Οδηγός Γλωσσικής Επιμέλειας
•
4 gefällt mir•2,884 views
Πρόκειται για έναν Οδηγό Γλωσσικής Επιμέλειας που αναπτύχθηκε για το Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας (ΕΕΥΕΜ) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), προκειμένου να προσφέρει πρακτικές συμβουλές ελέγχου δύο στοιχείων ενός υλικού εκπαίδευσης από απόσταση: τόσο του περιεχομένου του όσο και της παρουσίασής του.
Empfohlen
Empfohlen
Weitere ähnliche Inhalte
Was ist angesagt?
Was ist angesagt? (20)
Andere mochten auch
Andere mochten auch (14)
Ähnlich wie Οδηγός Γλωσσικής Επιμέλειας
Mehr von Adamantia Spanaka
Mehr von Adamantia Spanaka (9)
Kürzlich hochgeladen
Kürzlich hochgeladen (9)
Οδηγός Γλωσσικής Επιμέλειας
- 1. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας R-‐2011-‐Αριθμός Εγχειρίδιο Γλωσσικής Επιμέλειας Έκδοση 2.3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-‐ 2013
- 2. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 2
- 3. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 3 Πίνακας Ιστορικού ΕΚΔΟΣΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1.0 3/6/2012 Αδαμαντία Σπανακά 1.1 30/6/2012 Αδαμαντία Σπανακά Κατόπιν σχολιασμού από κ. Καμέα και κ. Διδαχού (ΓΑΔΥ) 2.0 30/8/2012 Αδαμαντία Σπανακά Κατόπιν σχολιασμού από κ. Διδαχού (ΓΑΔΥ) 2.1 11/9/2012 Αδαμαντία Σπανακά Κατόπιν σχολιασμού από κ. Διδαχού (ΓΑΔΥ) 2.2 19/10/2012 Αδαμαντία Σπανακά Κατόπιν σχολιασμού από κ. Διδαχού (ΓΑΔΥ) 2.3 17/1/2013 Αδαμαντία Σπανακά Κατόπιν σχολιασμού από κ. Διδαχού (ΓΑΔΥ)
- 4. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 4
- 5. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή ...........................................................................................................................8 1 Επιμέλεια-‐διόρθωση κειμένων Εκπαιδευτικού Υλικού ………….........................................9 9 2 Φάσεις και στάδια έργου γλωσσικής επιμέλειας ..........................................................11 3 Βασικοί κανόνες γραμματικής και σύνταξης ……………….................................................12 3.1 Κανόνες για το τελικό –ν .......................................................................................12 3.2 Κανόνες για τη μεταγραφή ξένων λέξεων ..............................................................13 3.3 Κανόνες τονισμού ..................................................................................................14 3.4 Κανόνες στίξης .......................................................................................................13 3.4.1 Τελεία ............................................................................................................13 3.4.2 Κόμμα ............................................................................................................13 3.4.3 Άνω τελεία ....................................................................................................18 3.4.4 Διπλή (άνω και κάτω) τελεία ..........................................................................18 3.4.5 Χρήση ενωτικού (-‐) και παύλας (–) ................................................................18 3.4.6 Παρένθεση ....................................................................................................18 3.4.7 Εισαγωγικά ...................................................................................................19 3.4.8 Αποσιωπητικά ...............................................................................................19 3.5 Χρήση πεζών-‐κεφαλαίων .……………………………………………………................................19 3.6 Μόρια σαν, ως .…………………………………………………………………...................................20 3.7 Και ή κι ………………………………………………………………………….......................................20 pdidachou 3/28/13 10:04 PM Comment [1]: Η σελιδαρίθµηση θα µπει µετά την οριστικοποίηση του Οδηγού.
- 6. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 6 3.8 Μία ή δύο λέξεις .………………………………………………………………..................................21 3.9 Λανθασμένη χρήση επιρρημάτων …………………………………………..............................21 3.10 Ορθή γραφή λέξεων ………………………………………………………….................................22 3.11 Αόριστο άρθρο ………………………………………………………………....................................22 3.12 Τα ρήματα άγω και βάλλω …………….……………………………………...............................22 3.13 Αρκτικόλεξο ή ακρωνύμιο ...................................................................................23 Ενδεικτική βιβλιογραφία .................................................................................................24
- 7. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 7
- 8. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Εγχειρίδιο Γλωσσικής Επιμέλειας Εκπαιδευτικού Υλικού περιέχει βασικές οδηγίες αναφορικά με τις εργασίες γλωσσικής επιμέλειας που εφαρμόζονται στο Εκπαιδευτικό Υλικό (ΕΥ) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ). Αναφέρεται σε βασικά σημεία ορθογραφίας, σύνταξης αλλά και τυπογραφίας, τα οποία θα πρέπει να ελέγχονται κατά τη γλωσσική επιμέλεια των κειμένων που πρόκειται να δοθούν προς μελέτη στους φοιτητές του ΕΑΠ. Συνεπώς, το Εγχειρίδιο αυτό στοχεύει στην επισήμανση πρακτικών συμβουλών ελέγχου δύο στοιχείων ενός εξ αποστάσεως ΕΥ: του περιεχομένου και της παρουσίασής του.
