Erindi flutt á málstofu um framhaldsskólarannsóknir á vegum Rannsóknarstofu um þróun skólastarfs og Námsbrautar um kennslu í framhaldsskólum.

1. Fjarnám, framhaldsskólinn og
félagslegt réttlæti
Sólveig Jakobsdóttir
Þuríður Jóhannsdóttir
Háskóli Íslands – Menntavísindasvið
Önnur málstofa af átta um framhaldsskólarannsóknir
Miðvikudaginn 8. febrúar kl. 16.20-17.05
Í húsnæði Menntavísindasviðs við Stakkahlíð – stofu K-207
1
http://www.slideshare.net/soljak/fjarnam-framhaldsskoli-felrettlaeti

2. Ágrip
• Árið 2010 var gerð úttekt á vegum mennta- og menningarmálaráðuneytið á fjarnámi á
framhaldsskólastigi í þremur stærstu fjarnámsskólunum landsins
– Fjölbrautaskólanum við Ármúla,
– Verzlunarskóla Íslands og
– Verkmenntaskólanum á Akureyri
• Hér verður fjallað um þann hluta niðurstaðna sem snýr að nemendahópnum og
þörfum hans
• Skoðaðar verða ástæður þess að nemendur kusu að nýta kosti fjarnáms og gerð
grein fyrir mati þeirra á gildi fjarnámsins
• Niðurstöður sýna að tækifæri til að taka áfanga í fjarnámi hefur gert fólki sem annars
hefði ekki haft aðgang að skóla mögulegt að ljúka prófum úr framhaldsskóla
• Þannig hefur fjarnám á netinu stuðlað að því að styðja hópa sem af mismunandi
ástæðum eru í hættu á að falla brott úr reglulegu námi
• þannig má halda því fram að fjarnámið hafi átt þátt í að stuðla að félagslegu réttlæti í
íslensku skólakerfi
2

3. Efnisþættir í fyrirlestri
• Bakgrunnur
• Matsrannsóknin - aðferð
• Niðurstöður
• Samantekt og ályktanir
3

4. Til skoðunar hér
• Hvers vegna kjósa nemendur á
framhaldsskólastigi að nýta sér kosti fjarnáms?
• Hvernig meta þeir gildi þess að hafa tækifæri til
að velja fjarnám?
• Á hvern hátt hefur tilkoma fjarnáms á netinu
stuðlað að jafnrétti hvað snertir aðgang að
framhaldsskólum?
4

5. Bakgrunnur: VMA
• 1994 Verkmenntaskólinn á Akureyri (VMA), var
frumkvöðull í að bjóða fjarnám á neti (með tölvupósti)
• Sýn: að efla jafnrétti hvað snerti aðgang að
framhaldsskólanámi fyrir fólk í dreifbýli
• Í átta ár var skólinn sá stærsti á sviði fjarnáms á
Íslandi – hafði mesta námsframboðið í fjarnámi
5

6. Sýn menntamálaráðuneytis 2001, 2005
• Forskot til framtíðar 2001-2003. Verkefnaáætlun
menntamálaráðuneytisins í rafrænni menntun
– Gert ráð fyrir eflingu dreifnáms svo nemendur geti
stundað fjölbreytt nám óháð búsetu.
• Áræði með ábyrgð - stefna mennta-málráðuneytis
um upplýsingatækni í menntun, menningu og
vísindum 2005-2008
– „stuðlað verði að frekari þróun dreifmenntunar þar
sem nám verður óháð stað og stund.“
6

7. Fleiri skólar bætast við
• Stefna/sýn og aukin eftirspurn eftir fjarnámi leiddi til
þess að Reykjavíkurskólarnir bjóða fjarnám
– FÁ 2001 og VÍ 2005
• 2009: 8 skólar bjóða fjarnám, 4-5000 fjarnemar
innritaðir
• Eftir 2008, mikill niðurskurður á fjárveitingum til
fjarnáms
• Efasemdir um gæði fjarnáms – Úttekt gerð 2010
7

8. Rannsóknaraðferð
• Úttekt að frumkvæði og á vegum Menntamála-
ráðuneytisins beindist að þremur leiðandi og stærstu
fjarnámsskólunum
– FÁ, VÍ, VMA
• Viðtöl við stjórnendur, könnun meðal kennara og
nemenda, 36 námskeiðsvefir greindir
• Hér er fjallað um niðurstöður úr könnun meðal
nemenda
8

