โยนิโสมนสิการ ไดแก การคดเปน
 ั ิ 
๘. การศึกษาทงหลายทจดกนมาตงแตอดตถงปจจบน ทํากนอยางเปนงานเปนการ
้ั ่ี ั ั ้ั  ี ึ  ุ ั ั   
เปนระบบ ระเบยบ ถอวาเปนปรโตโฆสะทงสน ี ื   ้ั ้ิ
๙. บุคคลสวนใหญในโลกจะสามารถพัฒนาตนเองใหใชโยนิโสมนสิการอยาง
เดียวไมได จาเปนตองอาศัยปรโตโฆสะกอนในเบืองตน
ํ ้
๑๐. โยนิโสมนสิการเรียกไดวา คอการคดเปน เปนความสามารถทบคคลรจกมอง
 ื ิ  ่ี ุ ู ั
รูจักพิจารณาสงทงหลายตามสภาวะโดยวธคดหาเหตปจจย สบคนจากตนเหตตลอดทาง
่ิ ้ั ิีิ ุ  ั ื   ุ
จนถึงผลสดทายทเ่ี กด ุ  ิ แยกแยะเรองออกใหเ หนตามสภาวะทเ่ี ปนจรง คิดตามความ
่ื ็  ิ
สัมพันธที่สืบทอดจากเหตุโดยไมเอาความรูสึกอุปทานของตนเองเขาไปจับหรือเคลือบ
คลุม บคคลนนจะสามารถแกปญหาตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม ดวยวธการแหงปญญา
ุ ้ั     ิี  
๑๑. โยนิโสมนสิการ เปนองคประกอบภายในมความเกยวของกบการฝกใชความ
  ี ่ี  ั  
คิดใหรจกคดอยางถกวธี คิดอยางมีระเบียบ คิดอยางวิเคราะห ไมมองเห็นสิ่งตาง ๆ อยาง
 ู ั ิ  ู ิ 
ต้ืน ๆ ผิวเผิน เปนขันตอนสําคัญของการสรางปญญา ทําใจใหบรสทธ์ิ และเปนอสระ ทํา
้  ิ ุ  ิ
๕๐

7. ใหทกคนชวยตนเองได นําไปสความเปนอสระไรทกข พรอมดวยสันติสขเปนจุดหมายสูง
 ุ  ู  ิ  ุ ุ
สุดของพระพุทธศาสนา
๑๒. โยนิโสมนสิการ ไมใชตวปญญา แตเ ปนปจจยใหเ กดปญญา มเี ปาหมายสงสด
  ั    ั ิ   ู ุ
คือการดับทุกข
๑๓. โยนิโสมนสิการ มองคประกอบ 4 สวนคือ ี 
๑๓.๑ อบายมนสการุ ิ คอการคดอยางเขาถงความจรง
ื ิ   ึ ิ
๑๓.๒ ปถมนสการ ิ คอการคดอยางมลาดบขนตอนไมสบสน
ื ิ  ี ํ ั ้ั  ั
๑๓.๓ การณมนสิการ คือการคิดอยางมีเหตุผล
๑๓.๔ อปปาทกมนสการ คอการคดอยางมเี ปาหมาย คิดใหเกิดผล
ุ ิ ื ิ  
ไมใชคดไปเรือยเปอย
ิ ่ 
๑๔. ในการดําเนินชีวิต สตเิ ปนองคธรรมทจําเปนตองใชในการทางานทุกอยาง   ่ี    ํ 
โยนิโสมนสิการ เปนสิงหลอเลียงสติทยงไมเกิดใหไดเกิด ชวยใหสตทเ่ี กดแลวเกดตอเนอง
่ ้ ่ี ั   ิ ิ  ิ  ่ื
ตอไป
๑๕. กลไกการทางานของโยนโสมนสการในกระบวนการคด เมอบคคลรบรสงใด
ํ ิ ิ ิ ่ื ุ ั ู ่ิ
ความคดกจะพงเขาสความชอบหรอไมชอบทนที นันคือสิงปรุงแตง เนองจากบคคลมี
ิ ็ ุ  ู ื  ั ่ ่ ่ื ุ
ประสบการณมากอน เรยกสงปรงแตงนนวาอวชชา ในตอนนเ้ี องทโยนโสมนสการจะเขา
ี ่ิ ุ  ้ั  ิ ่ี ิ ิ 
ไปสกัดกั้นความคิดนั้นแลวเปนตัวนําเอากระบวนการคิดบริสุทธิ์ที่จะพิจารณาตามสภาวะ
ตามเหตปจจย เปนลําดบไมสบสน มีเหตุผลและเกิดผลได (ตามองคประกอบทงสขอใน
ุ  ั  ั  ั  ้ั ่ี 
ขอ ๑๓) ทําใหคนเปนนายไมใชทาสของความคิด เอาความคิดมาใชแกปญหาได