- 9. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 9 1 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-‐ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Ο επιμελητής-‐διορθωτής του κειμένου ενός ΕΥ που πρόκειται να διανεμηθεί προς μελέτη στους φοιτητές του EAΠ, παραφράζοντας τα λόγια της Αντιγόνης Φιλιπποπούλου (http://www.politismospolitis.org/archives/16161), αναλαμβάνει να δώσει στο κείμενο την τελική μορφή του και να το παρουσιάσει στο κοινό, δηλαδή στους φοιτητές, «κατά τρόπο ταιριαστό με το θέμα και απαλλαγμένο από γλωσσικά και τυπογραφικά λάθη». Ο γλωσσικός επιμελητής, δηλαδή, είναι εκείνος που θα μεσολαβήσει μεταξύ συγγραφέα και φοιτητή με την τυπογραφική και γλωσσική του κατάρτιση. Από τη στιγμή, δε, που κάθε επιμελητής εκδόσεων ο οποίος συνεργάζεται με το ΕΑΠ είναι επαγγελματίας με την κατάλληλη τεχνογνωσία, ο παρών Οδηγός έχει στόχο να υπογραμμίσει βασικά στοιχεία που χρειάζεται να ελεγχθούν πριν το κείμενο σταλεί προς εκτύπωση ή άλλου είδους τελική παραγωγή. 2 ΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΕΡΓΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ Το έργο της γλωσσικής επιμέλειας ενός επιστημονικού κειμένου περιλαμβάνει δύο φάσεις: την Α΄ Φάση, που υλοποιείται πριν το ΕΥ παραδοθεί προς τεχνική επεξεργασία (π.χ. σελιδοποίηση, ψηφιοποίηση κ.λπ.), και τη Β΄ Φάση, η οποία υλοποιείται μετά την τεχνική επεξεργασία του ΕΥ. Οι δύο αυτές φάσεις περιλαμβάνουν ένα σύνολο ενεργειών. Κατά την Α΄ Φάση γίνεται: 1. Τυπογραφική διόρθωση και 2. Επιμέλεια. 1. Η τυπογραφική διόρθωση περιλαμβάνει εντοπισμό και διόρθωση λαθών που αφορούν: α. την ορθογραφία, το συλλαβισμό και τους αναγραμματισμούς, β. τον τρόπο γραφής ξενικών λέξεων, γ. τη μη ορθή χρήση κανόνων στίξης και τονισμού,
- 10. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 10 δ. την αρίθμηση τμημάτων του ΕΥ1 (κεφαλαίων, ενοτήτων, υποενοτήτων κ.λπ.), ε. τη σειρά παρουσίασης στοιχείων του ΕΥ που απαντούν στην αρχή και στο τέλος κάθε κεφαλαίου για την επίτευξη ομοιομορφίας και ομοιογένειας στις ΘΕ του ΕΑΠ (στην αρχή του κεφαλαίου: Σκοπός, Προσδοκώμενα Αποτελέσματα, Έννοιες-‐Κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις κ.λπ. και στο τέλος του κεφαλαίου: Σύνοψη, Λίστα ελέγχου γνώσεων, Απαντήσεις στις Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης, Απαντήσεις στις Δραστηριότητες, Βιβλιογραφία, Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη), στ. τη μορφοποίηση του κειμένου αναφορικά με: • το είδος της γραμματοσειράς (Times New Roman greek), το διάστιχο (1,5 γραμμή) και τη στοίχιση τρέχοντος κειμένου (πλήρης), • τον τρόπο γραφής σε τίτλους κεφαλαίων, ενοτήτων, υποενοτήτων (έντονα στοιχεία) καθώς και σε εικόνες, σχήματα, πίνακες (η ένδειξη Εικόνα 1.1, Σχήμα 2.4, Πίνακας 3.2 κ.λπ. με έντονα στοιχεία, ενώ ο αναγραφόμενος τίτλος ή η λεζάντα εικόνων, πινάκων, σχημάτων όχι), • τη χρήση συμβόλων (π.χ. οι Έννοιες-‐Κλειδιά και τα Προσδοκώμενα Αποτελέσματα «συνοδεύονται» από bullets), ζ. την αντιστοίχιση: • του πίνακα περιεχομένων με τους τίτλους κεφαλαίων, ενοτήτων, υποενοτήτων κ.λπ., • των καταλόγων εικόνων και πινάκων με τις αντίστοιχες εικόνες και τους πίνακες που περιέχονται στο ΕΥ, • των βιβλιογραφικών παραπομπών με τις αντίστοιχες βιβλιογραφικές αναφορές και • εν γένει των παραπομπών με το σημείο στο οποίο παραπέμπουν, π.χ. κεφάλαιο, ενότητα, σχήμα, πίνακα, υποσημείωση κ.λπ. (σκόπιμο είναι να μη γίνεται παραπομπή σε σελίδες, καθώς η σελιδαρίθμηση αλλάζει κατά τη σελιδοποίηση/ψηφιοποίηση του κειμένου), 1 Επισημαίνεται ότι οι Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης, οι Δραστηριότητες, οι Πίνακες, τα Σχήματα, οι Εικόνες, τα Παραδείγματα, οι Μελέτες Περίπτωσης κ.λπ. αριθμούνται ανά κεφάλαιο ως εξής: 1.1, 1.2 κ.λπ., 2.1, 2.2 κ.λπ., 5.1, 5.2 κ.λπ.
