2. Νεοελληνική Λογοτεχνία
Ρασιδάκη Πηνελόπη Σελίδα 2από5
► Με τον όρο αφήγηση εννοούμε μια πράξηεπικοινωνίαςμετην οποία παρουσιάζεται,
προφορικά ή γραπτά,μιασειράπραγματικών ή πλασματικώνγεγονότων.
► Η αφήγηση οργανώνεται μεάξονα τοχρόνο, αλλά τα γεγονότα ή οι καταστάσειςπου
εξιστορούνται συνδέονται αιτιολογικάμεταξύ τους.
► Η αφήγηση στηρίζεται στηνακόλουθη δομή:
Α. Πληροφορίεςγια τους«πρωταγωνιστές/ ήρωες»,τονχώρο, τον χρόνο, την κατάσταση από
την οποία ξεκινά η αφήγηση.
Β. Η εξέλιξη τηςαφήγησηςκαι η έκβασήτης.
Γ. Η λύση (το τέλος τηςιστορίας)και η κρίσητου αφηγητή για τονόημα τηςιστορίας.Πολλές
φορές η κρίση του αφηγητή μπορεί να συμπίπτει μετη λύση.
► Κύριος χρόνος τηςαφήγησηςείναι οαόριστος,που ωςσυνοπτικόςχρόνοςείναι
κατάλληλοςγιανα δηλωθεί η εξέλιξη,η αλλαγήπου αναπαριστάη αφήγηση,αλλά
χρησιμοποιείται και οπαρατατικός.Επίσηςσυχνά χρησιμοποιείται και οιστορικόςενεστώτας
στη θέση του αορίστου,για να δοθεί ζωντάνιαστηναφήγηση.
► Στηναφήγηση χρησιμοποιούνται συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν:α.τη χρονική
σειρά τωνγεγονότων(π.χ. ύστερα,μετά, στη συνέχεια κ.λπ.)∙ β.τηναιτιολογική σχέση
μεταξύ τους(π.χ. επειδή,καθώς,αφού,ενώ,έτσι κ.λπ.).
Είδη αφήγησης
Εννοούμε κυρίωςπεζάκείμενα,όχι μόνολογοτεχνικά αλλάκαι χρηστικά,όπωςείναι το
ρεπορτάζ,η υπηρεσιακή αναφοράκτλ. Ιστοριογραφία,χρονικογράφημα,ημερολόγιο,
απομνημονεύματα,(αυτο)βιογραφία,επιστολή,χρονογράφημα,μυθιστόρημα,διήγημα,
παραμύθι κ.ά.
Αφηγηματικά κείμεναθεωρούνται επίσης,εκτόςαπότα πεζά,και τοέμμετρο αρχαίοκαι
νεότερο έπος, οι μπαλάντεςκ.ά.(ομηρικάέπη,ιπποτικάμεσαιωνικάμυθιστορήματα,κρητικό
θέατρο,παραλογέςόπως«Του νεκρού αδελφού»,«ΤηςΆρταςτογιοφύρι» κ.ά.).
Κατηγορίες αφηγηματικώνειδών
Πομπός Μήνυμα Δέκτης
Αφηγητής
Αφηγηματικό
περιεχόμενο
Αποδέκτης
αφήγησης
ΑΦΗΓΗΣΗ
3. Νεοελληνική Λογοτεχνία
Ρασιδάκη Πηνελόπη Σελίδα 3από5
i. Αφήγηση πραγματικώνγεγονότων(ιστοριογραφία,επιστολή,ημερολόγιο,
απομνημονεύματα,αυτοβιογραφία).
ii. Αφήγηση πλασματικώνγεγονότων(παραμύθι,μυθιστόρημα,διήγημα,νουβέλα).
iii. Μικτή αφήγηση πραγματικώνκαι πλασματικώνγεγονότων(ιστορικό
μυθιστόρημα,μυθιστορηματικήβιογραφία).
