1. Patrick Allegaert Bart Marius
Artistiek leider Wetenschappelijk
medewerker
Verborgen Werelden. Over Outsiderkunst.
Lezingenreeks ‘Niet Normaal’ Studium Generale
6 maart 2013
Conservatorium
Gent

2. INDIVIDU
ziek/abnormaal
versus
gezond/normaal
KUNST EN VERBEELDING SAMENLEVING
inspiratie & authenticiteit zorg & begrip
versus versus
negatie & minderwaardig afwijzijng en uitsluiting

3. “Elke generatie heeft haar eigen tamelijk strenge regels voor hoe je je
gedraagt als je gek bent.”
Ian Hacking

4. Indeling
1. Museum dr. Guislain
2. Nerveuze Vrouwen & Jimmy Kets
3. Psychiatrie & Kunst. Van Tardieu tot
Nordau
4. Waanzin & Kunst. Van Dubuffet tot
Verborgen Werelden
5. Canon van de Outsiderkunst

5. 1. Museum Dr. Guislain

6. Museum Dr. Guislain Gent

7. Museum Dr. Guislain Gent

8. Museum Dr. Guislain Gent

9. Museum Dr. Guislain Gent

10. Museum Dr. Guislain Gent

11. Museum Dr. Guilain Gent

12. Museum Dr. Guislain Gent

13. Museum Dr. Guislain Gent

14. 2. Nerveuze Vrouwen
& Jimmy Kets
Chains. Used in Ghent
until 1815

15. Attitudes Passionelles, foto
in: Iconographie de la
Salpêtrière, Museum Dr.
Guislain, Gent

16. Bob Willougby, Marilyn Monroe
in gedachten verzonken op de set
van Let’s Make Love, Musée de la
Photographie, Charleroi

17. Yajoi
Kusama, Pumpkin, Cal
dic collection
Wassenaar

18. Tracey Emin, Fantastic
to Feel Beautiful
Again,1990, neon, GGZ
Breburg

19. Paul McCarthy, Heidi Drinks, 2000, verf,
acryl en geperforeerde print,
Galerie Adrian David, Knokke

20. Barbara Krüger, We are not
what we
seem, 1998, fotografisc
he zeefdruk op
vinyl, Verzameling M
HKA, Antwerpen

21. Cindy Sherman, Zonder titel nr 120 A, 1983, foto, Verzameling M HKA

22. Foto Viviane Joakim

23. Louise Bourgeois, Ode a l’Oubli, 2004, stof, draad, lithografische
inktdruk, Caldic Collectie, Wassenaar

24. Gertrud Schwyzer, Zonder titel, s.d., aquarel en potlood op papier, Kantonale
Kunstverzameling Appenzell Ausserrhoden, Trogen

25. Félicien Rops, La buveuse
d’absinthe, s.d., heliogravure, F
édération Wallonie-
Bruxelles, Musée Félicien
Rops, Namen

26. Luc Tuymans, Vrouw op groene buvard
II, Galerie Adrian David, Knokke

30. 3. Psychiatrie & Kunst.
Van Tardieu tot Nordau

31. • Ambroise Tardieu
– Salpêtrière
– Etude médico-légale sur la folie (1872)
– Waanzin en vernieuwing in de kunst zijn verdacht
• Jozef Guislain
– Therapeutisch
– Landschappen en zeezichten zodat de patiënt naar
buiten wordt gelokt
– Schoonheid van de natuur
– NIET voor alle patiënten

32. Ambroise Tardieu, Théroigne de Méricourt, gravure in: E.
Esquirol, Des Maladies Mentales, tome
premier, Paris, 1838, Museum Dr. Guislain, Gent

33. Psychiatrie
• Emil Kraepelin (1856-1926)
• Dementia Praecox (schizofrenie)
– Tekeningen brengen kennis bij over
psychiatrische ziektebeelden
– Kwantiteit ipv kwaliteit
– Cfr hedendaagse kunsttherapie (vnl.
traumabehandeling)
• Fritz Mohr (1874-1966)
• Experimentele benadering
• Tekentest