- 11. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 11 η. την ορθή παρουσίαση των βιβλιογραφικών αναφορών και παραπομπών με βάση το σύστημα APA (για τον τρόπο και τους κανόνες καταγραφής των βιβλιογραφικών παραπομπών και αναφορών δείτε τον Οδηγό σύνταξης βιβλιογραφικών αναφορών APA στη διεύθυνση http://eeyem.eap.gr/sites/default/files/A%CE%A1%CE%91_ver2.pdf). 2. Κατά την επιμέλεια: α. ελέγχεται η συντακτική και φραστική ορθότητα, β. επισημαίνονται προβλήματα ύφους (ακυριολεξία, ασάφεια, επαναλήψεις κ.λπ.), γ. γίνεται καλύτερη επιλογή λεξιλογίου προκειμένου να υπάρχει νοηματική ευκρίνεια και δ. αναδιατυπώνονται φράσεις, όπου κρίνεται αναγκαίο, για τη βελτίωση του κειμένου. Σημειώνεται ότι η γλωσσική επιμέλεια δεν αφορά το ίδιο το περιεχόμενο του ΕΥ. Ο επιμελητής δεν είναι αναθεωρητής, συνεπώς πρέπει να παραμένει τελείως ουδέτερος ως προς τις επιδιώξεις του συγγραφέα του ΕΥ, που είναι και ο μόνος υπεύθυνος για το περιεχόμενο του κειμένου. Κατά τη Β΄ Φάση ο γλωσσικός επιμελητής ελέγχει το σελιδοποιημένο/ψηφιοποιημένο κείμενο στο σύνολό του. Συγκεκριμένα: α. επισημαίνει τυπογραφικά λάθη που προκύπτουν από την τεχνική επεξεργασία (τυπογραφικός έλεγχος), β. ελέγχει την αρτιότητα του σελιδοποιημένου/ψηφιοποιημένου κειμένου (π.χ. μήπως έχουν παραλειφθεί παράγραφοι κ.λπ.), γ. ελέγχει, με βάση το πρότυπο 16σέλιδο του καλλιτεχνικού επιμελητή, τη μορφοποίηση του σελιδοποιημένου κειμένου: • μορφή και μέγεθος τυπογραφικών στοιχείων,
- 12. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 12 • επιλογή γραμματοσειράς, • στοίχιση κειμένου, • χρήση πλαισίων ή σκίασης, • χρήση ειδικών συμβόλων (π.χ. «μολύβι» στις Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης και στις Δραστηριότητες κ.λπ.) και δ. επισημαίνει γενικότερα ζητήματα που αφορούν την αισθητική της έκδοσης (θέσεις κεφαλίδας και υποσέλιδου, θέσεις και διαστάσεις εικόνων, «κουτσές αράδες» κ.λπ.). Σημειώνεται ότι το στάδιο της επιμέλειας έχει ολοκληρωθεί κατά την Α΄ Φάση, συνεπώς μετά τη σελιδοποίηση/ψηφιοποίηση (Β΄ Φάση) το κείμενο δεν επιδέχεται αναδιατυπώσεις και παρεμβάσεις μεγάλης έκτασης. 3 ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Κατά τη γλωσσική επιμέλεια ενός κειμένου ΕΥ η προσοχή επικεντρώνεται τόσο στην τήρηση βασικών κανόνων γραμματικής και σύνταξης της ελληνικής γλώσσας, ώστε το κείμενο να καταστεί ευανάγνωστο, όσο και στην ομοιογένεια όλων των στοιχείων του. Τηρείται η γραμματική και το συντακτικό της ελληνικής γλώσσας, όπως διδάσκεται στα σχετικά βιβλία της σχολικής εκπαίδευσης. Ενδεικτικά, ο γλωσσικός επιμελητής μπορεί να συμβουλεύεται την αναπροσαρμοσμένη Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (αναλυτικότερη μορφή της είναι η «Μεγάλη» Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη), το Νεοελληνικό Συντακτικό του Αχιλλέα Τζάρτζανου καθώς και το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη. Στη συνέχεια αναφέρονται κάποιοι βασικοί κανόνες, χωρίς να εξετάζονται λεπτομερώς όλες οι περιπτώσεις, καθώς κάτι τέτοιο εδώ θα ήταν αδύνατον. 3.1 Κανόνες για το τελικό -‐ν Έχει παρατηρηθεί ότι συχνά εμφανίζονται λάθη αναφορικά με τα πάθη συμφώνων και ειδικά με το τελικό -‐ν, καθώς αυτό άλλοτε διατηρείται και άλλοτε χάνεται.
