sepedi

1. AFK 121 GROUP J PRESENTATION
NAMES STUDENT NUMBER
1. Sindile Mokoena 21532568
2. Tladi Oprah Kwena 22604172
3. Shaku Tebogo 21651974
4. Michelle Maile 22614509
5. Mohlala Boitumelo 22504002
6. Ithumeleng Rahlaga 22645285
7. Sema Dikeledi 22653890
8. Mantsho Kwena 22640003
9. Kgopola Kgodisho Annah 21743615
10. Ngoasheng Nhlanhla 22602497

2. Table of contents
Nomoro tsa slide
Matseno a dingwalwa 3
Diema 4
Taodišo 5-6
Padi 7
Poledišano 8
Dinonwane 9-10
Direto 11-12
Papadi 13-14
Bibilokrafi 15

3. Mehuta le
dipharologantšho tša
dingwalwa tša
Sesotho sa Leboa
• Re nale mehuta ya dingwalwa ye e
fapananago gagolo ebile se ebile sengwe le
sengwe se e keme kadi dipharologantšho sa
yona.
Mehuta ya dingwalwa keye e latelago:
 Diema
 Taodišo
 Padi
 Poledišano
 Dinonwane
 Direto
 Papadi

4. Diema
 Diema ke mohuta wa sengwalwa fao go šomišwago dikokwane tša mothofatšo, tshwantšhanyo le
tshwantšhišo go alela batho ka se sengwe sa bophelo.
 Diema di thomilwe ka go šomišwa bjalo ka mokgwa wa thuto yeo e bego e se semmušo go Basotho ba
mathomo ba leboa pele gage batho ba mmušo wa thlaolele ba fihla ka nageng.
 Taba ye e dirile gore diema di kgone go ngwadiwa le go tsebišagatšiwa, ke ka lebaka le lehono re kgona go
rutiwa ka tšona.
 Diema di fapana kudu le dingwalwa tše dingwe ka ntle ga dika ka mokgwa woo e lego gore, diema go swana
le dika di arogantšwe ka dihlopha go ya le ka mokgwa woo di šomišwago ka gona ( Mothemela ,2013).
 Mokgwa wo mongwe woo diema di fapanago ka gona le dingwalwa tše dingwe ke tšhomišo ya mantšu le go
khuta ga di hlalošo tše dintši tša diema , fao o swanelago go nagana ka go tsinkelela go humana hlalošo ya
tšona.

5. Taodišo
 Taodišo ke ye nngwe ya mehuta ya dingwala mo elego gore mongwadi o beakanya ditaba tša gagwe ka tatelano.
 Mongwadi o šomiša dithekniki go gokagoketša babadi le go dira gore sengwalwa sa gagwe se goge šedi ya mmadi.
 Taodišo ke tlhamo ya kanegelo yeo eka bopago ka mantšu ase a makae gomme go yona gwa ahlaahla taba thwii.
(Thokoane, 2006)
Taodišo e swanetše go ba le:
 Hlogo
 Peakanyo goba mmepe wa monagano
 Diteng tšeo di lebanego le hlogo ya taodišo
 Polelo ya maleba e swanetše go šomišwa

6.  Sebopego sa taodišo elego: mafoko le ditemana, matseno, mmele le mafetšo.
Mehuta ya taodišo
 Taodišokanegelo- e laetša kanegelo goba tiragalo ye e fetilego.
 Taodišotlhalošo- mongwadi o hlaloša se ase se hlalošago gore mmadi a lemoge se sengwe.
 Taodišokgadimo/keletšo- mongwadi o tšweletša maikutlo ebile o eletša ka tiragalo ye e itšego.
 Taodišongangišano- mongwadi o tšweletša kgopolo tšeo a nago le tšona.
 Taodišokahlaahlo- e tšweletša mahlakore a mabedi ka go lekana,ga ena maikutlo a mongwadi.