Αφηγηματικές τεχνικές – Αφηγηματικοίτρόποι
Αφηγηματικές τεχνικές είναι οι ακόλουθες:
Ο αφηγητής
Το είδοςτηςαφήγησης(δηλαδή,οι αφηγηματικοί τρόποι)
Η οπτική γωνία
Η εστίαση
Ο χρόνος της αφήγησης
Ο ρυθμόςτης αφήγησης
Αφηγηματικοίτρόποι είναι οι ακόλουθοι:
Έκθεση ή αφήγηση:είναι η παρουσίαση γεγονότωνκαι πράξεων,τηνοποία ο
Πλάτωνκαι οΑριστοτέληςδιέκρινανσε«διήγηση» και «μίμηση».Στη διήγησηο
αφηγητήςαφηγείται μιαιστορίαμετη δική του φωνή,ενώ στη μίμηση δανείζεται τη
φωνή άλλωνπροσώπων.
Διάλογος:είναι τα διαλογικάμέρη σεευθύ λόγοκαι σεπρώτοπρόσωπο
Περιγραφή :η αναπαράστασηπροσώπων,τόπων,αντικειμένων,η αφήγηση
καταστάσεων.
Σχόλια :η παρεμβολή σχολίων,σκέψεων,γνωμώναπότοναφηγητή,έξω απότη ροή
της αφήγησης,που στοιχειοθετεί,όπωςκαι η περιγραφή,μια επιβράδυνσήτης.
ΕλεύθεροςΠλάγιοςΛόγος :η πιστή απόδοσησκέψεων,διαθέσεωνή συναισθημάτων
σε γ’ πρόσωποκαι σεπαρωχημένο χρόνο.
Εσωτερικόςμονόλογος : η απόδοση τωνσκέψεωνή συναισθημάτωνσεα’πρόσωπο
και σεχρόνο ενεστώτα.
Οι αφηγηματικοί τρόποι θα πρέπει να διακρίνονται απότουςεκφραστικούςτρόπους.Όταν
αναζητούμετουςεκφραστικούςτρόπους,αναζητούμεουσιαστικά τοπώς λέγεται κάτι,τα
σχήματα λόγου δηλαδήπου χρησιμοποιεί οαφηγητής,και ό,τι άλλοσχετίζεται μετην
ιδιαιτερότητατηςέκφρασήςτου.
Ο Αφηγητής :
1. Ο αφηγητήςμεβάση τη συμμετοχή του στηνιστορίαονομάζεται:
Ομοδιηγητικός : Συμμετέχει στηνιστορίατηνοποία αφηγείται είτεως
πρωταγωνιστής(αυτοδιηγητικόςαφηγητής)είτεωςπαρατηρητήςή αυτόπτης
μάρτυρας.
Ετεροδιηγητικός: Δενέχει καμιά συμμετοχή στηνιστορίαπου αφηγείται.
Παντογνώστηςαφηγητής: Είναι οαφηγητήςπου γνωρίζει τα πάντα,εποπτεύει τα
πάντα,αλλά δενμετέχει στη δράση,δενείναι δηλαδήένα απότα πρόσωπατης
ιστορίας.Στονπαντογνώστη αφηγητή αντιστοιχεί η αφήγηση χωρίςεστίαση
4. Νεοελληνική Λογοτεχνία
Ρασιδάκη Πηνελόπη Σελίδα 4από5
(μηδενική),δεδομένου ότι αυτόςδενπαρακολουθεί τηναφήγηση απόμια οπτική
γωνία,αλλά είναι πανταχού παρώνσανέναςμικρόςθεός.
2. Ο αφηγητήςμεβάση το αφηγηματικό επίπεδο:
ενδοδιηγητικός: αφηγείται γεγονόταπου ανήκουνστηνκύριααφήγηση.