- 13. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 13 Οι κανόνες για τη διατήρηση ή μη του τελικού -‐ν αφορούν αποκλειστικά τις εξής περιπτώσεις: i. την αιτιατική του αρσενικού άρθρου το(ν) και του θηλυκού άρθρου τη(ν), ii. τη θηλυκή προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν και την, iii. την αιτιατική του αριθμητικού και αρσενικού αόριστου άρθρου ένα(ν), iv. τα άκλιτα δε(ν) και μη(ν). Στις παραπάνω λέξεις το τελικό -‐ν διατηρείται όταν ακολουθεί λέξη που αρχίζει είτε από φωνήεν είτε από σύμφωνο στιγμιαίο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) ή διπλό (ξ, ψ). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όπου η επόμενη λέξη αρχίζει από οποιοδήποτε άλλο γράμμα ή άλλο συνδυασμό γραμμάτων, το τελικό -‐ν χάνεται. Π.χ. το δήμο, τη μέρα κ.λπ. Προσοχή: Το τελικό -‐ν διατηρείται πάντα: • στην τριτοπρόσωπη αντωνυμία τον, π.χ. θα τον φτάσω αλλά θα τη φτάσω, • στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν, π.χ. αυτόν ζήτησα, και • στην άκλιτη λέξη σαν. 3.2 Κανόνες για τη μεταγραφή ξένων λέξεων Οι ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνται σε ένα κείμενο αποδίδονται, κατά κανόνα, με ελληνικούς χαρακτήρες (π.χ. ραντάρ, λέιζερ, μάνατζμεντ κ.λπ.). Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις κατά τις οποίες η τρέχουσα ορολογία (π.χ. πληροφορική, τεχνολογία) είναι απαραίτητο να αποδοθεί στην ξένη γλώσσα, π.χ. multimedia, με παράλληλη απόδοση στα ελληνικά (πολυμέσα) ή το αντίθετο, δηλαδή πολυμέσα, με παράλληλη απόδοση στην ξένη γλώσσα (multimedia). Επιπλέον, για τις ξένες λέξεις που μεταγράφονται στα ελληνικά υιοθετούμε την απλούστερη ορθογραφία (π.χ. Χόλιγουντ αντί Χόλλυγουντ, στιλ αντί στυλ, ντοκιμαντέρ αντί ντοκυμανταίρ). Συνεπώς, κατά τη μεταγραφή ξένων λέξεων δε χρησιμοποιούνται: • τα η, υ, ει, υι, οι (αντ’ αυτών μόνο το ι, π.χ. πάρτι, σίριαλ, τρικ), • το ω (αντ’ αυτού το ο, π.χ. μαγιό, πανό, γιοτ), • το αι (αντ’ αυτού το ε, π.χ. τρένο, σεζόν),
- 14. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 14 • το αυ, ευ (αντ’ αυτών τα αβ, εβ ή αφ, εφ, π.χ. καβγάς), • το διπλό σύμφωνο γγ (αντ’ αυτού το γκ, π.χ. ξίγκι) και • τα διπλά σύμφωνα ττ, λλ, νν κ.λπ. (αντ’ αυτών τα αντίστοιχα απλά σύμφωνα τ, λ, ν κ.λπ., π.χ. δισκέτα, τρόλεϊ, χολ). Προσοχή: Ο κανόνας της απλογράφησης των ξενικών λέξεων όταν αποδίδονται με ελληνικούς χαρακτήρες μπορεί να μην ισχύει για τα κύρια ονόματα. Αντίθετα, σε αυτή την περίπτωση μπορεί να ισχύει η αρχή της αντιστρεψιμότητας στην αρχική μορφή των κύριων ονομάτων, μέσω της ορθογραφίας τους. Αυτό σημαίνει ότι η απόδοση στα ελληνικά πρέπει να αντιστοιχεί, όσο αυτό είναι δυνατόν, στη λατινική τους ορθογραφία, π.χ. Βολταίρος, Σαίξπηρ, Μπωντλαίρ κ.λπ. 3.3 Κανόνες τονισμού • Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν τονίζονται, π.χ. μια, για, γεια, πια κτλ. • Οι τύποι της ερωτηματικής αντωνυμίας ποιος είναι μονοσύλλαβοι και δεν τονίζονται: ποιες, ποιοι, ποιους κ.λπ. • Που (αναφορική αντωνυμία), πού (ερωτηματικό επίρρημα), πως (ειδικός σύνδεσμος), πώς (ερωτηματικό επίρρημα). Π.χ. Ρώτησα αυτόν που ήταν υπεύθυνος πού μπορούσα να σε βρω. Πώς μπορούσα να πω πως δε σε ξέρω; • Μία, μια, δύο, δυο. • Διά και όχι δια (είναι δισύλλαβη). • Δε χάνουν τον τόνο τους λέξεις που έγιναν μονοσύλλαβες μετά από έκθλιψη ή αποκοπή. Π.χ. φέρ’ το, κόψ’ το, άσ’ το κτλ. • Ένας ρηματικός τύπος που έμεινε άτονος από αφαίρεση δεν ανεβάζει τον τόνο στην προηγούμενη λέξη. Π.χ. μου ’φερε, τα ’δειξε, τα ’ριξε, θα ’θελα, που ’ναι (αλλά πού ’ναι;), μου ’πε κτλ. • Τονίζονται οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, μας, σας, τους), όταν κατά την ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές ή να οδηγήσουν σε ασάφεια, π.χ. Ο πατέρας μού είπε (= ο πατέρας είπε σε μένα) αλλά Ο πατέρας μου είπε (= ο δικός μου πατέρας είπε). • Προσοχή επίσης στη θέση του τόνου στη γενική ορισμένων
