2. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
ορισμός-χαρακτηριστικά
ΟΡΙΣΜΟΣ Η από μνήμης γραπτή έκθεση ή αφήγηση γεγονότων που ο συγγραφέας τα έζησε ως αυτόπτης μάρτυρας ή
πήρε μέρος σε αυτά
γνωστό είδος από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα (Ξενοφώντας, Ιούλιος Καίσαρας) και τη μεσαιωνική
γραμματεία
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ταύτιση των προσώπων του συγγραφέα, του αφηγητή και του πρωταγωνιστή της ιστορίας.
υποκειμενικότητα και συστηματική προσπάθεια του αφηγητή να παρουσιάσει το παρελθόν με τρόπο που
εξαίρει την προσωπική του συμβολή στα γεγονότα.
Η εξιστόρηση και η παράταξη των γεγονότων δεν γίνεται με επιστημονική συστηματικότητα, αλλά με γνώμονα
την προσωπική μνήμη του συγγραφέα,
συντάσσονται σε χρόνο αρκετά μεταγενέστερο των εξιστορούμενων γεγονότων
ΑΞΙΑ Χρησιμοποιείται συχνά και ως ιστορική πηγή
τα απομνημονεύματα συχνά διαθέτουν λογοτεχνικές αρετές που τα καθιστούν αξιόλογα και αναγνώσματα,
πέραν της αξίας τους ως πηγών για την κατανόηση του παρελθόντος..
3. ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕ
ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
ΣΚΟΠΟΣ
η καταγραφή και αναβίωση μερικών σημαντικών κατά τον
συγγραφέα γεγονότων.
Η υστεροφημία
Η προσφορά αξιομνημόνευτου υλικού στους μεταγενέστερους
ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΣΚΟΠΟΣ
Η πληροφόρηση των πτυχών της προσωπικότητας και του έργου
μέσω των γεγονότων της ζωής και η καταγραφή αναμνήσεων.
4. Ιστορική πηγή
ή Ιστορία
τα απομνημονεύματα χρησιμεύουν ως πολύτιμη
ιστορική πηγή
για τις επιμέρους πληροφορίες που περιέχουν
για τη γνώση που μας μεταφέρουν αναφορικά με το
πώς οι άνθρωποι μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας
και εποχής βιώνουν και ερμηνεύουν τη σχέση τους με
την πραγματικότητα της εποχής τους.
Τα απομνημονεύματα δεν είναι ιστορία.
Στην Ιστορία η αφήγηση είναι προϊόν έρευνας αξιολόγησης
μελέτης από πρόσωπο ειδικό (ιστορικός), ο οποίος δε συμμετέχει
στα γεγονότα .
Σκοπός του είναι η ιστορική αλήθεια και γνώση
Η οπτική γωνία είναι αντικειμενική και το ύφος απρόσωπο
5. Τα απομνημονεύματα τον 19ο αιω.
ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα απομνημονεύματα ανθρώπων —συχνά αγράμματων— που έλαβαν μέρος στον Aγώνα και
έγραψαν τη μαρτυρία τους.
Στην κατηγορία αυτή ανήκει το εμβληματικής σημασίας έργο του Mακρυγιάννη, όπως και εκείνα των Θ. Kολοκοτρώνη, Xρ.
Περραιβού, Φ. Xρυσανθόπουλου ή Φωτάκου κ.ά.
Στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνεται το απομνημόνευμα του Παναγή Σκουζέ, ο οποίος επέλεξε να επικεντρωθεί στις
δραματικές εμπειρίες που έζησαν οι κάτοικοι της τουρκοκρατούμενης Aθήνας στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα.
Mια άλλη εξίσου ενδιαφέρουσα κατηγορία αποτελούν τα απομνημονεύματα λόγιων συγγραφέων.
Mια διαφορετική όψη της τελευταίας κατηγορίας δηλώνεται από το κείμενο της Eλ. Mουτζάν-Mαρτινέγκου, το μοναδικό
γνωστό αυτοβιογραφικό έργο γυναίκας των αρχών του 19ου αιώνα.
6. Ιωάννης
Μακρυγιάννης
Βιογραφικό
σημείωμα
[…] Γεννημένος το 1797 σ’ ένα χωριό κοντά στο Λιδωρίκι, ο Μακρυγιάννης
στάθηκε ένας από τους κύριους παράγοντες της Επανάστασης· γενναίος,
αποφασιστικός, ανδραγάθησε σε διάφορες μάχες και έφτασε ως το βαθμό του
στρατηγού. Όπως όλοι σχεδόν οι ηγέτες της Επανάστασης, ήταν
αναλφάβητος· αλλά στο τέλος του Αγώνα, διορισμένος από τον Καποδίστρια
χιλίαρχος, αισθάνεται την ανάγκη να ιστορήσει ό,τι είδε και έπραξε, και
τριάντα δύο χρονών κάθεται και μαθαίνει γράμματα, και αρχίζει να γράφει με
το χέρι του, χωρίς ορθογραφία, χωρίς καν στίξη, τα Απομνημονεύματά του,
που εξακολουθεί να τα συμπληρώνει ως τις παραμονές του θανάτου του. Ο
λόγος του είναι ολότελα λαϊκός, δίχως ίχνος λόγιας επίδρασης, με τη
ζωντάνια της προφορικής ομιλίας και με τη θέρμη ενός ανθρώπου που δεν
είναι μονάχα αυτόπτης αλλά και πρωταγωνιστής των γεγονότων που ιστορεί.