34. Miss G., 1897
Sammlung Prinzhorn

35. • Karl Jaspers
– Gebrek aan empathie – Existentialistische Psychiatrie
– Begreifen/erklären <> Verstehen
– ‘getrainde’ en opgeleide kunstenaar (<> Prinzhorn)
– Psychotisch geworden kunstenaars (Van
Gogh, Strindberg, Hölderlin)
– Psychotische kunst:
• Integer
• Eerlijk
• Bron van psychologische diepte

37. Psychoanalyse
• Marge – hele geschiedenis Psychoanalyse
(Lacan)
• Kunstfilosofie beïnvloed door psychoanalyse
bijv. Rosalind Krauss, Thierry De Duve, …
• Sigmund Freud
– Toegepaste psychoanalyse
– Psychoanalyse is niet ‘toepasbaar’ bij psychotische
kunst (uitzondering is studie over Christoph
Haizmann)

38. Christoph Haizmann

39. Kris en Messerschmidt
• Ernst Kris
– Kunstgeschiedenis (Kunsthistorisch museum
Wenen)
– Marianne Rie – interesse in psychoanalyse
• Twee artikelen
1. Kunstgeschiedenis, stijlonderzoek
2. Bewijs van zijn schizofrenie
3. Psychiatrie en psychopathologie
4. Psychoanalyse (sculptuur als manier om te
communiceren)

41. Twee mijlpalen in de
“Outsiderkunst”
• Walter Morgenthaler:
– Ein Geisteskranker als Künstler 1921
• Hans Prinzhorn:
– Bildnerei der Geisetskranken 1922

43. Adolf Wölfli

44. Adolf Wölfli
Selbstdarstellung,
Museum Dr.
Guislain Gent

45. Adolf Wölfli, Christoph
Colombus, 1930, collectie
abcd Parijs

46. Hans Prinzhorn

47. Heinrich Herman Mebes

48. Mebes

50. Agnes Richter

51. Elisa K.

52. Heinrichshofen

53. Emma Hauck

54. Barbara Sückfull

55. Johann Knopf

56. Natterer

57. Eugenetica – Entartung
• Morel:
– Gestichtspsychiatrie schiet tekort
– Invloed Lombroso (criminelen)
– Oorzaak waanzin = onherroepelijk gebrek
• Max Nordau
– Entartung (1892)
– Niet enkel criminelen en waanzinnigen, ook
kunstenaars (avant-garde) horen tot de
‘gedegenereerden’ = decadentie
• NAZI-Duitsland

58. Entartete Kunst

60. 4. Waanzin en Kunst.
Van Dubuffet tot Verborgen Werelden

61. Jean Dubuffet, art brut

62. Foto Marc
Trivier

63. Aloïse

64. Madge Gill

66. Michel Nedjar

68. Carlo Zinelli

69. Johann Hauser

70. Haus der Künstler, Gugging
Oswald Tschirtner

71. Oswald Tschirtner

72. Johann Korec

73. Johann Fisher

74. Heinrich Reisenbaer

75. August
Walla

77. Roger Cardinal
1972

78. Harald Szeemann,
Documenta 5, 1972

79. Jan Hoet, Open Mind, 1989

81. 5. Canon van de
Outsiderkunst

82. Nek Chand

83. Nek Chand

84. Tim Brown

85. Tim Brown

86. Tim Brown

87. Tim Brown

88. Sekulic

89. Theo

90. Theo

91. ACM

92. Francis Marshall

93. Francis Marshall

94. Francis Marshall

95. Sylvain Cosyns

96. Sylvain Cosyns

97. Sylvain Cosyns

98. Rosemary
Koczy

99. Rosemary
Koczy

101. Willem van Genk

102. Willem van Genk

103. Willem van Genk

104. Willem van Genk

105. Willem van Genk

106. Willem van Genk

107. Willem van Genk

108. Willem van Genk

109. Willem van Genk

110. Gerard van Lankveld

111. Gerard van Lankveld

112. Gerard van Lankveld

113. Alexis Lippstreu en Jacques Charlier

114. Alexis Lippstreu en Jacques Charlier