1.
Nieuwe tijden, nieuwe
beleidshefbomen ?
Anne Snick
Club of Rome –EU Chapter
Leuven, 22 mei 2014

2.
Nieuwe context, oude concepten?
• Transitie van Industriële economie (over
Kenniseconomie) naar Co-creatieve economie
• Maar: Sociaal-economische concepten uit het
industriële model zijn nog steeds dominant
• Voorbeelden: concepten arbeid, innovatie,
participatie, beleid, waarde
• Sociale innovatie = her-ijken van concepten
• TRANSITIE = naar nieuw paradigma

3.
Opbouw van het verhaal
1. Schets van ontwikkelingen in context
2. Kern van ‘lock-in’ van huidig systeem
3. Kader voor transitie-innovatie : curve
4. Beleid: van government naar governance

4.
Stap 1
Veranderende context
(3 systeemkaarten)

5.
€
Werknemers /
♂ Kostwinners
Arbeidsmigratie
Industrie
(fossiele
energie)
Professionele
zorg-
verstrekkers
Risico’s: ziekte/invaliditeit
& werkloosheid door
ontslag/ouderdom
INDUSTRIELE SAMENLEVING  Welvaartstaat
Publieke
dienst-
verlening Lokale
handelaren
€ Beleid
Zorg(arbeid)
in privésfeer
Concept
‘arbeid’ =
‘being
employed’

6.
Informatisering
WWW
€
Automatisering
Globalisering
(winstoogmerk)
Professionele
zorg
(Zwarte)
zorgarbeid in
privésfeer
Nieuwe & structurele
“risico’s”: Kinderen,
ziekte/invaliditeit,
Werkloosheid
Vergrijzing
KENNISECONOMIE  nieuwe noden & resources
Publieke
dienst-
verlening
Lokale
handelaren
€ Beleid
Structurele werkloosheid
Migratiestromen
Mondige burgers
& ‘overschotten’
(Hooggeschoolde)
werknemers
Concept
‘arbeid’
= job

7.
(Hooggeschoolde)
werknemers -
jobs
Delocalisatie,
3D-printing,
degrowth
Zorgarbeid in
privésfeer
COCREATIEVE ECONOMIE 
alle middelen inzetten voor nieuwe noden
Publieke
dienst-
verlening
Lokale
bedrijven
€
WWW
Social networks
(delen en ‘liken’)
P2P economy …
Mondige burgers
Resources ‘op
overschot’
Professionele
zorg
€
Beleid
Cocreatieve
initiatieven

8.
Stap 2
Locked-in ?

9.
Sociaal-economische kaders
(systeemperspectief)
• Economie = maatschappelijke functie, nl. zorgen
dat (schaarse) middelen zo worden benut dat alle
mensen noden kunnen bevredigen (= DOEL)
• Die functie wordt vervuld door de economie als
maatschappelijk subsysteem : infrastructuur,
bedrijven, geld, theorie, wetgeving … (= MIDDEL)
• Lock-in: (groei van) het subsysteem is nu zelf doel,
niet de maatschappelijke functie (welzijn)
• Cf. systeemkaart : ‘economie’ & ‘externaliteiten’

10.
Voorbeelden – risico’s van lock-in
• Groene economie: vergroenen van de
infrastructuur houdt ‘subsysteem’ in stand …
(Fuel or food? Energietekort? Mobiliteit ?)
• Armoedebestrijding: herverdeling eist
blijvende groei (van niet-egalitair subsysteem)
• Vervuiling leidt tot nieuwe jobs en BNP
• Vergrijzing als kost of economische sector?
‘Meer van hetzelfde’ = systemische lock-in

11.
Stap 3
Er is hoop ! (Shift happens)
Systeemtheoretisch kader
voor innovatie/transitie

12.
veerkracht Efficientie
Diversiteit en verbondenheid Stroomlijnen, lineair , hierarchisch
“Niches” (jungle) “Regimes” (monocultuur)
Duurzaamheid Governance
0%
100%
Window of
Viability
(Naar: Ulanowicz et al, 2009)
Duurzame systemen :
balanceren tussen efficiëntie en veerkracht

13.
Maatschappelijke veerkracht = sociale innovatie
Beleid = centraal
en top-down
Burger wordt ‘bestuurd’
(geactiveerd, ingeburgerd,
geholpen, tewerkgesteld…)
BNP, groei, €
Onvervulde noden
Onbenutte talenten
?
Veelheid aan andere
rollen en oplossingen
onder de radar
Context: economische, sociale en ecologische crisissen

14.
N.B. ‘Sociale innovatie’ gebeurt ook binnen het ‘regime’
Innovatie voor/over
( en met input van)
de burgers/cliënten
BNP, groei, €
Beleid
?
“meer van
hetzelfde”
Veelheid aan andere
rollen en oplossingen
onder de radar
Groene,
slimme &
inclusieve
groei…
Efficiënter worden,
kosten besparen,
autonomiseren…
Nieuwe financiële
producten,
subprime leningen…

15.
Stap 4
Beleid:
Van government naar governance
Nieuwe beleidshefbomen
voor meer veerkracht

16.
Maatschappelijke veerkracht: burgers nemen het heft in handen
Transitie = (opschalen van) sociale innovatie in ‘niches’
€ Waarde: BNP,
groei, winst…
?
Zelf lokale noden
vervullen, alle
talenten benutten
Waarden:
welzijn, zorg,
solidariteit…
Innovaties door
burgers = zich samen
anders organiseren
Innovatie voor burger /
cliënt / gebruiker
Innovatie
in het
‘regime’
Beleid = aansturen
Beleid = opschalen

17.
‘Governance’ = dynamisch evenwicht
met oog op het systeemdoel ‘welzijn’
• Transitie = focus op maatschappelijke functie,
leidend tot groeiend welzijn voor allen
• Alle processen & actoren die resources voor
dit doel inzetten, behoren tot “de economie”
• Berust vandaag VOORAL op sociale innovatie
(cocreatie, carsharing, repair-café, LETS...)
• Opgeschaald door technische (juridische,
economische…) en technologische innovaties

18.
Opschalen van cocreatie :
dynamiek op drie niveau’s
burgers
Organisaties
& bedrijven
Beleid
• Verschil in grootte en in
impact van niveaus
• Speling tussen de
niveaus is cruciaal voor
veerkracht
• Samenwerking voor
optimale dynamiek
• niet te verwarren met
‘bottom-up’ (hoewel…)

19.
Radicaal nieuwe hefbomen nodig
Ook beleid is locked-in
• Cohousing - Samenwonen (belastingen)?
• Coöperatie - Trustvorming?
• Co-creatie - zwart werk?
Voorwaarden voor ‘radicaal’ innovatief beleid
• ‘Regelvrije zones’ voor experimenteren (mits
rapporteren en delen van ervaringen & lessen)
• Politieke hefbomen voor zelforganisatie
(governing the commons)

20.
Voorbeelden van hefbomen
• Gemeenschapsmunten – belastingen ?
• Een nieuwe rol voor academische actoren :
trans-disciplinair en holistisch (slow science)
• Een nieuwe rol voor het middenveld :
faciliteren van cocreatie – middelste tandwiel
• Vergt andere ‘indicatoren’ voor sociale
organisaties & andere kosten-baten analyses
• ‘Bazaar Cocreatief’ als nieuwe marktruimte

21.
Dank voor uw aandacht
Meer weten?
- Bernard Lietaer : In het hart van het geld
- Donella Meadows: Thinking in systems
- Elinor Ostrom: Governing the commons
- thuisindestad.be: Maak je buurt uitmuntend!