- 15. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 15 προπαροξύτονων ουσιαστικών, μετοχών ή επιθέτων, π.χ. τα δικαιώματα των εργαζόμενων υπαλλήλων αλλά τα δικαιώματα των εργαζομένων (όταν ο επιθετικός προσδιορισμός δε συνοδεύεται από ουσιαστικό). 3.4 Κανόνες στίξης Στίξη είναι η θέση στιγμών και άλλων σημείων που έχουν σκοπό την ευκολότερη κατανόηση του κειμένου. Η στίξη βασίζεται στη σύνταξη και επομένως απαιτεί σκέψη και συντακτική ανάλυση των προτάσεων. Γενικά, το κενό μπαίνει μετά και όχι πριν από τα σημεία στίξης, π.χ. «οι εξής δύο: _…» και όχι «οι εξής δύο_:…». Πιο αναλυτικά: 3.4.1 Τελεία Η τελεία στιγμή χωρίζει μέρη του γραπτού λόγου που έχουν πλήρες νόημα. Ως προς τη χρήση της προσέχουμε τα εξής: • Στις υποσημειώσεις βάζουμε πάντα τελεία. • Η τελεία αποφεύγεται σε τίτλους, επιγραφές και επικεφαλίδες. 3.4.2 Κόμμα Το σημείο στίξης που συναντάται συχνότερα και δυσκολεύει περισσότερο είναι το κόμμα, επειδή η λειτουργία του είναι πολύπλοκη, μερικές φορές φαινομενικά αντιφατική. Αν και τις περισσότερες φορές σε λογοτεχνικά κείμενα η χρήση του κόμματος εξυπηρετεί το προσωπικό ύφος του συγγραφέα, σε κείμενα επιστημονικού χαρακτήρα είναι απαραίτητο να ακολουθούνται οι σχετικοί βασικοί κανόνες. Το κόμμα χρησιμεύει για να χωρίζονται:
- 16. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 16 Ι. Μέσα στην πρόταση: • Όμοιοι ασύνδετοι όροι, δηλαδή υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα, προσδιορισμοί κ.λπ. Π.χ. Οι φοιτητές εξέτασαν τη σχετική βιβλιογραφία, τις συνεντεύξεις και τα ερωτηματολόγια. • Οι μετοχικές προτάσεις, όταν έχουν ρόλο επεξήγησης ή όταν είναι πολύ μεγάλες. Π.χ. Μελετώντας μανιωδώς όλες τις έρευνες για το θέμα αυτό, έγινε αυθεντία. Αλλά: Γράφοντας μαθαίνεις. • Τα ρήματα που έχουν το ίδιο υποκείμενο, όταν είναι ασύνδετα, χωρίζονται με κόμμα. Π.χ. Ο καθηγητής-‐σύμβουλος τηλεφώνησε σε όλους τους φοιτητές, έστειλε μία εισαγωγική επιστολή, ενημέρωσε το Συντονιστή και ετοίμασε το υλικό για την πρώτη Ομαδική Συμβουλευτική Συνάντηση. • Χωρίζονται με κόμμα δύο ή περισσότερα επίθετα που αναφέρονται στο ίδιο ουσιαστικό. Π.χ. Η εύστοχη, κατατοπιστική, ολοκληρωμένη εισαγωγή της εργασίας καταλήγει στην περιγραφή της δομής του κειμένου. Όταν όμως το τελευταίο επίθετο αποτελεί με το ουσιαστικό μια έννοια την οποία προσδιορίζει το προηγούμενο επίθετο, τότε τα δύο επίθετα δε χωρίζονται με κόμμα. Π.χ. Το μεγάλο κόκκινο τετράδιο. Το ψηλό λεπτό κορίτσι. • Χωρίζεται με κόμμα η κλητική προσφώνηση. Π.χ. Αξιότιμε κύριε, σας ενημερώνουμε… • Χωρίζονται με κόμμα τα αρνητικά ή βεβαιωτικά μόρια στην αρχή της πρότασης. Π.χ. Βέβαια, έχει ήδη σταλεί. • Χωρίζεται με κόμμα η παράθεση ή η επεξήγηση. Π.χ. Παρενέβησαν ο κ. Ανδρέου, πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής, η κ. Λουκά, κοσμήτορας, ο κ. Βασιλείου, εκπρόσωπος των φοιτητών. ΙΙ. Μέσα στην περίοδο: • Χωρίζονται με κόμμα οι δευτερεύουσες προτάσεις. Π.χ. Χρειάζεται να στείλουμε μέχρι αύριο την εργασία, γιατί υπάρχει καταληκτική ημερομηνία. Ο κανόνας δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση που η πρόταση αποτελεί αντικείμενο ή υποκείμενο ρήματος (απόδοση παλαιού απαρεμφάτου ή κατηγορηματικής μετοχής). Π.χ. Το υλικό που