๑๖. คนปกตสามารถใชโยนโสมนสการงาย ๆ ไดโดยการพยายามควบคุมกระแส
ิ  ิ ิ 
ความคิดใหอยูในแนวทางที่ดีงามตามทางที่เคยไดรับการอบรมสั่งสอนจากกัลยาณมิตรมา
กอนแลว และเมื่อพิจารณาเห็นความจริง และรูวาคาแนะนําสังสอนนันถูกตองดีงาม มี ํ ่ ้
ประโยชน กยงมนใจและเกดศรทธาขนเอง เกิดเปนการประสานกันระหวางปจจัยภาย
็ ่ิ ่ั ิ ั ้ึ
นอกกับปจจัยภายใน กลายเปนความหมายของตนเปนทีพงแหงตนได ดังนันในการสอน ่ ่ึ ้
เพ่ือสรางศรทธาจะตองพยายามใหนกเรยนไดรบรผลและเกดความตระหนกในผลของการ
ั   ั ี  ั ู ิ ั
กระทําความดี ตองเราใหเ กดการเสรมแรงภายใน
  ิ ิ
๑๗. กลาวโดยสรุปกลไกการทํางานของโยนิโสมนสิการ และความสัมพันธ
ระหวางปรโตโฆสะกบโยนโสมนสการ มดงน้ี
 ั ิ ิ ีั
๕๑

8. ๑๗.๑ โยนโสมนสการจะทางาน ๒ ขั้นตอนคือ รับรูอารมณหรือประสบ
ิ ิ ํ 
การณจากภายนอก การรบรดวยโยนโสมนสการจะเปนการรบรอยางถกตอง มีการคิดคน
ั ู  ิ ิ  ั ู  ู 
พิจารณษอารมณหรือเรื่องราวที่เก็บเขามาเปนการพิจารณาขอมูลดวยสติซึ่งจะเอาไปใช
ประโยชนในการดําเนินชีวิตและทํากจกรรมตาง ๆ ตอไป ิ 
๑๗.๒ กลยาณมตร (ปรโตโฆสะทีด) และโยนโสมนสการเปนจดเชอมตอ
ั ิ ่ี ิ ิ  ุ ่ื 
ระหวางบคคลกบโลกหรอสภาพแวดลอมภายนอก โดยกลยาณมตรเชอมใหบคคลตดตอ
ุ ั ื  ั ิ ่ื  ุ ิ 
กับโลกทางสังคมอยางถูกตอง และโยนิโสมนสิการเชือมตอบุคคลกับโลกทางจิตใจของ ่
ตนเองอยางถกตอง
 ู 
๑๘. วธคดตามหลกโยนโสมนสการมี ๑๐ วิธีคือ
ิีิ ั ิ ิ
๑๘.๑ วธคดแบบสบสาวเหตปจจย เปนวิธคดเพือใหรสภาวะทีเ่ ปนจริง
ิีิ ื ุ  ั ีิ ่ ู
๑๘.๒ วธคดแบบแยกแยะองคประกอบ เปนวธคดเพอกําหนดแยกปรากฏ
ิีิ   ิ ี ิ ่ื
การณตาง ๆ ออกเปนสงทเ่ี ปนรปธรรมและสงทเ่ี ปนนามธรรม
 ่ิ  ู ่ิ 
๑๘.๓ วธคดแบบสามญลกษณ เปนวิธคดเพือใหรเู ทากัน คือรูวาสิ่งตาง ๆ
ิีิ ั ั ีิ ่
นั้นเกิดขึนเอง และจะดับไปเอง เรียกวา รูอนิจจัง และรูวาสิ่งตาง ๆ นั้นเกิดขึ้นมาเองไมมี
้ 
ใครบังคับหรือกําหนดขึ้น เรียกวา รูอนัตตา 
๑๘.๔ วธคดแบบอริยสจจ เปนวิธคดแบบแกปญหา โดยเรมจากตวปญหา
ิีิ ั ีิ  ่ิ ั 
หรอทกข ทําความเขาใจใหชัดเจน สบคนสาเหตุ เตรยมแกไข วางแผนกําจัดสาเหตุของ
ื ุ ื  ี 
ปญหา มีวธการปฏิบติ ๕ ขั้นตอน คือ
ิี ั
๑) ทุกข - การกําหนดใหรสภาพปญหา  ู 
๒) สมุทย - การกาหนดเหตแหงทกขเ พอกําจัด
ั ํ ุ  ุ ่ื
๓) นิโรธ - การดับทุกขอยางมีจุดหมาย ตองมการกําหนดวาจุดหมาย  ี
ทตองการคออะไร
่ี  ื
๔) มรรค - การกําหนดวธีการในรายละเอยดและปฏบตเิ พอกาจัด ิ ี ิ ั ่ื ํ
ปญหา
๑๘.๕ วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ เปนวิธีคิดใหมีความสัมพันธกัน
ิีิ ั ั
ระหวางหลักการ และความมุงหมาย สามารถตอบคําถามไดวาททําหรือจะทําอยางนน   ่ี  ้ั
อยางนี้เพื่ออะไร ทําใหการกระทํามีขอบเขต ไมเลยเถิด

