1. İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Ulaşım Daire Başkanlığı
Ulaşım Planlama Müdürlüğü
İSTANBUL METROPOLİTEN ALANI
KENTSEL ULAŞIM ANA PLANI
(İUAP)
ÖZET RAPOR
_______________________ İSTANBUL _______________________
Mayıs-2011

2. İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Ulaşım Daire Başkanlığı
Ulaşım Planlama Müdürlüğü
İSTANBUL METROPOLİTEN ALANI
KENTSEL ULAŞIM ANA PLANI
(İUAP)
ÖZET RAPOR
Mayıs 2011

3. Raporda kullanılan sabit kur
1.0 ABD$ = 1.50 TL’dir

4. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
İçindekiler
1 Giriş ................................................................................................................................................. 1
1.1 Çalışmanın Arka Planı ve Amacı ................................................................................................. 1
1.2 Ulaşım Ana Planı İçin Politikalar ve Stratejiler ........................................................................... 1
1.2.1 Amaç .................................................................................................................................... 1
1.2.2 Ana Planın Hedefleri ............................................................................................................ 1
1.2.3 Politikalar ............................................................................................................................. 2
1.2.4 Stratejiler .............................................................................................................................. 2
1.3 Çalışma Alanı............................................................................................................................... 3
2 İstanbul’un Kentsel Yapısı ............................................................................................................... 3
2.1 Doğal ve Coğrafi Yapı.................................................................................................................. 3
2.2 Kentsel Gelişme / Yayılma........................................................................................................... 4
2.3 Nüfus Dağılımı ve Değişimi ........................................................................................................ 4
2.4 İstihdam Dağılımı ve Değişimi .................................................................................................... 4
2.5 Arazi Kullanım Yapısı.................................................................................................................. 5
3 Yolculuk Özellikleri......................................................................................................................... 5
3.1 Hane Halkı Araştırması................................................................................................................ 5
3.2 Yolculuk Sayısı ............................................................................................................................ 6
3.3 Hareketlilik Oranı ........................................................................................................................ 6
3.4 Yolculuk Süreleri ......................................................................................................................... 6
3.5 Yolculuk Üretimi ve Çekimi ........................................................................................................ 6
3.6 Yolculuk Dağılımı........................................................................................................................ 7
3.7 Hane Halkı Yolculuk Özellikleri.................................................................................................. 8
4 Karayolu Şebekesi ........................................................................................................................... 8
4.1 Bölgeler Arası Karayolu Şebekesi ............................................................................................... 8
4.2 Şebekedeki Trafik Hacim Değerleri............................................................................................. 8
4.3 Perde-Kordon Hatlarında Trafik Hacmi....................................................................................... 9
4.4 Dış İstasyon Hatlarındaki Trafik Hacmi ...................................................................................... 9
5 Raylı Sistem Şebekesi.................................................................................................................... 10
5.1 Mevcut Raylı Sistem Ağı ........................................................................................................... 10
6 Karayolu ve Denizyolu Toplu Taşımacılığı ................................................................................... 10
6.1 Karayolu Toplu Taşımacılığı...................................................................................................... 10
6.2 Denizyolu Toplu Taşımacılığı .................................................................................................... 11
7 Mevcut Trafik Yönetimi ................................................................................................................ 11
8 İstanbul Çevre Düzeni Planı ve Sosyo-Ekonomik Yapı................................................................. 12
8.1 Üst Ölçekli Planlama Yaklaşımı ................................................................................................ 12
8.1.1 Amaç ve Temel Hedefler.................................................................................................... 12
8.1.2 Kentsel Gelişim Önerisi ..................................................................................................... 12
8.2 Sosyo-Ekonomik Çerçeve.......................................................................................................... 12
8.2.1 Nüfus .................................................................................................................................. 12
8.2.2 İstihdam.............................................................................................................................. 13
8.2.3 GSYİH ve Hane Halkı Geliri ............................................................................................. 13
8.2.4 Otomobil Sahipliği ............................................................................................................. 13
8.2.5 Öğrenci Sayısı .................................................................................................................... 13
9 Ulaşım Talep Tahmini.................................................................................................................... 13
9.1 Yolculuk Talep Modeli............................................................................................................... 13
9.1.1 Trafik Analiz Bölgelerine (TAB) Göre Yolculuk Üretim ve Çekim Modelleri .................. 14
9.1.2 Yolculuk Dağılım Modeli................................................................................................... 14
9.1.3 Türel Dağılım Modeli......................................................................................................... 15
9.1.4 Zirve Saat Yolculuk Oranları.............................................................................................. 15
9.1.5 Şebeke Ataması .................................................................................................................. 16
10 Gelecekteki Ulaşım Talebi ......................................................................................................... 16
10.1 Yolculuk Talep Modeli............................................................................................................... 16
10.2 Sosyo - Ekonomik Yapı.............................................................................................................. 17
i

5. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
10.2.1 TAB Bazında Gelir Dağılımı ve Oto sahipliliği ................................................................. 17
10.2.2 Yolculuk Üretim ve Çekimi................................................................................................ 18
11 2023 Uzun Dönem Hedef Yılı İçin Hiçbir Şey Yapılmaması Durumu Analizi ......................... 19
11.1 Hiçbir Şey Yapılmaması Durumu Analizi.................................................................................. 19
11.1.1 Türel Dağılım ..................................................................................................................... 19
11.1.2 Karayolu Ağındaki Yolculuk Talebi ................................................................................... 21
11.2 Japonya’da Üç Ana Metropoliten Alanda Türel Dağılım Oranları ............................................ 21
12 Ana Plan Yaklaşımı.................................................................................................................... 22
12.1 Şebeke Tanımları ve Planlama Süreci........................................................................................ 22
12.2 Temel Ağ.................................................................................................................................... 22
12.2.1 Karayolu Temel Ağı ........................................................................................................... 22
12.2.2 Raylı Sistem Temel Ağı...................................................................................................... 22
12.3 Yolculuk Uzunluğu Dağılımı ..................................................................................................... 23
12.4 Talep / Kapasite Boşlukları ........................................................................................................ 23
12.5 Yük Hareketleri Talebi............................................................................................................... 24
12.5.1 Lojistik Faaliyetler ve Yük Akışı İlişkisi............................................................................ 24
12.5.2 İstanbul Metropoliten Alanında Yük Hareketi Özellikleri ................................................. 24
12.6 Yaka Geçişi Ana Ulaşım Koridorları Analizi............................................................................. 25
12.6.1 Yaka Geçişi Karayolu Koridorları...................................................................................... 25
12.6.2 2023 Yılı Alternatif Yaka Geçişi Senaryoları ..................................................................... 27
12.6.3 Yaka Geçişi Raylı Sistem Koridorları ................................................................................ 29
12.6.4 Yaka Geçişi Yük Hareketleri .............................................................................................. 29
12.7 Alternatif Ağ Gelişim Stratejileri ............................................................................................... 30
12.7.1 Karayolu Ağırlıklı Ağ......................................................................................................... 30
12.7.2 Raylı Sistem Ağırlıklı Ağ ................................................................................................... 30
12.7.3 Karma Ulaşım Sistemi ....................................................................................................... 30
12.8 Alternatif Ağ Gelişim Stratejileri Performans Analizi ve 2023 Plan Ağının Belirlenmesi ........ 30
13 Karayolu Plan Projeleri.............................................................................................................. 32
14 Raylı Sistem Plan Projeleri ........................................................................................................ 32
15 Alternatif Plan Projelerinin Değerlendirilmesi ve Önceliklendirilmesi..................................... 33
15.1 Ekonomik Değerlendirme .......................................................................................................... 33
15.1.1 Karayolu Projelerinin Ekonomik Değerlendirmesi ............................................................ 33
15.1.2 Raylı Sistem Projelerinin Ekonomik Değerlendirmesi ...................................................... 33
15.2 Finansal Değerlendirme ............................................................................................................. 33
15.3 Sosyal ve Çevresel Değerlendirme (SÇD)................................................................................. 33
15.4 Proje Önceliklendirmesi............................................................................................................. 34
16 Ağ Gelişim Planı........................................................................................................................ 35
16.1 Ağ Gelişim Plan Yaklaşımları.................................................................................................... 35
16.2 Karayolu Ana Plan Ağı .............................................................................................................. 35
16.3 Raylı Sistem Planı...................................................................................................................... 36
16.4 Lastik Tekerlekli ve Denizyolu Toplu Taşıma Planı .................................................................. 37
16.4.1 Metrobüs Ağı Gelişim Planı ............................................................................................... 37
16.4.2 Deniz Ulaşımı Gelişim Planı.............................................................................................. 37
17 Ulaşım Talep Yönetim Planı ...................................................................................................... 38
18 Plan Performansı........................................................................................................................ 39
19 Ulaşım Altyapısı İçin Afet Yönetimi.......................................................................................... 41
20 Uygulama Planı ve Programı, Uygulama Araçları, Öncelikli Eylemler .................................... 42
20.1 Uygulama Planı ve Programı ..................................................................................................... 42
20.2 Uygulama Araçları ..................................................................................................................... 44
20.3 Ulaşım Yatırımlarının Hızlandırıcı Alternatif Fon Kaynakları .................................................. 45
20.4 Öncelikli Eylem Önerileri.......................................................................................................... 45
ii

6. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Tablolar
Tablo 1.1 İstanbul İl Çevre Düzeni Planı ile İUAP Hedefleri.......................................................... 2
Tablo 2.1 Bölge Bazında Nüfus Gelişimi ........................................................................................ 4
Tablo 2.2 Bölgelere Göre İstihdam Artışı ........................................................................................ 4
Tablo 3.1 Hane Halkının Otomobil Sahipliği ve Amaçlarına Göre Hareketlilik Oranları............... 6
Tablo 4.1 Kordon Hattında İstikamete Göre Günlük Trafik Hacmi .............................................. 10
Tablo 6.1 Karayolu Toplu Taşıma İşletmesi Ana Hatları ............................................................... 11
Tablo 8.1 Yıllara Göre Nüfus Dağılımı ......................................................................................... 13
Tablo 8.2 Yıllara Göre İstihdam Değerleri .................................................................................... 13
Tablo 8.3 2023 Yılı Çalışan Sayısı ve İstihdamın Yakalara Dağılımı............................................ 13
Tablo 9.1 Model Yapısı .................................................................................................................. 14
Tablo 9.2 Üretim ve Çekim Modelinde Kullanılan Değişkenler Listesi........................................ 14
Tablo 9.3 Model ve Sayım Sonuçlarının Karşılaştırılması ............................................................ 15
Tablo 9.4 Ortalama Doluluk ve Birim Otomobil Değeri ............................................................... 16
Tablo 10.1 Çalışma Alanına İlişkin Sosyo-Ekonomik Veriler ve Hareketlilik .............................. 18
Tablo 11.1 Mevcut Duruma Ait Türel Dağılım Oranları ............................................................... 19
Tablo 11.2 2023 Yılı Hiçbir Şey Yapılmaması (Temel Ağ) Durumuna Ait Türel Dağılım Oranları
............................................................................................................................................... 20
Tablo 12.1. Türlere Göre Yolculuk Uzunluğu Dağılımları (km/yolculuk) .................................... 23
Tablo 12.2 Alternatif 2023 Senaryolarına Göre Hesaplanan Yolculuk Bilgileri............................ 28
Tablo 12.3 Önceliklendirilmiş Raylı Sistem Yaka Geçiş Hatları................................................... 29
Tablo 12.4 Alternatif Senaryolara Göre Türel Dağılım Oranları ................................................... 31
Tablo 12.5 Alternatif Senaryolara Göre Ortalama Mesafe, Süre ve Hız Değerleri........................ 31
Tablo 12.6 Alternatif Gelişim Senaryolarına Göre Toplam Süre ve Mesafelerin Karşılaştırılması31
Tablo 15.1 Ekonomik Değerlendirme Sonuçları ........................................................................... 33
Tablo 15.2 Değerlendirme Kriterlerine Göre Puanlama ................................................................ 34
Tablo 15.3 Tüm Projelerin Önceliklendirilmesi ............................................................................ 35
Tablo 16.1 Metrobüs Projelerinin Finansal Değerlendirmesi ve Önceliklendirilmesi................... 37
Tablo 17.1 2023 Yılında İstanbul İçin Önerilen Toplu Taşıma Bilet Fiyat Politikası .................... 38
Tablo 18.1 Plan Ağı ve Talep Yönetimi Performansı..................................................................... 39
Tablo 18.2 Ulaşım Maliyetlerindeki Değişim (USD/gün) ............................................................. 39
Tablo 18.3 İstanbul’daki Sosyo-Ekonomik Parametreler .............................................................. 40
Tablo18.4 Farklı Dünya Kentlerine Ait Özel Otomobil ve Toplu Taşıma Ulaşım Dağılımları ..... 40
Tablo 20.1Yıllık Uygulama Programı ........................................................................................... 43
iii

7. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Şekiller
Şekil 1.1 Çalışma Alanı ve Trafik Analiz Bölgeleri......................................................................... 3
Şekil 2.1 Arazi Yapısı ve Kullanımı................................................................................................. 3
Şekil 2.2 İstanbul Mevcut Arazi Kullanımı ..................................................................................... 5
Şekil 2.3 Bölgelere Göre Nüfus ve İstihdam Yoğunluğu................................................................. 5
Şekil 3.1 Amaçlarına Göre Yolculuk Süreleri Dağılımı................................................................... 6
Şekil 3.2 Tüm Yolculuklar Üretim ve Çekim Oranları .................................................................... 7
Şekil 3.3 Tüm Yolculukların Saatlik Dağılımı................................................................................. 7
Şekil 3.4 Yolculuk Dağılımı, Tüm Amaçlar(10.000 üstü) ............................................................... 7
Şekil 3.5 Otomobil Sahipliğine Göre Hanedeki Türel Dağılım (Yaya Yolculukları Hariç)............. 8
Şekil 4.1 Türkiye’den Geçen Uluslararası Yol Ağı ile İstanbul ve Çevre İlleri Arasındaki Yolu Ağı
................................................................................................................................................. 8
Şekil 4.2 2009 Yılı Karayolu Kapasite Kullanım Oranları .............................................................. 9
Şekil 4.3 Perde-Kordon Hatlarının Yerleri....................................................................................... 9
Şekil 5.1 Mevcut Raylı Sistem Hatları .......................................................................................... 10
Şekil 9.1 Amaçlara Göre TAB İçi ve TAB’lar Arası Yolculukların Türel Dağılım Oranları ......... 15
Şekil 9.2 Yolculukların Evden Çıkış ve Eve Dönüş Saatlerine Göre Dağılımı ............................. 16
Şekil 10.1 Ulaşım Talep Tahmin Süreci......................................................................................... 17
Şekil 10.2 2006 ve 2023 Yılı İçin TAB’daki Hanehalkı Ortalama Gelir Dağılımı........................ 17
Şekil 10.3 Otomobil Sayısı ve Otomobil Sahipliliği (2009/ 2023)................................................ 18
Şekil 10.4 İlçelere Göre İstihdam Dağılımı 2006-2023................................................................. 18
Şekil 10.5 İlçelere Göre Nüfus Dağılımı 2006-2023 ..................................................................... 18
Şekil 10.6 İlçelere Göre Öğrenci Sayıları 2006 2023 .................................................................... 19
Şekil 11.1 2010 ve 2023 Temel Durum için Tüm Amaçlara Göre Günlük Otomobil Yolculukları20
Şekil 11.2 2010 ve 2023 Temel Durum için Tüm Amaçlara Göre Günlük Servis Yolculukları .... 20
Şekil 11.3 2010 ve 2023 Temel Durum için Tüm Amaçlara Göre Günlük Toplu Taşıma
Yolculukları ........................................................................................................................... 20
Şekil 11.4 2010 ve 2023 Temel Durumu için Tüm Amaçlara Göre Zirve Saat Otomobil
Yolculukları ........................................................................................................................... 21
Şekil 11.5 2010 ve 2023 Temel Durum için Tüm Amaçlara Göre Zirve Saat Toplu Taşıma
Yolculukları ........................................................................................................................... 21
Şekil 11.6 Mevcut Durum ve 2023 Temel Durum Günlük Hacim Değerleri ................................ 21
Şekil 11.7 Otomobil Sahipliği ve Kişi Başına GSYİH İlişkisi ...................................................... 22
Şekil 12.1 Otomobil Sahipliği ve Kişi Başına GSYİH İlişkisi ...................................................... 22
Şekil 12.2 Karayolu Temel Ağı ve Raylı Sistem Temel Ağı.......................................................... 23
Şekil 12.3 Türlere Göre Yolculuk Uzunluğu Dağılımları .............................................................. 23
Şekil 12.4 Perdelerde Ulaşım Talebinin Değişimi (2009/2023) .................................................... 24
Şekil 12.5 Perdeler Arası Bölgelerdeki Çalışan/İstihdam dağılımı ............................................... 24
Şekil 12.6 2009-2023 Yılı Yük Hareketleri ................................................................................... 25
Şekil 12.7 Mevcut Köprülerin Açılışından İtibaren Geçen Araç Sayıları...................................... 25
Şekil 12.8 İstanbul’da Konut ve Sanayi Alanlarının Mekansal Değişimi...................................... 26
Şekil 12.9 İstanbul’da Orman Alanlarının Değişimi...................................................................... 26
Şekil 12.10 İstanbul’da 2B Alanlarının Yoğunlaştığı Bölgeler...................................................... 27
Şekil 12.11 Karayolları Genel Müdürlüğü Tarafından Geliştirilen 3. Koridor Alternatifleri ........ 27
Şekil 12.12 Senaryolara Göre 2023 Yılı Toplam Günlük Marjinal Fayda (Gün/Araç) ................. 28
Şekil 12.13 Koridor Senaryolarına Göre Yerleşim Alanı Öngörüsü Amaçlı Ölçüm Noktaları...... 28
Şekil 12.14 Boğazı Geçen Raylı Sistem Hattı Güzergahları ......................................................... 29
Şekil 12.15 Yaka Geçişi Yük Hareketleri ...................................................................................... 30
Şekil 12.16 Ağ Gelişim Alternatifleri 2023 Günlük Karayolu Trafik Ataması.............................. 31
Şekil 13.1 Karayolu Ana Plan Projeleri ......................................................................................... 32
Şekil 14.1 Maksimum Raylı Sistem Ağı (Merkez ve Doğu ile Merkez ve Batı)........................... 32
Şekil 15.1 Ana Plan Projelerinin Sosyal ve Çevresel Etki Sentezi ................................................ 34
Şekil 16.1 Karayolu Ağı Gelişme Planı ......................................................................................... 36
Şekil 16.2 Raylı Sistem Ağı Gelişme ve Gerçekleşme Planı......................................................... 36
iv

8. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Şekil 16.3 Mevcut ve Planlanan Metrobüs Hatları ........................................................................ 37
Şekil 16.4 Deniz Ulaşımı Gelişim Planı ........................................................................................ 38
Şekil 17.1 Tarihi Yarım Bölgesel Ücret Uygulama noktaları ........................................................ 39
Şekil 18.1 Avrupa Kentlerinde Hareketlilik ve Refah İlişkisi........................................................ 40
Şekil 18.2 Bazı Metropoller ve İstanbul’da Araçlı Yolculukların Türel Dağılımı ......................... 41
Şekil 18.3 Avrupa Kentleri ve İstanbul’ da Kentsel Merkeze Yapılan Araçlı Yolculukların Türel
Dağılımı ................................................................................................................................. 41
Şekil 20.1 Dönemlere Göre Ulaşım Sektörü Yatırım Planı (Milyar $) .......................................... 42
Şekil 20.2 İstanbul Ulaşım Ana Planı Ağ Gelişim ve Yatırım Planı .............................................. 44
Şekil 20.3 Karayolu ve Raylı Sistem Yatırımlarının Yıllara Göre Dağılımı.................................. 44
v

9. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Katılımcı Listesi
İUAP Revizyon Öncesi Katılımcı Listesi
Türk Ekibi Japon Ekibi
İBB Ulaşım Daire Başkanlığı JICA Proje Ekibi
Muzaffer Tetsuo WAKUI Ekip Lideri / Ulaşım Planlama
Genel Sekreter Yardımcısı
Hacımustafaoğlu
Kenji TANAKA Kentsel Planlama
İUAP Proje Ekibi Noboru IKENISHI GIS / Afet Koruma Planlaması
Atilla Alkan Ulaşım Planlama Müdürü Yuko SAKAI GIS
İhsan Hadi Karadeniz Ulaşım Planlama Müdür Yardımcısı Kenichi SEKINE Ulaşım Talep Analizi (I)
Neriman Şahin İnşaat Yüksek Mühendisi Tesuo HORIE Ulaşım Talep AnaliziII)
Toshisada
Mehmet Çakır Şehir Plancısı KATSURADA Karayolu Ulaşım Planlama
Serap Çetinkaya Yüksek Şehir Plancısı Seiya MATSUOKA Trafik Yönetimi
Serkan Şimşek Jeofizik Mühendisi Kentaro OKUNO Yol Planlama ve Tasarım
Dilek ÇOL Yüksek Şehir Plancısı Hiroshi IZAWA Raylı Sistem Transit Planlama
Emel Günay Yüksek Şehir Plancısı Teruki MISHIMA Raylı Sistem Transit Tasarım
Raylı Sistem İşletme ve
Orhan Aktaş Ulaşım Plancısı Shogo UCHIDA Yönetimi
Nilüfer Dünya Şehir Plancısı Takashi SHOYAMA Otobüs İşletme ve Yönetimi
Aysun Sarı Şehir Plancısı Akitoshi IIO Çevre Koruma Planlama
Dr.Katsuhiko
Çare Olgun Çalışkan Yüksek Şehir Plancısı TAKAHASHI Mali ve Kurumsal Planlama
Berna Çalışkan İnşaat Yüksek Mühendisi Ken KUMAZAWA Ekonomik / Finansal Analiz
Pilot Proje Planlama ve
Gizem Erdoğan Şehir Plancısı Tamaoki WATANABE Uygulama
Eray Sezer Yüksek Şehir Plancısı Yasuko YAMADA Koordinatör
Danışma Kurulu Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı
Prof.Dr.Gökmen Ergün Ulaşım Plancısı Danışman /Tokyo Üniversitesi
Deniz Bilimleri ve Teknolojisi
Prof.Dr.Aykut Toros Demograf Prof.Dr.Tetsuro HYODO Enstitüsü
Proje Koordinatörü JICA
Doç Dr. Murat Çelik Ulaşım Plancısı Kazumasa SANUI Merkezi
JICA Türkiye Ofisi Başkan
Yrd.Doç.Dr.Darçın Akın Ulaşım Plancısı Satoshi UMENAGA Vekili
Program Yürütücüsü /
İUAP Proje Destek Ekibi Ali BEKIN JICA Türkiye Ofisi
Ertan Şimşek Ulaşım Planlama Müdür Yardımcısı
Mustafa Murteza Ulaşım Planlama Md. JICA-Destek Ekibi
Melda Haznedaroğlu Ulaşım Planlama Md. Dr.Metin Şenbil Ulaşım Plancısı
Eser Dağ Ulaşım Planlama Md. Selim Çevik Şehir Plancısı
Tülay Mesutol Ulaşım Planlama Md. Selen Zora Sekreter
Hale Erez Külekçi Ulaşım Planlama Md. Ece Işın Doğan Sekreter
Müge Kılıç Ulaşım Planlama Md. Kosuke NASU Ulaşım Araştırmacısı
vi

10. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
İUAP İzleme Kurulu Listesi
İUAP İzleme Kurulu
Kurum Katılımcılar
Mesut Pektas (İBB Genel Sekreteri,2004-2007)
Muzaffer Hacımustafaoglu (İBB Genel Sekreter
Yardımcısı)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İBB Fen İşleri Daire Başkanlığı
Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü
Toplu Ulaşım Hizmetler Müdürüğü
TCK 1. Bölge Müdürlüğü Asım Öztürk
TCK 17. Bölge Müdürlüğü Hikmet Erkut, Metin Küçükoğlu
Metin Akbaş, Kemal Tuncer, İsmail Özdemir,
Devlet Demiryolları (TCDD)
C.Yaşar Tangül, A. Ufuk Kınık,M.Rahmi Gül
İl Jandarma Komutanlığı Celal Mahmut Solak
M.Ziya Erdem ,D.Sema Yılmazkardeşler,
DLH Marmaray Bölge Md.
Erhan Kura, Mehmet Arslan
Ulaştırma Bakanlığı İstanbul Bölge Md. Erdal Şahin, Emre Sinan Purtul
Denizcilik Müsteşarlığı İstanbul Bölge Md. Yb. Yavuz Geçim,Erkan Tuncer,Kazım Alpay
DHMI Atatürk Havaalanı Başmüdürlüğü Şükrü Uçar
Milli Savunma Bakanlığı 1. Ordu
Fevzi Sünbül
Komutanlığı Lojistik Başkanlığı
İstanbul Emniyet Genel Md. Ali Özsoylar, Gürzel Fırat, Turan Odabaş
Abdullah Çınar, Ömer Kuray, Meltem Duran,
İstanbul Ticaret Odası
Mustafa Silah Yürekli, Suat Yalkın
Faruk Karaosman, Mustafa Hatipoğlu,
IETT Genel Müdürlüğü
Şükrü Var, Köksal Altınkaynak
Nihat Cırıt, Ali Osman Tekkenat, Fatih Karahacıoğlu,
İDO A.Ş.
Hayrettin Oğuz,Yusuf Boztepe
İstanbul Ulaşım A.Ş. Genel Md. Ömer Yıldız, Metin Yazar, Kaan Yıldızgöz
İUAP Haftalık Toplantı Katılımcı Listesi
Haftalık Toplantı Katılımcı Listesi
Kurum Katılımcılar Katılım Sayısı
Ömer Yıldız, M.Metin Yazar
Mümin Kahveci, M.Tarık Dündar
İstanbul Ulaşım A.Ş. 29
Murat Arısal, Mustafa D.Güler
Kamil Demircan
TCK 17. Bölge Müdürlüğü Hikmet Erkut, Metin Küçükoğlu 21
Hasan Üstündağ, Hayrettin Oğuz,
İDO A.Ş. Lokman Yengin, Fahrettin Ulku, 17
Şefika Demirci, Yusuf Boztepe
İhsan Yılmaz, Oğuzhan İmamoğlu,
İBB Şehir Planlama Md. 15
İsa Cerrah, Murat Dil
İbrahim Eren, Metin Akbaş, Ufuk Kınık,
Devlet Demiryolları (TCDD) 15
M.Rahmi Gül, Soner Kazaca
İUAP Proje Destek Ekibi Ekip Üyeleri 11
DLH Marmaray Bölge Md. Erhan Kura,Gülbin Solar, Mevlüt Mert 10
Bimtaş Gülay Çevik, Murat Diren 10
Faruk Karaosman, Abdulah Kazdal,
IETT Genel Müdürlüğü 7
Yavuz Fırıncı, Kadri Yapıcıoğlu
İBB Planlama Müdürlüğü Engin Yetkin 1
İstanbul Teknik Üniversitesi Güngör Evren 1
İUAP Danışma Kurulu Üyeleri 49
JİCA Proje Ekibi 49
İUAP Proje Ekibi 49
vii

11. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
İUAP Revizyon Katılımcı Listesi
Prof Dr. Adem Baştürk Genel Sekreter
Muzaffer
Genel Sekreter Yardımcısı
Hacımustafaoğlu
Dursun Balcıoğlu Ulaşım Planlama Müd. Daire Başkanı
İUAP Proje Ekibi
Atilla Alkan Ulaşım Planlama Müdürü
İhsan Hadi Karadeniz Ulaşım Planlama Müdür Yardımcısı
Neriman Şahin İnşaat Yüksek Mühendisi
Berna Çalışkan İnşaat Yüksek Mühendisi
Mehmet Çakır Yüksek Şehir Plancısı
Serap Çetinkaya Yüksek Şehir Plancısı
Dilek Çol Yüksek Şehir Plancısı
Emel Günay Yüksek Şehir Plancısı
Nilüfer Dünya Şehir Plancısı
Aysun Sarı Şehir Plancısı
Orhan Aktaş Ulaşım Plancısı
Serkan Şimşek Jeofizik Mühendisi
İUAP Proje Destek Ekibi İUAP Projesine Destek Veren Diğer Birimler
UPM Md. Yrd (UPM Karayolu Proje
Faruk Vahapoğlu Burhan Kale Toplu Ulaşım Hizmetleri Md.
Ofisi)
UPM Md. Yrd (UPM Planlama Proje Toplu Ulaşım Hizmetleri Md.
Onursal Baş Namık Kaya
Ofisi) Yrd.
Ertan Şimşek UPM Md. Yrd. ( -Kasım 2009) İhsan Yılmaz Şehir Planlama Md. Yrd.
Mustafa Murteza UPM Raylı Sistem Proje Ofisi Timuçin Kurt Şehir Planlama Müdürlüğü
Yunus Emre Ayözen UPM Raylı Sistem Proje Ofisi Fatih Doğan Şehir Planlama Müdürlüğü
Ali Kapdan UPM Karayolu Proje Ofisi A.Basit Doğru Şehir Planlama Müdürlüğü
Rıdvan Oğul UPM Karayolu Proje Ofisi Hamza Çakan Şehir Planlama Müdürlüğü
Gökçe Birgin UPM Karayolu Proje Ofisi Hasan Üstündağ İDO A.Ş.
Melda Haznedaroğlu UPM Planlama Ofisi Şükür Erkut İDO A.Ş.
Eser Dağ UPM Planlama Ofisi Selim Günay İDO A.Ş.
Tülay Mesutol UPM Planlama Ofisi Cem Duran İDO A.Ş.
Hale Erez Külekçi UPM Planlama Ofisi Şefika Demirci İDO A.Ş.
Müge Kılıç UPM Planlama Ofisi Batuhan Altun İBB Trafik Müdürlüğü
Ulaşım Koordinasyon
Hatice Şerbetçi UPM Sekreterlik Ender Tümer
Müdürlüğü
İlknur Yücel Ulaşım Daire Başkanlığı
Ahmet Ağırman BİMTAŞ A.Ş. (G.M. -2010)
Enver Büyük BİMTAŞ A.Ş.
Akın Emin BİMTAŞ A.Ş.
Erol Günay BİMTAŞ A.Ş.
Serdar Şenol BİMTAŞ A.Ş.
viii

12. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
1 Giriş
1.1 Çalışmanın Arka Planı ve Amacı
Ekonomik büyümeye paralel olarak İstanbul’un nüfusu hızla artarken metropoliten alanı da hızla
büyümektedir. 1985‘de yaklaşık 6 milyon olan nüfus çeyrek yüzyılda 13 milyonun üzerine çıkmıştır. Kentte
kayıtlı otomobil sayısı da aynı zaman periyodunda 6 kat artarak 1,7 milyonu aşmıştır. İstanbul’da yoğun
kentleşme, nüfus artışı ve ekonomik büyüme ile birlikte motorlu araç kullanımı hızla artmış, trafik
sıkışıklığı sorunu ciddi boyutlara ulaşmış, kazalar ve egzoz emisyonu problemi gibi ciddi olumsuz etkiler
oluşmuştur.
Günlük yolculukların çok fazla olduğu İstanbul kentinde, bu yolculukların büyük bir kısmı karayolu ile
yapılmakta ve trafiğin oluşturan araçların çok büyük bir bölümünü özel araçlar oluşturmaktadır. Buna
karşın mevcut raylı sistemler artan trafik talebini karşılayamamaktadır.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Yatırım bütçesinin büyük bir kısmını raylı sistem, deniz taşımacılığı,
karayolları ve otoparkları kapsayan ulaşım sektörüne ayırmaktadır. Kentleşme hızlı bir şekilde gelişip trafik
talebini ve hacmini arttırırken raylı sistem başta olmak üzere ulaşım altyapısının geliştirilmesi uzun zaman
almaktadır. Bu nedenle ulaşım sektörü için etkin politikaları ve yatırım planlamasını kapsayan, uzun dönem
metropoliten arazi kullanım planı ile uyumlu entegre bir ana plan çalışmasına ihtiyaç duyulmuştur.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mayıs 2006’da İUAP olarak adlandırılan İstanbul Metropoliten Alanı
Entegre Kentsel Ulaşım Ana Planı çalışmasına başlamış ve JICA ile teknik işbirliği sağlanmıştır. Haziran
2007’de JICA Proje Ekibi’nin İstanbul’a gelmesiyle çalışma yürütülen ortak çalışma fiilen başlamıştır.
Bu süreçte İUAP ve JICA Proje Ekipleri, ilgili kurum ve kuruluşların yapılan çalışmalara yönelik geniş
katılımının sağlanması amacıyla, 3 İzleme Kurulu, 2 Çalıştay ve 2 Seminer çalışması ile birlikte haftalık
olarak 49 toplantı gerçekleştirilmiştir. Yapılan toplantılar ve değerlendirmeler ile JICA proje ekibi
tarafından hazırlanan; İlerleme Raporu Kasım 2007’de, Ara Rapor Mart 2008’de, Taslak Final Rapor Ekim
2008’de, Final Rapor ise Mayıs 2009’da teslim edilmiştir.
İUAP çalışması tamamlanmadan 1/100.000 ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı 2009 yılında revize
edilmesi nedeni ile İstanbul Ulaşım Ana Planı’nın da revize edilme gerekliliği doğmuştur. Revize edilen
1/100.000 ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı’ndan gelen; nüfus, istihdam ve buna bağlı olarak yeniden
oluşan ulaşım talebinin değerlendirilmesi, planlanan ulaşım projelerinin öncelik sıralamalarına göre fayda
maliyet analiz hesap çalışmalarının revize edilmesi ile birlikte ulaşım şebekesinin de güncellenmesi
gerekliliği doğmuştur. Böylelikle İstanbul Ulaşım Ana Planı revizyon çalışması Haziran 2009’da
başlamıştır.
1.2 Ulaşım Ana Planı İçin Politikalar ve Stratejiler
1.2.1 Amaç
İstanbul için 2023 yılı arazi kullanım ve nüfus yapısına bağlı olarak, ekonomik açıdan düşük maliyetli ve
kentin planlı gelişimine katkı veren; ekolojik açıdan çevreye verdiği zararı minimuma indiren; toplumsal
açıdan sosyal eşitlik ilkesine bağlı, kentin tarihi ve kültürel kimliği ile uyumlu, erişilebilirlik, konfor,
güvenlik, güvenilirlik gibi nitelikleri içeren, sürdürülebilir bir ulaştırma sisteminin kurulması ile kentte
yaşayanların ulaşım taleplerinin karşılanması amaçlanmaktadır.
1.2.2 Ana Planın Hedefleri
Genel Hedef
Gelecekte motorlu araç trafiğinin azaltılması, toplu taşıma altyapısının iyileştirilmesi ve trafik talebinin
özel araçlardan toplu taşıma araçlarına teşvik edilmesiyle kent içinde hareketlilik ve erişilebilirliğin
artırılması sonucunda daha yaşanabilir bir kentsel çevrenin oluşturulmasıdır.
“Planlı gelişme” ilke olarak benimsendiğinde, ulaşım konusunda üst ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni
Planı’ndan gelen hedefler ile alt ölçekli İstanbul Metropoliten Alanı Entegre Kentsel Ulaşım Planı hedefleri
arasındaki uyum Tablo 1.1’de gösterilmektedir.
1

13. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Tablo 1.1 İstanbul İl Çevre Düzeni Planı ile İUAP Hedefleri
İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Hedefler İstanbul Ulaşım Ana Planı Hedefler
Ulaşım türlerinin entegre edildiği toplu taşıma ağırlıklı bir ulaşım sisteminin Kent içi erişilebilirliğin artırılması ve ulaşım türleri arasında
kurulması entegrasyonun sağlanması
Önemli seyahat üreten odak yerlerinin, ulaşım stratejileri ile Ulaşım sisteminin etkin kullanımı ile sürdürülebilir ulaşım
ilişkilendirilerek belirlenmesi sisteminin kazanılması
İstanbul’da öncelikle araçların değil insanların ekonomik ve hızlı Hızlı ve konforlu toplu taşıma sistemi için raylı sistem ağının
ulaşımının sağlanması geliştirilmesi
Nüfus-istihdam dağılımının; İstanbul bütününde ve her iki yakada Planlı kentsel gelişimi destekleyecek hızlı ağ alt yapısının
dengelenebilmesi için yeni odakların belirlenmesi oluşturulması
Ulaşım odakları (lojistik, OSB, otogarlar, merkezi alanlar,
Doğu-batı yönündeki doğrusal gelişmeye paralel olarak raylı ulaşım
havaalanları…)arasında entegrasyonun sağlanması için hızlı
sistemlerinin planlanması
demiryolu ve karayolu bağlantılarının oluşturulması
Öncelikle Tarihi Yarımada olmak üzere kentin tarihi dokularında lastik Egsoz salınımını minimize edecek alternatifler geliştirerek Tarihi
tekerlekli araç trafiğinin azaltılması, yaya ulaşım akslarını oluşturulması yarımadada yer alan tarihi ve kültürel varlıkların korunması
Alt Hedefler
• 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nda esas alınan hedef yılındaki (2023) arazi
kullanım kararlarına bağlı kalarak ulaşım taleplerinin belirlenebilmesi için stratejik düzeyde
(makro ölçekte) bilimsel bir planlama yapmak.
• 1/25.000 ve daha alt ölçekli bölgesel nazım imar planlarında ulaşım güzergahlarının
oluşturulabilmesi için yönlendirici olmak.
• Kentin ulaşım gereksinimlerini uygar ölçülerde karşılamak üzere, karayolu - raylı sistem ağı -
denizyolu arasında entegre bir toplu taşıma sistemine yönelik sürdürülebilir ulaştırma sistemi
için gerekli koordineli ana ağ yapısını oluşturmak.
• 2023 hedef yılındaki ulaşım taleplerinin karşılanması için önerilecek stratejik düzeydeki büyük
ulaşım projelerinin kentin ulaşım sistemi üzerindeki etkilerini belirlemek ve bu projelere
ilişkin fizibilite değerlendirmeleri yapmak.
• Arazi kullanım planlarında öngörülen yeni yerleşim bölgelerin gelişmesini destekleyecek ağ
kurgusu oluşturmak.
1.2.3 Politikalar
• Toplu taşıma altyapısının geliştirilmesiyle özel araç kullanımının düşük düzeyde tutulması.
• Kısa vadede artan araç trafiğine cevap verebilecek karayolu ağının iyileştirilip geliştirilmesi;
uzun vadede ise planlı kentsel gelişimi destekleyecek toplu taşıma altyapısının oluşturulması.
• Trafik talep yönetiminin iyileştirilmesi ve mevcut yolların daha verimli kullanımının
sağlanması.
1.2.4 Stratejiler
1) İstanbul İl sınırları dahilinde arazi kullanım kararlarına bağlı olarak şehrin ulaşım ana planını
hazırlamak, bu plan çerçevesinde önerilen ulaşım sistemlerini (raylı sistemler, karayolu
sistemleri, otoparklar, transfer merkezleri) planlamak projelendirmek ve bunlara bağlı olarak
ulaşım kararlarını oluşturmak
2) Toplu taşımanın etkinleştirilmesi
• Çağdaş toplu taşıma sistemleri ve teknolojilerinin kullanılması
• Raylı sistemlerin optimum bir ağ yapısını oluşturacak biçimde önceliklere özen göstererek
yaygınlaştırılması
• Denizyolu taşımacılığının etkinleştirilmesi
• Mevcut altyapının en etkin kullanımının sağlanması
• Toplu taşıma ve özellikle raylı sistem yatırımlarının finansmanı için yöntem ve modeller
geliştirilmesi
3) Ulaşım talep yönetimini oluşturulması, uygulanmasının sağlanması ve özel araç kullanımının
düşük düzeyde tutulması
• Özel otomobil kullanımının toplu taşıma ile bütünleştirilmesi (park et - devam et, vb.)
çalışmalarına öncelik ve ağırlık verilmesi
• Trafik yönetimi ve denetiminin iyileştirilip etkinleştirilmesi
2

14. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
• Sürücüleri ve yolcuları bilgilendirme sisteminin geliştirilmesi
• Trafik eğitiminin yaygınlaştırılması
• Karayolu altyapısında tıkanıklığın ücretlendirilmesi
• Otopark politikalarıyla talep yönetiminin geliştirilmesi
• Yeterli raylı sistem ağı kuruluncaya kadar toplu taşıma kapasitesinde özel önlemlerin alınması
(Özel otobüs yolu uygulamalarının yaygınlaştırılması gibi).
1.3 Çalışma Alanı
Çalışma alanı tüm İstanbul Büyükşehir alanını (İstanbul ili idari sınırı) ve İstanbul Büyükşehir ile yakın
ilişkisi olan İzmit’in Gebze ilçesini kapsamaktadır. Çalışma alanı 451 trafik analiz bölgesinden
oluşmaktadır (Şekil 1.1).
Şekil 1.1 Çalışma Alanı ve Trafik Analiz Bölgeleri
2 İstanbul’un Kentsel Yapısı
2.1 Doğal ve Coğrafi Yapı
İstanbul’un bugünkü şehirsel yapısı, “Yedi tepeli şehir” isminden de anlaşılacağı üzere hareketli bir
topografya ile şekillenmiştir. İstanbul ‘un halen dünyaca meşhur olan bu coğrafik çehresi, onun eşsiz şehir
manzarasını ortaya çıkarmıştır. Bu aynı zamanda mevcut şehirleşmeyi ve arazi kullanım yapısını, ulaşım
sistemlerini ve şehrin genel yapısını etkilemiş ve belirlemiştir.
100 veya 150 metrenin üzerinde yüksekliğe sahip alanlar genellikle orman alanları olarak sınıflandırılmıştır.
Orman alanları ve su havzaları, İstanbul ‘un ekolojik çevresi için hayati öneme sahiptir. Şekil 2.1’e göre
doğu yakası göreceli olarak batı yakasından daha dağlık ve diğer şekilde ise batı yakası daha fazla tarım
arazisine sahiptir.
Şekil 2.1 Arazi Yapısı ve Kullanımı
Kaynak: İMP, 1/100.000 Doğal Yapı Grubu Çalışmaları
3

15. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
İstanbul il sınırları içinde büyük nehir ve ırmaklar olmamasına karşılık, mevcut su havzalarından beslenen,
çok sayıda akarsu ve dere bulunmaktadır. Bu dere ve akarsular, içme suyu amaçlı olarak istifade edilen,
belli başlı 7 adet kente yakın su toplama havzaları ile beslenmektedir
Hava kirliliğinin oluşmasına neden olan başlıca kaynaklardan biri günümüzde yaygın olarak kullanılan
motorlu taşıtlardır. Motorlu taşıtlarda egzoz emisyonları içerisinde bulunan kirleticiler, motorlu taşıt
kullanımın artması ile her geçen gün çevreyi daha da kirletmekte insan sağlığını bozmaktadır.
2.2 Kentsel Gelişme / Yayılma
İstanbul’da kentleşmenin mekânsal yayılımı, yarım asrı geçen bir sürede ve giderek etkisini artıran bir
yapıda gelişim göstermiş ve doğal çevre bu yayılma baskısı ile karşı karşıya kalmıştır. Bu kentleşme
gelişimi, yapılaşmanın etkisinin yanı sıra, mekânsal nüfus dağılımları, istihdam dengeleri ve bunların
periyodik değişimlerinin incelenmesi ile daha somut bir şekilde anlaşılabilir.
2.3 Nüfus Dağılımı ve Değişimi
İstanbul’da 1970–2005 yılları arasında bölgelere göre nüfus artışı Tablo 2.1’de görülmektedir.
Tablo 2.1 Bölge Bazında Nüfus Gelişimi
Bölge Nüfus (1000) Yıllık Değişim Yüzdesi (%) Bölgesel Oran (%)
1970 1980 1990 2000 2005 70-80 80-90 90-00 00-05 1970 1980 1990 2000 2005
Doğu 678 1.384 2.441 3.449 4.005 7,4 5,8 3,5 3,0 22,4 29,2 33,9 34,4 34,5
Kuzey 796 997 1.113 1.281 1.334 2,3 1,1 1,4 0,8 26,3 21,0 15,5 12,8 11,5
Batı 1.486 2.264 3.622 5.230 6.251 4,3 4,8 3,7 3,6 49,2 47,8 50,3 52,2 53,9
İstanbul 3.019 4.742 7.309 10.019 11.608 4,6 4,3 3,4 3,0 100 100 100 100 100
TUİK’in 2007‘de adrese dayalı olarak yaptığı nüfus sayımı sonuçlarına göre, İstanbul ‘un toplam nüfusu
12,6 milyon olarak belirlenmiş, son verilerle birlikte kesin sonuçları 2010 yılı içinde açıklanan nüfus
sayımı sonuçlarına göre ise, İstanbul’un nüfusu 13,2 milyon olarak tespit edilmiştir.
2.4 İstihdam Dağılımı ve Değişimi
1996–2006 arası istihdam artışı / yıl oranı doğu bölgesinde %5,6, batı bölgesinde %5,4 ve en düşük olarak
kuzeyde %2,3 olmuştur (Tablo 2.2). Burada 1996 yılı Ulaşım Master Plan Çalışması verilerinden
yararlanılmıştır.
Tablo 2.2 Bölgelere Göre İstihdam Artışı
İstihdam İşgücü
Bölge İstihdam./Nüfus
Sayı (%) Sayı İş yeri / Ev
Büyüme
1996 2006 (%) 1996 2006 2006 2006
Doğu 661.533 1.081.535 5,0 0,20 0,27 1.328.140 0,81
Kuzey 538.206 660.508 2,1 0,45 0,50 459.806 1,44
Batı 1.317.267 2.119.925 4,9 0,27 0,34 2.038.314 1,04
1996 2.532.211 3.833.851 4,2 0,27 0,33 3.854.826 0,99
2005 - 3.960.317 - - 0,33 3.946.629 1.01
Bununla birlikte, İstanbul‘da istihdam edilen nüfusun toplam nüfusa oranı 0,33 iken; 0,27 ile doğu bölgesi
daha düşük bir orana sahiptir. Bu durum, doğu bölgesindeki işgücü olanaklarının yetersizliğini ve belli
sayıda doğu bölgesinde oturan insanın boğazı geçerek kuzey veya batı bölgelerine geçtiğini göstermektedir.
Yıllık %10 veya üzeri gelişme oranı ile Tuzla, Ümraniye (doğu yakası), Büyükçekmece, Esenler ve
Küçükçekmece (batı yakası) ilçeleri 10 yıllık süreçte en fazla gelişim gösteren ilçelerdir.
Gelişim oranları yüksek olan bölgeler kolaylıkla şehirleşme veya endüstriyel merkezler olarak
sınıflandırılabilir. Gelişme hızı %10 ‘dan fazla ve tarihi kent merkezinden uzakta bulunan ilçeler gelişen
endüstriyel bölgeler olarak tanımlanmaktadır. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) konumları, bu endüstriyel
bölgelerdedir. Gelişme hızı % 5‘ten fazla olan ilçeler gelişmekte olan alt merkezlerdir. Sonuçta, istihdamda
negatif gelişme hızı gösteren ilçeler, eski ticaret merkezleri olarak tanımlanan Eminönü, Fatih (tarihi
yarımada), Beyoğlu ve eski endüstriyel merkez olan Kâğıthane’dir.
4

16. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
2.5 Arazi Kullanım Yapısı
Şekil 2.2’de gösterilen mevcut arazi kullanım yapısı, İstanbul‘un binlerce yıllık tarihi kent gelişiminin ve
özellikle 20. yüzyıl sonlarında giderek etkisini gösteren kentleşme eğilimlerinin sonucunu yansıtmaktadır.
İstanbul ‘da arazi kullanımı genellikle “karma arazi kullanımı” olarak karakterize edilmekte; konut, ticaret,
ofis ve diğer arazi kullanımlarını bir arada barındırmaktadır. Öte yandan, bu karma kullanım yapısı bir
sokak ve hatta bir bina ölçeğinde bile görülerek, kentteki “parçacıl arazi kullanımını” ortaya koymaktadır.
Bu karakteristik yapısı, topografik özelliklerinin de etkisiyle İstanbul’un ne oranda küçük ve parçalı bir
kent gelişimine sahip olduğunu vurgulamaktadır.
Şekil 2.2 İstanbul Mevcut Arazi Kullanımı
Kaynak: İMP 1/100.000 Konut ve Yaşam Kalitesi Grubu Çalışmaları, 2006
İstanbul, çoğu zaman çok yüksek nüfus yoğunluğu ve istihdam barındıran “yoğun” bir kent olarak tarif
edilmektedir. İstanbul’da nüfus ve istihdam bakımından yoğunlaşma görülen alanlar; Tarihi Yarımada’nın
batısı, Haliç‘in kuzeyi ve İstanbul Boğazı’nın doğusunda kıyı boyunca gelişim göstermiştir (Şekil 2.3).
Şekil 2.3 Bölgelere Göre Nüfus ve İstihdam Yoğunluğu
Kaynak: İUAP Proje Ekibi, 2006
3 Yolculuk Özellikleri
3.1 Hane Halkı Araştırması
Giriş bölümünde bahsedildiği üzere hane halkı araştırması İUAP’ın 1. aşamasını oluşturmaktadır. Mart
2006’da başlayan bu aşamada kişi bazlı yolculuk özelliklerini belirlemek amacıyla 90.000 haneye gidilerek
yapılan hane halkı araştırmasında yaklaşık %80 cevaplama oranıyla 72.280 hane ile anket tamamlanmıştır.
Bu hanelerdeki 6 yaş üstündeki her bireyin son 24 saat içinde yapmış oldukları tüm yolculuklara ait bilgiler
kaydedilmiştir. Buna göre görüşülen toplam birey sayısı 263.768 olup, bilgileri alınabilmiş toplam yolculuk
sayısı yaklaşık 360.000’dır. Çalışma alanında 451, çalışma alanı dışında da 9 adet trafik analiz bölgesi
bulunmaktadır.
5

17. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
3.2 Yolculuk Sayısı
1) Toplam Yolculuk Sayısı ve Kişi Başına Düşen Yolculuklar
2006 yılındaki günlük yolculuk sayısı yaklaşık 20,9 milyon ve yaya yolculukları hariç 10,3 milyondur. Kişi
başına düşen günlük yolculuk oranı ise 1,74; motorlu araçlarla yapılan yolculuklar için de 0,88’dir.6 yaş ve
üzeri bir kişi için 1,91 ve motorlu araçlarla yapılan yolculuklar için 0,95’tir.
2) Amaçlarına Göre Yolculuk Dağılımları
Ev - diğer yolculuklar %37,2’lik payla en yüksek orana sahip olup bunu %32,3’lik payla ev - iş
yolculukları, %21,4’lik payla ev - okul yolculukları ve %9,1’lik payla diğer yolculuklar takip etmektedir.
3) Türel Dağılım
Yolculuk türlerine göre motorlu ve motorsuz olarak yapılan günlük yolculuk dağılımları hesaplanmıştır.
Buna göre yolculukların yaklaşık %15‘i oto ve taksi yolculukları, %32’si servis ve otobüs, %2’si
demiryolu, %1’i denizyolu ve %49’u da yaya yolculuklarıdır.
3.3 Hareketlilik Oranı
Hareketlilik oranı, kişi başına düşen günlük yolculuk sayısı olarak tanımlanmaktadır. İki tür hareketlilik
oranı bulunmaktadır: İlki yapılan yolculuktan bağımsız tüm kişiler için geçerli brüt oran iken ikincisi
yolculuk yapan kişiler ele alınarak hesaplanan net orandır.
Tablo 3.1’de otomobil sahibi olan ve olmayan hane halkına göre ayrı ayrı hareketlilik oranları
gösterilmektedir.
Tablo 3.1 Hane Halkının Otomobil Sahipliği ve Amaçlarına Göre Hareketlilik Oranları
Otomobili Olmayan Otomobili Olan
Amaç Toplam
Hane Halkı Hane Halkı
Ev- İş 0,55 0,53 0,59
Ev- Okul 0,43 0,42 0,44
Ev- Diğer 0,63 0,62 0,65
Diğer 0,13 0,10 0,18
Toplam 1,74 1,68 1,86
Kaynak: I.Aşama Analitik Etüd ve Model Kalibrasyonu İşi – Hane Halkı Araştırması (OD HH 2006)
3.4 Yolculuk Süreleri
Şekil 3.1’de amaçlarına göre yolculukların süreleri gösterilmektedir. Hane halkı yolculuk verisi kullanılarak
hesaplanan yolculuk süreleri trafik ataması çalışmalarına katkı sağlamaktadır.
Şekil 3.1 Amaçlarına Göre Yolculuk Süreleri Dağılımı
Kaynak: I.Aşama Analitik Etüd ve Model Kalibrasyonu İşi – Hane Halkı Araştırması (OD HH 2006)
3.5 Yolculuk Üretimi ve Çekimi
1) Amaçlarına Göre Yolculuk Üretimi ve Çekimi
Daha önce belirtildiği gibi yolculuk amaçları ev- iş, ev-okul, ev-diğer ve diğer olarak sınıflandırılmaktadır.
Yolculuk üretim ve çekimleri bir trafik analiz bölgesine tüm trafik analiz bölgelerinden çekilen ve bu
bölgede üretilen yolculukları ifade etmektedir.
6

18. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Şekil 3.2 Tüm Yolculuklar Üretim ve Çekim Oranları
Kaynak: I.Aşama Analitik Etüd ve Model Kalibrasyonu İşi – Hane Halkı Araştırması (OD HH 2006) Araç Türüne Göre Zirve Saat Yolculuk Üretim ve Çekimleri
2) Amaçlarına Göre Yolculukların Saatlik Dağılım
Şekil 3.3’de tüm yolculukların başlangıç ve bitiş saatlerine göre dağılımları gösterilmektedir.
Yolculukların %21’i sabah ve %16’sı akşam zirve saatlerinde yapılmaktadır (Sabah 07:00-09:00 ve akşam
17:00-19:00 saatleri).
Şekil 3.3 Tüm Yolculukların Saatlik Dağılımı
Kaynak: I.Aşama Analitik Etüd ve Model Kalibrasyonu İşi – Hane Halkı Araştırması (OD HH 2006)
3.6 Yolculuk Dağılımı
Şekil 3.4’de tüm ulaşım türleri ve amaçlarına göre ilçeler arası yolculukların dağılımı görülmektedir.
Çizgilerin kalınlığı hacim değerleri ile doğru orantılıdır. Şekilde 10.000’in altındaki yolculuklar
gösterilmemektedir. Yolculuk dağılım çizgilerine bakıldığında hareketlerin İstanbul boğazı ile sınırlandığı
ve büyük oranda yaka içinde tamamlandığı görülmektedir. Asya yakasında Kadıköy, Üsküdar ve Ümraniye
ilçelerinde yoğunlaşan yolculuklar Avrupa yakasında Şişli, Gaziosmanpaşa, Küçükçekmece,
Büyükçekmece, Bakırköy, Fatih, Güngören ve Bağcılar ilçeleri etrafında yoğunlaşmaktadır.
Şekil 3.4 Yolculuk Dağılımı, Tüm Amaçlar(10.000 üstü)
Kaynak: I.Aşama Analitik Etüd ve Model Kalibrasyonu İşi – Hane Halkı Araştırması (OD HH 2006)
7

19. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
3.7 Hane Halkı Yolculuk Özellikleri
Otomobil sahibi olan ve olmayan hane halkı gruplarına göre yolculuk türü dağılımı Şekil 3.5’te
gösterilmiştir.
Şekil 3.5 Otomobil Sahipliğine Göre Hanedeki Türel Dağılım (Yaya Yolculukları Hariç)
Kaynak: I.Aşama Analitik Etüd ve Model Kalibrasyonu İşi – Hane Halkı Araştırması (OD HH 2006)
4 Karayolu Şebekesi
4.1 Bölgeler Arası Karayolu Şebekesi
İstanbul, Güney Avrupa ve Asya arasında en önemli bağlantı noktasıdır. Karadeniz ve Marmara Denizi
arasındaki yer alması sebebiyle Ege’ye ve oradan da Akdeniz’e açılan önemli bir kapı konumundadır. Şekil
4,1’de İstanbul ve çevre illeri arasındaki karayolu ağı gösterilmektedir. Bu yollar yukarıda bahsedilen
uluslararası yol ağının bir parçası olup İstanbul’u batıda Kırklareli ve Tekirdağ; doğuda İzmit, Sakarya ve
Düzce gibi illere bağlamaktadır.
Ulaştırma Bakanlığı tarafından bölgeler arası ve kent içi karayolu projeleri planlanmaktadır. Bölgesel
ölçekli projelerin çalışma alanına dahil olmamasına rağmen İstanbul trafiğini dolaylı olarak etkilemesi
beklenmektedir.
Şekil 4.1 Türkiye’den Geçen Uluslararası Yol Ağı ile İstanbul ve Çevre İlleri Arasındaki Yolu Ağı
4.2 Şebekedeki Trafik Hacim Değerleri
Şekil 4.2’de sabah zirve saat için (07:00 – 08:00) saatlik yolculuk dağılımının karayolu şebekesi atama
sonucunda elde edilmiş hacim değerleri görülmektedir. Karayolu şebekesindeki çizgilerin kalınlığı hacim
değerlerini, renkler ise hacim kapasite oranlarını göstermektedir. Renkler yeşilden kırmızıya gittikçe hacim
kapasite oranları artmakta ve sıkışıklık bölgeleri ortaya çıkmaktadır.
8

20. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Şekil 4.2 2009 Yılı Karayolu Kapasite Kullanım Oranları
4.3 Perde-Kordon Hatlarında Trafik Hacmi
Perde ve kordon hatları olmak üzere İstanbul’a giriş (iç) ve çıkış (dış) noktalarında günlük (24 saatlik)
trafik hacimleri ölçülmüştür. Sabah zirve saatteki (07:00 – 10:00) en yüksek oran %60 - %75 ile otomobil
olduğu tespit edilmiştir.Türel dağılım oranları her iki istikamette benzer olup çalışma alanlarının sınırına
doğru gidildikçe otomobilin toplam trafik içindeki payı azalmaktadır. Tüm perde-kordonlarda otomobilin
toplam trafik içindeki ortalama payı yönsel dağılım dikkate alındığında %71-73 arasındadır.
Sabah zirve saatinde yük trafik hacmi (07:00–08:00) incelendiğinde, ağır vasıtalarla yapılan yük naklinde
merkezi iş bölgelerine giriş sabah 06:00–10:00 arası yasaklanmıştır. MİA’ya giren kamyonların özel izin
alması gerekmektedir. Bu yüzden sabah zirve saatinde ağır taşıt trafik hacmi düşük, ağır taşıt oranı %10’un
üzerinde olan ve saatlik toplam trafik hacmi 10.000’in üzerinde olan yol kesitleri oldukça azdır.
Zirve Saat Yolcu Hacmi (07:00-10:00) bakımından, en yüksek yolculukların sayıldığı K2 kordonunda
günlük yolcu sayısı içeriye doğru yaklaşık 670.000, dışarıya doğru ise 700.000 civarındadır. K1
kordonundaki yolcu sayısı ise içeriye doğru 450.000, dışarıya doğru 455.000 civarındadır (Şekil 4.3).
Şekil 4.3 Perde-Kordon Hatlarının Yerleri
Sabah zirve saatlerinde toplu taşıma yolcu oranı %60-%75 civarındadır. Burada toplu taşıma
yolculuklarının içine otobüs, servis ve şehirlerarası otobüsler dahil edilmiştir. Bu oranlar her iki yönde
birbirine benzemektedir.
4.4 Dış İstasyon Hatlarındaki Trafik Hacmi
Dış kordonda çalışma alanına giriş ve çıkış yapan trafik hacim değerlerini belirlemek amacıyla, perde -
kordon hatları ile aynı zamanda, anket çalışması yapılmıştır.
2006 yılında tamamlanan dış istasyon anketleri çalışmasından elde edilen dış istasyon trafik hacimleri
Tablo 4,1’de özetlenmektedir. Avrupa ve Asya yakaları benzer hacim değerlerine sahiptir. Yenikapı
limanlarında feribotlara ait geliş / gidiş – içeri / dışarı araç ve yolcu sayıları 5600 – 7600 araç / gün ve 8500
– 9700 kişi / gündür.
9

21. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Tablo 4.1 Kordon Hattında İstikamete Göre Günlük Trafik Hacmi
Dış İstasyon Adet/gün İçeri Dışarı
Avrupa Araç 42.311 69.173
Anadolu Araç 69.689 76.393
Araç 5.582 7.653
Feribot
Kişi 25.000
2009 yılında, 2006 yılında dış istasyonlarda yapılan sayım ve anket çalışması yenilenmiş ve kapsamı
büyütülerek yük hareketlerini de tespit etmek üzere İstanbul ili genelinde özel üretici niteliğine sahip iş
alanları da dahil edilerek kapsamı genişletilmiştir. Bu anket çalışmasında İstanbul ilinin dışı ile olan
ilişkileri ve kent içindeki yük akışı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen değerler daha sonra
2006 ve 2023 plan hedef yılına uyarlanmıştır.
5 Raylı Sistem Şebekesi
5.1 Mevcut Raylı Sistem Ağı
İstanbul’da 18,59 km metro, 19,3 km hafif metro, 34,22 km tramvay, 1,24 km füniküler, 4,2 km nostaljik
tramvay, 72 km banliyö hattı ve 0,72 km teleferik olmak üzere toplam 150,27 km. uzunluğunda raylı sistem
hattı mevcuttur. Metro, hafif metro ve tramvaylar için ray açıklığı genellikle 1435 mm’dir. İstanbul’da kent
içi raylı sistemler, İBB’ye bağlı olan Ulaşım A.Ş tarafından, banliyö hatları ise TCDD tarafından
işletilmektedir.
Şekil 5.1 Mevcut Raylı Sistem Hatları
İnşa halindeki raylı sistem projelerinin toplam uzunluğu 129 km olup bunun 76,5 km’si Marmaray
Projesidir. Marmaray projesinin 2013 yılında, diğer inşa halindeki projelerin ise 2012-2013 yılları arasında
bitirilmesi planlanmaktadır.
6 Karayolu ve Denizyolu Toplu Taşımacılığı
6.1 Karayolu Toplu Taşımacılığı
İstanbul’da en fazla yolculuk karayolu taşımacılığı ile yapılmaktadır. Karayolu yolcu taşımacılığı otobüs,
metrobüs, minibüs, dolmuş ve servislerle sağlanmaktadır. Belediye otobüsleri ve metrobüs kamu tarafından
sağlanan bir hizmet iken, diğer ulaşım türleri özel sektör tarafından karşılanmaktadır. Ulaşım türlerine ait
kapasite, hat sayısı, araç sayısı ve yolcu sayısı bilgileri Tablo 6.1’de verilmektedir.
10

22. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Tablo 6.1 Karayolu Toplu Taşıma İşletmesi Ana Hatları
Türü
Ortalama Araç Günlük Yolcu
Taşıma Türü Hat Sayısı İçerisindeki
Kapasite Sayısı Sayısı(1000)
Payı (%)
İETT 107 436 2.781 1.431 19%
ÖHO 99 274 2.075 1.475 20%
Minibüs 20 121 6.360 1.850 24%
Metrobüs 193 3 334 715 10%
Dolmuş 9 26 590 70 1%
Servis (Kayıtlı) 14–20 43.000 1.950 26%
Toplam 860 55.140 7.491 100%
Kaynak: İETT ve Toplu Ulaşım Hizmetleri Müdürlüğü, 2010
Otobüs ve metrobüs ile ilgili planlama, günlük işletme ve kontrol İETT’ye aittir. Minibüs ve dolmuşlarda
ise; sorumlu kurum İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Toplu Ulaşım Müdürlüğü’dür. Planlama ve
onaylama İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmakta iken, işletmesi özel işletmelerce
yapılmaktadır. Servislerde sorumlu birim ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi Toplu Ulaşım Müdürlüğü’dür.
Özel işletmelerin tercih ettiği bu ulaşım türlerinin planlaması yine İBB tarafından yapılmakta iken her türlü
onay/izin UKOME tarafından yapılmaktadır.
En önemli karayolu toplu taşıma türü İETT ve Özel Halk Otobüsleridir. Karayolu toplu taşımacılığında
yolcuların % 39’u otobüsler tarafından taşınmaktadır. Otobüsler gerek hat sayısı bakımından gerekse
kapasite açısından diğer türlere göre avantajlı olması nedeniyle ön plandadır. Karayolu toplu
taşımacılığında günlük taşınan yolcu sayısının %10’nu Metrobüs ile taşınmaktadır. Metrobüsün kısa bir
zaman diliminde önemli bir toplu taşıma türü haline gelmesinde; yüksek bir kapasiteye sahip olması, arzu
hatları üzerinde çalışması ve sefer sıklığının yaklaşık 2 dakikada bir olması etkili olmuştur.
İstanbul’da yaklaşık 6360 tane minibüs bulunmakta ve karayolu yolcu taşımacılığının %24’ü minibüslerle
yapılmaktadır. Minibüslerle yapılan yolculuklarda yolcular için bilet bazında ya da elektronik olarak
herhangi bir kayıt tutulmadığı için ilgili kuruluşların tahmini değerleri kullanılmaktadır.
Yollarda dolaşarak yolcu aldıkları için uzun yıllar İstanbul’daki trafik sıkışıklığının en önemli
nedenlerinden biri olarak gösterilen dolmuşların, sayıları azalmış ve buna paralel olarak taşımadaki payları
da küçülmüştür. Günümüzde dolmuşlar belirlenen güzergahlara göre çalışmaktadırlar. Mevcutta dolmuşlar
daha çok merkezi iş alanları etrafında belirli güzergahlarda çalışmalarına rağmen durak bazlı çalışmadıkları
için hala trafiği olumsuz etkilemektedirler. İstanbul’da dolmuş sayısı 590 adet olup 26 hatta hizmet
vermektedir. Yolcu kapasitesi 5-9 kişi arasında değişmektedir. Bu tür en az yolcu taşıyan karayolu toplu
taşıma türüdür.
İstanbul’da 43.000 adet servis aracı hizmet vermektedir. Karayolu toplu taşımacılığının %26’sı servis
araçlarıyla sağlanmaktadır. İstanbul’da demiryolu, otobüs ve vapur gibi farklı ulaşım türleri arasında
01.07.2006 tarihinden itibaren bilet entegrasyonu uygulamasına geçilmiştir.
6.2 Denizyolu Toplu Taşımacılığı
İDO; hızlı feribot, deniz otobüsü, yolcu vapuru, arabalı vapuru, deniz taksi servis tipleri ile kent ulaşımına
hizmet vermektedir. Turyol ve Dentur gibi özel işletmeler de küçük ve orta boy motorlu yolcu taşımacılığı
yapmaktadır. İstanbul’da 2009 yılında denizyolu ile taşınan günlük yolcu sayısı yaklaşık 350.000 olup tüm
yolculuklar içindeki payı ise %2,5’tur.
7 Mevcut Trafik Yönetimi
İstanbul’da İBB Trafik Müdürlüğü Trafik Kontrol Merkezi’ne bağlı yaklaşık 1.590 tane trafik sinyali
bulunmaktadır. Sistemin tüm donanım ve yazılım bileşenleri, sinyal kontrol sistemleri, sinyal ışık ve
kontrol yazılımı tamamen yerel olarak geliştirilmiştir.
RTMS, görüntü işleme sistemi, otomatik yol ve meteoroloji gözlem sensörleri (OYMGS) olmak üzere 3
adet trafik ölçüm sistemi bulunmaktadır. D100 karayolu, TEM otoyolu ve ana arterlere yerleştirilmiş olan
video kameraları ve RTMS’lerden trafik durumuyla ilgili (sıkışıklık bilgisi, ortalama hız, yolculuk süresi ve
trafik kamera görüntüsü) farklı türde trafik bilgileri alınabilmektedir. Kullanıcılar bu bilgilere çağrı merkezi,
değişken mesaj sinyali, internet ve cep telefonu ile ulaşabilmektedir.
11

23. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Kırmızı ışık ihlal tespit sistemi, emniyet şeridi ihlal tespit sistemi, kavşak ihlal tespit sistemi ve EDS
(Elektronik Denetleme Sistemi) gibi sistemler trafik yönetimi olarak uygulanmaktadır.
İSPARK AŞ tarafından 2010 yılı itibari ile 53.723 araç kapasiteli 453 otopark alanı işletilmektedir. Bu
otopark alanlarının çoğu 08.00’den 20.00’ye kadar ve bazıları ise 24 saat esasına göre hizmet vermektedir.
Belirli alanlarda tersine çevrilebilir şerit sistemi ve kamyon yasağı uygulanmaktadır. Bazı kavşak
noktalarında sıkışıklığın azaltılması, otopark yönetimi ve park et devam et stratejileri geliştirilmektedir.
Ülke genelindeki tüm trafik kaza verileri Emniyet Genel Müdürlüğü’ndeki kaza veri tabanında
tutulmaktadır. Bu sistemle maddi hasarlı trafik kazalarında araçların çekilmesi, tutanak tutulması vb. işler
için trafik polisinin gelmesine gerek kalmamaktadır. Böylece kaza anında kazaya bağlı olarak oluşan trafik
sıkışıklığının önüne geçilmektedir.
Ulusal trafik güvenlik programı, trafik eğitimi ve toplum bilincinin arttırılmasına yönelik çalışmalar kent
genelinde sürdürülmektedir.
Bisiklet ve yaya yolları, taksi durakları ve işletim sistemi için çalışmalar yapılmaktadır.
8 İstanbul Çevre Düzeni Planı ve Sosyo-Ekonomik Yapı
8.1 Üst Ölçekli Planlama Yaklaşımı
8. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yer alan Türkiye’nin Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi (2001–2023),
aşağıdaki hedefleri açıklayan uzun vadeli stratejiler ortaya koymaktadır:
1. Türkiye’yi 21. yüzyılda etkin küresel bir güç haline getirmek,
2. Bilgi toplumuna dönüşümü sağlamak,
3. Ülkenin sosyal ve ekonomik yapısını değiştirmek,
4. İhracata yönelik, teknoloji ağırlıklı ve yüksek katma değer üretimine önem vererek, uluslararası
standartlara uygun ve yerel kaynakları harekete geçirebilecek üretim yapısına geçmek.
Yapılan revizyon çalışmaları sonucunda, İstanbul için 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı 15.06.2009
tarihinde onaylanmıştır.
8.1.1 Amaç ve Temel Hedefler
1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nın amacı; “İstanbul’a; sahip olduğu tarihi, kültürel ve doğal
kimlik değerleri ile özdeşleşen, kentin öncelikle kültür ve turizm alanlarındaki üstünlüklerini ön plana
çıkartan, çevresel, ekonomik ve toplumsal sürdürülebilirlik ilkelerini mekâna yansıtarak yaşam kalitesini
yükselten, ekonomik yapısını bilim ve teknolojiye dayalı ticaret ve hizmet ağırlıklı bir ekonomiye
dönüştüren, etkin ve katılımcı bir kent yönetimi/yönetişimi yapılandırmasında, kurumsal ve mekânsal
planlarını verimli bir araç olarak kullanan küresel ölçekte güçlenmiş bir kent statüsü kazandırmak.” olarak
belirlenmiştir.
8.1.2 Kentsel Gelişim Önerisi
İstanbul, kuzeyinde orman alanları, su havzaları ve tarım alanlarının oluşturduğu kısıtlı bir coğrafyada
doğu-batı aksında doğrusal bir gelişim sistemine sahiptir. Özellikle 1950’lerden sonra girdiği hızlı büyüme
süreci içinde, yer yer planlı olmakla beraber, büyük oranda yasa dışı yapılaşmalarla şekillenen kent, son
yıllarda kuzeye doğru gelişme eğilimi göstermektedir. Kentte yaşanan hızlı nüfus artışıyla birlikte hızlı ve
plansız gelişim gösteren kent, doğal kaynakları tehdit eder boyutlara ulaşmıştır.
8.2 Sosyo-Ekonomik Çerçeve
8.2.1 Nüfus
2006 yılında 11,6 milyon olan İstanbul gözlem nüfusu 2009 yılı sonu itibariyle TÜİK tarafından yapılan
sayımlara göre 12,9 milyon olarak açıklanmıştır. 2023 yılı için İstanbul ili toplam nüfusunun, değişik
yöntemlerle yapılan projeksiyonlarda, mevcut dinamiklerin ve eğilimlerin devam etmesi durumunda 22-25
milyon arasında olacağı hesaplanmıştır. Ancak sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde, doğal eşik analizi,
nüfusa bağlı çalışma alanı ve konut alanı hesaplamalarının sonucunda, İstanbul’un nüfusu 1/100.000 Çevre
12

24. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
Düzeni Planı’nda 16 milyon olarak belirlenmiştir. 2023 yılı için çalışma alanı (İstanbul ve Gebze) toplam
nüfusu ise 17.217.056’dir. Çalışma alanı kısa dönem nüfusu 14,6 milyon, orta dönem nüfusu 15,7
milyondur. Çalışma alanı nüfusunun yıllara göre yaka bazlı dağılımı Tablo 8.1’de gösterilmektedir.
Tablo 8.1 Yıllara Göre Nüfus Dağılımı
Yakalar 2006 2009 2014 2018 2023
Anadolu 4.422.418 5.052.326 5.358.872 5.818.690 6.585.056
Avrupa 7.586.589 8.341.339 8.799.471 9.486.670 10.632.000
Toplam 12.009.007 13.393.665 14.158.343 15.305.360 17.217.056
8.2.2 İstihdam
İstanbul Çevre Düzeni Planı’nın, istihdamın sektörel dağılımı için belirlediği oranlar hizmet için %70,
sanayi için %25 ve tarım için de %5 olarak hedeflenmiştir. 2014 ve 2018 yılları için aktivite oranları
ise %30 ve %32 olacaktır. Yıllara göre istihdam dağılımı Tablo 8.2’de gösterilmektedir.
Tablo 8.2 Yıllara Göre İstihdam Değerleri
Yakalar 2006 2009 2014 2018 2023
Anadolu 1.179.884 1.137.215 1.391.337 1.772.520 2.407.824
Avrupa 2.780.433 2.679.882 2.931.627 3.309.245 3.938.608
Toplam 3.960.317 3.817.097 4.322.964 5.081.765 6.346.432
2023 yılında da nüfusun %38’i Anadolu, %62’si Avrupa Yakasında ikamet edecek, buna karşılık mevcut
işgücünün %30’u Anadolu, %70’i Avrupa Yakası’nda istihdam edilirken; 2023 yılında bu oran %38
Anadolu, %62 Avrupa şeklinde değişecektir.
1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nda hedeflenen yakalar arasındaki çalışan-istihdam dengesi
2023 yılında Tablo 8.3’de gösterildiği gibi gerçekleşmektedir.
Tablo 8.3 2023 Yılı Çalışan Sayısı ve İstihdamın Yakalara Dağılımı
Yakalar Çalışan Sayısı İstihdam Sayısı
Avrupa Yakası 3.933.985 3.938.608
Anadolu Yakası 2.412.444 2.407.825
8.2.3 GSYİH ve Hane Halkı Geliri
İstanbul, Türkiye’nin ekonomik açıdan en büyük kentidir. İstanbul hem uluslararası ilişkileri hem de
Türkiye’nin diğer bölgeleri ile ekonomik ve ticari ilişkileri açısından ekonomik gelişmenin belirleyicisi
konumundadır. İstanbul 2009 yılı GSYİH değeri, Türkiye içindeki ortalama payı % 22 alınarak, 135,8
milyar $ kabul edilmiştir.
8.2.4 Otomobil Sahipliği
İstanbul’da otomobil sahipliği (1000 kişi başına düşen özel otomobil sayısı) batı kentleri ile
karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Avrupa kentlerinde otomobil sahipliği 350–400 civarında iken
İstanbul’da bu değer 2009 yılı için 137’dir. TUİK verilerine göre İstanbul’da 2009 yılı Aralık ayı otomobil
sayısı 1.775.335’dir. 2023 yılı otomobil sayısının 4.335.882 ve 1000 kişi başına düşen özel otomobil
sayısının 252 olacağı öngörülmüştür.
8.2.5 Öğrenci Sayısı
2023 yılı için 12 yıllık eğitimin zorunlu olacağı ve 19 yaş altı kişilerin zorunlu eğitime tabi tutulacağı
varsayımlarından yola çıkarak 2023 yılı toplam öğrenci sayısı yaklaşık 4,4 milyon olacağı öngörülmüştür.
9 Ulaşım Talep Tahmini
9.1 Yolculuk Talep Modeli
Model Yapısı ve Yöntem
Hane halkı yolculuk anketleri ve mevcut trafik verilerinin analizi tamamlandıktan sonra “4 Aşamalı
Yolculuk Talep Modeli” olarak bilinen ulaşım talep tahmini TransCAD programı kullanılarak
geliştirilmiştir. Bu aşamalar (1) trafik analiz bölgeleri kapsamında yolculukların üretim ve çekimleri, (2)
13

25. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
amaçlarına göre yolculukların trafik analiz bölgeleri bazında dağılımı, (3) trafik analiz bölgeleri bazında
yolculukların türlerine göre ayrımı ve (4) ulaşım türlerine göre karayolu şebekesine ve toplu taşıma ağına
atanmasını içermektedir.
Yolculuk Amaçları Ev-İş (HBW), Ev-Okul (HBS), Ev-Diğer (HBO) ve Ev çıkışlı olmayan Diğer (NHB)
yolculuklar olmak üzere 4 grupta değerlendirilmektedir. Yolculukların amaçlarına göre ayrılmasında
uluslararası standartlar kullanılmıştır.
Tablo 9.1 Model Yapısı
Adım Otomobil Sahipliği Yolculuk Amacı Türel Dağılım
1) Yolculuk Üretim ve Çekim Modeli - v -
2) Yolculuk Dağılım Modeli - v -
3) Türel Seçim Modeli - v v
4) Trafik Ataması (Toplu taşıma ve Özel Otomobil) - - v
9.1.1 Trafik Analiz Bölgelerine (TAB) Göre Yolculuk Üretim ve Çekim Modelleri
Yaya türünü de içine alan yolculuk üretim ve çekimleri TAB’lar için yolculuk amaçlarına göre tahmin
edilmiştir. Yolculuk üretim ve çekimleri Ev-İş ve Ev-Okul yolculukları için hareketlilik oranı kullanılarak
hesaplanmış, Ev-Diğer ve Ev uçlu olmayan yolculuklar için ise lineer regresyon modelleri geliştirilmiştir.
Tablo 9.2’de yolculuk üretim ve çekim modellerinde kullanılan değişkenler görülmektedir.
Tablo 9.2 Üretim ve Çekim Modelinde Kullanılan Değişkenler Listesi
Yolculuk Amacı Üretim Çekim
Ev-İş Evdeki İşgücü İş Yerinde İstihdam
Ev-Okul Evdeki Öğrenci Okuldaki Öğrenci
Nüfus Nüfus
Ev-Diğer Ortalama Gelir Okuldaki Öğrenci
Evdeki İşgücü İş Yerinde İstihdam
Okuldaki Öğrenci Nüfus
İş Yerinde İstihdamOkuldaki Öğrenci
İş Yerinde İstihdam
Diğer
Kontrol Toplamı Araç Sayısı
Nüfus Ortalama Gelir
Evdeki Öğrenci İş Yerinde İstihdam
Ev-İş ve Ev-Okul Yolculukları
Ev-İş ve Ev-Okul yolculukları için Yolculuk Üretim ve Çekim Modelleri aşağıda gösterilmiştir:
1) Ev-İş Yolculukları için Üretim ve Çekim Modeli
Ev-İş Üretim = Net Yolculuk Oranı (1.94) * İşe Gitme Oranı (0.88) * TAB’daki Çalışan Sayısı (Ev uçlu)
Ev-İş Çekim = Net Yolculuk Oranı (1.94) * İşe Gitme Oranı (0.88) * TAB’daki İstihdam Sayısı (İş yeri
uçlu)
2) Ev-Okul Yolculukları için Üretim ve Çekim Modeli
Ev-Okul Üretim = Net Yolculuk Oranı (2.02) * Okula Gitme Oranı (0.87) * TAB’daki Öğrenci Sayısı (Ev
uçlu)
Ev-Okul Çekim = Net Yolculuk Oranı (2.02) * Okula Gitme Oranı (0.87) * TAB’daki Öğrenci Sayısı (Okul
uçlu)
Ev-Diğer ve Diğer Yolculuklar için Üretim ve Çekim Modeli
Ev-Diğer ve Diğer yolculuklar doğrusal regresyon modelleri kullanılarak hesaplanmıştır.
9.1.2 Yolculuk Dağılım Modeli
Amaçlara göre yolculuk dağılımını tahmin etmek için Çift Kısıtlı Çekim Modeli (Gravity Modeli)
kullanılmıştır. Bu model kullanılarak TAB içi ve dışı yolculuklar tahmin edilmiştir.
Alternatif model fonksiyonlarının denenmesi ile en küçük hatayı veren fonksiyonun “inverse power”
fonksiyonu olduğuna karar verilmiştir. Tablo 9.3’te 2006 yılına ait kalibre edilmiş dağılım modeli sonucu
14

26. İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı İUAP
Özet
elde edilen yolculuklar ile gözlem değerlerinin perde hatları boyunca karşılaştırılması görülmektedir.
Tablo 9.3 Model ve Sayım Sonuçlarının Karşılaştırılması
Model Sayım Model/Sayım
BATI Perdesi 2 304.815 259.311 118%
BATI Perdesi 3 805.937 801.030 101%
BOĞAZ Perdesi 1.208.313 1.049.959 115%
HALİÇ Perdesi 1.895.958 2.132.861 89%
DOĞU Perdesi 2 1.031.991 1.137.916 91%
DOĞU Perdesi 1 331.135 391.554 85%
9.1.3 Türel Dağılım Modeli
• Mevcut Türel Seçim Karakteristikleri
Amaçlara göre yolculuk dağılımı elde edildikten sonra “Çok Sınıflı Logit Model” kullanılarak türel seçim
değerleri elde edilmiştir. Türel seçim modeli de üretim çekim değerleri kullanılarak hesaplanmıştır. Türel
seçim modelinden sonra ise üretim çekim değerleri başlangıç-sona dönüştürülerek şebeke üzerinde atama
yapılmıştır. Ulaşım türü olarak yaya, otomobil, servis ve toplu taşıma olarak 4 temel tür ele alınmıştır.
Şekil 9.1 Amaçlara Göre TAB İçi ve TAB’lar Arası Yolculukların Türel Dağılım Oranları
• Multinomial Logit Model
Logit Model Fayda Fonksiyonları:
Uyaya = β4×ln(mesafe)+β7×ln(süre)
Uoto = β1 +β5×(TAB’daki otomobil) +β6×(gelir) +β7×ln(süre) +β8×ln(maliyet)
Uservis = β2 +β7×ln(süre) +β8×ln(maliyet)
Utoplu taş.= β3+β7×ln(süre) +β8×ln(maliyet)
Ui: i türünün faydası: tür seçeneği (yaya, otomobil, servis, toplu taşıma)
β1, β2, β3, β4, β5, β6, β7, β8: tür katsayısı
exp (Ui)
Pi = (Pi: kullanıcının i türünü seçme olasılığı)
Σexp (Uj)
9.1.4 Zirve Saat Yolculuk Oranları
Karayolu ve raylı sistem projeleri genellikle zirve saatlerdeki yolculuk talebi dikkate alınarak
hesaplanmaktadır. Toplu taşıma işletmeciliği yapan kurum ya da şirketler de araç filolarının büyüklükleri,
servis sıklıkları, durak ya da istasyon sıklıkları gibi bilgilere zirve saat trafik yoğunluğuna göre karar
vermektedir. Şekil 9.2’de yolculukların evden çıkış ve eve varış oranı dikkate alınarak günün saatlerine
15