9. Þátttakendur, N=fjöldi, Konur:Karlar, aldur
Skólil Fjöldi Kynja Meðal- N fjöldi þátttakenda
fjarnema hlutfall aldur (hlutfallstölur)
Kvk:Kk
FÁ 1816 70:30 25.1 517 (31%)
VÍ 916 61:39 23.6 271 (30%)
VMA 491 63:37 29.1 292 (41%)
Alls 3223 66:34 991 (31%)
9

10. Þátttakendur, aldursdreifing
10

11. Spurningalisti
• Spurningakönnun á netinu 2010
• 46 spurningar í 5 flokkum
– Almennur bakgrunnur
– Menntun
– Reynsla og mat á fjarnáminu (áföngum í fjarnámi)
– Samanburður á fjarámsáföngum og
dagskólaáföngum
11

12. Niðurstöður – áfangar og nám
• Í heildina voru nemendur venjulega skráðir í 6-7
áfanga á vorönn (í fjarnámi og dagskóla)
– Flestir (86%) voru í 1-3 áföngum í fjarnámi
1 áfangi: 42%
2 áfangar: 27%
3 áfangar: 16%
– Meðalfjöldi eininga var 13,9 einingar samanlagt (fullt
nám= 17-18 einingar)
– Meðalfjöldi eininga í fjarnámi var 6,4 einingar
12

13. Niðurstöður – upplýsingar um
innritaða nemendur í fjarnámi
Í öðru námi en í viðkomandi fjarnámi FÁ VÍ VMA Total
% % % %
Fjarnámsáfangar í öðrum 8 9 8 8
framhaldsskóla
Dagskóli í sama framhaldsskóla 7 8 18 10
Dagskóli í öðrum framhaldsskóla 25 27 23 25
Háskóli 1,2 2,2 0,5 1,3
Grunnskóli 13 10 0 10
Sjá, bls. 12-13 í Sólveig og Þuríður (2019) - skýrsla 13

14. Fjarnemar eftir því hvar þeir eru innritaðir sem
reglulegir nemendur
14

15. Búseta þeirra sem voru innritaðir í
fjarnám
• Um 58% þeirra sem voru fjarnemar við
Reykjavíkurskólana FÁ og VÍ: bjuggu í eða á
höfuðborgarsvæðinu
• Um 52% þeirra sem voru fjarnemar við VMA
bjuggu á Akureyri og grennd +17% á
Norðurlandi
• 6% erlendis
15

16. Vinna með námi
• 35% voru ekki í launavinnu
• 25% unnu 1-20 stundir á viku
• 25% unnu 21-40 stundir á viku
• 16% unnu 41 stundir eða meira
Kyn:
Fleiri karlar en konur unnu 41 stundir+ (25 vs. 12%);
Svipað kynjahlutfall í launavinnu: 37% karla vs. 34%
kvenna
16

17. Vinna nemenda eftir aldri
17

18. Þörf vs. þægindi
• Þörf: 61%: höfðu mikla eða mjög mikla þörf fyrir
fjarnám (51+, og þeir yngstu höfðu minni þörf en
aldurshópurinn þar á milli)
• Gildi: 70% sögðu fjarnámið hafa mikið/mjög mikið
hagnýtt gildi
• Ánægja: 52% höfðu mikla/mjög mikla ánægju af
fjarnáminu (kynjamunur, hærra hlutfall meðal kvenna)
• Hvernig hentaði fjarnámið?
– 72% fannst að fjarnámið hentaði þeim vel/mjög vel
– 22% fannst það allt í lagi og svipað hlutfall sagði það vera
þægilegt
18

19. Meginástæður fyrir að vera í fjarnámi –
mikill munur eftir aldri
Aldurshópar % sem velja hverja ástæðu
Meginástæður (í sviga eru vinsælustu ástæðurnar eftir röð)
-15 16-20 21-25 26-40 41-50 51+
Að flýta fyrir sér 70 (1.) 31 (4.) 25 14 4 6
Vantaði einingar 4 44 (1.) 56 (1.) 52 (3.) 39 (5.) 28
Sveigjanleiki í tíma 18 35 (2-3) 48 (2.) 55 (2.) 41 (3.) 46 (4.)
Þægindi 27 35 (2-3) 41 (3.) 43 (4-5) 40 (4.) 50 (3.)
Geta unnið með námi 2 22 40 (4.) 57 (1.) 66 (1.) 66 (2.)
Sveigjanleiki í 3 28 38 (5.) 43 (4-5) 35 (6.) 32 (5.)
staðsetningu
Bæta við mig þekkingu 29 19 24 40 (6.) 57 (2.) 80 (1.)
Get stundað námið 0 6 22 37 (7.) 16 4
heima fjölskylda/börn
Fjöldi af aðalástæðum 1 4 5 7 6 5
valinn af 30% eða hærra
hlutfalli
19