๕๒

9. ๑๘.๖ วิธคิดแบบคุณโทษและทางออก
ี เปนการคิดบนพื้นฐานความ
ตระหนักทวาทกสงในโลกนมทงสวนดและสวนดอย ดงนนเมอตองคดตดสนใจเลอกเอา
่ี  ุ ่ิ ้ี ี ้ั  ี   ั ้ั ่ื  ิ ั ิ ื
ของส่ิงใดเพยงอยางเดยวจะตองยอมรบสวนดของสงทไมไดเ ลอกไว และไมมองขามโทษ
ี  ี  ั  ี ่ิ ่ี  ื
หรือขอบกพรอง จดออน จุดเสียของสิงทีเ่ ลือกไว การคิดและมองตามความจริงนี้ ทําให
  ุ  ่
ไมประมาท อาจนาเอาสวนดของสงทไมไดเ ลอกนนมาใชประโยชนได และสามารถหลีก
ํ  ี ่ิ ่ี  ื ้ั  
เล่ียงหรอโอกาสแกไขสวนเสยบกพรองทตดมากบสงทเ่ี ลอกไว
ื   ี  ่ี ิ ั ่ิ ื
๑๘.๗ วธคดแบบรคณคาแท-คณคาเทยม เปนวธคดทสามารถแยกแยะไดวา
ิีิ ู ุ  ุ  ี  ิ ี ิ ่ี 
คุณคาแทคืออะไร คุณคาเทียมคืออะไร
คุณคาแท คอคณคาของสงมประโยชนแกรางกายโดยตรง อาศยปญญาตราคา
ื ุ  ่ิ ี   ั  ี
เปนคุณคาสนองปญญา
คุณคาเทยม คอคณคาพอกเสรมสงจําเปนโดยตรง อาศยตณหาตราคา เปนคณคา
 ี ื ุ  ิ ่ิ ั ั ี  ุ 
สนองตณหา ั
วิธีคิดนี้ใชเพื่อมุงใหเกิดความเขาใจและเลือกเสพคุณคาแทที่เปนประโยชน
แกชีวิต เพอพนจากการเปนทาสของวตถุ เปนการเกียวของดวยปญญา มีขอบเขตเหมาะ
่ื   ั ่
สม
๑๘.๘ วธคดแบบเราคณธรรม เปนการคิดถึงแตสงทีดมกศล เมอไดรบ
ิีิ  ุ ่ิ ่ ี ี ุ ่ื  ั
ประสบการณใด แทนทจะคดถงสงทไมดงาม เปนวธคดทสกดกน ขัดเกลาตัณหา
่ี ิ ึ ่ิ ่ี  ี  ิ ี ิ ่ี ั ้ั
๑๘.๙ วิธคิดแบบเปนอยูกบปจจุบน เปนวิธคดใหตระหนักถึงสิงทีเ่ ปนอยูใน
ี ั ั ีิ ่ 
ขณะปจจุบันกําหนดเอาที่ความเกียวของกับความเปนอยูประจําวนเชอมโยงตอกนมาถงสง
่  ั ่ื  ั ึ ่ิ
ที่กําลังรับรู กิจการตามหนาทีหรือการปฏิบติ โดยมจดหมายไมเ พอฝนกบอารมณขอบ
่ ั ีุ   ั 
หรือชัง
๑๘.๑๐ วิธีคิดแบบวิภัชวาท เปนการคดแบบมองใหเ หนความจรง โดยแยก
 ิ ็ ิ
แยะออกใหเห็นแตละแง แตละดานจนครบทกดาน ไมพิจารณาสิ่งใด ๆ เพียงดานหรือแง
  ุ 
มมเดยว
ุ ี
แนวทาง รปแบบ กระบวนการ วธการ เทคนิคการสอนและการพัฒนากระบวนการคิด
ู ิี
ของไทย
ในระยะประมาณ 50 ปทผานมา ไดมีนักคิดและนักการศึกษาที่ไดใหความสนใจ
่ี 
ในเรืองพัฒนาการคิดตลอดมา โดยเฉพาะอยางยงในระยะหลง ๆ ไดมีการนําหลกธรรม
่  ่ิ ั ั
๕๓