Το ζωηρά προσωπικό αυτό ύφος ταιριάζει απόλυτα με την έντονη και
ιδιόρρυθμη προσωπικότητά του, που αγανακτεί και αντιτάσσεται σε κάθε
πράξη αυθαιρεσίας ή συμβιβαστικού καιροσκοπισμού.
Τα Απομνημονεύματα είναι η πιο έγκυρη αποτύπωση του ήθους των
αγωνιστών του Εικοσιένα· είναι συνάμα και το μοναδικό ίσως κείμενο που
δίνει, σε τόσο συνθετική μορφή, ανόθευτη τη λαϊκή γλώσσα. Το έργο έμεινε
ανέκδοτο· αλλά και πάλι, όταν το 1907 το εκδίδει για πρώτη φορά ο Γιάννης
Βλαχογιάννης, δεν κινεί την προσοχή των λογίων· μόνο τα τελευταία
προπολεμικά χρόνια η νεώτερη λογοτεχνική γενιά γοητεύεται από τον
ανόθευτο λόγο του στρατηγού και ζητεί να διδαχτεί από το ύφος του, από
αυτόν τον «αγράμματο δάσκαλο» όπως τον ονόμασε ο Σεφέρης.
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής
Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 169-170.
7. Απόψεις για το
έργο του
Βλέπουμε καθαρά σήμερα πως το ιστορικόν του Μακρυγιάννη δεν
είναι ούτε το μοναδικό, ούτε το χρονολογικά πρώτο, ούτε το
ιστορικά αρτιότερο, νηφαλιότερο ή αντικειμενικότερο από τα
απομνημονεύματα, τις ενθυμήσεις και τις ιστορικές συγγραφές που
γράφτηκαν ή υπαγορεύτηκαν από αγωνιστές της Επανάστασης.
Αποτελεί όμως γενική παραδοχή πως είναι το πιο εντυπωσιακό
αφηγηματικά.
Ξεκίνησε να γράφεται στις 26.2.1829 στο Άργος και επί
Καποδίστρια, όταν είχε κοπάσει ο πολεμικός πυρετός, αλλά δεν είχε
τελειώσει καλά-καλά ο Αγώνας (η ίδρυση του νεοελληνικού
κράτους επισημοποιείται έναν χρόνο αργότερα). Το πόνημα
εμφανίζεται αρχικά ως προϊόν «αργίας» ενός μη επαγγελματία
καλαμαρά, αλλά, με την ανέλιξη του εισαγωγικού τμήματος,
φανερώνονται οι πολύ σοβαρότεροι και ουσιαστικότεροι στόχοι της
συγγραφής, που είναι σαφέστατα διδακτικοί και παραδειγματικοί.
[…]
Γιώργος Κεχαγιόγλου, «(Γιάννης) Μακρυγιάννης». Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της
ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τ. Β΄,1. 15ος αιώνας – 1830, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1999, 259-
260.
8. Απόψεις για
τον
Μακρυγιάννη
Πολέμησε, αγωνίστηκε, πίστεψε, σακατεύτηκε, αηδίασε, θύμωσε. Αλλά
έμεινε —όπως βγαίνει από το γράψιμό του το απελέκητο— πάντα ορθός ως
το τέλος: άνθρωπος στο ύψος του ανθρώπου. Δεν έγινε μήτε υπεράνθρωπος
μήτε σκουλήκι […]
Ο δεύτερος λόγος που πιστεύω πως ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός
πεζογράφος μας, είναι γιατί τον νομίζω σαν ένα μεγάλο διδάσκαλο της
γλώσσας μας. Αν εξαιρέσω την ερειπωμένη Γυναίκα της
Ζάκυθος του Σολωμού, δεν ξέρω άλλο κείμενο στα νέα μας γράμματα που να
διδάσκει τόσα πολλά όσο το κείμενο του Μακρυγιάννη.
Γιώργος Σεφέρης, «Ένας Έλληνας – ο Μακρυγιάννης». Δοκιμές. Πρώτος τόμος (1936-1947), Ίκαρος, Αθήνα 1984
(5η έκδ.), 255-256 & 258-260.
9. Μακρυγιάννης και ζωγραφική
Ο στρατηγός Μακρυγιάννης , θέλοντας να αποστομώσει τους «χαμερπείς» που
διαστρέβλωναν την ιστορική αλήθεια , «εστοχάσθη να μιλήσει με τη γλώσσα της
ζωγραφικής στους αγράμματους συμπολεμιστές του».
Κάλεσε λοιπόν στο σπίτι του τον Σπαρτιάτη αγωνιστή Παναγιώτη Ζωγράφο , ο
οποίος από το 1836 ως το 1839 ζωγράφισε 26 παραστάσεις.
Οι 21 απεικονίζουν πολεμικά γεγονότα του Αγώνα , οι 4 έχουν συμβολικό
χαρακτήρα , ενώ μια είναι προσωπογραφία του Μακρυγιάννη. Οι ζωγραφιές
είναι άτεχνες .
14. Το τέλος
Ήρθε σε αντίθεση με τους οπαδούς του Καποδίστρια, και αργότερα
με τον Όθωνα
Πρωτοστάτησε στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου
Το 1852 καταδικάστηκε σε θάνατο με την κατηγορία ότι σχεδίαζε την
δολοφονία του Όθωνα, αλλά το 1854 αφέθηκε ελεύθερος.
Το 1864 ονομάστηκε αντιστράτηγος, και πέθανε λίγο μετά.