Б.Батжаргал

1. ИЗОУИС ИЗСЭЗС
САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН БАГ
БАНКНЫ ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТЫН
ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ
Лекц №1
БАНКНЫ ХЯНАЛТ, ШИНЖИЛГЭЭ

2. 1. Банкны хяналт шалгалт, зохицуулалт.
2. Банкны хяналт шалгалт зайлшгүй болох нь.
3. Банкны хяналт шалгалтын үр ашиггай
зохион байгуулалт.
4. Банкны хяналт шалгалтын төрөл хэлбэр.
Судлах зүйлс:

3. Банкны хяналт шалгалт, зохицуулалт.
Банкны хяналт шалгалт, зохицуулалтын
ажил нь банкны менежментийн салашгүй
нэг бүрэлдэхүүн хэсэг нь байх тул аль ч
улсын Төр, Засгийн газар, Төв банк нь
банкны үйл ажиллагааны хүрээ, дагаж
мөрдөх хууль дүрэм, хэм хэмжээ, заавар
журмыг тогтоон мөрдүүлнэ.

4. Дээрхи эрхийн актуудаараа дамжуулан
Төр, Засаг, Төв банк нь банк, түүний
харилцагчдын эрх ашгийг хамгаалж, үйл
ажиллагааг нь зохицуулж байдаг.
Банкны хяналт нь түүний үйл ажиллагааг
зохион байгуулалттай, тодорхой чиглэлтэй,
тогтворжсон шинж чанартай байлгаж,
тааламжтай үр дагаварыг бий болгоход
чиглэнэ

5. Банкны хяналт шалгалтын хатуу дэг
журам зарим норм норматив хязгаарлалтууд,
шалгуур үзүүлэлтийн шаардлага нь өнгөцхөн
авч үзэх юм бол банкны идэвхитэй үйл
ажиллагааг бий болсон, илүү их орлого олох
боломжийг хаасан, зардал ихтэй нэмэлт шинэ
шинэ бүтээгдэхүүн бий болгохыг шаардаж,
банкны ашиг орлогод муугаар нөлөөлж
байгаа юм.

6. Банкны бодит байдал харуулдаг ч энэ
нь эцсийн эцэст нь эцсийн эцэст
тохиолдож болзошгүй маш том эрсдэлээс
банкийг хамгаалах, харилцагч,
хадгаламж эзэмшигчдийн эрх ашиг,
хэрэгцээ сонирхолд банкны бүхий л үйл
ажиллагааг чиглүүлэхэд сайнаар
нөлөөлнө .

7. Банкны үйл ажиллагааг хянаж шалгах, удирдан
зохицуулах шаардлага бусад бизнесийн
байгууллагынхаас хавьгүй өндөр түвшинд байх
ёстой.
Үүний гол шалтгаан нь:

8. 1. Банк өөрийн хөрөнгөөсөө хэд дахин их
хөрөнгийг бусдаас татан төвлөрүүлж үйл
ажиллагаагаа явуулдаг.
Татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн тодорхой
хэсэг нь гагцхүү харилцагчдын сонирхол,
эрэлт нийлүүлэлтээс хамааралтай байдаг тул
банкны менежментээр шууд удирдаж
болдоггүй

9. 2. Аль нэг банк, санхүүгийн хүндрэлд
орж дампуурахад маш олон аж ахуйн
нэгж, байгууллага, иргэдийн эрх ашиг
хөндөгдөхөөс гадна банкны бүхэл бүтэн
системийг ч хүндрэлд оруулж, төлбөр
тооцоо, мөнгөний урсгалд түгжрэл
үүсгэнэ

10. 3. Банкны активын чанар зөвхөн
банкны ажиллагаанаас биш
харилцагч, хадгаламж эзэмшигчдийн
үйл ажиллагаа, амьдрал ахуй,
бизнесийн үр дүнтэй шууд
холбоотой байдаг.

11. 4. Банкны удирдлага, албан
тушаалтны буруу шийдвэр,
хайхарамжгүй үйл
ажиллагаанаас болж эрсдэл
учрах магадлал өндөр байдаг.