εξωδιηγητικός:αφηγείται γεγονότα και πράξειςξένα προςτοκύριοκείμενοτης
αφήγησης(εισαγωγικέςαφηγήσεις,πρόλογοι…)
μεταδιηγητικός:αφηγείται γεγονότα που συνιστούνδευτερεύουσααφήγηση
ενσωματωμένη στηνκύριααφήγηση δηλ αφήγησημέσα στηναφήγηση
(εγκιβωτισμένη).
♣ Ο αφηγητήςδενταυτίζεται μετο συγγραφέα.
Εστίαση (ποιος βλέπειτα γεγονότα ):
Μηδενική:Ο αφηγητήςξέρει περισσότερααπόό,τι τα πρόσωπα,είναι έξω απότη δράση
(παντογνώστης) Αφηγητής> Πρόσωπα
Εσωτερική:Οαφηγητήςξέρει όσα και τα πρόσωπα .Αφηγητής= Πρόσωπα
Εξωτερική:Οαφηγητήςξέρει λιγότερα απότα πρόσωπα .Αφηγητής< Πρόσωπα
Οπτική γωνία: (είναι η προοπτικήτου αφηγητή προςτηνιστορίακαι τη σχέση του με την
υπόθεση)
• εσωτερική όπου οβασικόςήρωαςή έναςδευτερεύονήρωαςαφηγείται μόνοόσα υπο-
πίπτουνστηναντίληψη του,όσα βιώνει και σκέφτεται μόνοαπότη δική του οπτική χωρίςνα
γνωρίζει άλλα γεγονόταή συναισθήματακαι σκέψειςάλλωνπροσώπωντηςιστορίας.
• εξωτερική όπου οαφηγητήςβρίσκεται έξω απότηνυπόθεση,αφηγείται σετρίτοπρόσωπο
και βλέπει τα πάντα (παντογνώστης)σαν“θεός”.
Ο χρόνος της αφήγησης
Χρόνος αφήγησης:έτσι αποκαλείται οχρόνος που ξετυλίχθηκαντα γεγονότα τηςιστορίας,η
φυσικήδιαδοχήτους.Παρουσιάζεται μεδιάφορουςτρόπους.Γενικάδεσυμπίπτει μετο χρόνο
της ιστορίας,αφού τα γεγονότα παρουσιάζονται συνήθωςμεδιαφορετική χρονική σειρά,
διάρκεια και συχνότητα απ' ό,τι διαδραματίζονται στηνιστορία.Οσυγγραφέαςπαραβιάζει
τη χρονική σειρά,γι' αυτόέχουμεαναχρονίες (αναδρομική - πρόδρομη),άλλοτεεπιταχύνει ή
επιβραδύνει τηναφήγηση (επιτάχυνσηή επιβράδυνση τηςαφήγησης)και άλλοτε
παρουσιάζει ένα γεγονόςπερισσότερεςαπόμια φορές.
α)ως προς τη σειρά παρουσίασηςτωνγεγονότωνδιακρίνεται σε ευθύγραμμο
(ακολουθώνταςτη φυσικήσειράτωνγεγονότων)και σε αναχρονίες (μεανακατατάξειςστη
φυσικήσειράτωνγεγονότων) :
• αναδρομέςή αναδρομικέςαφηγήσειςή αναλήψεις(επιστροφήσεπαρελθόνταγεγονότα)
• πρόδρομεςαφηγήσειςή προλήψεις(αναφορέςσεμελλοντικάωςπροςτη χρονική στιγμή
γεγονότα)
5. Νεοελληνική Λογοτεχνία
Ρασιδάκη Πηνελόπη Σελίδα 5από5
in medias res (η αφήγηση ξεκινάαπότοκέντροτου μύθου,τηνκαρδιάτηςπλοκής,αντί να
παρουσιάζει τα γεγονότα στη χρονική τουςδιαδοχή.)