- 17. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 17 δημιουργήθηκε είναι κατάλληλο για εξ αποστάσεως εκπαίδευση. • Οι συμπερασματικές προτάσεις χωρίζονται με κόμμα. Π.χ. Να ληφθούν μέτρα, ώστε… • Οι ενδοιαστικές και οι ειδικές προτάσεις, και γενικά όλες οι δευτερεύουσες προτάσεις, όταν είναι αντικείμενα, δε χωρίζονται με κόμμα. Π.χ. Είδα ότι έγραψε καλά στις τελικές εξετάσεις. Όταν όμως δεν είναι αντικείμενα αλλά προσδιορισμοί ή επεξηγήσεις, τότε χωρίζονται με κόμμα. Π.χ. Του το είπα χίλιες φορές, ότι γράφουμε με ανοικτά βιβλία στις τελικές εξετάσεις (η ειδική πρόταση είναι επεξήγηση του αντικειμένου «το»). • Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις δε χωρίζονται με κόμμα. Είναι συνήθως αντικείμενο του ρήματος. Π.χ. Τον ρώτησε μήπως έχει κάποια απορία. Όμως, όταν οι πλάγιες προτάσεις προηγούνται του ρήματος, χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε κόμμα. Π.χ. Κατά πόσο είναι ανοικτή η εκπαίδευση στο ΕΑΠ, είναι ζήτημα προς διερεύνηση. • Δε χωρίζεται με κόμμα το υποκείμενο από το ρήμα, εκτός αν παρεμβάλλεται άλλη πρόταση ή προτάσεις. Π.χ. Το συμβούλιο των καθηγητών πρέπει να λάβει αμέσως απόφαση για το θέμα αυτό. Αλλά: Το συμβούλιο των καθηγητών, έπειτα από ώριμη σκέψη, αποφάσισε να μην επιβάλει κυρώσεις στο μαθητή. • Τα κόμματα έχουν πολλές φορές θέση παρένθεσης. Π.χ. Ο καθηγητής-‐ σύμβουλος, τόνισε ο Συντονιστής της Θεματικής Ενότητας, έχει την κύρια ευθύνη γι’ αυτό το ζήτημα. Δε χρησιμοποιούμε κόμμα πριν από το σύνδεσμο και, εκτός από δύο περιπτώσεις: • όταν υπάρχει ασυνέχεια στη ροή του λόγου. Π.χ. Η εργασία πρέπει να σταλεί στους φοιτητές μέχρι το Σάββατο, και υπάρχουν σοβαροί λόγοι γι’ αυτό. • όταν ο σύνδεσμος είναι προσθετικός. Π.χ. Στις εθνοτικές μειονότητες της Ευρώπης περιλαμβάνονται Βορειοαφρικανοί, και Τσιγγάνοι που προέρχονται από τα ανατολικά κράτη. Ο προσθετικός σύνδεσμος και μπορεί να αντικατασταθεί από τα: ακόμη και, καθώς και.
- 18. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 18 3.4.3 Άνω τελεία Η άνω τελεία χωρίζει μέρη της περιόδου που περιέχουν αυτοτελές νόημα, αλλά έχουν οπωσδήποτε σχέση μεταξύ τους. Π.χ. Όλα τα γραπτά έλαβαν άριστη βαθμολογία: δέκα γραπτά βαθμολογήθηκαν με εννέα·∙ τρία γραπτά βαθμολογήθηκαν με οκτώ·∙ δύο γραπτά βαθμολογήθηκαν με δέκα. Μετά την άνω τελεία, αρχίζουμε με μικρό γράμμα. 3.4.4 Διπλή (άνω και κάτω) τελεία Χρησιμοποιείται: • Πριν από τα λόγια κάποιου που αναφέρονται αυτολεξεί και κλείνονται σε εισαγωγικά, πριν από παροιμίες, γνωμικά, αποσπάσματα συγγραμμάτων, νομικών κειμένων κ.λπ. Π.χ. Ο πρόεδρος τόνισε: «Ο νόμος πρέπει οπωσδήποτε να τροποποιηθεί». • Πριν από απαρίθμηση, ερμηνεία, επακόλουθο. Π.χ. Στο ΕΑΠ λειτουργούν: η Βιβλιοθήκη, η Μονάδα Αξιολόγησης, το ΕΕΥΕΜ, το ΓΑΔΥ. Η λέξη που ακολουθεί τη διπλή τελεία γράφεται με κεφαλαίο, όταν η διπλή τελεία έχει θέση τελείας, και με μικρό, όταν η φράση που ακολουθεί αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πρότασης, δηλαδή όταν η ροή του λόγου θα μπορούσε να συνεχιστεί χωρίς διακοπή ακόμη και αν δεν υπήρχε η άνω κάτω τελεία. 3.4.5 Χρήση ενωτικού (-‐) και παύλας (–) Συχνά γίνεται σύγχυση μεταξύ της παύλας και του ενωτικού, γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή κατά τη χρήση τους, π.χ.: Θα έρθω μια άλλη μέρα –τη Δευτέρα ίσως– και θα τα πούμε τότε. Είπαν ότι θα ’ρθουν κάποια άλλη μέρα – ίσως τη Δευτέρα. Θα πούμε όμως: έννοιες-‐κλειδιά, επιστολή-‐καταγγελία, παιδί-‐θαύμα.