10. ทางพระพทธศาสนามาประยกตใชในการสอน และศกษาวจยกนมากขน ควบคูไปกับ
ุ ุ   ึ ิั ั ้ึ 
การนําทฤษฎและหลกการของตางประเทศมาประยกตใช จงทาใหประเทศไทยไดรปแบบ
ี ั  ุ  ึ ํ  ู
การสอน กระบวนการสอนและเทคนคตาง ๆ เพิ่มขึ้นมาก อาทเิ ชน การสอนให “คิด
ิ  
เปน ทําเปน และแกปญหาเปน” โดย โกวิท วรพิพัฒน “การสอนโดยสรางศรัทธาและ
  
โยนิโสมนสิการ” โดย สุมน อมรววฒน “การสอนความคิด” โดย โกวิท ประวาลพฤกษ
ิั
“การสอนทักษะกระบวนการ” โดย กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ และ “กระบวนการ
ิ ึ ิ
คิดเปนเพื่อการดารงชวตในสงคมไทย”
ํ ีิ ั โดย หนวยศกษานเิ ทศก กรมสามญศกษา
 ึ ั ึ
กระทรวงศกษาธการ เปนตน
ึ ิ  
กรอบความคิดของ “การคด” ิ
จากการประมวลขอมูลเกียวกับการคิด พบวา มีคาทีแสดงถึงลักษณะของการคิด
่ ํ ่
และคําทเ่ี กยวของกบการใชความคดเปนจานวนมาก อาทเิ ชน
่ี  ั  ิ  ํ 
การสังเกต คิดผิด-คิดถูก กระบวนการคดอยางวจารณญาณ
ิ  ิ
การเปรยบเทยบ ี ี คดสน-คิดยาว/คดไกล กระบวนการคิดแกปญหา
ิ ้ั ิ 
การตงคาถาม
้ั ํ คิดแคบ-คิดกวาง กระบวนการคดรเิ รมสรางสรรค
ิ ่ิ 
การแปลความหมาย คิดรอบคอบ คิดทบทวน กระบวนการตดสนใจ ั ิ
การตความ ี คดคลอง คิดไว
ิ  กระบวนการทางวทยาศาสตร
ิ
การขยายความ คดอยางมเี หตผล
ิ  ุ กระบวนการศึกษาวิจย ั
การอางอิง คิดหลากหลาย กระบวนการปฏบติ ิ ั
การคาดคะเน คดละเอยดลออ
ิ ี
การสรป ุ คดเปน
ิ 
การสราง 
ฯลฯ
จะเห็นไดวาคําตาง ๆ ทเ่ี กยวของกบการคดจํานวนมากนั้น สามารถจดกลมได 3
่ี  ั ิ ั ุ
กลมใหญ ๆ คือ
ุ
กลุมที่ ๑ เปนคําทีแสดงออกถึงการกระทําหรอพฤตกรรมซงตองใชความคด เชน
 ่ ื ิ ่ึ   ิ
การสังเกต การเปรียบเทียบ การจําแนกแยกแยะ การขยายความ การแปลความ การตความ
ี
การจดกลม/หมวดหมู การสรป ฯลฯ คําตาง ๆ เหลานแมจะเปนพฤตกรรมทไมมคาวา
ั ุ ุ  ้ี   ิ ่ี  ี ํ
๕๔

