Б.Батжаргал

2. Зээлийн шинжилгээ
БАТЖАРГАЛ Б.,
Лекц № 5
Арилжааны банкны зээлийн ангилал

3. 3
Зорилго:
Банкны үйл ажиллагаан дотор голлох
үйлчилгээний нэг бол зээл, зээлийн үйл ажиллагаа
байдаг юм. Иймээс санхүү банкны чиглэлээр сурч буй
оюутнуудын хувь зээлийн шинжилгээ хичээл зайлшгүй
судлхж ёстой бөгөөд онолын зохих түвшний мэдлэг
олж авах хэрэгтэй байна.
Энэхүү лекцийн хүрээнд банк нийтэд санал
болгож буй зээл зээлийн бүтэгдэхүүнийг хэрхэн ямар
аргаар ялгаж ангилдаг талаар авч үзэх болно.

4. 4
1. Банкны зээлийн чанарын ангилал
2. Зээлийн барьцаа баталгаан дээрх ангилал
3. Зээлийн хэмжээгээр ангилах нь
Лекцийн хичээлийн агуулга

5. 5
Зээл олгоход зайлшгүй шаардагдах нэг зүйл бол
барьцаа байна.
Зээлийг дотор нь
a) Барьцаатай
b) Барьцаагүй гэж ангилагддаг.
Барьцаатай зээлийг дотор нь:
• Биет барьцаа,
• Баталгаатай,
• Даатгалтай гэж ангилагдана.
Барьцаа баталгаан дээр үндэслэсэн зээлийн ангилал

6. 6
Барьцаагүй зээл нь заримдаа итгэлцлийн гэж
нэрлэгддэг. Ийм зээлийг мөн өрийн бичигдээр
үндэслэн олгодог.
Барьцааны ангилал
Барьцаа
Үйл ажиллагааны
Бие барьцаа
Баталгаа
Гэрээт
Биет

7. 7
Нөхөлтийн зээл гэдэг нь зээлдэгчийн өөрийнх нь
зардлыг нөхөх зорилготойгоор харилцах данс уруу нь
зээлийн хөрөнгө шилжүүлэхийг хэлдэг ба энэ нь шинж
чанараараа урьдчилгаа хэлбэртэй байдаг.
Зээлдэгчдэд зээлтэй холбоотой үйл ажиллагааг
хэрэгжүүлэх болон төлөхтэй холбоотойгоор гарган өгч
байгаа тооцооны баримтын төлбөр өгч байж авдаг
зээлийг төлбөрт зээл гэнэ.
Зээл олгож байгаа хэлбэр дээр үндэслэсэн

8. 8
Зээлийг олгож байгаа хэлбэрээр нь:
• Хоёр талын тохиролцсон зээлийн хэмжээг нэг удаа
олгодог нэг удаагийн зээл,
• Хэсэгчилсэн буюу зээлийн шугамаар олгогддог
зээл гэдэг ангилалд хувааж үзэж болно.

9. 9
Зээлийг төлөгдөж байгаа байдлаар нь ангилж
болно. Үүнд:
• Нэг дор төлөгддөг,
• Хэсэгчлэн төлөгддөг зээл.
Авч байгаа зээлийн зориулалтаас хамаарч зээл
төлөх хэлбэрийн аль нэгийг сонгож байна.
Сонголтыг ингэж хийснээр зээлийн эрсдлийг
бууруулдаг байна.
Зээл төлөгдөж байгаа хэлбэр дээр үндэслэсэн ангилал

10. 10
Олон улсын банкны практикт хэрэглэж байгаа
байдлаар нь зээлийн төлөлтийг дараах байдлаар хийдэг.
Үүнд:
• Зээлийн хугацаа дуусмагц зээл хүүгийн хамт төлөгдөх
• Сар бүр хүүгээ төлөх, зээлээ хугацаа дуусмагц төлөх
• Сар бүр зээлээ хүүгийн хамт хэсэгчлэн төлөх
Зээлийн гэрээнд зээлийн эргэж төлөх хугацааг
тодорхой тусгасан байдаг.
Зээлийг төлүүлэхдээ гэрээний дагуу баталсан зээл
төлөх графикт хугацаанд төлүүлэх хэрэгтэй.

11. 11
Зээлийн хүү гэдэг нь зээлдүүлэгчийн хувьд ашиг,
зээлдэгчийн хувьд зээлсэн мөнгөний зардал болдог.
Зээлийн хүүгийн ангилал нь зээлийн хугацаа,
зориулалтай салшгүй холбоотой.
Зарим тохиолдолд байнгын зээлдүүлэгчдэд
хөнгөлөлттэй хүүтэй зээл олгодог.
Зээлийн хүүг манай орны хувьд зээлийн
үлдэгдлээс бодож авч байна.
Зээлийн хүүгийн ангилал

12. 12
Банкны зээлийг хүүг төрлөөр нь ерөнхийд нь хоёр
ангилж болно. Үүнд:
• Тогтмол хүүтэй,
• Хувьсах хүүтэй зээл.
Xувьсах хүүгийн тохируулгыг банк бүр өөрөөр хийх
ба дараах үндсэн байдлаар хүүг өөрчилж болно.
Үүнд:
• Зах зээлийн хүү өөрчлөгдөх тохиолдол бүрт зээлийн
хүүг өөрчлөх.