εγκιβωτισμός(αφήγηση μέσα στηναφήγηση κι επιστροφή στηναρχική ιστορία),
παρεκβάσεις(προσωρινήδιακοπήτηςφυσικήςροήςτωνγεγονότωνκαι η αναφορά σεάλλο
άσχετοσυνήθως),
προϊδεασμοί (ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη γιατοτι πρόκειται να
ακολουθήσει),
προοικονομίες(προετοιμασία τηςπλοκήςμεφυσικήροή).
β) με κριτήριοτη διάρκεια παρουσίασης τωνγεγονότωνoχρόνος της αφήγησηςέχει τις
ακόλουθεςσχέσειςμετον χρόνο της ιστορίας :
O χρόνος της αφήγησηςμπορεί να είναι μικρότεροςαπότονχρόνο της ιστορίας,ότανο
αφηγητήςσυμπυκνώνει τονχρόνο (συστολή του χρόνου)και παρουσιάζει συνοπτικά(σε
μερικέςσειρές)γεγονότα που έχουνμεγάλη διάρκεια.Μετον τρόποαυτό,ο ρυθμόςτης
αφήγησηςεπιταχύνεται.
Ο χρόνος τηςαφήγησηςμπορεί να είναι μεγαλύτεροςαπότονχρόνο της ιστορίας,ότανο
αφηγητήςεπιμηκύνει τονχρόνο (διαστολή του χρόνου)και παρουσιάζει αναλυτικάγεγονότα
που διαρκούνελάχιστα.Μετον τρόποαυτόεπιβραδύνεται ορυθμός τηςαφήγησης.
Ο χρόνος της αφήγησηςείναι ίσοςμετον χρόνο της ιστορίας,συνήθωςσεδιαλογικές
σκηνές.
Για να συντομεύσειτονχρόνο της αφήγησης, ο συγγραφέας χρησιμοποιείτις
ακόλουθες τεχνικές:
• Επιτάχυνση:παρουσιάζει σύντομα γεγονόταπου έχουν μεγάλη διάρκεια.
• Παράλειψη:κάποιαγεγονότα δεντα αναφέρει καθόλου,επειδή δενσχετίζονται μετην
ιστορία.
• Περίληψη:παρουσιάζει συνοπτικάτα ενδιάμεσα γεγονότα.
•Έλλειψη ή αφηγηματικόκενό:οαφηγητήςπαραλείπει ένα τμήμα τηςιστορίαςή κάποια
γεγονότα που εννοούνται εύκολαή δενσυμβάλλουνουσιαστικάστηνπλοκή.
Η τεχνική με την οποία ο συγγραφέας διευρύνειτονχρόνο της αφήγησης είναι:
•Η επιβράδυνση:γεγονότα που έχουνμικρή διάρκειαστηνπραγματικότητα παρουσιάζονται
εκτεταμένα στηναφήγηση.
γ) Ως προςτη συχνότητα {η σχέση ανάμεσα στιςφορέςπου ένα γεγονόςεμφανίζεται στην
ιστορία και τιςφορέςπου αυτόαναφέρεται στοκείμενο} :
Μοναδικήαφήγηση:αφήγησημίαφορά αυτούπου έγινεστηνιστορίαμίαφορά.
Επαναληπτική αφήγηση:αφήγηση περισσότερεςαπόμία φορέςαυτού που συνέβη στην
ιστορία μιαφορά.‘Όχι πανομοιότυπη επανάληψηαφήγησης,αλλά υφολογικέςδιαφορέςκαι
παραλλαγέςωςπροςτην εστίαση (π.χ.σε αστυνομικάμυθιστορήματα - βλ.τοέργο του Φ.
Ταμβακάκη «ΤατοπίατηςΦιλομήλας»).
Θαμιστική αφήγηση:αφήγησημία φορά αυτούπου έγινεχ φορές (π.χ. στοέργο της Μ.
Λυμπεράκη«Τα ψάθινα καπέλα»).