11. “คิด” อยู แตกมความหมายของการคดอยในตว คําในกลมนมลกษณะของพฤตกรรม/
็ ี ิ ู ั ุ ้ี ี ั ิ
การกระทาทชดเจนหรอคอนขางชดเจนหรอเปนทเ่ี ขาใจตรงกน ซงหากบคคลสามารถทํา
ํ ่ี ั ื   ั ื   ั ่ึ ุ
ไดอยางชํานาญ กจะเรยกกนวา ทักษะ ดงนน ทศนา แขมมณี และคณะ (๒๕๔๐) จงเรยก
็ ี ั  ั ้ั ิ ึ ี
ชื่อคํากลุมนีวา ทักษะการคิด ทักษะการคิดแตละทักษะ จะประกอบไปดวยพฤตกรรม
 ้  ิ
หรือการกระทํายอย ๆ มากบาง นอยบาง และมกจะมการจดลําดบของการกระทาเหลานั้น
  ั ี ั ั ํ
ดั งนั้ น ทัก ษะการคิ ด จึ งเป น ความสามารถของบุคคลในการแสดงพฤติกรรมการคิดซึ่ง
ประกอบไปดวยการกระทํายอย ๆ ทเ่ี ปนไปตามลําดบเพอใหเ กดเปนพฤตกรรมการคดนน
   ั ่ื ิ  ิ ิ ้ั
ๆ การคิดในระดับทักษะมักบงชีถงพฤติกรรมการคิดไดคอนขางชัดเจน ทกษะการคดนมี
้ึ  ั ิ ้ี
๓ ระดับ คือ ทักษะการคิดพื้นฐาน (Basic Thinking Skills) ทักษะการคิดทีเ่ ปนแกนสําคัญ
(Core Thinking Skills) และทักษะการคิดชั้นสูง (Higher-Ordered Thinking Skills) ทักษะ
การคิดชั้นสูง มักจะประกอบไปดวยการกระทํายอย ๆ และมขนตอนของการกระทาที่
 ี ้ั ํ
มากกวาทกษะการคดขนตน ๆ
 ั ิ ้ั 
กลุมที่ ๒ เปนคาที่แสดงลักษณะของการคิด ซงใชในลกษณะเปนคาวิเศษณ เชน
 ํ ่ึ  ั  ํ
คิดกวาง คิดถูก คิดคลอง คิดรอบคอบ ซึ่งคําไมไดแสดงออกถงพฤตกรรมหรอการกระทํา
  ึ ิ ื
โดยตรง แตสามารถแปลความไปถงพฤตกรรมหรอการกระทาประการใดประการหนง
 ึ ิ ื ํ ่ึ
หรือหลายประการรวมกัน เชน คิดคลอง มความหมายถงพฤตกรรมการบอกความคดได
ี ึ ิ ิ
จํานวนมาก และในเวลาทรวดเรว คิดหลากหลายมีความหมายถึงพฤติกรรมการสามารถ
่ี ็
บอกความคิดที่มีลักษณะ/รปแบบ/ประเภท ทีหลากหลาย คําประเภทนี้ ทศนา แขมมณี
ู ่ ิ
และคณะ (๒๕๔๐) จงเรยกวา ลกษณะการคด ซงหมายถง การคิดทีมลกษณะพิเศษเปน
ึ ี  ั ิ ่ึ ึ ่ ีั
เอกลักษณเฉพาะของการคิดนั้น ๆ ซงลกษณะดงกลาว ไมไดบงชถงพฤตกรรมหรอการ
่ึ ั ั     ้ี ึ ิ ื
กระทําทีชดเจน ตองอาศัยการแปลความและตีความไปถึงพฤติกรรมตาง ๆ ทเ่ี มอประกอบ
่ ั ่ื
กันเปนลาดับขันตอนแลวจะชวยใหเกิดเปนลักษณะการคิดนัน ๆ
 ํ ้ ้
กลุมที่ ๓ เปนคําทแสดงถง การดําเนินกิจกรรมการคิดอยางเปนลําดบขนตอน
 ่ี ึ ั ้ั
หรือเปนกระบวนการ ซงจะชวยใหบรรลวตถประสงคของการคดนน ๆ และในกระบวน
 ่ึ   ุั ุ  ิ ้ั
การแตละขั้นตอน จะตองอาศยทกษะการคดและลกษณะการคดทจาเปนจํานวนมาก อาทิ
 ั ั ิ ั ิ ่ี ํ
เชน กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการคิดริเริม
ิ  ีิ  ่
สรางสรรค เปนตน กระบวนการคิดเหลานีมวตถุประสงคเฉพาะทีแตกตางกันและตอง
   ้ ีั ่
อาศยความสามารถทางการคดตาง ๆ หลายประการมาชวยใหแตละขันตอนของกระบวน
ั ิ  ้
๕๕