13. 13
• Зах зээлийн хүү өөрчлөгдех тохиолдолд зээлийн хүүг
жилд нэг удаа гэхдээ зээлдэгчтэй тохирсон
хугацаанд өөрчлөх.
Хүүг өөрчлөхдөө дараах хоёр хугацааг тохирох.
Үүнд:
1. Оны эцэст өөрчлөх
2. Зээл авсан тэр өдөр өөрчлөх

14. 14
Ихэнх тохиолдолд хувьсах хүүтэй зээлийн гэрээнд
хүү өөрчлөх нөхцөл маш тодорхой тусгагдсан байх
ёстой.
Арилжааны банкны зээлийг хүү нь тооцох
аргачлалаараа янз бүр байна. Үүнд:
1. Албан ёсны хүүг улс орнуудад төв банкнаас
тоггоодог. Энэ хүүгээр Төв банк арилжааны
банкнуудад зээл олгодог.
2. Зээлийн нөөцийн нийлүүлэлт дээр суурилсан банк
хоорондын хүү.

15. 15
Энэ хүүгийн үүргийг:
• ЛИБОР - Лондонгийн банк хоорондын
нийлүүлэлтийн хүү,
• ФИБОР - Франкфурт-Майн дах,
• ПИБОР - Париж дахь,
• МИБОР - Мадрид дах,
• РИБОР – Рим дах,
• СГРИБОР - Стокольм дах,
• ГРИБОР - Гонконг дах г.м. нийлүүлэлтийн хүү
гүйцэтгэдэг.

16. 16
3. “Прайм-рейт” буюу хамгийн найдвартай зээлдэгчдэд
санал болгодог зээлийн хүү. “Прайм-рейт” хүү нь
зээлийн өртгийг тодорхойлдог ба түүнээс 1-2% -аар
өндрөөр хүүгийн түвшинг тогтоодог.
4. Жижиг дунд аж ахуйн нэгжүүдэд олгодог зээлийн
хүүгийн норм. Энэ хүү нь “прайм-рейт” хүүгийн
түвшингээс илүү өндөр байдаг.
Зээл тус бүрийн хүүг тогтоох аргаар нь зээлийг
мөн ангилж болно. Хамгийн өргөн тархсан хүү тогтоох
арга бол жилийн, энгийн, хөнгөлөлттэй хүү тооцох
аргууд юм.

17. 17
Зээлийн ангилал дотор нь зээл олгож байгаа валют
дээр суурилдаг. Үүнд:
a) Өөрийн орны мөнгөн тэмдэгтээр олгож байгаа
b) Гадаад орны валютаар олгож байгаа зээл гэж
ангилагддаг.
Ямар зориулалтаар зээл шаардлагатай байгаа болон
инфляци ямар байна, гадны валютын депозитын хэмжээ
зэрэгдээр үндэслэн аль валютын зээлийг түлхүү олгохоо
арилжааны банкууд шийддэг.
Зээл олгож байгаа валют дээр үндэслэгдсэн
зээлийн ангилал

18. 18
Зээлдүүлэгчийн тоон дээр үндэслэсэн зээлийн
ангилал байдаг.
Энэ хүрээнд дараахи хэлбэр байдаг.
• Нэг банк
• Синдикат
• Зэрэгцэн олгогдсон зээл.
Зээлдүүлэгчийн тоон дээр үндэслэсэн зээлийн ангилал

19. 19
Гэрийн даалгавар:
1. Зээлийн ангилалын талаар товчлол хийх
Эх үүсвэр:
Оюун Л., “Арилжааны банкны зээл, зээлийн
шинжилгээ” УБ 2011 он Бүлэг III (хуудас 41 - 63)
2. Лекцийн хүрээнд 5 асуулт гаргаж, товч хариулт
өгөх (хариулт 30-40 үг)
3. Үзсэн материалын хүрээнд 10 тест зохиох

20. 20
Үндсэн сурах бичиг:
1.Оюун Л., "Арилжаны банкны зээлийн шинжилгээ"., УБ 2013
он
2.Баярбаатаар Э, Зээлийн шинжээчдэд зориулсан гарын авлага
УБ 2014он
3.Оюунцацрал З., "Зээлийн шинжилгээ"., УБ 2000
4.Мөнхдулам Д., Балж Г., “Банк санхүүгийн үндэс” УБ 2009 он
5.Моломжамц Д., “Санхүү мөнгө зээлийн харилцаа” УБ 2008 он