20. Meginástæður fyrir að velja fjarnám –
kynjamunur í nokkrum ástæðum
• Mjög marktækur kynjamunur kemur fram í ástæðunni
að geta verið heima til að sinna fjölskyldu og börnum
• 19% kvenna og 8% karla nefndu þetta sem ástæðu
– Í aldurshópnum 26-30 voru það 48% kvenna
og17% karla
• Fleiri konur en karlar merktu við ástæðurnar:
– þægindi við að stunda nám í fjarnámi,
– sveigjanleika varðandi staðsetningu og
– félagslegar ástæður/vandamál
20

21. Ályktanir um gildi fjarnáms á
framhaldsskólastigi
• Nemendur sem stunda nám í dagskóla geta skipulagt nám sitt
þannig að
– þeir geta flýtt fyrir sér
– náð upp einingum sem þeir hafa fallið á
– tekið einingar í fjarnámi ef þeir hafa dregist aftur úr af ýmsum
ástæðum
• Fólk hefur aðgang að námi burtséð frá búsetu eða
kringumstæðum t.d. vegna líkamlegra eða félagslegra
vandamála eða veikinda
• Fjarnám gefur fólki kost á að hafa meiri stjórn á námi sínu en í
gengur og gerist í hefðbundnum skólum almennt
21

22. Fjarnám auðveldar fólki að taka upp
þráðinn
• Fólk sem hefur hætt eða dottið út úr framhaldsskóla
getur notað sér fjarnámið til að komast inn í skóla aftur
• Fjarnámið gerir kleift að stunda nám þótt fólk sé komið
með auknar skuldbindingar sem fullorðið fólk varðandi
vinnu og fjölskyldu
• Fólk á miðjum aldri og eldra hefur notað tækifærið sem
fjarnámið býður til að bæta við sig þekkingu á ýmsum
sviðum
22

23. Brottfall
• Brottfall úr fjarnámi í úttekt (3 skólar): 24-40%
• Brottfall í framhaldsskólum (Hagstofan, 2011)
– 45% af nemendum sem skráðu sig í dagskóla 2002
hafði lokið námi fjórum árum seinna,
– 58% 6 árum seinna
– 61% 7 árum síðar
23

24. Fjarnám og brottfallsvandinn
• Tækifæri til að taka áfanga í fjarnámi hefur gert
fólki kleift að ljúka námi í framhaldsskóla sem
annars hefði ekki átt þess kost
• Fjarnám – nám á netinu, hefur stutt við hópa
sem af ólíkum ástæðum er hætt við að detti út
úr hefðbundnu námi
• Úttekt sýnir að fjarnám getur hjálpað
nemendum til að útskrifast úr hefðbundnum
skólum og þannig dregið úr brottfalli
24

25. Fjarnám fyrir alla? Tækifæri og þróun
• Fjarnám er samt ekki töfralausn fyrir alla
– Aukinn fjöldi innflytjenda – hvernig gagnast fjarnám þeim?
Fólk með lestrarerfiðleika?
• Þróun í netsamskiptum:
– Frá einföldum texta-samskiptum í átt til meiri
notkunar á félagsmiðlum og margmiðlunarefni –
myndir, hljóð og vídeó
– Möguleikar til menntunar þvert á landamæri – yfir
landamæri
25

26. Lokaniðurstaða
• Fjarnámið hefur átt þátt í að stuðla að
félagslegu réttlæti í íslensku menntakerfi
• Á því sviði eru þó frekari sóknarfæri
26

27. Byggt á
• Sólveig Jakobsdóttir og Þuríður Jóhannsdóttir. (2010).
Úttekt á fjarkennslu í framhaldsskólum. Reykjavík:
RANNUM og SRR Háskóla Íslands. Slóð.
• Jakobsdóttir, S. og Jóhannsdóttir, T. (2011). Expansion in
e-learning: online technologies enabling access to the
upper secondary level for a more diverse student group. Í
A. Gaskell, R. Mills og A. Tait (Ritstj.), The fourteenth
Cambridge International Conference on Open, Distance
and E-Learning 2011: Internationalisation and social
justice: the role of open, distance and e-learing (bls. 84-92).
Milton Keynes, UK: The Open University. Slóð.
27

28. Þakkir
• Við þökkum ráðuneytinu fyrir að hafa
gefið leyfi til að kynna niðurstöðurnar
• Við þökkum öllu skólafólki, nemendum,
kennurum og stjórnendum skóla fyrir
þátttökuna
• Og ykkur fyrir komuna!
28