12. การสัมฤทธิ์ผล การคดทตองอาศยพฤตกรรมหรอการกระทําหรือทักษะจํานวนมากนี้
ิ ่ี  ั ิ ื
ทศนา แขมมณี และคณะ (๒๕๔๐) จดใหอยในกลมของ กระบวนการคิด เชน กระบวน
ิ ั  ู ุ
การคิดอยางมีวิจารณญาณ มวตถประสงคเ พอใหไดความคดทผานการกลนกรองพจารณา
ีั ุ ่ื   ิ ่ี  ่ั ิ
มาอยางดีแลว กระบวนการคิดจึงประกอบไปดวยขันตอนในการพิจารณากลันกรองขอ
้ ่
มูล ในขณะทีกระบวนการแกปญหา มีวตถุประสงค เพือแกปญหาใดปญหาหนึง หรือ
่  ั ่  ่
กระบวนการคดรเิ รมสรางสรรค มีวตถุประสงคเพือสรางผลงานทีใหมแตกตางไปจากเดิม
ิ ่ิ  ั ่ ่
อันทจรงแลว ทงทักษะการคด ลกษณะการคด และกระบวนการคิด เมอ
่ี ิ  ้ั ิ ั ิ ่ื
วิเคราะหละเอียดลงไปแลว จะเห็นวามีลกษณะรวมกันคือ ประกอบไปดวยพฤติกรรม
ั
หรือการกระทํายอย ๆ หลายพฤตกรรม และมีการเรียงลําดับพฤติกรรมเปนขันตอนที่
 ิ ้
สามารถนาไปสูวตถุประสงค หรอกลาวอยางสน ๆ ไดวามลกษณะเปนขนตอนหรอ
ํ ั ื   ้ั  ีั  ้ั ื
กระบวนการเชนเดียวกัน แตมีความแตกตางกันตรงความชัดเจนของคํา และปริมาณและ
ความซบซอนของพฤตกรรมหรอการกระทํา ซงหากจะจดลําดบโดยใชเ กณฑดงกลาวแลว
ั  ิ ื ่ึ ั ั ั  
สามารถจดไดวาทกษะการคด เปนการคิดในระดับพื้นฐาน ลกษณะการคดเปนการคดใน
ั  ั ิ ั ิ  ิ
ระดับกลาง และกระบวนการคิดเปนการคิดในระดับสูง
จากกรอบความคิดดังกลาว ประกอบกับการศึกษาคนควาองคความรูเ กียวกับการ
่
คิด ทศนา แขมมณี และคณะ (๒๕๔๐) ไดจัดมิติของการคิดไว ๖ ดาน เพอใชเ ปนกรอบ
ิ ่ื 
ความคิดในการพัฒนา ความสามารถทางการคิดของเด็กและเยาวชนตอไป
มิติของ “การคด” มี ๖ ดาน ดังนี้
ิ
๑. มตดานขอมลหรอเนอหาทใชในการคด
ิ ิ   ู ื ้ื ่ี  ิ
๒. มิตดานคุณสมบัตทเ่ี อืออํานวยตอการคด
ิ ิ ้  ิ
๓. มิตดานทักษะการคิด
ิ
๔. มตดานลกษณะการคด
ิ ิ ั ิ
๕. มิตดานกระบวนการคิด
ิ
๖. มตดานการควบคมและประเมนการคดของตน
ิ ิ ุ ิ ิ
สําหรับรายละเอียดเกียวกับมิตแตละดานนัน
่ ิ ้ ไมสามารถกลาวไดในทนทงหมด
   ่ี ้ี ้ั
โดยเฉพาะเกียวกับทักษะการคิดและลักษณะการคิด
่ พบวามีผูไดใหคาอธบายทชดเจน
ํ ิ ่ี ั
๕๖