7. Padi
 Padi ke nonwane ya dingwalo ka lebaka la gore seo se lego ka gare ga sona gase kanegelo ya nnete.
 Padi e emetše mošomo wa tshwantšhokgopolo goba boithomelo bja mongwadi, ke di tšweletšwa tša leihlokgopolo la
mongwadi.
Mehuta ya dipadi
 Dipadi tša histori- padi ya histori e tšweletša babapadi ba yona le ditirigalo
thulaganyo ya histori.
 Dipadi tša thuto- padi ya thuto e beile šedi go tšeo di amago thuto.Go swana le ge motho a nale mereba,mafelelong o
ithuta se sengwe go tswa go mediro ya gagwe.
 Dipadi tša leago-padi ya leago e šetšana le mathata a kagišano setšhabeng, di mabapi le kamano magareng ga
batho le setšhaba seo ba phelago go sona.
 Dipadi tša kanegelodikgao- moo pading ye go anegwa ka dikgao tša go latelana tšeo di kgomaganego, ka le baka la
ditiragalo ka nako e tee goba ka lebaka la ge di be di itemogelwa ke motho o tee.
 Padi ya tiragatšo- ke tiragalo e nnyane e nalego le dipoelo tšeo di bego di sa letelwa, tšeo di tlago go tšwa taolong go
dira taba yao hlakahlakana yeo etlago go rarollwa ka mohlolo moragonyana.

8. Poledišano
 Poledišano ke tlhamo ye e ngwadilwego, yeo go yona baanegwa ba babedi goba go feta ba emetšwego bjalo ka bao
ba boledišanago.
 Nakong ya poledišano baanegwa ba bolela dintlha tša bona kago šielana.
 Poledišano ge e ngwalwa maina a baanegwa a ngwala ka letsogong la nngele.
 Leswao la kgorwana le a šomišwa morago ga moanegwa yo a bolelago.
 Mothaladi o mofsa wa šomišwa go laetša seboledi se sengwe le sengwe se sefša.
 Baanegwa ba eletšwa ka fao go bolelwago ka gona goba gwa hlagišwa tiro yeo e laetšwago ka mašakaneng pele e ka
bolelwa.
 Poledišano eba le senario goba tatelano ya ditiragalo pele e ngwalwa.

9. Dinonwane
 Dinonwane ke seipone sa setšhaba,maatla a sona,bofokodi bja sona,maikutlo a sona le di kgopolo tša sona.Ke tsela
yeo mongwadi are utullulelago ka setšhaba ntle le go re botša phatlalatša ka setšhaba seo.(Makopo,1990:1)
Sebopego sa nonwane
 Tlhamego ya dinonwane ke tše dintši eupša dikgare goba diteng dia fapana.
 Dinonwane di nale matseno bjalo ka “kgalekgale bogologolo….”,”bare bogologolo ge maswika a sa boleta”...
 Go latela mmele wa nonwane moo moanegi wa nonwane o fela a tlaleletšwa ke bao ba tallest moo theeleditšego ba
fela bare: “keleketla” ele gore “re go theeleditše” goba “iša pele”.
 Morumo wa nonwane o tla mekgwa e mentši bjalo ka gore: “nonwane e felela moo” goba “seseo sa moselana.

10. Mehuta ya dinonwane
 Go nale dinonwane tšeo di hlalošwago hlolego ya dilete,ditlwaelo le tše dingwe.
 Dinonwane tše dingwe ketša diphoofolo, gomme nepo ya tšona ke go ruta,go eletša ,go lemoša goba go phafoša ka
se sengwe.
Baanegwa
 Mo dinonwaneng baanegwa e kaba batho goba diphoofolo.
 Baanegwa ka moka ba bolela polelo ya batho.
 Ge ele baanegwa ba batho ba dula mekutwaneng, madimo a dula meleteng gomme diphoofolo dia dula mašokeng.
 Baanegwa bao ba tumilego dinonwaneng tša Sesotho ke mmutlanyana.phukubjwe,tshwene,khudu,Phiri
kgolomodumo le thokološi.