- 19. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 19 3.4.6 Παρένθεση Σε παρένθεση κλείνουμε μια λέξη ή φράση που συμπληρώνει ή εξηγεί τα λεγόμενα. Π.χ. Το Συμβούλιο της Επικρατείας τροποποίησε πρόσφατα (το 2009) την απόφαση αυτή. Σε μια πρόταση εντός παρενθέσεως που αποτελεί επεξήγηση ή συνέχεια της προηγούμενης, η τελεία μπαίνει μετά την παρένθεση. Π.χ. Οι απαντήσεις των Δραστηριοτήτων παρατίθενται στο Παράρτημα (στο τέλος του κεφαλαίου). Αν το κείμενο μέσα στην παρένθεση αρχίζει με κεφαλαίο, η παρένθεση κλείνει μετά την τελεία. 3.4.7 Εισαγωγικά Σε εισαγωγικά περικλείονται λόγια τρίτων που αναφέρονται αυτολεξεί. Στην περίπτωση που χρειάζονται εισαγωγικά μέσα στο ήδη σε εισαγωγικά κείμενο, τότε χρησιμοποιούμε τα διπλά (ανωφερή) εισαγωγικά. Π.χ. «Σκεφθείτε το “λάθε βιώσας” του Επίκουρου». Τα εισαγωγικά είναι περιττά σε λέξεις ή παραθέματα που τυπώνονται με χαρακτήρες διαφορετικούς από εκείνους του υπόλοιπου κειμένου. 3.4.8 Αποσιωπητικά Με τα αποσιωπητικά δηλώνεται οποιαδήποτε παράλειψη του λόγου. Π.χ. Μην ξαναφωνάξεις έτσι, γιατί... 3.5 Χρήση πεζών-‐κεφαλαίων Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στη χρήση πεζών και κεφαλαίων σε ιστορικούς, θρησκευτικούς και γεωγραφικούς όρους (π.χ. Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, νεολιθική εποχή, η Κατοχή –αλλά η γερμανική κατοχή–, Δυτική Εκκλησία, Μεσόγειος θάλασσα κ.λπ.). Επισημαίνεται ότι οι ονομασίες τεχνών και επιστημών, όταν χρησιμοποιούνται ως επίσημοι τίτλοι, γράφονται με αρχικό κεφαλαίο (π.χ. διδάκτωρ Φυσικής, αλλά σπουδάζει φυσική, χημεία, αρχιτεκτονική).
- 20. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 20 Σε κάθε περίπτωση, η χρήση του αρχικού κεφαλαίου ή πεζού γράμματος δεν υπόκειται σε απόλυτους κανόνες. Εξαρτάται και από παράγοντες που σχετίζονται τόσο με τα συμφραζόμενα όσο και με την έμφαση που επιθυμεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, να δώσει ο συγγραφέας. Αυτό φυσικά δε δικαιολογεί και την αλόγιστη χρήση αρχικών κεφαλαίων, η οποία συχνά παρατηρείται σε πολλά κείμενα. Η ορολογία της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ) αποδίδεται με πεζοκεφαλαία στοιχεία ακόμα και σε τρέχον κείμενο: Σκοπός, Προσδοκώμενα Αποτελέσματα, Έννοιες-‐Κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις, Σύνοψη, Δραστηριότητα, Άσκηση Αυτοαξιολόγησης, Μελέτη Περίπτωσης, Παράλληλο Κείμενο, Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη κ.λπ. Με μικρά γράμματα αποδίδονται οι λέξεις: κεφάλαιο, ενότητα, υποενότητα, τόμος, τεύχος. 3.6 Μόρια σαν, ως Προσοχή στα μόρια σαν και ως. Έχουν διαφορετική σημασία. Π.χ. [ως] Ο Αϊνστάιν ως φυσικός ήταν εξαιρετικός (στην πραγματικότητα, ήταν…) [σαν] Το μυαλό του είναι σαν του Αϊνστάιν (του μοιάζει, αλλά δεν είναι…) 3.7 Και ή κι Η χρήση του και ή κι υπαγορεύεται γενικότερα από το ύφος και το είδος του κειμένου. Σε κείμενα επιστημονικά, κατηγορία στην οποία ανήκει το διδακτικό υλικό του ΕΑΠ, οι κανόνες της έκθλιψης/αποκοπής δεν ισχύουν απαρέγκλιτα και η εφαρμογή τους δεν είναι απόλυτη, π.χ.: Μιλάει γαλλικά και ισπανικά, καλός και εργατικός, τέχνη και επιστήμη, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες του ΕΑΠ, Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Η χρήση του κι πουθενά δε θα ήταν λάθος στα παραπάνω παραδείγματα·∙ είναι φανερό όμως ότι θα υποβάθμιζε την αισθητική και την ευρυθμία του λόγου, πράγμα σημαντικό για τον αναγνώστη επιστημονικών/θεωρητικών κειμένων.