13. เก่ียวกับทกษะการคดอยบาง แตไมมากนัก ซึงสวนใหญมกจะเปนทักษะกระบวนการ
ั ิ ู  ่ ั
ทางวิทยาศาสตร สวนลกษณะการคดตาง ๆ มีคาอธบายนอยมาก สําหรับกระบวนการคิด
 ั ิ  ํ ิ 
น้ันพบวา กระบวนการคดทมผศกษาไวมากพอสมควร ไดแก กระบวนการคิดอยางมี
 ิ ่ี ี ู ึ 
วิจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการทางวทยาศาสตร และกระบวนการคิด
 ิ
ริเริมสรางสรรค
่
ดวยเหตททกษะการคดและลกษณะการคด
ุ ่ี ั ิ ั ิ จานวนมากยงไมไดรบการศกษา
ํ ั  ั ึ
วิเคราะห และขยายความใหเกิดความชัดเจนอยางเพียงพอ ความคลุมเครือนีจงอาจเปน ้ึ
สาเหตุสําคัญทีทาใหการสอนกระบวนการคด ซงเปนการคดขนสง ไมบรรลผล เนองจาก
่ ํ  ิ ่ึ  ิ ้ั ู  ุ ่ื
ผูเ รยนยงขาดทกษะขนพนฐานทจาเปนตอการพัฒนาความคิดในขั้นสูง ดวยเหตุน้ี ทศนา
ี ั ั ้ั ้ื ่ี ํ ิ
แขมมณี และคณะ (๒๕๔๐) จงไดรวมกนวเิ คราะหทักษะการคดแตละทักษะ และ
ึ  ั  ิ 
ลักษณะการคิดที่สาคญแตละลกษณะ และเลอกลกษณะการคดบางประการทคดวาเปนพน
ํ ั  ั ื ั ิ ่ี ิ   ้ื
ฐานทีสาคัญ และจําเปนจะตองสงเสริมและฝกฝนใหผเู รียนตังแตระดับการศึกษาปฐมวัย
่ ํ ้
ประถมศึกษา และมธยมศกษา แลวจึงนําคําเหลานั้นมาวิเคราะหใหเห็นถึงจุดมุงหมาย
ั ึ
และวธการในการคด รวมทังกําหนดเกณฑตดสน เพอใชในการประเมนการคดนน ๆ
ิี ิ ้  ั ิ ่ื  ิ ิ ้ั
ทั้งนี้ดวยวัตถุประสงคที่จะทําใหคาทีใชกนในลักษณะทีเ่ ปนนามธรรมมีความเปนรูปธรรม
ํ ่ ั
มากขึ้น ซึงจะชวยใหแนวทางทีชดเจนแกครูในการสอน ทําใหครูสามารถสอนไดอยาง
่ ่ ั
ชัดเจน ตรงทาง และบรรลวตถประสงคมากขนุั ุ  ้ึ
อยางไรก็ตาม การนําเสนอขอมลในทนจะนาเสนอเพยงรายการทักษะการคด
 ู ่ี ้ี ํ ี ิ
ลักษณะการคด และกระบวนการคิด ทไดคดเลอกไวเ ทานน ไมสามารถนาเสนอราย
ิ ่ี  ั ื  ้ั ํ
ละเอียดที่วิเคราะหไดทั้งหมด เนองจากรายละเอยดนนมมาก ไมสามารถบรรจุลงในบท
่ื ี ้ั ี
ความได ทานผูอานที่สนใจ ทีประสงคจะศึกษาและนําไปใช สามารถตดตอขอศกษาราย
่ ิ  ึ
ละเอียดไดที่ ศูนยพฒนาการเรียนการสอน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ
ั
หรือที่คณะผูเขียน คณะครุศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย สําหรับขอมูลเกียวกับมิตแต
ุ  ิ ั ่ ิ
ละดานทสาคัญมีดังนี้
 ่ี ํ
๑. มตดานขอมลหรอเนอหาทใชในการคด
ิ ิ   ู ื ้ื ่ี  ิ
ในการคิด บุคคลไมสามารถคิดโดยไมมีเนื้อหาของการคิดได เฉพาะการคดเปน
ิ 
กระบวนการ ในการคิดจึงตองมีการคิดอะไรควบคูไปกับการคิดอยางไร

๕๗

14. ขอมลทใชในการคดนน มจํานวนมากเกนกวาทจะกาหนดหรอบอกได โกวิท
ู ่ี  ิ ้ั ี ิ  ่ี ํ ื
วรพิพัฒน (อางถึงในอุนตา นพคุณ) ไดจดกลมขอมลทมนษยใชในการคดพจารณาแก
  ั ุ  ู ่ี ุ   ิ ิ
ปญหาออกเปน ๓ ดาน ดวยกัน คือ
 
๑. ขอมลเกยวกบตนเอง
 ู ่ี ั
๒. ขอมูลเกียวกับสังคมและสิงแวดลอม
่ ่
๓. ขอมูลวิชาการ
ในการพจารณาหาทางแกปญหา บคคลจะตองพจารณาขอมลทง ๓ สวนควบกน
ิ   ุ  ิ  ู ้ั  ั
ไปอยางผสมกลมกลืน จนกระทงพบทางออกหรอทางเลอกในการแกปญหาอยาง
่ั ื ื   
เหมาะสม
๒. มตดานคณสมบตทเ่ี อออํานวยตอการคด
ิ ิ  ุ ั ิ ้ื ิ
ในการคดพจารณาเรองใด ๆ โดยอาศยขอมลตาง ๆ คุณสมบัตสวนตัวบาง
ิ ิ ่ื ั  ู  ิ 
ประการ มีผลตอการคิดและคุณภาพของการคิด ตวอยางเชน คนทมใจกวาง ยอมยนดทจะ
ั   ่ี ี   ิ ี ่ ี
รับฟงขอมลจากหลายฝาย จงอาจจะไดขอมลมากกวาคนทไมรบฟง ซงขอมลเหลานจะมี
  ู  ึ  ู  ่ี  ั  ่ึ  ู  ้ี
ผลตอการคด ชวยใหการคดพจารณาเรองตาง ๆ มความรอบคอบขน หรอผทชางสงสย
 ิ   ิ ิ ่ื  ี ้ึ ื ู ่ี  ั
อยากรอยากเหน มีความใฝรูยอมมีความกระตือรือรนที่จะแสวงหาขอมูลและคนหาคํา
ู ็
ตอบ ซงคณสมบตนมกจะชวยสงเสรมการคดใหมคณภาพขน ดังนั้นคุณภาพของการคิด
่ึ ุ ั ิ ้ี ั   ิ ิ  ีุ ้ึ
สวนหนึงจึงยังตองอาศัยคุณสมบัตสวนตัวบางประการ แตในทานองเดียวกัน พัฒนาการ
่ ิ   ํ
ดานการคิดของบุคคลก็มักจะมีสวนยอนกลับไปพัฒนาคุณสมบัติสวนตัวของบุคคลนั้น
ดวย
คุณสมบัตทเ่ี อืออํานวยตอการคดทนกคด นักจิตวิทยา และนักการศึกษาเห็นพอง
ิ ้  ิ ่ี ั ิ
ตองกนมอยหลายประการ ทสาคัญมากไดแก ความเปนผูมีใจกวาง เปนธรรม ใฝรู
ั ี ู ่ี ํ 
กระตือรือรน ชวงวิเคราะหผสมผสาน ขยัน ตอสู กลาเสยง อดทน มีความมั่นใจในตนเอง
 ่ี
และนารักนาคบ
๓. มิติดานทักษะการคิด
ในการคิด บุคคลจําเปนตองมทกษะพนฐานหลายประการในการดาเนินการคิด
  ี ั ้ื ํ
อาทเิ ชน ความสามารถในการจําแนกความเหมือนและความตางของสิ่ง ๒ สิงหรือมากกวา
 ่
และความสามารถในการจดกลมของทมลกษณะเหมอนกน นับเปนทักษะพืนฐานในการ
ั ุ ่ี ี ั ื ั ้
๕๘