11. Direto
• Re tlo ahlaahla mohuta o mongwe wa dipharologantsho tsa dingwalwa tsa Lesotho la Leboa elego Direto.
 Na Theto ke eng?
 Theto ke tsweletso ya maikutlo ao a hlolwago ke temogo yeo e tseneletsego ya bophelo le go fokotsa khuduego ya
ka teng. (Skelton. 1963:5)
• Re na le mehuta ye e fapanengo yeo e latelago ya Sesetho sa Leboa:
1. Thetotumiso ya Setso- ke mohuta wa theto moo motho a ithetago bogale goba seo a tumilego ka sona
setshabeng. Gantshi theto ye ga e ngwale empa e tsweletswa ka mokgwa wa polelo.
2. Thetosello/Eletsi- mo go llelwa mogale goba selo se sengwe.
3. Thetogale/Ephiki- moo moreti a retago selo goba mogale.

12. 4. Thetonyefolo- ke theto moo moreti a nyefolago seretwa.
5. Thetokeletsi- ke theto moo moreti gantshi a eletsago le go fahlolla setshaba.
6. Thetolehlologela- sereto mo sereti se retago selo seo a se ratago goba a se hlologelago.
7. Thetokanegi- moo moreti o re anegela ke selo se itsego.
8. Sonete- ke theto ya sebjalebjale ya sebopego sa goba le methalotheto ye lesomenne (14). Sonete e arologantswe
ka mehuta ye meraro yeo e latelago:
➢ Sonete ya Seisemane
➢ Sonete ya Sepedi
➢ Sonete ya Sentariane. (tutoring, 2013).
• Direto di na le dikokwane tse fapanego go ya le ka gore sereto seo ke sa mohuta mang. Empa direto ka bontshi di
laetsa dikokwane tse di latelago:
1. Kokwane ye ebego bohlokwa kudu go direto tsa Sepedi sa Loboa keTumammogo.
2. Dikafoko/Dikapolelo.
3. Methalotheto.
4. Mongwalelo – mongwalelo wa theto gantshi o theilwe godimo ga moya woo o fokago thetong. (Ngoepe, 2007).

13. Papadi
 Papadi ke mošomo wo o ngwadilwego gore hlalošetša ditiragalo tšeo mongwadi a ratago gore tsebiša tšona ka go
šomiša mantšu, polelo le ditiro.
 Ditiragalo tše e ka ba tšeo ditiragetšego gomme di theilwe sebakeng sa ditiragalo tša nnete goba e ka ba ditiragalo
tšeo mongwadi a ithometšego.
 Papadi e tsebega bjalo ka terama.
Papadi e swanetše go ba le:
• Babapadi
• Go laetšwe kamano ya babapadi
• Sefala
• Poledišano
• Ditšhupetšosefala
• Tikologo

14. • Thulaganyo
• Thulano
 Papadi e laetša lesedi,leswiswi,mosepelo,lentšu,poledišano ya tsenelano le papalego.
 Tsela yeo papadi e sepetšwago ka gona e bohlokwa kudu,ka fao baanegwa ba boledišanago,seo ba se dirago ge ba
sa bolele le ka mo tšhomišo ya ditho tša mmele bjalo ka sefahlego di ka fetošago tlhalošo ya methaladi.
 Tšhomišo ya ditho tša mmele bjalo ka sefahlego goba ditiro tša mmele di swanetše go nyalelana le mantšu goba
mafoko ao a bolelwago ke babapadi ka gore ge gose bjalo e tla ba papadi ye e sego ya theiwa go ya ka tshwanelo.

15. Bibilokrafi
Mothemela .M.F.,2013. Tshomiso le kgodiso ya dika le diema tsa Sesotho sa leboa (Doctoral dissertation ,university of
Limpopo )
Makopo, S.A.1990. Moepathuse Dinonwane
Ngaka J E Mitchell. Dingwalo le setšhaba: Ponego go tšwa malemeng a Seafrika
Thokoane, M.D. 2006. Ditaodišo Tša Sepedi. Pretoria: University of Pretoria.
Ngoepe, M., 2007. Theto ya Sebjalebjale ya Maitekelo. UPSpace Institutional Repository, p. 1.
tutoring, S., 2013. Direto tsa sepedi. Official Facebook Page of the NWU Mafikeng Campus.