- 21. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 21 3.8 Μία ή δύο λέξεις Για τα άκλιτα που αποδίδονται μονολεκτικά στα ν.ε. μπορείτε να συμβουλευτείτε τη Νεοελληνική Γραμματική και το Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής του Τριανταφυλλίδη. Συμπληρωματικά αναφέρονται τα εξής: • εξολοκλήρου • κατεξοχήν • διαμέσου • επιμέρους • εντούτοις • παρόλο (που) • καταρχήν (και κατ’ αρχάς = αρχικά) ≠ κατ’ αρχήν (= κατά βάση). 3.9 Λανθασμένη χρήση επιρρημάτων Προσοχή χρειάζεται κατά χρήση ορισμένων επιρρημάτων των οποίων οι δύο τύποι διαφοροποιούνται σημασιολογικά: • Συμπεριφέρεται απλά (= με απλούς τρόπους) αλλά Ήθελα απλώς (= μόνο) να σου μιλήσω. • Η υπόθεση δε με αφορά άμεσα (= απευθείας) αλλά Ζήτησε να επιτραπεί αμέσως (= πάραυτα) η είσοδος των εργαζομένων. • Επιμένει ιδιαίτερα (= πολύ) στην ορθή γραφή των λέξεων αλλά Οι υποψήφιοι θα εξεταστούν ιδιαιτέρως (= χωριστά) από 3μελή επιτροπή. Η σημασιολογική διαφοροποίηση ισχύει και για τα επιρρήματα: τέλεια-‐τελείως, αδιάκριτα-‐ αδιακρίτως, έκτακτα-‐εκτάκτως. 3.10 Ορθή γραφή λέξεων Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται:
- 22. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 22 • Σε σύνθετες λέξεις όπως ειδωλολατρία (˂ ειδωλολάτρης), ανεξιθρησκία (˂ ανεξίθρησκος), πρωτοπορία (˂ πρωτοπόρος), πατριδοκαπηλία (˂ πατριδοκάπηλος) κ.λπ. Τα αντίστοιχα απλά ουσιαστικά γράφονται, ως γνωστόν, με -‐ει γιατί προέρχονται από ρ. σε -‐εύω: λατρεία, θρησκεία, πορεία, καπηλεία. • Σε σύνθετες λέξεις όπου γίνεται αναδιπλασιασμός του ρ, π.χ.: διαρροή, ισορροπία, περιρρέω, άρρηκτος, συρρίκνωση. Στους νεολογισμούς, ωστόσο, το ρ δε διπλασιάζεται, π.χ. αντιρύπανση, ηχορύπανση κ.λπ. • Κατά το σχηματισμό της μετοχής παθητικού παρακειμένου των ρ. αποθαρρύνω και επιβαρύνω: αποθαρρημένος και επιβαρημένος. 3.11 Αόριστο άρθρο Προσοχή απαιτείται κατά τη χρήση του αόριστου άρθρου ένας, μία, ένα, καθώς είτε χρησιμοποιείται χωρίς να είναι αναγκαίο είτε χρησιμοποιείται εσφαλμένα στη θέση του οριστικού. Θα πούμε λοιπόν: Στον τόμο αυτό γίνεται προσπάθεια να… (και όχι μία προσπάθεια να…). Οι ιδέες του Διαφωτισμού άσκησαν βαθιά επίδραση… (και όχι μια βαθιά επίδραση…). Ανέλαβε εκστρατεία για την οριστική λύση του θέματος (και όχι για μια οριστική λύση) κ.λπ. 3.12 Τα ρήματα άγω και βάλλω Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται κατά το σχηματισμό των εξακολουθητικών και στιγμιαίων χρόνων των σύνθετων ρημάτων σε -‐άγω και -‐βάλλω, καθώς συχνά συγχέεται το ενεστωτικό θέμα (αγ-‐ και βαλλ-‐), που δηλώνει διάρκεια ή επανάληψη, με το αοριστικό θέμα (αγαγ-‐ και βαλ-‐), που δηλώνει κάτι το στιγμιαίο. Θα πούμε λοιπόν: • Ο δανειολήπτης θα καταβάλλει 700 € κάθε μήνα αλλά Ο δανειολήπτης θα καταβάλει την πρώτη δόση τον Ιανουάριο. • Καθένας ας συναγάγει μόνος του τα συμπεράσματά του αλλά Καθένας βλέπει και συνάγει μόνος τα συμπεράσματά του.
- 23. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 23 3.13 Αρκτικόλεξο ή ακρωνύμιο Ονομάζεται ο σύντομος τρόπος γραφής που παράγεται από τα αρχικά γράμματα ή τις συλλαβές των λέξεων μιας φράσης και γράφεται πάντα με κεφαλαία γράμματα. Εδώ καταγράφονται τα αρκτικόλεξα που συναντά κανείς περισσότερο στο ΕΥ του ΕΑΠ. Θεματική Ενότητα (ΘΕ) Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ) Ομαδική Συμβουλευτική Συνάντηση (ΟΣΣ) Γραπτή Εργασία (ΓΕ) Διδακτικό Επιστημονικό Προσωπικό (ΔΕΠ) Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό (ΣΕΠ) Ομάδα Διδακτικού Προσωπικού (ΟΔΠ) Εκπαιδευτικό Υλικό (ΕΥ) Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας (ΕΕΥΕΜ) Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (ΑεξΑΕ)
- 24. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 24 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Butcher, J. (1992). Copy-‐editing. Cambridge: Cambridge University Press. Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων. Ανακτήθηκε 25 Ιουνίου 2012 από http://publications.europa.eu/code/el/el-‐4100900el.htm Τριανταφυλλίδης, Μ. (2005). Νεοελληνική γραμματική της δημοτικής. Ανατύπωση της έκδοσης του ΟΕΣΒ (1941) με διορθώσεις. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Φιλιπποπούλου, Α. (30 Αυγούστου 2011). Επιμελητής Κειμένων: Διά βίου μάθηση. Ελευθεροτυπία. Ανακτήθηκε 25 Ιουνίου 2012 από http://www.politismospolitis.org/archives/16161 West, M. (1989). Κριτική των κειμένων και τεχνική των εκδόσεων. Αθήνα: Δαίδαλος.