15. สรางมโนทศนเ กยวกบสงนน ความสามารถในการสงเกต การรวบรวมขอมูล และการตั้ง
ั ่ี ั ่ิ ้ั ั
สมมติฐาน นบเปนทกษะพนฐานในกระบวนการคดแกปญหา เปนตน ทักษะทีนบเปน
ั  ั ้ื ิ     ่ ั
ทักษะการคดขนพนฐานจะมลกษณะเปนทกษะยอย ซงมกระบวนการหรอขนตอนในการ
ิ ้ั ้ื ีั  ั  ่ึ ี ื ้ั
คิดไมมาก ทกษะทมกระบวนการหรอขนตอนมากและซบซอน สวนใหญจะตองใช
ั ่ี ี ื ้ั ั    
ทักษะพื้นฐานหลายทักษะผสมผสานกัน ซงจะเรยกกนวา “ทกษะการคดขนสง” ทักษะ
่ึ ี ั  ั ิ ้ั ู
การคิดเปนพื้นฐานที่สาคัญในการคิด บุคคลจะคิดไดดีจําเปนตองมีทกษะการคิดทีจาเปน
ํ ั ่ํ
มาบางแลว และเชนเดียวกัน การคิดของบุคคลก็จะมีสวนสงผลไปถึงการพัฒนาทักษะ

การคิดของบุคคลนั้นดวย โดยทัว ๆ ไป มการจดทกษะการคดไว ๓ ระดับ ไดแก
่ ี ั ั ิ
ก.! ทักษะการคิดขั้นพื้นฐานที่สําคัญ มจานวนมากไดแก
ีํ
๑) ทกษะการสอสาร ประกอบดวย
ั ่ื
- ทักษะการฟง - ทกษะการใชความรู
ั 
- ทักษะการจํา - ทักษะการอธบาย ิ
- ทักษะการอาน  - ทักษะการทําความกระจาง
- ทักษะการรับรู - ทักษะการบรรยาย
- ทักษะการเกบความรู ็ - ทักษะการพูด
- ทกษะการดงความรู
ั ึ - ทกษะการเขยน
ั ี
- ทักษะการจําได - ทกษะการแสดงออก
ั
๒) ทักษะทีเ่ ปนแกนหรือทักษะขันพืนฐานทัวไป ไดแก
้ ้ ่
- ทักษะการสังเกต - ทักษะการระบุ
- ทักษะการสํารวจ - ทักษะการจําแนกความแตกตาง
- ทักษะการตงคาถาม้ั ํ - ทกษะการจดลาดับ
ั ั ํ
- ทักษะการรวบรวมขอมูล - ทักษะการเปรยบเทยบ ี ี
- ทักษะการจัดหมวดหมู - ทักษะการอางอง  ิ
- ทักษะการตีความ - ทกษะการแปลความ
ั
- ทักษะการเชือมโยง ่ - ทักษะการขยายความ
- ทกษะการใชเ หตผล
ั ุ - ทักษะการสรปความ ุ
๕๙