12. Банкны байгууллагыг бусдын
эрсдэл, хариуцлагыг өөр дээрээ
үүрсэн санхүү, мөнгөний эмзэг
менежмент бүхий онцгой
байгууллага гэж үзэж болно.

13. Банкны хяналт шалгалтын үр
ашигтай зохион байгуулалт.
Банкны хяналт шалгалтын үр
ашигтай зохион байгуулалт нь хууль
эрх зүйн актуудад банкны хяналтын
агуулга, ач холбогдол, үүрэг ролийг
хэрхэн тодорхой тусгаснаас голлон
шалтгаална.

14. Тиймээс ч дэлхийн улс орнууд
банкны хяналтын янз бүрийн
бүтцийг бий болгон хэрэгжүүлдэг
боловч тэрхүү бүтцэд гол төлөв Төв
банк, Сангийн яам, хөндлөнгийн
хяналтын байгууллагууд оролцсон
байдаг.

15. Дэлхийн улс орнууд банкны
хяналтын янз бүрийн бүтцийг бий
болгон хэрэгжүүлдэг боловч тэрхүү
бүтцэд гол төлөв Төв банк, Сангийн
яам, хөндлөнгийн хяналтын
байгууллагууд оролцсон байдаг.

16. Банкны хяналт шалгалтыг Төв банк нь
хариуцан гүйцэтгэдэг орны Төв
банкннд хяналт шалгалтын асуудал
эрхэлсэн тусгай газар байх бөгөөд энэ
газар нь банкны ерөнхийлөгч, эсвэл дэд
ерөнхийлөгчийн шууд удирдлага дор
ажиллана.

17. 1. Төв банк буюу Холбооны нөөцийн систем.
2. Сангийн яам буюу мөнгөний эргэлтийг
гүйлгээнд мөнгө гарагах, гүйлгээнээс
мөнгө татах хэлбэрээр зохицуулдаг тусгай
систем.
3. Хэнээс ч үл хамаарах хөндлөнгийн
агентлаг.
АНУ-д дээр дурдсан 3 хэлбэр бүхий хяналт
шалгалтын систем үйлчилдэг байна.

18. Банкны хяналт шалгалтын ажлын
үр дүн хяналт шалгалтыг ямар
байгууллага гүйцэтгэж байгаагаас
төдийлөн хамаарахгүй.

19. Харин тухайн байгууллага хяналт
шалгалтын ажлилдаа ямар арга барил
хэрэглэн, ямар зорилго зохион
байгуулалтайгаар уг ажлыг хийж байгаагаас
голлон шалтгаална.
Банкны хяналт шалгалтыг Төв банк нь
хариуцан гүйцэтгэдэг орны Төв банкннд
хяналт шалгалтын асуудал эрхэлсэн тусгай
газар байдаг.

20. Манай улсын хувьд банкны хяналт
шалгалтын систем яг ийм тогтолцоотой
байдаг.
Төв банк нь УИХ-ын байгууллага
байгаа манай орны хувьд банкны
системийн хяналт шалгалтыг
Монголбанк хариуцан гуйцэтгэж байгаа
нь магадгүй зарим орныхоос давуу талтай
байж болох

21. Яагаад гэвэл Монголбанк нь УИХ-д
ажлаа тайлагнаж, түүний өмнө
хариуцлага хүлээж байдаг байгууллага
тул түүний нэр хүнд, халдашгүй дархан
эрх зэрэг нь Засгийн газрын бүтцэд
багтдаг яам, агентлагаас аль ч талаараа
илүү билээ.

22. 1. Төв банк нь бүхэлдээ банкны үйл
ажиллагаа эрхэлдэг байгууллага тул цэвэр
банкны мэргэжлийн байгууллага байдаг.
Иймээс банкны системд хийх ямарч хяналт
шалгалтыг мэргэжлийн өндер түвшинд хийх
боломжгой.
2. Төв банкннд арилжааны банкны үйл
ажиллагааны олон талыг илэрхийж чадах
мэдээ